Traumatisch hersenletsel en communicatieproblemen

Transcriptie

1 Traumatisch hersenletsel en communicatieproblemen Meedoen & Meepraten, participatie na traumatisch hersenletsel 13 januari 2017 Suzanne Lambregts, kinderrevalidatiearts

2 Meedoen & Meepraten Inhoud 1. Definitie traumatisch hersenletsel (THL) 2. Multicenter retrospectieve cohort studie NAH Rotterdam en Den Haag 3. Incidentie en oorzaken THL 4. Gevolgen NAH 5. Taalstoornissen en communicatieproblemen bij THL Revant THL en communicatieproblemen

3 Definitie Traumatisch hersenletsel Ø Ontstaan door een oorzaak buiten het lichaam Ø Onderscheid bij kinderen tussen aangeboren en niet aangeboren hersenletsel (NAH) Ø Belangrijk kenmerkend verschil is breuk in levenslijn Ø Classificatie in ernst op basis van mate van bewustzijnsverlies (Glasgow Coma Schaal), duur bewustzijnsverlies en/of Posttraumatisch Amnesie (PTA) Ø PTA is een staat van verwarring en desoriëntatie door een stoornis in de inprenting van nieuwe herinneringen

4 Indeling ernst GCS Duur bewustzijnsverlies (GCS <15) Duur PTA Licht THL minuten < 24 uur Matig THL minuten - 24 uur 1 7 dagen Ernstig THL 3-8 >24 uur > 7 dagen

5 YOUBIN Study Group YOUBIN =YOUth with acquired Brain Injury Netherlands Multicenter retrospectieve cohort studie Ø Incidentie en oorzaken Ø Uitkomsten 2 jaar na letsel op stoornis-, activiteiten- en participatieniveau, QoL en impact op gezin

6 Incidentie kinderen met traumatisch hersenletsel in ziekenhuizen per jaar (tot 24 jaar)! 295 per per jaar niet-traumatisch NAH; 113 per (0-14 jaar) per (15-24 jaar) Pelt e.a., Eur J Ped Neuro 2011

7 Kloet e.a. Brain Inj juli 2013 N=1500 Oorzaken

8

9 Gevolgen Ø Fysiek (belastbaarheid, hormonaal) Ø Motorische en/of praxisproblemen Ø Waarnemingsproblemen (prikkelverwerking) Ø Communicatieproblemen Ø Cognitieve stoornissen Ø Sociaal-emotionele en gedragsproblemen Ø Verwerkingsproblemen Ø Psychiatrische stoornissen

10 Post-traumatische klachten (follow-up studie 2004 Hawley et al, N=526 (5-15 jr), 2 jaar na letsel, 419 licht, 58 matig en 49 ernstig) Hoofdpijn 87 (17%) Onhandigheid 41 Duizeligheid 17 Moeheid 73 (14%) Woede-aanvallen 87 (17%) Evenwichtstoornis 22 Stemmingswiss. 110 (21%) Begripsstoornis 38 Angst 50 Woordvindingst. 28 (5%) Nachtmerries 22 Aandachtsstoornis 87 (17%) Agressief gedrag 63 (12%) Geheugenstoonis 67 (13%) Depressie 44 Onaangepast gedrag 41

11 Growing into deficit Bij kinderen en jongeren komt het vaak voor dat gevolgen van THL pas na verloop van tijd aan het licht komen Nieuwe en snellere netwerken worden aangelegd Per levensfase worden er andere eisen gesteld en daardoor kunnen er soms jaren na ongeval stoornissen zichtbaar worden Vaak zichtbaar bij transitiemomenten

12 YOUBIN Study Group YOUBIN =YOUth with acquired Brain Injury Netherlands Multicenter retrospectieve cohort studie Ø Incidentie en oorzaken Ø Uitkomsten 2 jaar na letsel op stoornis-, activiteiten- en participatieniveau, QoL en impact op gezin

13 Pediatric Stroke Outcome Measure (PSOM) Ø 115 items gericht op gedrag, mentale status, taal, hersenzenuwen, motoriek, tonus, kracht, sensibiliteit, coordinatie en loopfunctie Ø Onderzoek op 5 domeinen: rechts sensomotorisch, links sensomotorisch, taalexpressie, taalbegrip en cognitie/gedrag Ø Score 0 tot 2 voor elk domein Ø Berekening Deficit Severity Score

14 TEST ITEMS Speech Development Normal Abnor mal Not Done Language Guidelines for Scoring Normal: 0-4 mos.- Coos 4-12 mos. - babbles by 12 mos words mos. - single words 2 years. - 2 word phrase 3 years - 3 word sentence, 200 words Repetition Naming Comprehension Letter Recognition / Reading Stop ; Stop and Go (stop en gaan); If it rains we play inside (Als het regent spelen we binnen); No ifs ands or buts (Geen als en of maar) The Prime Minister lives in Ottawa (De koningin woont in Den Haag) Show patient attached sheet with pictures: skateboard, pencil, shirt, bicycle, and clock. Children >6 yrs. ask to identify: pencil, eraser, bicycle seat, buttons Simple Tasks: a. Close your eyes b. Touch your nose c. Point to the floor and then ceiling Complex 3 Step Command: ask child to listen to the complete instruction, remember it, then do all 3 activities together when prompted: Blink twice, stick out your tongue, then touch your finger to your nose Test age 5 yrs. & up/ vanaf groep 4 Ask patient to identify letters A, B, H Writing Ask patient to print first name (age 5-7) first and last name (age 8-9) or write first and last name in cursive vanaf groep 4

15 Gevolgen (PSOM) N=112, 6-22 jaar, YOUBIN= YOUth with acquired Brain Injury Netherlands Deficits TBI N=86 Mild TBI N=76 NTBI N-26 Sensorimotor 22.1% 19.7% 61.5% Language 5.8% 5.3% 23.1% Cognitive 26.7% 29.0% 42.3% Behavioral 16.3% 18.4% 19.2%

16 Outcome and associated factors ABI (n=112) Outcome variable Associated factors Spearman correlation TBI (n=86) Spearman correlation PSOM Deficit Severity Score Sociodemographic Age Injury related Type of injury Level of function Level of education Pre-injury motor problems Pre-injury language/speech problems Pre-injury social-emotional problems.39 (#) -.32 (#).33 (#).34 (#).21 (*) -.28 (*) -.47 (#).38 (#).30 (**).24 (*)

17 Language deficits and associated factors Outcome Associated factors ABI (n=112) TBI (n=86) Language deficits Injury related Type of injury (TBI/NTBI) Level of function Level of education Pre-injury cognition/learning problems Family related Socio-economic status 0.24 (*) (*) 0.24 (*) 0.24 (*) (#)

18 Child and Adolescent Scale of Participation (CASP) Ø Onderdeel van Child and Family Follow-up Survey: CFFS Ø Meet activiteiten en participatie door vgl met leefijdsgenoten ingevuld door ouder Ø 20 items onderverdeeld in 4 domeinen: 1. Thuis (sociale act, zelfverzorging, communiceren) 2. Wijk en woonplaats (sociale en georganiseerde act, verplaatsen) 3. School (samenwerken, verplaatsen, communiceren) 4. Thuis en in de omgeving/woonplaats (huishouden, gebruik OV, boodschappen doen)

19 Outcome (PSOM) and participation (CASP) ABI (n=112) Outcome variable Associated factors Spearman correlation PSOM Deficit Severity Score CASP total Home participation Community participation School participation Home and community participation -.51 (#) -.51 (#) -.43 (#) -.48 (#) -.34 (**)

20 Prognostische factoren Ø Premorbide factoren: leeftijd, opleidingsniveau (cognitieve reserve), persoonlijkheid, coping, premorbide problemen (taalvaardigheden), sociale omgeving Ø Factoren letsel: ernst, behandeling, bijkomende lichamelijke problemen en vroeg ontstane gedragstoornissen Ø Na het letsel: ontvangen behandeling/begeleiding van kind en gezin en aanpassingsmogelijkheden omgeving

21 Communicatieproblemen Afasie (en dysarthrie) Communicatieproblemen gerelateerd aan cognitieve problemen zoals problemen op gebied van aandacht, geheugen, verwerkingssnelheid, executieve functies en sociale cognitie Cognitieve problemen kunnen elk gebied van communicatie beinvloeden en elk linguistisch domein: fonologie (klankleer), morfologie (opbouw van woorden), syntax (zinsopbouw), pragmatiek (gebruik van woorden) en semantiek (betekenis van woorden) Sociale cognitie: met name problemen in herkennen en begrip van emoties van de ander Leren van taalaspecten kan vertraagd zijn door de cognitieve problemen

22 Beperkingen in taalbegrip Afhankelijk van ernst letsel en leeftijd van letsel Bij letsel op jonge leeftijd (wanneer leesvaardigheden ontwikkelen) kans op moeite in basale taaldecodering en vertraging in uitbreiding woordenschat (vaak in relatie met vertraagde verwerkingssnelheid en inprentingsproblemen) Missen van dubbele boodschap, sarcasme, humor. Moeite met abstractie zoals metaforen Moeite met complexe verhalen door werkgeheugenproblemen en trage verwerkingssnelheid

23 moeder bekijkt kamer van haar kind en zegt: als hier niets verandert, ga ik de inspecteur van gezondheid bellen Onthouden van dubbele boodschap (werkgeheugen) Herkennen toon van moeder waarop ze dit zegt (sociale cognitie) Aandacht verdelen tussen opmerking moeder wanneer ze rond kijkt in de kamer (executieve functie) Begrijpen dat opmerking betrekking heeft op rommelige kamer (executieve functie en sociale cognitie) Begrijpen dat moeder bedoelt dat kamer opgeruimd moet gaan worden (sociale cognitie) Booschap moet in milliseconden begrepen worden (verwerkingssnelheid) en zonder dat andere prikkels interfereren (selecitieve aandacht en weerstand bieden aan andere prikkels)

24 Beperkingen in taalproductie Verminderde expressieve woordenschat Verminderde verbale vlotheid (verbal fluency) Meer moeite met formuleren van zinnen Meest voorkomend: moeite met pragmatiek: logisch verhaal vertellen en gebruik van abstractie en humor (met name bij letsel onder de 8 jaar) Fonologie, morfologie en grammatica is vaak intact Turkstra et al Brain Lang dec 2013

25 Pragmatiek: de vaardigheid om het taalgebruik aan te passen aan de gesprekspartner, de context en de situatie Ontwikkeling begint in prelinguale periode Snelle ontwikkeling tussen 5-10 jaar, met name in eerste schooljaren: Ontwikkeling netwerk tussen taal, executieve functies en sociale cognitie Betrokken hersengebieden: corpus callosum, anterior temporal kwabben, orbitofrontal cortex, lateral frontopolar cortex, anterior prefrontal cortex and the inferior and superior parietal kwab (kwetsbaar bij THL)

26 Predictors of longitudinal outcome and recovery of pragmatic language after pediatric TBI Ryan et al 2015 Prospectieve longitudinale studie, matched-control N=112; 5-15 jaar Licht hersenletsel 58, gecompliceerd licht hersenletsel 13, matig 22, ernstig en 24 mnd post-injury Test of Language Competence-Expanded Edition (TLC-E) en neuropsychologisch onderzoek (NPO) TLC-E: Measure metalinguistic higher-level language functions NPO: two-subtest version of the WASI to assess reasoning and estimate general intellectual functioning; Digit Span and Walk don t Walk from the TEA-Ch to assess high-level attention and response inhibition

27 Predictors of longitudinal outcome and recovery of pragmatic language after pediatric TBI Ryan et al 2015 Ø 6 mnd post-injury achteruitgang voor alle letsels (ook bij licht hersenletsel) in alle leeftijdsgroepen Ø Letsel op leeftijd tussen 5-9 jaar: grote kans op achteruitgang lange termijn Ø Herstel op lange termijn bij letsel op leeftijd tussen jaar Ø Relatie met letsel frontaal, temporaal en corpus callosum Ø Relatie met externaliserende gedragsproblemen op lange termijn Ø Lange termijn uitkomst afhankelijk van neurologische en cognitieve ontwikkeling op het moment van letsel

28 Take home message Ø Incidentie taalstoornissen onbekend na TBI, afhankelijk van ernst en meetinstrument (30-50% bij ernstig letsel?) Ø Duidelijke relatie tussen taalstoornissen en verminderde participatie Ø Meest voorkomend is combinatie cognitieve en communicatieve problemen Ø Pragmatiek en sociale cognitie vaak aangedaan Ø Letsel op jonge leeftijd ongunstig

29 Dank voor uw aandacht Suzanne Lambregts