Compendium kindergeneeskunde

Transcriptie

1 Compendium kindergeneeskunde

2 Compendium kindergeneeskunde Diagnostiek en behandeling Onder redactie van Dr. G. Derksen-Lubsen Prof. dr. H.A. Moll Prof. dr. H.M. Oudesluys-Murphy Drs. A.J. Sprij Houten 2011

3 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 870 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist Eerste druk, eerste oplage, 1994 Eerste druk, tweede oplage, 1997 (met enkele correcties) Tweede, herziene druk, 2000 Derde, herziene druk, 2006 Vierde, herziene druk, 2011 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Redactie en lijst van auteurs 26 Voorwoord 31 deel i spoedeisende zorg 33 1 Het acuut zieke kind 35 C.M.P. Buysse, E.N. de Jager, M. de Hoog 1.1 Inleiding A = airway (luchtwegen) B = breathing (ademhaling) Ademarbeid Effectiviteit van de ademarbeid: gaat er lucht in en uit de longen? Hoe goed is de gaswisseling? Systemische effecten van een insufficiënte ademhaling C = circulatie Systemische effecten van circulatoire insufficiëntie D = disability Bewustzijnsniveau E = exposure G = glucose Samenvatting 39 2 Resuscitatie van een pasgeborene 40 A.H.L.C. van Kaam 2.1 Richtlijnen voor resuscitatie van een pasgeborene 40 3 Basic life support bij kinderen en advanced pediatric life support 42 J.K.W. Kieboom, N.M. Turner 3.1 Inleiding Advanced pediatric life support (apls) Opheffen van een luchtwegobstructie Volgorde van handelen bij circulatiestilstand Niet-schokbaar ritme: circulatiestilstand met asystolie of Polsloze Electrische Activiteit 45

5 6 Compendium kindergeneeskunde Schokbaar ritme: circulatiestilstand met ventrikelfibrilleren of ventrikeltachycardie 47 4 Shock 49 J.A. Hazelzet 4.1 Definitie Symptomen Pathofysiologie Hart Weerstandscircuit Capillair bed Veneus stelsel Bloedvolume Classificatie Monitoring Behandeling Optimaal circulerend bloedvolume Optimale pompfunctie van het hart Optimale ventilatie en oxygenatie Ondersteunende behandeling Anafylactische shock Belangrijkste allergenen Symptomen Behandeling 55 5 Acute hartritmestoornissen 57 M. van Osch-Gevers, M. de Hoog 5.1 Tachycardieën Sinustachycardie Supraventriculaire tachycardie Breedcomplextachycardie Ventrikelfibrilleren (vf) Bradycardieën Sinusbradycardie Sicksinussyndroom av-blok 63 6 Ademhalingsinsufficiëntie 64 K.F.M. Joosten, A.P.M. Duyndam 6.1 Definitie Etiologie Symptomen Gaswisseling: begrippen Diagnostiek Behandeling Beademing 66

6 Inhoud 7 7 Inspiratoire stridor 68 K.F.M. Joosten 7.1 Laryngitis subglottica en laryngotracheobronchitis Epiglottitis Aspiratie van corpus alienum 69 8 Acute astma-aanval 70 M. de Hoog, C.M.P. Buysse 9 Status epilepticus 72 M. de Hoog, K.F.M. Joosten 10 Coma en intracraniële drukverhoging 74 M. de Hoog 10.1 Coma Acute maatregelen Etiologie Symptomen Diagnostiek Prognose Intracraniële drukverhoging Etiologie Symptomatologie Behandeling Verdrinking 78 J.K.W. Kieboom 11.1 Definitie Pathofysiologie Risicofactoren Symptomen Behandeling Vergiftiging 83 C.M.P. Buysse, H.A. Moll 12.1 Inleiding Vragen bij eerste screening Lichamelijk onderzoek Verdere evaluatie Aanvullend onderzoek (mag niet onnodig vertragend werken!) Behandeling Alcoholintoxicatie Hypo- en hyperthermie 89 J.A. Hazelzet 13.1 Hypothermie Lokale bevriezing Algemene hypothermie 89

7 8 Compendium kindergeneeskunde 13.2 Hyperthermie Ernstige hyperthermie Maligne hyperthermie Apparent life threatening event 92 K.F.M. Joosten 14.1 Inleiding Etiologie Anamnese Lichamelijk onderzoek Diagnostiek Behandeling 94 deel ii algemene onderwerpen Verrichtingen 99 P.C.J. de Laat, G. Derksen-Lubsen, R.R. de Krijger 15.1 Maten Pijnstilling en sedatie Richtlijnen voor desinfectie Lumbaalpunctie Liquorpunctie uit ventrikelreservoir Arteriaradialiskatheter Arteria-umbilicaliskatheter Vena-umbilicaliskatheter Pleurapunctie Pneumothoraxdrainage Spoedbehandeling van een spanningspneumothorax Plaatsen van definitieve thoraxdrain Arteriepunctie Maagsonde, duodenumsonde, maagspoelen, percutane enteroscopische gastrostomie, MicKey-button Maagsonde, duodenumsonde Maagspoelen peg-katheter (percutane endoscopische gastrostomie) Wisselen MicKey-ballonkatheter Blaaspunctie bij kinderen jonger dan 3 jaar Blaaskatheterisatie Beenmergpunctie Botnaald Beenmergbiopsie Implanteerbaar intraveneus toedieningssysteem (Port-a-cath 1, pac) Algemeen Aanprikken Onderhoud Bloed afnemen Bolusinjectie Infuus 1 1 1

8 Inhoud Obstructie Huidbiopsie Intubatie Weefselonderzoek Inleiding Cytologie Histologie Speciale technieken Voeding en diëtetiek H.S.A. Heymans, M.E. Dijsselhof 16.1 Inleiding Voeding van de gezonde zuigeling Borstvoeding/kunstmatige zuigelingenvoeding Voordelen van moedermelk Samenstelling van moedermelk Uitscheiding van geneesmiddelen in moedermelk Besmetting van moedermelk Verontreiniging van moedermelk Suppletie bij borstvoeding Volledige kunstmatige zuigelingenvoeding Bijvoeding Bijzondere kunstmatige zuigelingenvoeding Voeding met een laag lactosegehalte/sojavoeding Voeding op basis van eiwithydrolysaat Alternatieve voeding Voeding voor te vroeg geborenen Richtlijnen goede voeding (Semi-)elementaire voeding Sondevoeding Parenterale voeding Nutritional assessment Acute ondervoeding Chronische ondervoeding Dehydratie en water- en zouthuishouding 1 30 P.C.J. de Laat, J.E. Kist-van Holthe tot Echten 17.1 Inleiding Behandeling van dehydratie Algemene uitgangspunten Algemene strategie Orale behandeling Parenterale behandeling Metabole acidose Algemene opmerkingen 1 36

9 10 Compendium kindergeneeskunde 18 Beeldvormende diagnostiek H.C. Holscher 18.1 Inleiding Voorbereiding Conventioneel onderzoek Echografie Computertomografie (ct) Magnetic resonance imaging (mri) Systematische beoordeling Thorax Buikoverzichtsfoto (boz) Skelet Indicaties Evidence-based medicine 1 46 H.A. Moll, G. Derksen-Lubsen 19.1 Frequentie van ziekten Parameters Voorbeelden Voorbeeld risicofactor Voorbeeld behandelingsresultaat Voorbeeld diagnostische test Evidence-based medicine in de praktijk Stellen van een beantwoordbare klinische vraag Critical appraisal van een studie naar een interventie of diagnostische test Handelen bij overlijden 1 52 D.M.C.B. van Zeben-van der Aa, R.R. de Krijger, B.A. Semmekrot, H.M. Oudesluys-Murphy 20.1 De Wet op de lijkbezorging en de nodo-procedure Natuurlijk en niet-natuurlijk Onverwacht en onverklaard Vaststellen doodsoorzaak Procedure obductie Verklaring van natuurlijke dood Toestemming van de nabestaanden Uitvoering Bijzondere situaties Onderzoek en veiligstellen van materiaal bij plotseling onverwacht overlijden Schouwing Postmortale anamnese, (speciële) anamnese, postmortaal pediatrisch, laboratorium- en beeldvormend onderzoek door de kinderarts Postmortaal pathologisch onderzoek/obductie door de patholoog Beleid rond begeleiding ouders 1 57

10 Inhoud 11 deel iii infectieziekten en immunologie Vaccinatie R.J.F. Burgmeijer 21.1 Organisatie van vaccinaties bij kinderen in Nederland Vaccinbeheer Vaccinatieschema van het rvp Simultaan vaccineren, intervallen en uitwisselbaarheid van vaccins Inhaalschema s Vaccineren van zieke kinderen Contra-indicaties Bijwerkingen In Nederland geregistreerde vaccins Informatie over vaccins en vaccinaties Virale diagnostiek A.C.T.M. Vossen 22.1 Virale diagnostiek algemeen Materiaal Methoden Koorts en koortssyndromen 1 77 R. Oostenbrink, J. Frenkel 23.1 Definitie koorts Acute koorts Epidemiologie en differentiaaldiagnose Symptoom/klacht Laboratoriumonderzoek Beleid Complicaties Chronische koorts Symptoom/klacht Differentiaaldiagnose Aanvullend onderzoek Diagnose Therapie Complicaties Ziekte van Kawasaki (mucocutaan lymfekliersyndroom) Etiologie Symptomen Diagnostiek Differentiaaldiagnose Complicaties Behandeling Infectieziekten 1 88 N.G. Hartwig, Th.F.W. Wolfs 24.1 Infecties van het centrale zenuwstelsel (czs) 188

11 12 Compendium kindergeneeskunde Meningitis (Meningo-)encefalitis Ooginfecties Conjunctivitis Hordeolum Oogverwonding of post-ok Bovenste luchtweginfecties Rinitis Sinusitis Adenoïditis/tonsillitis Otitis media acuta Mastoïditis Epiglottitis Faryngitis Roodvonk (scarlatina) Laryngitis subglottica Lymphadenitis colli Onderste luchtweginfecties Pneumonie Kinkhoest (pertussis) Infecties van het maag-darmkanaal Stomatitis Gastritis Enteritis Infecties van de tractus urogenitalis Vulvovaginitis en fluor vaginalis Urineweginfectie Infecties van het skelet Bacteriële artritis Osteomyelitis Infecties van het hart Endocarditis Pericarditis Myocarditis Koorts en neutropenie Specifieke bacteriële infecties Lyme-ziekte Specifieke parasitaire infecties Toxoplasmose Specifieke virale infecties Waterpokken (varicella) en gordelroos ( herpes zoster) Rodehond (rubella) Mazelen Exanthema subitum (zesde ziekte) Bof (parotitis epidemica) Epstein-barr-virus (mononucleosis infectiosa/ziekte van Pfeiffer) Humaan immunodeficiëntievirus (hiv/aids) Aangifte van infectieziekten 208

12 Inhoud Immunodeficiëntie E. de Vries, J.J.M.van Dongen 25.1 Inleiding Recidiverendeinfectiesvandeluchtwegenenhetkno-gebied Failure to thrive Recidiverende pusvormende infecties Ongewone of ongewoon ernstig verlopende infecties Recidiverende infecties met eenzelfde soort pathogeen Auto-immuunziekte of chronisch inflammatoire ziekte; lymfoproliferatie Karakteristieke combinaties van klinische verschijnselen bij bepaalde syndromen Angioneurotisch oedeem deel iv specifieke aandoeningen Longziekten 22 1 J.C. de Jongste 26.1 Longinfecties Bronchiolitis Pneumonie Longtuberculose Pleuravocht Pneumothorax Astma Algemeen Acuut ernstig astma Longfunctieonderzoek Indicaties Piekstroommeter Spirometer, pneumotachograaf ( elektronische spirometer ) Inflammometrie met no-bepaling in expiratielucht (feno) Bepaling van de bronchiale prikkelbaarheid Overige methoden Cystische fibrose 236 H.A.W.M. Tiddens, J.C. Escher, J.C. de Jongste 27.1 Basisdefect Symptomen Differentiaaldiagnose Laboratoriumonderzoek Behandeling Behandeling van de longinfectie Behandeling van de gastro-intestinale verschijnselen Monitoring Complicaties Pneumothorax Hemoptoë 242

13 14 Compendium kindergeneeskunde Allergische bronchopulmonale aspergillose Cor pulmonale Distaal intestinaal obstructiesyndroom (dios) cf-gerelateerde leverziekte cf-gerelateerde diabetes mellitus Maag-darm-leverziekten 245 C.M.F. Kneepkens, C.F.M. Gijsbers 28.1 Leverpathologie: ziektebeelden Cholestatische ziekte in de neonatale periode Leverziekten bij oudere zuigelingen en kinderen Acute leverinsufficiëntie Portale hypertensie Leverpathologie: diagnostiek Parameters Diagnostische procedures Maag-darmpathologie: ziektebeelden Malabsorptie Voedselallergie Eosinofiele gastro-intestinale aandoeningen Chronische (geprotraheerde) diarree Buikpijn en functionele gastro-intestinale aandoeningen Obstipatie Chronische inflammatoire darmziekten Gastro-oesofageale refluxziekte en refluxoesofagitis Ulcera van maag en duodenum Maag-darmpathologie: diagnostiek Fecesonderzoek Maagfunctie Exocriene pancreasfunctie Koolhydraat-waterstofademtests Dunnedarmbiopsie Endoscopisch onderzoek Slokdarmonderzoek Rectumonderzoek Allergologie 273 P.L.P. Brand 29.1 Achtergronden Typen allergie Diagnostiek van allergie Preventie van allergie Ziektebeelden Voedselallergie Urticaria en angio-oedeem Allergische rinitis Geneesmiddelenallergie Insectenallergie 280

14 Inhoud Cardiologie 282 I.M.E. Frohn-Mulder, M. Witsenburg 30.1 Inleiding Evaluatie van het kind met hartgeruis zonder klachten Beleid bij hartgeruis zonder klachten Ecg-interpretatie bij kinderen Hartritme Normaal hartritme Ritme- en geleidingsstoornissen Pathofysiologie Hartfalen Cyanose Aangeboren hartafwijkingen Diagnostiek Behandeling: algemene principes Specifieke behandeling Postoperatieve problemen Verworven hartafwijkingen Nefrologie 297 K. Cransberg, J. van den Hoek 31.1 Glomerulaire filtratiesnelheid Acute nierziekte Prerenale acute nierinsufficiëntie Renale acute nierinsufficiëntie Postrenale acute nierziekte Chronische nierziekte Hypertensie Acute situaties Niet-acute situaties Hypertensie bij pasgeborenen Proteïnurie en nefrotisch syndroom Proteïnurie Nefrotisch syndroom Hematurie en glomerulonefritis Hemolytisch-uremisch syndroom (hus) Tubulusfunctiestoornissen Nefrolithiasis/nefrocalcinose Antenatale pathologie van de urinewegen Urineweginfecties Oncologie M.M. van den Heuvel-Eibrink, W.J.E. Tissing 32.1 Epidemiologie Beschrijving van verschillende vormen van kinderkanker Leukemie Maligne lymfomen Hersentumoren 32 1

15 16 Compendium kindergeneeskunde Solide tumoren Diagnostiek bij een kind met kanker Vaststellen en classificatie van het type kanker Stageren Voorbereiding op de behandeling Organisatie van zorg, behandeling en registratie van kinderen met kanker in Nederland Supportive care Langetermijneffecten Hematologie 330 I.M. Appel, A. de Goede-Bolder 33.1 Anemie Anemie met verlaagd aantal reticulocyten: aanmaakstoornis Anemie met verhoogd aantal reticulocyten: acuut bloedverlies/sequestratie in de milt/hemolyse Leukocytose Toename van het aantal neutrofielen: neutrofilie Monocytose Eosinofilie Lymfocytose Leukopenie Trombocytose Trombopenie Idiopathische trombocytopenische purpura (itp) Pancytopenie Aplastische anemie Hemostase Verhoogde bloedingsneiging Stoornissen in de primaire hemostase Stoornissen in de secundaire hemostase: factordeficiënties Veneuze trombose: profylaxe, diagnostiek en behandeling bij kinderen Endocrinologie 344 S.L.S. Drop, D. Mul, A.M. Boot, E.L.T. van den Akker 34.1 Groei Kleine lichaamslengte Grote lichaamslengte Predictie van de volwassen lengte Hypofyseaandoeningen (Pan)hypopituïtarisme Hypofysehyperfunctie Diabetes insipidus Syndrome of inappropriate adh (siadh) Cerebral salt wasting -syndroom Schildklier Hypothyreoïdie Hyperthyreoïdie 358

16 Inhoud Thyreotoxische storm of crisis De pasgeborene met een moeder met een auto-immuunziekte van de schildklier Solitaire schildkliernodus Stoornissen in de puberteitsontwikkeling Vroege puberteit (pubertas praecox) Vertraagde puberteit (pubertas tarda) Gonaden Stoornissen in de seksuele differentiatie (ambigue genitaliën) Testis Ovarium Bijnier Bijnierschorsinsufficiëntie Acute bijnierinsufficiëntie Bijnierinsufficiëntie in samenhang met glucocorticoïdbehandeling Bijnierschorshyperfunctie (hyperadrenalisme) Bijniermerghyperfunctie (feochromocytoom) Parathyroïd, vitamine D en calcium Hypoparathyreoïdie Hypocalciëmie Hyperparathyreoïdie Hypercalciëmie Rachitis Osteoporose Referentiewaarden Endocriene functietests Hypofysevoorkwab Hypofyseachterkwab Schildklier Bijschildklier Bijnier Testes Ovaria en uterus Diabetes mellitus 394 H.J. Aanstoot, D. Mul, H.J. Veeze 35.1 Definitie Diagnose en classificatie Presentatie en symptomen Lichamelijk onderzoek en laboratoriumdiagnostiek Diabetische ketoacidose (dka) Pathofysiologie Behandeling Algemene complicaties en hersenoedeem Subcutane insulinebehandeling Insulineresorptie en -werking Soorten insuline Toediening van insuline 405

17 18 Compendium kindergeneeskunde 35.7 Principe van insulinebehandeling Insuline-injecties Dagelijkse insulinedosering Insulinebehandeling met subcutane pomp Continue glucosesensor Overwegingen ten aanzien van diagnose, opname en verdere beleid Hypoglykemie Operaties, ingrepen en diabetes Algemene adviezen Kleine ingrepen Grote ingrepen Type-2-diabetes mellitus Definitie, classificatie Diagnostiek Behandeling Metabole ziekten J.B.C. de Klerk, A.T. van der Ploeg 36.1 Inleiding Symptomen Diagnostiek (laboratorium) Neonatale screening Routine laboratoriumdiagnostiek bij verdenking metabole ziekten Specifieke metabole diagnostiek Acute metabole ontregeling Hypoglykemie Hyperammoniëmie Metabole acidose Behandeling Hypoglykemie Hyperammoniëmie Metabole acidose Lactaatacidose Dieet Substitutie en suppletie Behandelbare lysosomale stapelingsziekten Reumatologie 433 L.W.A. van Suijlekom-Smit, R. ten Cate 37.1 Dik en/of pijnlijk gewricht Inleiding Diagnostiek Differentiaaldiagnose gewrichtsklachten Juveniele idiopathische artritis Inleiding Diagnostiek Behandeling Systemische lupus erythematodes 439

18 Inhoud Inleiding Symptomen Diagnostiek Behandeling Juveniele dermatomyositis Inleiding Symptomen Diagnostiek Differentiaaldiagnose Behandeling Neurologie 445 E.A.J. Peeters, O.F. Brouwer 38.1 Ontwikkelingsachterstand Koortsconvulsies Epilepsie Hoofdpijn Algemeen Migraine Afwijkende grootte en vorm van het hoofd Trauma capitis Neurofibromatose type A. de Goede-Bolder, R. Oostenbrink, C.E. Catsman-Berrevoets 39.1 Inleiding Klinische diagnostiek Erfelijkheidsonderzoek/moleculairgenetisch onderzoek Beeldvorming Complicaties Plexiform neurofibroom Optic pathway glioma (opg) Orthopedische afwijkingen Neurologische verschijnselen Endocriene afwijkingen Vasculaire problemen Maligniteiten Dermatologie 469 A.P. Oranje 40.1 Acne vulgaris Atopisch eczeem Luierdermatitis Impetigo Verruca vulgaris en verruca plana Molluscum contagiosum Hemangioom (hemangioma of infancy) Scabiës 475

19 20 Compendium kindergeneeskunde 41 Neonatologie 477 A.H.L.C. van Kaam, R.C.J. de Jonge, A.J. Sprij 41.1 Perinatologie Perinatale anamnese Indeling pasgeborenen Opvang van de neonaat Ademhalingsproblemen van de pasgeborene Algemeen Apneus Luchtwegobstructies Respiratory distress syndrome (rds) Transiënte tachypneu van de neonaat (ttn) Meconiumaspiratiesyndroom Airleaksyndroom Pneumonie Longhypoplasie Congenitale hernia diaphragmatica (chd) Longbloeding Congenitale cysteuze longafwijkingen Bronchopulmonale dysplasie (bpd) Cardiovasculaire problemen Algemeen Circulatoir falen Neonatale hypertensie Persisterende pulmonale hypertensie van de neonaat (pphn) Open ductus Botalli Neonatale ritmestoornissen Congenitale (structurele) hartafwijkingen Infectieziekten van de pasgeborene Congenitale infecties Neonatale sepsis Neonatale meningitis Groep-B-streptokokken Neonatale neurologie Perinatale asfyxie en gecontroleerde therapeutische hypothermie Neonatale convulsies Intraventriculaire hemorragie (ivh) Periventriculaire leukomalacie (pvl) Hydrocefalus Vocht, voeding en vitaminen Vochtbeleid Voedingsbeleid Intraveneuze voeding Necrotiserende enterocolitis (nec) Vitaminen en ijzer Stoornissen interne milieu bij de pasgeborene Hypo- en hyperglykemie Hypo- en hypernatriëmie 5 1 2

20 Inhoud Hypo- en hypercalciëmie Hypo- en hyperkaliëmie Hyperbilirubinemie Zuur-basenevenwicht Alarmsignalen stofwisselingsziekten Hematologische problemen bij de pasgeborene Anemie Polycytemie Trombocytopenie Leukocytopenie Bloedgroepantagonisme Praktische aspecten van antenataal bekende hematologische aandoeningen Screening en follow-up Gehoorscreening Retinopathie van de prematuur Rachitisscreening Langetermijnfollow-up van prematuriteit Pijnmanagement bij pasgeborenen Algemeen Meten van pijn bij pasgeborenen Niet-farmacologische behandeling van pijn bij pasgeborenen Farmacologische behandeling van pijn bij pasgeborenen Veelvoorkomende algemene neonatale problematiek Maternale diabetes ssri-gebruik moeder Drugsgebruik moeder Medicatie en borstvoeding Maternale schildklieraandoeningen Koortslip bij moeder of anderen betrokkenen Waterpokken moeder (vzv) Pyelumdilatatie prenataal Irregulaire hartactie prenataal Plexusbrachialislaesies Enkele navelstrengarterie Bijoortje Heupcontrole Klompvoeten (talipes equinovarus) Late meconiumlozing (bij de à terme neonaat) Hielprikscreening Genetische diagnostiek 534 M.H. Breuning, A. van Haeringen 42.1 Inleiding Klinisch onderzoek Dysmorfologisch onderzoek Familieanamnese Laboratoriumonderzoek en indicaties 534

21 22 Compendium kindergeneeskunde Chromosomenonderzoek Fluorescentie-insituhybridisatie (fish) pcr Micro-arrayonderzoek Mutatieonderzoek Bijzondere indicaties dna-tests bij kinderen op later in het leven optredende aandoeningen Hemoglobine afwijkingen Acute indicaties voor genetisch onderzoek Zorg voor het kind met ernstige meervoudige beperkingen 539 G.C.B. Bindels-de Heus, C.R. Lincke, G. Derksen-Lubsen 43.1 Organisatie van multidisciplinaire zorg Bijzondere medische aandachtspunten Algemeen Luchtwegproblematiek Gastro-intestinale problematiek Zintuigelijke problemen Epilepsie en motorische stoornissen Bewegingsapparaat Gedragsproblemen Pijn Slaapproblemen Medicatie en interacties Behandelbeperkingen, reanimatiebeleid Overige aandachtspunten Organisatorische aspecten van de zorg 546 deel v psychosociale problemen Adoptie 55 1 R.A.A. Pelleboer, H.M. Oudesluys-Murphy 44.1 Onderzoek bij uit derdewereldlanden geadopteerde kinderen Inleiding Evaluatie Begeleiding Kindermishandeling 554 E.A. Landsmeer-Beker, M.J.M. Smit, M.J. Affourtit 45.1 Inleiding Risicofactoren en risicogezinnen Vormen van kindermishandeling Signaleren Problemen bij het signaleren Anamnese Lichamelijk onderzoek Gedrag Interactie ouder-kind 559

22 Inhoud Differentiaaldiagnose en diagnostiek Beleid amk/raad voor de Kinderbescherming Juridische aspecten Hulpverlening Ten slotte Overgewicht 568 O.H. van der Baan-Slootweg, E.C.A.M. Houdijk 46.1 Inleiding Overgewicht en obesitas Definitie Etiologie Diagnostiek Preventie en behandeling Ten slotte Eetstoornissen bij oudere kinderen en adolescenten 576 A.H. Teeuw, M.J. Affourtit, F. Verheij 47.1 Inleiding Definities en classificatie Anorexia nervosa Boulimia nervosa (bn) Eating disorder not otherwise specified Epidemiologie Symptomen/ klachten Anamnese patiënt en ouder(s) Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Differentiaaldiagnose Het behandelaanbod adhd, autisme en depressie 588 N.H. Bouman, R.F. Ferdinand, R. Rodrigues Pereira 48.1 adhd Autismespectrumstoornissen Depressie Onverklaarde lichamelijke klachten 593 E.M. van de Putte 49.1 Symptoom/klacht Differentiaaldiagnose Biopsychosociaal model Therapie Complicaties 598

23 24 Compendium kindergeneeskunde deel vi geneesmiddelen en bloedproducten Bloed en bloedproducten 603 I.M. Appel, Y.B. de Rijke, A.J. Willemze 50.1 Welke verschillende bloedproducten zijn er beschikbaar? Erytrocytenconcentraten Trombocytenconcentraten Quarantaineplasma of fresh frozen plasma (ffp) Transfusiebeleid en dosering Richtlijn voor transfusie van erytrocyten bij neonaten Richtlijn voor transfusie van erytrocyten bij kinderen Richtlijn voor transfusie van trombocyten bij neonaten Richtlijn voor transfusie van trombocyten bij kinderen Richtlijn voor transfusie van plasma Richtlijn voor transfusie van granulocytensuspensies Tranfusiereacties en hemovigilantie Pijn 609 R.A. van Lingen 51.1 Inleiding Analgetica Fase-1-middelen Fase-2-middelen Fase-3-middelen Coanalgetica Pijnbestrijding rond kleine invasieve ingrepen Niet-farmacologische pijnbestrijding Voorzorgen bij sedatie en analgesie Antimicrobiële therapie N.G. Hartwig 52.1 Inleiding Antibacteriële middelen Empirische antibacteriële therapie Antibacteriële therapie op basis van diagnose Switchtherapie Antivirale therapie Empirische antivirale therapie op basis van vermoedelijke diagnose Antivirale therapie op basis van micro-organisme Antimycotische therapie Empirische antimycotische therapie Antimycotische therapie op basis van micro-organisme en lokalisatie Antiparasitaire therapie Antiparasitaire therapie op basis van micro-organisme Antimicrobiële profylaxe van infectieziekten Inleiding Antimicrobiële profylaxe op basis van micro-organisme Antimicrobiële profylaxe op basis van gastheerfactoren 642

24 Inhoud cmv-profylaxe bij orgaantransplantatie Antimicrobiële profylaxe ten behoeve van de chirurgische patiënt Endocarditisprofylaxe Selectieve darmdecontaminatie (sdd) bij oncologische patiënten Antibioticumdoseringen, naar leeftijd Geneesmiddelenoverzicht 676 J. Schornagel, E.M. Westerman, G. Derksen-Lubsen, H.A. Moll deel vii groeicurven, nomogrammen en referentiewaarden Groeidiagrammen, nomogrammen 73 1 H.A. Moll, G. Derksen-Lubsen 55 Referentiewaarden klinische chemie en endocrinologie 78 1 Y.B. de Rijke, J. Lindemans, A.M. Boot 55.1 Referentiewaarden klinische chemie Referentiewaarden endocrinologie 795 Register 809

25 Redactie en lijst van auteurs Redactie mw. dr. g. derksen-lubsen Kinderarts, Juliana Kinderziekenhuis, Haga- Ziekenhuis, Den Haag mw.prof.dr.h.a.moll Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. prof. dr. h.m. oudesluys-murphy Kinderarts-sociale pediatrie, Willem-Alexander Kinder- en Jeugd Centrum, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden mw. a.j. sprij Kinderarts-neonatoloog, Juliana Kinderziekenhuis, HagaZiekenhuis, Den Haag Auteurs dr. h.j. aanstoot Kinderarts, diabeter, Rotterdam mw. m.j. affourtit Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. dr. i.m. appel Kinderarts-hematoloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. dr. e.l.t. van den akker Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. o.h. van der baan-slootweg Kinderarts-sociale pediatrie, Behandelcentrum Heideheuvel, Hilversum mw. g.c.b. bindels-de heus Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. dr. a.m. boot Kinderarts-endocrinoloog, Beatrix Kinderziekenhuis umcg, Groningen dr. n.h. bouman Kinder- en jeugdpsychiater, De Jutters, Centrum voor Jeugd-ggz Haaglanden, Den Haag prof. dr. p.l.p. brand Kinderarts-pulmonoloog, Amalia Kinderafdeling, Isala Klinieken, Zwolle en umcg Postgraduate School of Medicine, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen prof. dr. m.h. breuning Klinisch-geneticus, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden prof. dr. o.f. brouwer Kinderneuroloog, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen r.j.f. burgmeijer Jeugdarts, Centrum Infectieziektenbestrijding, afdeling Vaccinologie, Bilthoven mw. dr. c.m.p. buysse Kinderarts-intensivist, Erasmus mc -Sophia, Rotterdam mw. dr. r. ten cate Kinderarts-reumatoloog, Willem-Alexander Kinder- en Jeugdcentrum, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden

26 Redactieenlijstvanauteurs 27 mw. dr. c.e. catsman-berrevoets Kinderneuroloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. dr. k. cransberg Kindernefroloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. dr. g. derksen-lubsen Kinderarts, Juliana Kinderziekenhuis, Haga- Ziekenhuis, Den Haag mw. m.e. dijsselhof Kinderdiëtist / klinisch epidemioloog, Academisch Medisch Centrum Amsterdam/ Emma Kinderziekenhuis prof. dr. j.j.m. van dongen Arts-medisch immunoloog, Erasmus mc, Rotterdam prof. dr. s.l.s. drop Kinderarts-endocrinoloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam a.p.m. duyndam Ventilation practitioner, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. dr. j.c. escher Kinderarts maag-darm-leverziekten, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam dr. r.f. ferdinand Kinder- en jeugdpsychiater, ggz Delfland, Delft dr. j. frenkel Kinderarts, Wilhelmina Kinderziekenhuis, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht mw. i.m.e. frohn-mulder Kindercardioloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. c.f.m. gijsbers Kinderarts maag-darm-leverziekten, Juliana Kinderziekenhuis, HagaZiekenhuis, Den Haag mw. a. de goede-bolder Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam a. van haeringen Klinisch geneticus, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden dr. n.g. hartwig Kinderarts-infectioloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam dr. j.a. hazelzet Kinderarts-intensivist, Erasmus mc -Sophia, Rotterdam mw. dr. m.m. van den heuvel-eibrink Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam prof. dr. h.s.a. heymans Kinderarts, Emma Kinderziekenhuis Amc, Amsterdam j. van den hoek Kinderuroloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. dr. h.c. holscher Radioloog, Juliana Kinderziekenhuis, Haga- Ziekenhuis, Den Haag dr.m.dehoog Kinderarts-intensivist, Erasmus mc -Sophia, Rotterdam mw. dr. e.c.a.m. houdijk Kinderarts-endocrinoloog, Juliana Kinderziekenhuis, HagaZiekenhuis, Den Haag mw. e.n. de jager Verpleegkundig reanimatiecoördinator, Erasmus mc - Sophie, Rotterdam r.c.j. de jonge Kinderarts-neonatoloog, Emma Kinderziekenhuis amc, Amsterdam

27 28 Compendium kindergeneeskunde prof. dr. j.c. de jongste Kinderarts-pulmonoloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam dr. k.f.m. joosten Kinderarts-intensivist, Erasmus mc -Sophia, Rotterdam dr. a.h.l.c. van kaam Kinderarts-neonatoloog, Emma Kinderziekenhuis amc, Amsterdam mw. j.k.w. kieboom Kinderarts-intensivist, Beatrix Kinderziekenhuis umcg, Groningen mw. dr. j.e. kist-van holthe tot echten Kinderarts-nefroloog, emgo instituut, vu medisch centrum, Amsterdam dr. j.b.c. de klerk Kinderarts metabole ziekten, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam dr.c.m.f.kneepkens Kinderarts maag-darm-leverziekten, vu medisch centrum, Amsterdam prof. dr. r.r. de krijger Patholoog, Erasmus mc, Rotterdam dr.p.c.j.delaat Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. e.a. landsmeer-beker Kinderarts-sociale pediatrie, ggz Kinderen en jeugd Rivierduinen, Leiden dr. c.r. lincke Kinderarts erfelijke en aangeboren aandoeningen, Maasstad Ziekenhuis, Rotterdam prof. dr. j. lindemans Klinisch-chemicus, Erasmus mc, Rotterdam dr. r.a. van lingen Kinderarts-neonatoloog, Isala Klinieken, Zwolle mw. prof. dr. h.a.. moll Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam dr.d.mul Kinderarts-endocrinoloog, Juliana Kinderziekenhuis, HagaZiekenhuis, Den Haag mw. dr. r. oostenbrink Kinderarts, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam prof. dr. a.p. oranje Kinderdermatoloog, Erasmus mc, Rotterdam mw. dr. m. van osch-gevers Kindercardioloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. prof. dr. h.m. oudesluys-murphy Kinderarts-sociale pediatrie, Willem-Alexander Kinder- en Jeugd Centrum,Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden mw. e.a.j. peeters Kinderneuroloog, Juliana Kinderziekenhuis, HagaZiekenhuis, Den Haag r.a.a. pelleboer Kinderarts, Catharina ziekenhuis, Eindhoven mw. prof. dr. a.t. van der ploeg Kinderarts metabole ziekten, Erasmus mc Sophia, Rotterdam mw. dr. e.m. van de putte Kinderarts, Wilhelmina Kinderziekenhuis, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht mw. dr. y.b. de rijke Klinisch chemicus, Erasmus mc -Sophia, Rotterdam r. rodrigues pereira Kinderarts, Maasstad Ziekenhuis, Rotterdam mw. j.e. schornagel-van kemenade Ziekenhuisapotheker, HagaZiekenhuis, Den Haag

28 Redactieenlijstvanauteurs 29 dr. b.a. semmekrot Kinderarts-neonatoloog, Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, Nijmegen mw. m.j.m. smit Kinderarts, Juliana Kinderziekenhuis, Haga- Ziekenhuis, Den Haag mw.drs.a.j.sprij Kinderarts-neonatoloog, Juliana Kinderziekenhuis,HagaZiekenhuis, Den Haag mw. dr. l.w.a. van suijlekom-smit Kinderarts voor reumatische ziekten, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam mw. a.h. teeuw Kinderarts-sociale pediatrie, Emma Kinderziekenhuis amc, Amsterdam dr. h.a.w.m. tiddens Kinderarts, Erasmus mc Sophia, Rotterdam dr. w.j.e. tissing Kinderarts, hematoloog-oncoloog, Beatrix Kinderziekenhuis umcg, Groningen dr. n.m. turner Kinderanesthesioloog en onderwijskundige, Wilhelmina Kinderziekenhuis, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht dr. h.j. veeze Kinderarts-diabetoloog, DIABETER, Rotterdam prof. dr. f. verheij Kinder- en jeugdpsychiater, Erasmus mc Sophia, Rotterdam mw. dr. a.c.t.m. vossen Arts-microbioloog, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden mw. dr. e. de vries Kinderarts-infectioloog/immunoloog, Jeroen Bosch Ziekenhuis, locatie Groot Ziekengasthuis, s-hertogenbosch mw. dr. e.m. westerman Ziekenhuisapotheker, HagaZiekenhuis, Den Haag dr. a.j. willemze Kinderarts-fellow kinderhematologie, Erasmus MC Sophia, Rotterdam en transfusiespecialist i.o., Stichting Sanquin Bloedvoorziening, Rotterdam dr. m. witsenburg Kindercardioloog, Erasmus mc - Sophia, Rotterdam dr. th.f.w. wolfs Kinderarts-infectioloog, Wilhelmina Kinderziekenhuis, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht mw. dr. d.m.c.b. van zeben-van der aa Kinderarts-sociale pediatrie, Maastricht Universitair Medisch Centrum, Maastricht

29 Voorwoord De redactie van het Compendium kindergeneeskunde heeft zich bij deze vierde druk afgevraagd of een nieuwe uitgave van dit boek een plaats heeft binnen de veelheid van actuele digitale informatie. Immers, wanneer je iets wilt weten heb je via internet alle informatie onder handbereik: uit binnen- en buitenland, richtlijnen met adviezen gebaseerd op niveau-1-bewijzen, patiëntenfolders, wetenschappelijke en lekeninformatie, richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, werkboeken van de subspecialistische secties. Toch geeft juist die veelheid aan informatie ons de overtuiging dat het zinvol is een nieuwe druk van het Compendium uit te brengen.het Compendium brengt structuur aan in al die informatie en geeft houvast. In de vierde druk zijn diagnostiek en behandeling van vele kindergeneeskundige problemen geactualiseerd, toegespitst op de Nederlandse situatie. Zij staan opnieuw overzichtelijk vermeld in deze uitgave. Een aantal nieuwe onderwerpen is toegevoegd: koorts en koortssyndromen, allergologie, genetische diagnostiek, handelen bij overlijden, onverklaarde lichamelijke klachten en de zorg voor het kind met ernstige meervoudige beperkingen. We hebben de informatie voor u geordend en daarbij soms de grootste gemene deler van verschillende protocollen gekozen. Aan de auteurs is steeds verzocht websites te geven waarop uitvoeriger en soms recentere protocollen zijn te vinden. Zoals voorheen kozen we er opnieuw voor het aantal referenties tot het uiterste te beperken. Het Compendium kindergeneeskunde was ooit de boekvorm van een Diagnostiek- en Therapieklapper; het vak heeft zich verbreed, de auteurs hebben zich over het land verspreid, het aantal auteurs heeft zich verdrievoudigd. Ook daardoor zal het vermelde beleid door velen worden gedragen. Zolang er kinderartsen zijn die het boek altijd onder handbereik hebben, menen wij dat een nieuwe druk ook in papieren vorm moet verschijnen. Maar vanaf deze druk is het Compendium ook integraal te raadplegen op het web! De informatie om toegang te krijgen tot de versie op het web vindt u voorin het boek. Dr. Arda (G) Derksen-Lubsen, Den Haag Prof. dr. Henriëtte A. Moll, Rotterdam Prof. dr. Anne Marie Oudesluys-Murphy, Leiden Drs. Arwen J. Sprij, Den Haag