De Psychofysiologie van Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) Het dualisme voorbij. Lorenz van Doornen Gezondheidspsychologie

Transcriptie

1 De Psychofysiologie van Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) Het dualisme voorbij Lorenz van Doornen Gezondheidspsychologie

2 TH Tension Headache FM Fibromyalgia Klachtenregen TMJ Temporo Mandibular Dysfunction CP Chronic Pain EMS Electro Magnetic Sensitivity NUD Non Ulcer Dyspepsia NCCP Non Cardiac Chest Pain RSI AFP Atypical Facial Pain PMS Pre Menstrual Syndrome IBS Irritable Bowel Syndrome CFS Chronic Fatigue Syndrome PNC CI Chronic Itch Whiplash Pseudo Neurological Complaints HV Hyperventilation MCS Multiple Chemical Sensitivity Bekkenbodem syndroom

3 De symptomen Diffuus Non-specifiek Misselijk Buikpijn Slecht slapen Duizeligheid Angstig Vermoeid Zwakte Keelpijn Somber Hoofdpijn Spierpijn Droge mond Geirriteerd Gewrichtspijn Hartkloppingen Kortademigheid

4 Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) CONSTATERING 1 De syndromen overlappen =Fibromyalgie =Irritable Bowel Syndrome FM IBS 70% overlap ¾ ook chron. buikpijn ¾ ook spier en gewrichtspijn

5 Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) CONSTATERING 2 Er is (gemeenschappelijke) psychopathologie 30% Niet Cardiale borstpijn 60% Paniekstoornis 25% Whiplash Generalized Anxiety Disorder Irr.BS FibrM 50-60% CFS Angst stoornissen

6 Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) CONSTATERING 3 Stress of trauma speelt vaak een rol (in history of als recentere trigger) CVS 5x zo grote incidentie childhood trauma (C.Heim. et al. Arch Gen Psychiat, 2009, 66,72 IBS verhoogde incidentie sexual & physical abuse (Drossman et al. 1995)) Fibromyalgie 2 x zo vaak voorafgaande serious life events. (Anderberg et al. 2000)

7 Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) CONSTATERING 4 Infecties bij een deel het begin van de ellende CVS: Pfeifer, Epstein Bar Virus, Mononucleosis, Q-koorts IBS: Campylobacter

8 Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) Symptomen en triggers STRESS PIJN MOE INFECTIES Clustering OK. Maar hoe komt dat 1. Rol immuunsysteem Opbouw overgevoeligheid per symptoom/trigger 2. Ze katalyseren elkaar. Sickness-behavior Sensitisatie Cross-sensitisatie

9 Het samengaan van MOK symptomen Imuunsysteem?

10 Ik ben op de hoogte Sickness behavior Een functioneel biologisch cluster Malaise/ vermoeidheid Minder exploratiegedrag (angst) Slaperigheid Pijngevoeligheid Somberheid Hee: de MOK symptomen!! Cytokinen (Interleukinen) (boodschapperstoffen) Locale ontsteking Activeren andere immuuncellen STRESS Stressreactie (fight/flight) is evolutionair vervolg op immuunreactie (Stephen Maier) (Beetje) koorts (IL-1) Activeert zelfde hersendelen als IL s (bijv. amygdala) Activeert zelfde (stress)hormonen als IL s Activering immuunsysteem Bacterieen Virussen Verwonding Glia cellen (neuronen met iimmuunfunctie) PIJN Heterogeniteit patienten: Verschillende oorzaken kunnen dezelfde gevolgen hebben!

11 De Tijds-as Probleem Immuunsysteem. Ik zie soms wel soms geen afwijkingen (meer) bij CVS of IBS. Stress/trauma Is al zo lang geleden. Pijn Er is geen weefselschade meer Moeheid Ik heb me niet ingespannen

12 Een analoog principe? Stress Infecties Pijn Moeheid S e n s i t i s a t i e?

13 Experimentele evidentie (dierstudies) Single Stress exposure (Centrale) S e n s i t i s a t i e Cortison & gedrag Stress systeem Stress memory Na weken Stress Re-exposure Cortison & gedrag Lange termijn effecten (dierstudies): Vroege stressprogrammering Prenatale stress & Separation stress als puppy: (Meaney) Levenslang effect op stressreactiviteit Lange termijn effecten (humane studies) Traumatische jeugd Sensitiever voor Latere life events Depressie Angsstoornissen PTSD & Fibromyalgie CVS IBS

14 Experimentele evidentie (dierstudies) Immuunprikkel (Centrale) S e n s i t i s a t i e SB (Sickness behavior) Immuunsysteem Immune memory Na 2 a 3 weken Reexposure (lagere dosis) SB (Sickness behavior) Lange termijn effecten (dier en humane studies): Vroege Immuun challenge Levenslange effecten op immuungevoeligheid Bijv. Asthma en allergie CVS Afwijkingen immuunsysteem Pro-inflammatoir cytokine patroon Grotere centrale cytokine gevoeligheid IL-6 infusie, sneller somatische symptomen en meer stijging lichaamstemperatuur (Arnold et al. Psychol. Med. 2002

15 (Centrale) S e n s i t i s a t i e MOK pijnstimuli en MRI s (vooral bij IBS): pijngevoeliger Als in hogere delen: Cognitive-emotional sensitisation : Attentie, catastroferen (rol insula, cingulate, prefrontale cortex) Het pijn systeem Pain memory (Itch memory?) Centraal Thalamus Hersenstam Zowel sensitisatie in lagere delen: (Meer afferente input) Wind-up Long-term potentiation Spinaal (dorsale voorhoorn) Hyperalgesie Allodynie (FM, CVS, IBS) En: Niet prikkelspecifiek (thermo, visceral ) (IBS, Verne et al.) Chronic Itch vs Chronic Pain Van Laarhoven et al. 2007) Spinale lamina 1 neuronen Perifeer: Both generalized and symptom-specific sensitization Vagale afferenten Afferente nociceptieve zenuwen (inflammatie: bradykinine, cytokinen) Pijn (brandend), temperatuur, jeuk, ingewanden Lange termijn: zelfs neonatale pijn/verwonding: levenslange effecten (Beggs et al Brain, 2012)

16 (Centrale) S e n s i t i s a t i e Vermoeidheid Stress memory Immune memory Central Pain memory Central Fatigue memory? (Centrale) sensitisatie op dezelfde perifere moeheids prikkel?

17 Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) STRESS PIJN MOE INFECTIES Clustering OK. Maar hoe komt dat 1. Rol immuunsysteem Opbouw overgevoeligheid 2. Ze katalyseren elkaar. Sickness-behavior Sensitisatie Cross-sensitisatie

18 Cross S e n s i t i s a t i e Experimentele evidentie (dierstudies) Stress Tail shock Social disruption Tot 24 uur ervoor Van stress op immuunsysteem (Relatief) korte termijn Immuunprikkel (Gibb 2008) Cytokines Sickness behavior Dagen/weken erna Experimentele evidentie (humane studie Stress 5 min Stroop taak 5 min Public speech Kort ervoor Immuunprikkel Tyfus vaccin (Brydon 2009) Cytokinen

19 Cross-S e n s i t i s a t i e Van stress op immuunsysteem Levenslange effecten De double-hit hypothese Dierexperimenteel Perinatale stress (Avitsur 2009) Volwassen dier: Op immuun challenge (Influenza virus): Sterkere immuunreactie Heviger sickness behavior Humaan Childhood maltreatment 32 jaar follow-up Hogere CRP (C-Reactive Protein) waardes (Danese, PNAS, 2007) Volwassen: sterkere IL-6 reactie op TSStressTest (Carpenter, Neuropsychol.Pharmacol, 2010) Stress katalyseert immuunreacties

20 Cross-S e n s i t i s a t i e Van immuunsysteem op stress Dierexperimenteel Immuunactivatie Tilders 1998; Schmidt 1997; 2003 Hayley, 1999, Schmidt 2003 De double-hit hypothese Zelfs als (perifere) cytokinen verdwenen Tot weken later Sterkere stress reactiviteit (gedrag &cortisol) Dierexperimenteel Lange termijn Perinatale immuunchallenge Walker 2009 Op stress: Volwassen dier: Angstiger reactie op stress tests Immuunactivatie katalyseert stressreacties

21 GLIA cellen : spinaal en centraal Traditionele visie GLIA = passief: Cross-S e n s i t i s a t i e Tussen pijn en immuunsysteem 2. GLIA kan geactiveerd worden door immuunprikkels 1. GLIA kan geactiveerd worden door pijnprikkels Recenter: GLIA cellen bleken neuronen met een immuunfunctie Infectie (Langduriger) Pijnprikkel Substance P & Glutamaat Cytokinen: IL-1,IL-6, TNFα Activated GLIA cells Pos. loop + Minder pijninhibitie Priming van microglia door ontsteking (Hains et al. 2010) 2 weken later Versterkte pijnresponse

22 Cross S e n s i t i s a t i e Van stress op pijn Stress -New cage (1 hour) -Forced swim Days -8,-6,-1 Ontsteking Pijn Stress katalyseert ontstekings-geinduceerde pijn Le Roy et al. Journal of Pain 2011

23 Conclusies 1. Heterogene historie van patienten: Verschillende oorzaken kunnen zelfde gevolgen hebben. Pijn Stress/Trauma Immuunactivatie Zelfde centrale disregulaties 2. Perifere oorzaken zijn verdwenen, probleem naar centraal verschoven: Sensitisatie. 3. De symptomen en triggers van MOK clusteren om: fysiologische redenen: sickness behavior en cross-sensitisatie.

24