Enkele vragen: Zitten medisch onverklaarbare klachten tussen de oren? Deel I. Klachten veinzen (malingering) Inleiding MOK / SOLK

Transcriptie

1 Supportbeurs 10 mei 2012 Zitten medisch onverklaarbare klachten tussen de oren? Enkele vragen: Zitten medisch onverklaarde lichamelijke klachten tussen de oren? Kun je daadwerkelijk pijn voelen zonder schade aan het lichaam? Dr. Jan Houtveen Universiteit Utrecht Afd Klinische en Gezondheidspsychologie Bestaan onverklaarde syndromen zoals post-whiplash, elektromagnetische overgevoeligheid, multiple chemical sensitivity / sick building wel echt? Op zoek naar een lichamelijke ziekte Deel I Inleiding MOK / SOLK 80 a 90% van de mensen heeft 1 of meer vage lichamelijke klachten per week, maar wat als het niet vanzelf over gaat. De definitie MOK/SOLK Klachten zonder aantoonbare organische oorzaak / De dokter kan niets vinden!! Lichamelijke afwijkingen / processen verklaren de klachten niet of niet voldoende De klachten zijn echt (niet geveinsd)!! Klachten veinzen (malingering) Bewust (intentioneel) over-rapporteren van lichamelijke klachten: -om financiële of juridische bonus -om overige secondaire ziektewinst Veinzen is iets anders dan daadwerkelijk onverklaarde klachten voelen, maar soms gaat het een over in het andere (je gaat er soms zelf in geloven) Merkelbach et al.,

2 Een regen van symptomen Diffuus Non-specifiek Ambigu De strijd voor erkenning Misselijk Angstig Somber Buikpijn Vermoeid Hoofdpijn Zwakte Slecht slapen Duizeligheid Spierpijn Keelpijn Droge mond Uitgeput Postexercise malaise Geïrriteerd Gewrichtspijn Hartkloppingen Kortademigheid Cognitieve problemen: Geheugen Aandacht Concentratie De zoektocht naar lichamelijke schade, bv bij whiplash De onverklaarde syndromen TH Tension Headache NUD Non Ulcer Dyspepsia FM Fibromyalgia NCCP Non Cardiac Chest Pain RSI PMS TMJ AFP Atypical Facial Pain Pre Menstrual Syndrome De syndromen Temporo Mandibular Dysfunction CFS IBS Chronic Fatigue Syndrome Irritable Bowel Syndrome GS CPP Difficult asthma Chronic Pelvic Pain Globus Syndrome EMS Electro Magnetic Sensitivity HV Hyperventilation MCS Multiple Chemical Sensitivity Bekkenbodem Wessely: De naam van je kwaal hangt vaak af van de specialist waar je heengaat!!!??? Een paar syndromen met expliciete uitlokker Ideopathic Environmental intolerance Electromagnetische overgevoeligheids MCS Multiple Chemical Sensitivity Sick building Post. syndromen Post Whiplash Post Lyme Post Q-koorts 2

3 De meest voorkomende syndromen (big 3) Dualistisch denken bij ziekte Chronisch Vermoeidheids Syndroom (ME/CVS) : prevalentie % in Nederland FibroMyalgie (FM) : prevalentie 1 tot 2 % in Nederland Er lijken wel 2 kampen te bestaan die lijnrecht tegenover elkaar staan Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) : prevalentie 5-20% in Nederland Biomedische kamp Psychosociale kamp Als mensen termen als whiplash gaan gebruiken, lijkt hun prognose eerder slechter dan beter te worden (Buitenhuis & de Jong, 2009) Dualistisch denken bij ziekte Echte ziekte Meetbare pathologie Arts Pillen Psychosomatisch Tussen de oren Psycholoog Praten Stop met dualistisch denken! Alternatief: het biopsychosociale model Er is niet (altijd) een 1 op 1 relatie tussen een gerapporteerde klacht en een lichamelijke verstoring Deel II Tussen de oren? Bij elke klacht (psychisch of fysiek) spelen biologische, psychologische en sociale factoren een rol!! Bio Psycho Sociaal 3

4 pijnrapportage Somatogene pijn en Viscerogene pijn Neurogene pijn Psychogene pijn Noxische prikkel doorgifte -> waarneming prikkel -> beleving -> gedrag/rapportage Psychologische (en sociale) mechanismen Neurogene en psychogene pijn zijn (ook) echt, maar staan los van schade aan het (perifere) lichaam In welke mate voelt u zich over het algemeen nauwelijks een gemiddel nogal in sterke of beetje d mate helemaal niet overstuur van streek 1 negatieve emoties voelen schuldig angstig vijandig prikkelbaar beschaamd nerveus rusteloos bang 2 aandacht hypervigilantie: = overdreven scannen van lichaamsfuncties 4

5 3 cognities / ziekdenken - catastroferen en piekeren (overtuiging en verwachting dat je een levensbedreigende ziekte hebt) - somatische attributie (niet openstaan voor andere verklaringen van je klachten dan een lichamelijke oorzaak) - ervaring geen controle - negatief zelfbeeld Mentale pijn (stress, angst, boosheid) gaat vaak samen met fysieke pijn! Mentale pijn Tussen de oren! Fysieke pijn Deel III Predisponerende, uitlokkende en instandhoudende mechanismen Waarom en hoe dan klinische observaties: kwetsbaarheids (predisponerende) factoren klinische observaties: uitlokkende factoren -persoonlijkheid -hechtingsproblematiek -traumatische gebeurtenissen -slechte lichamelijke conditie SOLK Stressor / traumatische gebeurtenis Operatie / noxische prikkels Infectie Fysieke overtraining Geen van deze factoren blijkt noodzakelijk of voldoende als oorzaak! SOLK 5

6 klinische observaties: diverse psychologische mechanismen (denken, voelen, doen) kunnen klachten en beperkingen in stand houden Een tussentijdse samenvatting bv: -hypervigilantie -catastroferen -angst/boosheid -vermijding -ziektewinst -etc. SOLK Verschillende soorten druppels doen de emmer overlopen MOK/SOLK/SS: -pijn/lagere pijndrempel -enorme moeheid -algehele malaise -negatieve stemming/ nergens zin in hebben -cognitieve klachten -post-exercise malaise -slaapproblemen -etc uitlokkende factoren infectie stressoren / trauma / negatieve pijnprikkels emoties Uitlokkende gebeurtenis behandeling predisponerende factoren: -persoonlijkheid -hechtingsproblematiek -traumatische gebeurtenissen -slechte lichamelijke conditie instandhoudende factoren -denken: somatische attributie/catastroferen/ hypervigilantie/piekeren/lage self-efficacy/ negatief zelfbeeld, geen acceptatie, etc. -voelen: negatieve emoties (angst, boosheid, depressie) gebrekkige lichaamsmentalisatie -doen: vermijding lichamelijke activiteit(disuse)/ overmatige fysieke inspanning(overuse) -sociale mechanismen: ziektewinst/beperkingen etc. -lichamelijke conditie, slaapgedrag, medicijngebruik Toegepast op post-whiplash De klachten bij post-whiplash zijn echt! De uitlokker van whiplash is onomstreden lichamelijk De klachten-instandhouder zou echter verschoven kunnen zijn van lichamelijk naar psychisch Somatogeen, neurogeen, psychogeen?? De zoektocht naar psychologische mechanismen bij whiplash! Interview van specialisten zoals artsen, fysiotherapeuten en psychologen komt tot de voorspellers: -een geschiedenis van (nek)pijn -psychologische factoren (mn verwachting dat het chronisch gaat worden, catastroferen, angst en depressie) -vermijding Vragenlijsten bij patienten komt tot de voorspellers: Hoge pijn intensiteit vlak na ongeluk is voorspeller voor meer pijnklachten 6 mnd na ongeluk Het is niet overtuigend aangetoond dat psychosociale factoren een hele grote voorspellende rol spelen 6

7 Prospectief onderzoek Deel IV Pijn direct Na ongeluk Een gevoeliger geworden brein fmri bij gezonde mensen Coghill, 2003: thermische prikkel fmri bij electromagnetische sensitiviteit Landgrebe et al., 2008: sham radiation 15 electrosensitive patients (11 rated the sham exposure as >1.5 unpleasant) 15 gender and age matched controls exposure to heat and sham radiation Mensen weinig pijn Mensen veel pijn ACC activated as in pain insula activated as in pain electrosensitive patients controls Landgrebe et al., 2008: Landgrebe et al., 2008: 7

8 Het probleem zit bij SOLK niet in de organen waar je het voelt, maar in het orgaan waarmee je voelt! Waar bevindt die emmer zich dan? "Tussen de oren" zitten hersenen! Tot slot enkele antwoorden: Je kunt daadwerkelijk pijn voelen zonder schade aan het lichaam! De rol van de psyche bij MOK/SOLK is overtuigend aangetoond! De instandhouders bij syndromen zoals post-whiplash kunnen anders zijn dan de (lichamelijke) uitlokker! Tussen de oren zitten hersenen / psychogene pijn is ook echt! Dank voor uw aandacht Dr. Jan Houtveen 8