Veranderende representaties in Museum Bronbeek ( )

Transcriptie

1 VeranderenderepresentatiesinMuseumBronbeek( ) Naam NienkevanderBurg Adres OudeArnhemseweg59,3702BBZeist E mailadres nienkevdburg@hotmail.com Studentnummer Studie MasterCultuurgeschiedenis,UniversiteitUtrecht Onderdeel Scriptie Eerstelezer Dr.HendrikHenrichs Tweedelezer Dr.RemcoRaben Datum 22juni2012

2 Inhoudsopgave Inleiding Theoretischkader:deplaatsvanmuseaindehistorischecultuur... 7 Macht,WaarheidenSchoonheid... 7 Herinneringen Veranderingenindehistorischecultuur...12 Musealeautoriteitenkolonialepropaganda Deveranderendekolonialeherinnering Museaonderdruk Kolonialemusea Militairemusea Bronbeek...21 Leventussendememorabilia DekolonialeperiodeleeftvoortopBronbeek Kritischegeluiden Bronbeekwordteenprofessioneelmuseum Bronbeekalslieudemémoire Conclusie...42 Literatuurlijst...46 ArchiefenBibliotheekvanBronbeek Illustratieverantwoording... 50

3 Inleiding Hierendaargrijnst alsspothetthansmetalhetondermaansche hethoofdvaneenofander roofzuchtigenmoordlustiginlandschkrijgsmanoftyran,dienakorteroflangertijddoordehand dergerechtigheidgegrepen,zijneeuveldadenmethetlevenboette. 1 Hettentoonstellenvanschedelsvangewelddadige,verwilderdeenminderwaardige volkerenuitgebiedenwaardewesterserationaliteitvoorordeenvooruitgangmoest zorgen:hetistyperendvoordeweergavevanhetkolonialeverledeninbronbeekaanhet eindevandenegentiendeeeuw.vanafdeopening(1863)vanhetinarnhemgelegentehuis voorbejaardeeninvalideveteranenuitdekoloniën,werdenersouvenirsentrofeeënuitde koloniëntentoongesteld.dezeparticuliereverzamelingvormdeeenmuseum,temidden waarvandebewonersvanhettehuisvertoefdenenmettrotsdekolonialevaderlandse politiekuitdroegen.meerdaneeneeuwbepaaldeeentriomfalistischekolonialeopstelling deinrichtingvanhetmuseum. 2 Dezemaniervanrepresenterenkannietmeer,nietinBronbeekennietinandere musea.deafgelopendecenniazijnrepresentatiesvanhetkolonialeverledeninmuseainde westersewereldsterkgewijzigd.heteindevanhetkolonialismezorgdeervoordatde westersesuperioriteitwerdaangetast,waardooreralternatieveinterpretatiesvande voorheenzotriomfalistischweergegevenkolonialegeschiedenisontstonden.bovendien haddenmuseavanafdejarenzeventignietmeerdepositieomdegeschiedeniseenzijdigen autoritairtebelichten.erkwamenmeerderestemmen,visiesenwaarheden.ditgoldzeker voordekolonialegeschiedenis.aanhetbeginvande21 e eeuwwashetduidelijkdatde kolonialegeschiedenisnietmeertriomfalistischkonwordengepropageerd: Een gezaghebbenden volledig overzichtpresenterenpastnietmeerindezepostmodernetijd enisvoorhetkolonialeverledenalhelemaaleenonmogelijkeopgave 3.Inmiddelsheeft Bronbeekzichontwikkeldtoteenprofessioneelmuseumenheefthetinsamenwerkingmet hetindischherinneringscentrumbronbeek(ihcb)eensemipermanenteexpositie ontwikkeld,waarinhetkolonialeverledenvanmeerderekantenbelichtwordtenbeleefd kanworden.hetverschilmetdenegentiende eeuwseopstellingisimmens. 1J.C.J.Smits,GedenkboekvanhetKoloniaal MilitairInvalidenhuisBronbeek(Arnhem1881)21. 2KoninklijkTehuisvoorOud MilitairenenMuseumBronbeek, GeschiedenisMuseum, 3GertOostindie,LianevanderLindenenRemcoRaben, DeKolonialeOpstelling,DeGids165(2002) ,415. 3

4 Hoeweldegerepresenteerdegeschiedeniserzelfnatuurlijknietandersopis geworden erisalleeneenstukjegeschiedenisbijgekomen heeftdeweergavevandit verledeninmuseaduseenenormeveranderingondergaan.hoeheeftdezeomslagzichin Bronbeekvoltrokken?WelkeveranderingenheeftmuseumBronbeeksindsde dekolonisatieondergaanenwelkeontwikkelingenindehistorischecultuur 4 lageneraan tengrondslagdatbronbeekhetkolonialeverledenandersisgaanverbeelden?indeze scriptiestaatdeveranderenderepresentatievanhetkolonialeverledeninbronbeekvanaf dedekolonisatietothethedencentraal. Hetkolonialeverledenendedekolonisatiewordenalspijnlijkeonderdelenvande geschiedeniservaren.datzorgtervoordatmusealeopstellingenententoonstellingendie dezegeschiedenisweergevenvaakomstredenzijn.hetfeitdatbronbeektevenseentehuis voorveteranenis,zorgtervoordatdezegeschiedenisnoggevoeligerligtenditmaakthet museumeenuiterstinteressantonderzoeksobject.maarhoewelbronbeekvaakals afgeschermdeveteranenvestingwordtbeschouwd,wiliklatenziendatookbronbeek wordtbeïnvloeddoorontwikkelingenindesamenleving.decultuurhistorische achtergrondisdaaromvangrootbelangomdeontwikkelingeninbronbeek,enoverigens ookdieinanderemusea,tekunnenplaatsen.hetveranderendebeleidvaltnietalleente verklarenaandehandvanbeleidsnota senpersoneelswisselingen.deomslaginde representatievanhetkolonialeverledenheeftzijnoorsprongindedekolonisatie.maarook anderepolitieke,maatschappelijkeenhistoriografischeontwikkelingenhebbeninvloed gehadopmusea.metdezecultuurhistorischebenadering,dieverderzalwordentoegelicht inheteerstetheoretischehoofdstuk,zijndeveranderingeninmuseumbronbeekbeterte begrijpenenverklaren. IkhebinditonderzoekBronbeekalseenhistorischmuseumbeschouwd,waarmet etnografische,natuurhistorischeenvoornamelijkmilitaireobjectendekoloniale geschiedenisvandenederlandseaanwezigheidin(voormalig)nederlands Indiëwordt weergegeven.overigensbevathetmuseumookeenkleinaantalobjectenuitdeandere koloniën,maardiehebikgrotendeelsbuitenbeschouwinggelaten.bronbeekisweleen bijzondermuseummetspecifiekekenmerken.decombinatievanverzorgingstehuisvoor veteranenenmuseumendeaanwezigheidvaneengrootaantalmonumentenophet omringendelandgoedzorgenvooreenuniekesituatie.ditheeftertoegeleiddaterzelden vanuitmuseaalperspectiefnaarbronbeekwordtgekeken,hoewelhettehuisalsindsde openingeenmusealefunctieheeft. 4Eenuitgebreidedefinitieenuitlegvanhetbegriphistorischecultuurvolgeninheteerstehoofdstuk. 4

5 Indezescriptiegaikzowelinopdeveranderingenmetbetrekkingtothet inhoudelijkeverhaalalsdewijzigendepresentatievormeninmuseumbronbeek.daarmee isditonderzoekeenmooieaanvullingopdegeschiedschrijvingoverbronbeek.militair historicuswillembevaartheefteenrijkgeïllustreerdenoverzichtelijkboekoverde geschiedenisvanbronbeekgeschreven,waariktijdensmijnonderzoekveelaanhebgehad engrotendeelsopvoortbouw. 5 Ditboekverteltdecompletegeschiedenisvanhettehuisen zijnbewoners.ikhebdaarentegenbronbeekvanuitmuseaalperspectiefwillenbestuderen endusalleendeveranderingeninhetmuseumgedeeltevanafdedekolonisatiebestudeerd. Alleendaarwaardegeschiedenisvanhetverzorgingstehuisenhetlandgoedrelevantzijn voordemusealeontwikkelingen,ishieraandachtaanbesteed. BehalveeenaanvullingopdegeschiedschrijvingoverBronbeekbiedtdezestudie tevenseenoverzichtvanmeeralgemeneontwikkelingenenachtergrondenmetbetrekking totdeomgangmethetkolonialeverleden.opdezemanierwilikbijdragenaanhetdebat overdegeschiedenisenproblematiekvandeverbeeldingvanhetkoloniaalverledenin museainhetalgemeen.doortevensintezoomenopbronbeekprobeerikinzichttegeven indemusealepraktijkendeveranderingenindeomgangmethetkolonialeverledente concretiseren.hoeweleropbasisvandezestudiegeenconclusieskunnenworden getrokkenmetbetrekkingtotdeveranderenderepresentatievanhetkolonialeverledenin allemusea daarvoorisuitgebreideronderzoeknodig biedthetonderzoekwelinzichtin dewerking,ontwikkelingenproblematiekervan. VoordegeschiedenisvanBronbeekhebikmijgrotendeelsgebaseerdophetboek vanbevaart.maaromdeconcretewijzigingeninhetmuseumvandeafgelopenzestigjaar teachterhalen,wasookaanvullendbronnenonderzoeknodig.doormuseumgidsenuit verschillendeperiodestevergelijken,krantenartikelentebestuderenenhet Bronbeekbulletin(eentijdschriftdatvanaf1984eenaantalkeerperjaarwordtuitgegeven) systematischdoortespitten,hebikgetrachtteachterhalenhoedemusealeopstellingin verschillendeperiodesisveranderdenwatdemotivatiedaarachterwas. 6 Omdeze veranderingenteduidenhebiktevensdehistorischeachtergrondinkaartgebracht. Hoewelikgeenvergelijkendperspectiefhanteer,zetikBronbeekindezescriptiewelaf tegendealgemeneontwikkelingen,waarbijikmijvooralbaseeropoverzichtsartikelenover 5WillemBevaart,Bronbeek.Tempodoeloederliefdadigheid(Utrecht2009). 6Museumgidsen,krantenknipselsenuitgavenvanhetBronbeekbulletindieikhebgebruikt,zijntevinden inhetarchiefendebibliotheekvanbronbeek. 5

6 dekolonialeherinnering,kolonialemuseaenmilitairemuseaineuropa. 7 Daarnaastgebruik ikveranderingeninanderemuseasomsterverduidelijkingvandealgemenetrend. Nahettheoretischkader,waarinikdevoorditonderzoekrelevante cultuurhistorischebegrippendefinieerenverbindmetbronbeek,komeninhettweede hoofdstukdealgemeneontwikkelingenindehistorischecultuursindsdedekolonisatieaan bod.debelangrijksteveranderingendievaninvloedzijngeweestopderepresentatievan hetkolonialeverledenvormendeachtergrondwaartegenikinhetdaaropvolgende hoofdstukdeveranderingeninbronbeekafzet.hethoofdstukoverbronbeekvormtde hoofdmootvanditonderzoek.opdezemanierontstaatereenbeeldvanbronbeekeneen beeldvaneentijdwaarinderepresentatievanhetkolonialeverledenonherkenbaaris veranderd. 7Respectievelijk:ElsbethLocher Scholten, De Indischegeneratie innederland.kolonialeerfenis, nationalekwestieseninternationalecomplicaties( ),(SyllabusbijcursusUniversiteitUtrecht 2008);RobertAldrich, ColonialmuseumsinapostcolonialEurope,in:DominicThomased.,Museumsin PostcolonialEurope(Londen,NewYork2010)12 31;HeleenBrondered.,Presentingtheunpresentable. Renewedpresentationsinmuseumsofmilitaryhistory(Delft2003). 6

7 1.Theoretischkader:deplaatsvanmuseaindehistorischecultuur Demanierwaaroperopeenbepaaldmomenttegendekolonialegeschiedeniswordt aangekeken,debetekenisdieeraangegevenwordt,zegtvaakmeeroverdatmomentdan overdekolonialegeschiedenis.ditgeldtvoordeacademischegeschiedschrijving,maarnog veelmeervoordepubliekeomgangmethetverleden,waarookdeerfgoedsectordeelvan uitmaakt.daarbijgaathetnietalleenomdeerfgoedobjecten,maarvooralomdemanier waaropermetdezeobjectenwordtomgegaanenwelkebetekeniseraanwordtgegeven. CultuurhistoricusWillemFrijhoffheeftditaangeduidalseendynamischerfgoedbegrip, waarbijdebetekenisvanerfgoednietvaststaat. 8 Ineenhistorischmuseumgaathetomde betekenisdiehetverledeninhethedenkrijgt. Welkefunctieeenmuseumheeftenwelkverhaalgepresenteerdwordt,isdus afhankelijkvandetijd,plaatsencultuurwaarinhetmuseumzichbevindt.dezefactoren zorgenvooreenkaderwaarbinnenerwordtomgegaanmethetverleden,ookwelde historischecultuurgenoemd. 9 Dezeterm,afkomstigvandeDuitsehistoricusJörnRüsen, duidthetdeelvandealgemenecultuuraan,datgevormdwordtdoorhethistorisch bewustzijn. 10 Doorveranderingeninde algemenecultuur verandertookdehistorische cultuur.hetbegriphistorischecultuurhanteerikomdeveranderingenindefunctieenhet beleidvanhistorischemuseainhetalgemeenenbronbeekinhetbijzondertekunnen plaatsenenbegrijpen. Macht,WaarheidenSchoonheid IndehistorischecultuurbevindenmuseazichvolgensRüsenineenspanningsveldtussen Macht(politiek),Waarheid(wetenschap)enSchoonheid(esthetiek). 11 Deinvullingvan dezeelementenendebalansertussenwordtbeïnvloeddoordehistorischecultuur.sinds eenaantaljaarstaatbijvoorbeeldbelevingveelmeercentraaldaneenaantaldecennia geledenenzoujekunnenzeggendatookamusementenplezieronderdenoemer Schoonheidvallen.Ookverschiltdematewaarinenwijzewaaropersprakeisvan 8WillemFrijhoff, DynamischErfgoed.Of:heeftdecultuurgeschiedenistoekomst? in:ibidemed., Dynamischerfgoed(Amsterdam2007)13 40,38. 9JörnRüsen, FüreineDidaktikhistorischerMuseen,in:JörnRüsen,WolfgangErnstenHeinrichTheodor Grüttered.,Geschichtesehen.BeiträgezurÄsthetikhistorischerMuseen(Pfaffenweiler1988)9 19, HendrikHenrichs, Historischdenkenofhetverledenbeleven.PublicHistoryenmusea,Levend Erfgoed.Vakbladvoorpublicfolkoreenpublichistory6(2009)15 19,16. 11Rüsen, FüreineDidaktikhistorischerMuseen,12. 7

8 machtsuitoefeningineenmuseum.waarhetmuseumeindnegentiendeeeuwnogkon fungerenalsidentiteitsfabriek,isdatinmiddelsdoordeveranderingenindehistorische cultuurnietmeermogelijk. 12 MuseamoetenvolgensRüseneenbalansvindentussenMacht, WaarheidenSchoonheid.Inhoeverreditgebeurt,isnatuurlijknietalleenafhankelijkvan dehistorischecultuur,maartevensvandedoelstellingenhetbeleidvaneenmuseum.ook indezemusealepraktijkvalteenonderscheidtemakentussendeelementenmacht, WaarheidenSchoonheid.Daarmeevormtdezedriedelingnaarmijnmeningeenbruikbare indelingomdedynamiekinmuseatebegrijpen. HetelementMachtspeelteengroterolbijdecollectievormingvaneenmuseum.De manierwaaropdecollectieisverworveniszekerinhetgevalvanmuseadiekoloniale objectententoonstellenvaakcontroversieel.zoiseengrootdeelvandecollectievan Bronbeekveroverdtijdensdekolonialeperiode,ofiniedergevaldoormiddelvanongelijke machtsverhoudingenverkregen.ditgeldtnietalleenvoorbronbeek,maarvoorde ontstaansgeschiedenisvankolonialecollectiesinhetalgemeen.welkeobjectenuiteindelijk ineenmuseumbelandenisnietneutraalenhoewelmuseavaaksuggererendatzijeen representatiefoverzichtbieden,gevendeobjectengeengetrouweweerspiegelingvande gerepresenteerdecultuur. 13 Nietalleenbijdecollectievorming,maarookbijhettentoonstellenvandeobjecten speelthetelementmachteenrol.hetverhaaldatmetobjectenwordtverteldisnooit objectief.bijhetmakenvaneententoonstellingkiesjealtijdvooreenbepaaldezienswijze. Indetijddatdetentoonstellingwordtgemaaktisdezenietaltijdevenzichtbaarenkunnen tentoonstellingenobjectieflijken.vaakziejepasbijcontroversiëleonderwerpenofachteraf datdetentoonstellingweldegelijkeenbepaaldezienswijzemeegeeft.hoehetkoloniale verledenuiteindelijktentoongesteldwordt,reflecteertdusbestaandemachtsverhoudingen endominantezienswijzen. 14 InhetgevalvanBronbeekwasdatlangetijddezienswijzedie aanslootbijdeervaringenvandebewoners. Tochgaathetmijnsinziensnietomeenzijdigemachtsuitoefening.Hetverhaaldat verteldwordt,moettotopzekerehoogteaansluitenbijdewetenschappelijkeinzichtenvan datmoment.hoewelmachtenschoonheidsomsdewetenschappelijkheidbeperken,kaner geenvisiewordenvertelddietotaalandersisdande(opdatmomentalgemeengeldende) waarheid.hetelementwaarheidmoetdusvooralopgevatwordenalshetstrevennaar 12HendrikHenrichs, IdentiteitsfabriekofWarenhuisvanhetVerleden?InburgeringenhetNationaal HistorischMuseum,TijdschriftvoorGeschiedenis4(2007) , PieterterKeursed.,Colonialcollectionsrevisited(Leiden2007)3. 14IvanKarpenStevenD.Lavineed.,ExhibitingCultures:ThePoeticsandPoliticsofMuseum Display(Washington,London1991)1,14. 8

9 waarheidenobjectiviteit.inhoeverrehetelementwaarheidervoorzorgtdateen museumopstellingaansluitbijderecentewetenschappelijkeinzichtenisookafhankelijk vandedoelstelling,professionaliteitendoelgroepvaneenmuseum.inbronbeekwaren langetijddebewoners(veteranen)debelangrijkstebezoekersenwarendeobjectener voorhen.daniseenwetenschappelijkekijkopdegeschiedenismisschienmindervan belangdanwanneerdedoelgroepbrederis,zoalsdelaatstejarenhetgevalis. NaastdeelementenMachtenWaarheidmoeterbijhetmakenvaneen tentoonstellingoverkolonialismetevensrekeningwordengehoudenmethetelement Schoonheid.Eenconservatorkaneenprachtiggenuanceerdwetenschappelijkverhaal willenvertellen,maarmoetbeseffendathetverhaalendewijzevanpresentatieook moetenaansprekenbijhetpubliek.hoehetpubliekhetbestkanwordenaangesprokenis afhankelijkvandehistorischecultuur,diebijvoorbeeldindenegentiendeeeuweenander begripvanschoonheidinzichdroeg,dandeopditmomentgeldendebetekenisvan schoonheid.hetgaathiernietalleenomschoonheidindekusthistorischezin,maarookom deaantrekkelijkheidvaneenpresentatieinhetalgemeen.inhetgevalvanhistorische museaisookhetgevoeldatobjectenkunnenoproepenvanwegede(veronderstelde) authenticiteiteenvormvanschoonheid,diedusgrotendeelsgebaseerdisophetelement Waarheid(deechtheidvanhetobject). Veelhistorischemuseatrachteneenhistorischesensatie,zoalscultuurhistoricus JohanHuizingahetnoemde 15,teverschaffen,waarbijdeauthenticiteitencontextinformatie ervoorzorgendatdebezoekerhetideeheeftincontacttestaanmethetverleden. 16 De historischesensatiebetreftduseengevoeldatjeniethelemaalinrationeletermenkan vattenennietopcommandokanoproepen.hetgaatomeenbelangstellingvoorhet verledendievoortkomtuitemotie. 17 Datzorgtervoordathetlastigisomaantegeven welkepresentatiesineenbepaaldetijdvooreenhistorischebelevingzorgen.welke historischesensatie werkt isafhankelijkvandehistorischecultuur. Herinneringen Somskangebruikgemaaktwordenvanherinneringenvanbezoekersaaneenbepaalde historischegebeurtenisomeenhistorischesensatieopteroepen.ditisdeelshetgevalbij dekolonialegeschiedenis.deassociatiesdiebepaaldeobjectenmetzichmeebrengen, 15JohanHuizinga, Hethistorischmuseum,in:VerzameldeWerkenII(Haarlem1948) , HendrikHenrichs, Eenzichtbaarverleden?Historischemuseaineenvisuelecultuur,Tijdschriftvoor Geschiedenis117(2004) , EdJonker,Historie.Overdeblijvendebehoefteaangeschiedenis(Assen2007)92. 9

10 verschillenechterperbezoeker.voorveteranendiegevochtenhebbeninnederlands Indië kaneenkriseenveelzeggendobjectzijn,datgevoelensenherinneringenoproeptenweinig contextbehoeft.voorjongerebezoekersenanderemensendiedekolonialegeschiedenis niethebbenmeegemaaktenerooknietmeeverbondenzijn,iseenkrisaandemuurniet voldoendeomhetgevoeltekrijgenincontacttestaanmethetverleden.erzullendan anderepresentatiesnodigzijnomtocheenhistorischesensatieteverschaffen.voordie groepmensenkandezewellichtteweegwordengebrachtdoorreproductiesenliving history,aangezienbelevingveelmeercentraalstaatindehuidigehistorischecultuur. Presentatiesmoetendusaansluitenbijdeherinneringenvandebezoekers.Hierbijis hetvanbelangomonderscheidtemakentussentweevormenvanherinnering.enerzijdsis erdeervarenherinnering;eenherinneringvanmensendiedegepresenteerdegeschiedenis daadwerkelijkhebbenmeegemaakt,ookweldesociale 18 ofcommunicatieve 19 herinnering genoemd.anderzijdsiserdegeïnstitutionaliseerdeherinnering,ookweldepolitieke 20 of culturele 21 herinneringgenoemd.dezetweedevormbetrefteenherinneringaaneen verledendatmensenniethebbenmeegemaakt,maarzich herinneren doordatde geschiedenisisgeïnstitutionaliseerdinerfgoedenmedia.eenervarenherinneringkaneen geïnstitutionaliseerdeherinneringworden,maarhierisweleenprocesvanpolitisering voornodig.deherinneringmoetgereduceerdwordentoteenoverdraagbaarverhaal,dat aanslaatbijgrotegroepenmensenenhetliefstdoorduidelijkherkenbaresymbolen gerepresenteerdkanworden. Eenmuseumiseenvandieplaatsenwaardeherinneringgeïnstitutionaliseerd wordt;museazijnlieuxdemémoire,zoalspierrenoradezeplaatsenvanherinneringheeft aangeduid.volgensnoraontstaanlieuxdemémoire,doordatmilieuxdemémoire, omgevingenwaarhetverledennogopnatuurlijkewijzewordtherinnerdendeeluitmaakt vanhetheden,verdwijnen. 22 Jezouduskunnenstellendatlieuxdememoirezichtussende ervarenherinneringenerzijdsendewetenschappelijkegeschiedenisanderzijdsbevinden: zezijnmindergeobjectiveerddandegeschiedwetenschap,maarmeergeïnstitutionaliseerd dandepersoonlijkeherinneringen.inhetgevalvanbronbeekisdeherinneringsfunctie duidelijkaanwezig.ineersteinstantieginghetvooralomdeherinneringenvande bewonersvanhettehuis.hetmuseumvormdeeenmilieudemémoire,eenomgevingwaarin verledenenhedeninelkaaroverliepen.inmiddelsisermeersprakevaneen 18AleidaAssmann, TransformationsbetweenHistoryandMemory,Socialresearch75(2008)49 72,55. 19JanAssmann, CollectiveMemoryandCulturalIdentity,NewGermanCritique0(1995) , AleidaAssmann, TransformationsbetweenHistoryandMemory,56. 21JanAssmann, CollectiveMemoryandCulturalIdentity, PierreNora, BetweenMemoryandHistory:LesLieuxdeMémoire,Representations26(1989)7 24,7. 10

11 geïnstitutionaliseerdeherinnering.dezeherinneringsfunctiewordtsindsdejarennegentig versterktdoordegrotehoeveelheidaanmonumentenophetlandgoedenrecentelijkdoor dekomstvaneenherinneringscentrum,hetindischherinneringscentrumbronbeek(ihcb). Hoeenwaterherinnerdwordt,staatdusnietvastmaarisveranderlijk:hetisafhankelijk vandesoortherinneringwaaraanspraakopwordtgedaan.museamoetenhierrekening meehouden.zijgevenbetekenisaanhetverleden,waarbijzezichzowelvoorhetverhaal alsdevormgevingbewustmoetenzijnvandehistorischecultuurwaarinzijzichbevinden, willenzijhetpubliekaanspreken.inhetvolgendehoofdstukschetsikhoedehistorische, musealeenherinneringscultuurdeafgelopenzestigjaarzijnveranderd. 11

12 2.Veranderingenindehistorischecultuur VooreenbeterbegripvandeontwikkelingeninBronbeekishetvooralvanbelangom inzichttekrijgenindeveranderingenindehistorischecultuurmetbetrekkingtothet kolonialeverleden.welkealgemeneontwikkelingenwordenverondersteldervoorgezorgd tehebbendatderepresentatievanhetkolonialeverledenisveranderd?indithoofdstuk geefikeerstkortweerwelkefunctieenpositie(koloniale)museatothalverwegede twintigsteeeuwhaddenenvervolgenshoeenwaaromdiesindsdedekolonisatiezijn gewijzigd.daarbijspeeltdeveranderendezienswijzeopenherinneringaanhetkoloniale verledeneengroterol.daarnazoomikinopdespecifiekeuitdagingenvoorkolonialeen militairemusea,aangezienbronbeekhetbestetevergelijkenismetdezemusea. Musealeautoriteitenkolonialepropaganda Historischemuseabenadruktentijdensdegehelekolonialeperiodehetanders zijnvan niet Europesevolken.Nietalleenvolkenkundigemusea,maarookanderemusea gebruiktenindirecthettegenbeeldvan deander voorhetconstruerenvandeeigen identiteit.historicussusanlegênelaatinhaarrecentverschenenboekspiegelreflexzien hoedekolonialeervaringindegehelenederlandsecultuursporenheeftnagelatenennog steedsvaninvloedis. 23 Dezekolonialemaniervandenkenenindelenheefteeuwenlang directenindirectdeopstellingvanmuseabeïnvloed. Themuseum,the cabinetofcuriosities,isthestoreroomofanation streasures,providinga mirrorinwhicharereflectedtheviewsandattitudesofdominantcultures,andthematerial evidenceofthecolonialachievementsoftheeuropeanculturesinwhichmuseumsarerooted. 24 Derariteitenkabinettenvandezeventiendeeeuw,dievaakontstondenuit wetenschappelijkeinteresseenbedoeldwarenvooreigengebruik,werdenindeachttiende eeuwonderinvloedvandeverlichtingsteedssystematischeringedeeld.collectieswerden geordendengeclassificeerdvolgenshetvooruitgangsideaal,waarmeedewesterse superioriteitwerdbevestigd.indenegentiendeeeuwontwikkeldendezecollectieszichtot 23SusanLegêne,Spiegelreflex.Culturelesporenvandekolonialeervaring(Amsterdam2010),bijvoorbeeld MoriaG.Simpson,MakingRepresentations.MuseumsinthePost ColonialEra(Londen1996)1. 12

13 openbaremuseawaaropencyclopedischewijzeheldendadenvandenatieaanhetpubliek werdenbijgebracht. 25 Indezeperiodehaddenmuseadepositieenfunctieomeennationaleidentiteitte construeren.museakondenoptredenalsautoriteitendieeencoherentverhaaloverde geschiedenisalswaarheidaanbezoekerspresenteerden.hetelementmachtwasdus duidelijkaanwezig.museawarenonderdeelvanhetexhibitionarycomplexwaarburgers werdenopgevoedenwaareennationaleidentiteitwerdgecreëerd. 26 Hettegenbeeldvan deprimitieveanderwashiervoorgoedbruikbaar.hettentoonstellenvanandere (overheerste)volkerenhadindetijdvanhetimperialismebovendientotdoelomaan anderewesterselandentelatenzienhoevooruitstrevendengrootsdeeigennatiewas. Ditwasduidelijkterugtezienindekolonialewereldtentoonstellingenvanheteindevan denegentiendeeeuw. 27 EindnegentiendeenbegintwintigsteeeuwwerdenerinEuropa steedsmeermuseaopgerichtdiezichgeheelrichttenophetkolonialeverleden. 28 Detoenemendeinteresseinanderevolkenindenegentiendeeeuwhadookte makenmethetromantischebeeldvande edelewilde. 29 Defascinatiemetexotische, pureennogonbezoedeldeprimitievevolkerenzorgdenervoordatsteedsmeerobjecten uitdekoloniënwerdenmeegenomenenwerdenopgenomeninmusealecollecties.inde negentiendeeeuwwerdintoenemendematebewustenopgroteschaalverzameld,om zoeensystematisch,goedgedocumenteerdoverzichttekrijgenvandenatuuren volkerenelders. 30 Hetisechterbelangrijkomtebeseffendatindepraktijknietalle objectenindekoloniënopeenobjectieve,wetenschappelijkeensystematischewijze werdenverzameld,maarerinveelgevallensprakewasvaneenwillekeurig bijeengebrachteverzameling,afhankelijkvandepolitiekesituatie. 31 Demusealeopstellingendiehieruitvoortkwamen,warendusookniet representatiefvoordekolonialevolkeren,maarlietenduidelijkesporenzienvaneen ongelijkemachtsverhouding.metdezeeruiteenlopendeobjectengavendemuseaeen romantisch,exotischenvaaknostalgischbeeldvandekolonialegeschiedenis,waarbijde 25J.PSigmondenE.SintNicolaas,Kijkennaargeschiedenis.Onderzoekenententoonstellenvanhistorische voorwerpen(zwolle2005) DetermexibitionarycomplexisafkomstigvanTonyBennett,zie:MaryBouquet, Hetnegentiendeeeuwseopenbareetnografischemuseum in:ellinoorbergvelt,deboraj.meijersenmiekerijndersed., Kabinetten,galerijenenmusea.Hetverzamelenenpresenterenvannaturaliaenkunstvan1500totheden (Zwolle2005) , Bouquet,Kabinetten,galerijenenmusea, Aldrich, ColonialmuseumsinapostcolonialEurope,14. 29Bouquet,Kabinetten,galerijenenmusea, Ibidem, TerKeurs,Colonialcollectionsrevisited,5. 13

14 inheemsecultuurwerdweergegevenalsstatisch,inplaatsvandynamisch,veranderlijken divers. 32 Doorbijvoorbeelddemagischeaspectenvandeoostersecultuurtebenadrukken, werddebijgelovigheidenondergeschiktheidvandeprimitieveoostersecultuur onderstreept.dezeweergavewerdafgezettegendesuperieure,rationeleenontwikkelde westersecultuur,waarmeehetverschiltussenhetwestenenhetoostenenormwerd vergrootendewesterseidentiteitwerdbevestigd.opdezemanierwerddewereldinkaart gebracht.aandehandvanetnografischeobjectenvanprimitieveculturenenveroverde schattenwerdbovendiengetoondhoebelangrijkenwinstgevendhetimperialismewas. 33 Erwerdduidelijkgemaaktdathetlandeenmoreleplichthadomonderontwikkelde mensentehelpenopdewegnaarvooruitgang.demuseadiendendusgrotendeelsals propagandavoorhetkolonialebeleid. Deveranderendekolonialeherinnering Maardezewestersesuperioriteitwerddoordedekolonisatieaangetast.Hetbeeldvanhet kolonialismeendebijbehorendehiërarchiekondennietongewijzigdblijven.hoewelde herinneringaanhetkolonialeverledennietmeteenveranderde,zorgdendedekolonisatie, hetpostkolonialismeendemigratiestromenopdenduurvooreenhistorischecultuur waarbinneneentraditioneleweergavevandekolonialegeschiedenisnietmeerpaste. 34 Ineersteinstantiewerdenzowelindegeschiedwetenschapalsindepublieke omgangmethetverledendekolonialegeschiedenisenpijnlijkedekolonisatieliever vergeten. 35 Indejarenvijftigenzestigwasernauwelijkspubliekeaandachtvoorhet kolonialeverleden: Zoalsinzoveelnatiestatengreepmenterugopamnesieennostalgieterondersteuningvaneenop detoekomstgerichtena oorlogseideologie.enerzijdswerdhetkolonialeverledenvergetenen weggestoptalspolitiek familiegeheim.anderzijdsbleefhetbeeldvanindiëalsidyllischtempo doeloevoortbestaaninhetnationalegeheugen Simpson,MakingRepresentations,35. 33Aldrich, ColonialmuseumsinapostcolonialEurope,14. 34JanNederveenPieterse, Multiculturalismandmuseums.Discourseabouttheotherintheageof globalization,boekmancahier.kwartaalschriftvoorkunst,onderzoekenbeleid8(1994) , Locher Scholten, De Indischegeneratie innederland,5. 36PamelaPattynama, debaai debinnenbaai.indieherinnerd(inaugurelerede,amsterdam2007)12. 14

15 HistoricusElsbethLocher Scholtensteltzelfsdatindejarenzestigdeherinneringenvande Indischegemeenschapogenschijnlijkgeïntegreerdraaktenindenationaleherinnering. 37 Paseindjarenzestigbegonnendegemoederenzichteroeren.Indejarenzeventig entachtigwasersprakevaneenrevivalvanhetkolonialeverleden,alduslocher Scholten. 38 Dieoplevingbetrofineersteinstantievoornamelijkdeherinneringaande periodevandejapansebezettingendanspecifiekdeherinneringenaande interneringskampen. 39 DekampervaringenvandeIndischeoorlogsgetroffenenkregen,net alsdievandejoodsegemeenschap,indejarenzeventigmeeraandacht.hetgedeelde slachtofferschapzorgdeervoordatdezeherinneringzichgemakkelijkerlietintegrerenin hetnederlandsezelfbeeld,dandeherinneringaandestrijdnádetweedewereldoolog. 40 OnderinvloedvanhetdebatoverdeVietnamoorlogennadatdeveteraanJ.E.Huetingin januari1969inachterhetnieuwsbekendedaterinindiëoorlogsmisdadenwarengepleegd, barstteereendebatlosoverdeperiodevandekolonisatie. 41 Dezeaandachtwasechtervan korteduur. 42 Hetduurdenoglangvoordatdekolonialestrijdeenplekkreeginde geschiedschrijvingenerookonderhetgrotepubliekmeerkenniskwamoverdezeperiode. Dezeconjunctuurkannietloswordengezienvandeontwikkelingeninde geschiedwetenschap.pasvanafdejarenzeventigwerdermeergeschrevenoverde dekolonisatieenhetkolonialeverledenenkwamereenpostkoloniaaldiscoursop.de veranderinginmachtsrelatieshaddehegemonievanbepaaldegeschiedbeelden doorbroken.doordedekolonisatiewashetnietmeermogelijkomhetnormatievedenken inoostenwestzondermeertecontinueren.postkolonialedenkersdeconstrueerdenvanaf eindjarenzeventigdeoriëntalistischemaniervandenken.debinairetegenstellingtussen zelf en ander werdontdaanvanpolariteitenzowelde zelf alsde ander werden meervoudig. 43 Ookdeglobaliseringenmigratiedroegenertoebijdataandegecreëerdebinaire tegenstellingtussen zelf en ander nietmeerkondenwordenvastgehoudenendeidentity frameswerdenopengebroken. 44 Hetwerdlastigerom deander tedefiniëren,aangezien 37Locher Scholten, De Indischegeneratie innederland,2. 38Ibidem. 39RemcoRaben, Overleveringindrievoud,in:Ibidemed.,BeeldenvandeJapansebezettinginIndonesië, JapenenNederland(Zwolle,Amsterdam1999)7 15,12. 40Locher Scholten, De Indischegeneratie innederland,15. 41Ibidem,16. 42Ibidem. 43NederveenPieterse, Multiculturalismandmuseums, Ibidem,

16 dezenietmeermeteeneenduidige,statischevormvanidentiteitkonwordenaangeduid. 45 Doormigratievanuitdevoormaligekoloniëneneldersuitdewereldkregenmusea bovendientemakenmeteenanderpubliek,anderestemmenenanderevisies.demeerdan IndischeNederlandersdieindejarenvijftignaarNederlandwarengekomen, begonnenhunstemtelatenhoren.veteranenendemoluksegemeenschapvroegeninde jarenzeventigentachtigerkenningvoorhunspecifiekeherinnering.deverschillende groepenkondenmeeliftenopdezogehetememoryboom,detoenemendeinteresseinen musealiseringvanhetverleden. 46 Vanafeindjarentachtigkwamenersteedsmeer monumentenmetbetrekkingtothetkolonialeverleden.opdezemanierontstonderin toenemendemateeenveelzijdigbeeldvandekolonialegeschiedenisenwerdennationale, dominantekadersdoorbroken. 47 Museaonderdruk Nietalleenmuseadiezichbezighieldenmethetkolonialeverleden,maarallemuseakregen vanafdejarenzestigenzeventigtemakenmeteenveranderendehistorischecultuur.over hetalgemeenwordtaangenomendatdemodernisering,deglobalisering,hetafnemend geloofindevooruitgang,detoenemendewelvaart,deindividualisering,het postmodernismeendeopkomstvannieuwemediadeafgelopendecenniahebbengezorgd vooreenhistorischecultuurdieindividueler,meergefragmenteerdenmeerdemocratisch is. 48 Museazijndoordezeontwikkelingenonderdrukkomentestaanenhebbeneendeel vanhunautoriteitverloren: Metdedemocratiseringvandemediaendeopkomstvandepostmoderneenpostkoloniale theorievormingkwamdegrenstussensubjectenonderzoekerterdiscussietestaan.( )De objectievealwetendevertellermaakteplaatsvooreenvormvanwetenschapdieuitgingvan pluriformiteitenmeerstemmigheid IanFairweather, SpecialSection.Anthropology,Postcolonialism,andtheMuseum.Introduction,Social Analysis48(2004)1 4,2. 46AnnaGreen,CulturalHistory(Basingstoke2008)99. 47Raben, Overleveringindrievoud,14. 48KeesRibbens, Opvattingenoverdeomgangmethetverleden in:ibidemed.,eeneigentijdsverleden. AlledaagsehistorischecultuurinNederland, (Hilversum2002)15 52,42;NederveenPieterse, Multiculturalismandmuseums, CasBool, Hetmuseumalsinstituutstaatterdiscussie (versiemaart2010), museum als instituut staat ter discussie/(20januari2011). 16

17 Vanafdejarenzeventigondergingdemuseumwereldeenradicaleverandering.Aanhangers vandenewmuseologysteldendeautoriteiteninterpretatiesvantraditionelemuseater discussieenpleittenvooreenmeerdemocratischmuseum.zijbenadruktendatdewaarde enbetekenisdieaanobjectenwordtgegeven,istoegevoegddoorhetmuseumennietinhet objectzelfaanwezigis. 50 Hetmuseummoestdaaromeensoortforumzijnwaaroverhet verledengediscussieerdkonworden,inplaatsvaneentempelwaardewaarheid tentoongesteldwerd. 51 HetelementMachtkreegduseenandereinvulling.Vanafdejaren negentigwerdenmuseabovendiensteedsmeergezienalsondernemingenenwerden bezoekersbehandeldalsconsumentenmetinspraak. 52 Hoewellangnietallemuseadeze nieuwezienswijzedirecteninzijngeheelovernamen,werdenconservatorenwel gedwongenomkritischernaarhuneigenopstellingtekijken. Ookdetentoonstellingstechniekenwaarmeehetverhaalbijhetpubliekwerd gebracht,veranderdenmeemetdehistorischecultuur.schoonheidkreegeenandere betekenis,waardoormuseagedwongenwerdenanderepresentatiesneertezetten. HistoricusHendrikHenrichslaatziendatonzecultuurverandertvaneencultuur gekenmerktdoorwoord,ratio,aanbod economieenkennisnaareencultuurgekenmerkt doorbeeld,emotie,vraag economieenbeleving. 53 Dezetoenemendevisualiseringvanhet verleden,dieaanheteindevandenegentiendeeeuwisingezet,heeftzichindetwintigste eeuwverderontwikkeld. 54 Tegenwoordigzijnbeeldenalleenzelfsnietmeergenoeg,maar moetenbezoekershetverledenookkunnenruiken,voelenenhoren.datbetekentdatde objectennietzozeercentraalstaan,zoalsbijdetraditionelemuseumopstellingen,maarhet verhaal.bezoekersmoetenditverhaalindehuidigehistorischecultuurnietalleentezien enhorenkrijgen,maardaadwerkelijkzelfkunnenbeleven.ookvoordezeontwikkeling geldtdatmuseazicherweliswaarnietgeheelaanhoevenovertegeven,maarerwel rekeningmeedienentehouden,willenzijhetpubliekblijvenaanspreken. 50DeidreC.Stam, Theinformedmuse.Theimplicationsof TheNewMuseology formuseumpractice in: GerardCorsaneed.,Heritage,MuseumsandGalleries.AnIntroductoryReader(Londen2004)54 70,57. 51HetonderscheidtussenhetmuseumalstempelenhetmuseumalsforummaakteDuncanCameronin 1971enisdaarnaveelvuldigaangehaald.Zie:Fairweather, SpecialSection.Anthropology, Postcolonialism,andtheMuseum,2;KarpenLavine,ExhibitingCultures,3. 52JuliaD.Harrison, Ideasofmuseumsinthe1990s in:gerardcorsaneed.,heritage,museumsand Galleries.AnIntroductoryReader(Londen2004)38 53,43. 53Henrichs, Historischdenkenofhetverledenbeleven,15. 54Henrichs, Eenzichtbaarverleden?,

18 Kolonialemusea Bovengenoemdeontwikkelingenindehistorischecultuurhaddenookhunuitwerkingop museadiehetkolonialeverledenweergaven.daarnaastzorgdenandereveranderingenin dehistorischecultuurvoorspecifiekeuitdagingenvoordezemusea.nietalleenmachten Schoonheid,maarookWaarheidhadeenandereinhoudgekregen.Hetverhaalvan veroveringenontwikkelingwasingehaalddoorderealiteitenkondusnietmeerop dezelfdemaniergepresenteerdworden.deoudewaarheidmoestplaatsmakenvooreen nieuwewaarheid.dekolonie,detrotsvanhetvaderlandwaareenmissievolbrachtmoest worden,wasvergaan. Withempiregone,theoldcolonialmuseumsbecamesomethingof anembarrassmentandananachronism. 55 DeAustralischehistoricusRobertAldrichlaatineenhelderoverzichtzienhoe museaineuropametdenieuwerealiteitomgingen.hijtoontaandatmusea,geheelin overeenkomstmetdepubliekeherinneringindieperiode,ineersteinstantieprobeerden hetkolonialeverledentevergetenendegevolgenervantenegerendoorzichopandere missiestefocussen. 56 ZoginghetTropenmuseumzichvanafdejaren1960meerrichtenop andereregio senwerdenontwikkelingssamenwerkingenhetdagelijkslevenindederde Wereldbelangrijkethema s.dekolonialeoorsprongvanhetmuseumwerdverdoezelden hetkolonialeverledeneentaboe. 57 Dekolonialemaniervandenkenenindelenbleefechter ongewijzigd.hoewelhetdenkenoverhetkolonialeverledenvanafdejarenzeventig veranderde,wasvandezenieuwezienswijzeindieperiodenogweinigterugtezieninde opstellingenvanmusea. Maardoorhetpostkolonialismeendemigratiewerdhetwelsteedslastigeromaan dekolonialeindelingvasttehouden.devasteidentiteitscategorieënvan zelf en ander en eenoriëntalistischeweergavevande ander werdendoordeopkomstvanhet postkoloniaaldiscoursnietmeerzomaargeaccepteerd.heteenzijdigeperspectiefdatdoor museavandekolonialeperiodewerdgetoond,voldeednietmeer.deinterpretaties, presentatietechniekenendewaardenennormendieaanobjectenwerdengegeven, moestensteedsmeeraanslaanbijeenmulticulturelebevolking. 58 Datbetekendedatde kolonialegeschiedenisvanmeerderekantenbelichtmoestworden. Ditheeftertoegeleiddatmuseazichvanafeindjarennegentigweergingen bezighoudenmethetkolonialisme.museakondennietmeeromhetonderwerpheen: 55Aldrich, ColonialmuseumsinapostcolonialEurope,27. 56Ibidem,20. 57Ibidem,18. 58Simpson,MakingRepresentations,2. 18

19 ( )thecolonialpastisnolongerasubjectthatcanbeavoidedorerased,andanyperceived attemptstodosoareliabletobemetwithcriticismfromcurators,historiansandrepresentatives ofcommunitiesofthecolonisedandtheirdescendants. 59 Erwerdvanafdejarennegentigmeteensteedskritischereblikophetkolonialeverleden endeeigencollectiegeschiedenisgezochtnaareengoedemanieromdezegeschiedenis weertegeven. Ookiserrecentelijkmeeraandachtvoordecontextwaarincollectiestotstandzijn gekomen. 60 Hoeishetkolonialeobjectinhetmuseumterechtgekomen?Wieheefthetrecht omhetobjecttentoontestellen?en,vanwieishetobjecteigenlijk?steedsvakereisen voormaligekoloniënhunerfgoedopofclaimenminderhedeninwesterselandenhetrecht om hun erfgoedtentoontestellen.inmiddelswordtersteedsminderinvaste identiteitscategorieënvan zelf en ander gedachtenwordtergesprokenvanmeervoudige identiteiten. 61 Maardeuitdagingvoormuseainhetpostkolonialetijdperkblijftomde (koloniale)geschiedenisterepresenterenzonderterugtevallenopkolonialemanierenvan organiseren,denkenenindelen. 62 Militairemusea Totslothiernogkortietsoverdeontwikkelingdiemilitairemuseaafgelopendecennia hebbendoorgemaakt,aangezienookdezecontextvanbelangisomdeveranderingenin Bronbeektekunnenplaatsen.DepublicatiePresentingtheunpresentable.Renewed presentationsinmuseumsofmilitaryhistory,hetresultaatvaneensymposiumovermilitaire museaineuropa,geeftgoedweervoorwelkespecifiekeuitdagingenmilitairemuseade afgelopendecenniazijnkomentestaan. 63 Waarmilitairemuseatotbegintwintigsteeeuw nogeenverhaalvannationaleenmilitairetrotskondenvertellen,wasdatnadeeersteen TweedeWereldoorlognietmeerzovanzelfsprekend. 64 Indetweedehelftvandetwintigste eeuwwerddemilitairetrotsgetemperdennietmeeraltijdevenwenselijkgeacht.dit 59Aldrich, ColonialmuseumsinapostcolonialEurope,27. 60TerKeurs,Colonialcollectionsrevisited,12. 61NederveenPieterse, Multiculturalismandmuseums, Fairweather, SpecialSection.Anthropology,Postcolonialism,andtheMuseum,2. 63Bronder,Presentingtheunpresentable.Indezeuitgavegevendirecteurenvanverschillendemilitaire museauiteuropacommentaaropdeontwikkelingeninhunmilitairmuseuminverleden,hedenen toekomst. 64PatrickLefèvre, Newmuseumsofmilitaryhistory:theexperiencesoftheRoyalArmyMuseum Brussels,Belgium in:bronder,presentingtheunpresentable,18 27,20. 19

20 maaktehetvoormilitairemusealastigomopdezelfdewijzedemilitairegeschiedeniste presenteren.devernietigingskrachtvannucleairewapensendreigingdaarvantijdensde KoudeOorlog,deterroristischeaanslagenendeslependegewelddadigeburgeroorlogen maaktenoorlognietbepaaldpopulair: Armsandmilitarymuseumsdealwithaspectsof humanhistorythatanincreasingnumberofpeoplearedisinterestedinorantipatheticto. 65 Ookdetentoonstellingstechniekenvanmilitairemuseamoestenaangepastworden aaneennieuwegeneratie.militairemuseahieldenoverhetalgemeenlangvastaaneen traditioneletentoonstellingspraktijk:vollezalenmethonderdenwapens,zonderenige verhaallijn,gerichtopdetechnischeaspectenenvooralbedoeldvoordeechtemilitaire liefhebber.vanafdejarennegentigontstonderechterhetbesefdatditandersmoet,omzo ookeenbrederpubliekaantekunnenspreken. 66 Hetaantalveteranendatdewapensnog zelfhadgebruikt,namsteedsverderaf,waardoorerminderophunherinneringkon wordeningespeeld. 67 Veelmilitairemuseaproberennuookjongeregeneratiesaante sprekenenhebbensteedsmeeraandachtvoordesocialeeninternationalecontextvan oorlogvoering.zokreeginhetlegermuseumindelftdevisiedatmuseaervoordegehele samenlevingzijnennietalleenvoormilitairenbeginjarennegentigsteedsmeersteun. Hoeweleraandevasteopstellingweinigveranderde,ginghetmuseumtentoonstellingen makenwaarbijmeernadrukkwamteliggenopdecontext.ookwerdenerprogramma s voorscholenontwikkeldenwerdensteedsmeerinteractieveenthematischeopstellingen aandevasteopstellingtoegevoegd. 68 Museazijndeafgelopendecenniadussterkveranderd.Zezijnvoornieuweuitdagingen komentestaan.hoeweldeontwikkelingenindehistorischecultuurnietaltijdendirect werdenvertaaldinmusealeopstellingen,werdenmuseawelgedwongenomandersnaar huneigencollectieenpresentatietekijken.inveelgevallenresulteerdedituiteindelijkin eenwijzigingvandeopstelling.voorkolonialeenmilitairemuseagoldendaarnaast specifiekeveranderingenindehistorischecultuur,dieookinbronbeekvooreenandere musealeopstellinghebbengezorgd. 65GuyWilson, Bringingthedeadtolife:reflectionsonengagingadisinterestedpublic in:bronder, Presentingtheunpresentable,56 65,57. 66Bronder,Presentingtheunpresentable,5. 67Wilson, Bringingthedeadtolife,58. 68JanBuijse, HistoryoftheKoninklijkNederlandsLeger enwapenmuseum(thedutcharmymuseum) in:bronder,presentingtheunpresentable,6 9,8. 20

21 3.Bronbeek Bronbeekkwamnetalsanderemuseaindetwintigsteeeuwvoornieuweuitdagingente staan.hetmuseumdatbegonalsdetrotsvandekolonialepolitiekkreegtemakenmet anderemeningenenbezoekersenmoestveranderen.hoegingdatinzijnwerk?wathadde dekolonisatievoorgevolgen?naeenkorteschetsvandeontstaansgeschiedenisvan Bronbeekvolgteenuitgebreidegeschiedenisenanalysevandemusealeopstellingsindsde dekolonisatie.dealgemeneontwikkelingendieinhetvorigehoofdstukzijngeschetst, wordenopdezemaniergeconcretiseerd. Leventussendememorabilia HetgrootstegebouwophetlandgoedBronbeek,waarhetveteranentehuisenhetmuseum zijngevestigd,heefteenkoninklijkeoorsprong.in1859schonkkoningwillemiiihet landgoedbronbeekaandestaatonderdevoorwaardedatereenkoloniaalmilitair Invalidenhuiszoukomentestaanenhetgebouwnooiteenanderebestemmingmocht krijgen. 69 Hettehuiswasbedoeldvooronderofficierenenmanschappendiegedurendeeen langereperiodeindenederlandsekoloniënhaddengediendeninvalideofouderdan55 jaarwaren. 70 HetgingvoornamelijkommilitairenuithetOost IndischLeger,vanaf1933 hetkoninklijknederlands IndischLeger(KNIL)geheten,dieindenegentiendeeeuwna hundiensttijdvaakindearmoedebelandden.deoprichtingvaneenmilitairinvalidenhuis waseengebaarnaardezemilitairenentegelijkertijdeenpromotieactievoordewerving vannieuwemilitairen.dooreengebrekaannederlandsemilitairenbestondeengrootdeel vanhetoost IndischLegeruitbuitenlanders. 71 Ookdezebuitenlandse(Europese) militairenwarenwelkomopbronbeek,waardooreropbronbeekeeninternationalesfeer ontstond.bronbeeklietzicheindnegentiendeeeuwkenmerkenalseentehuismetmoderne sanitairevoorzieningen,arbeidsplichtvoordegenediedaartoeinstaatwaren,eenstrakke dagindelingeneenmilitairesfeer Bevaart,Bronbeek,43;WillemDrossaard,Bronbeekeenlevendverleden(Franeker1984)16. 70Drossaard,Bronbeekeenlevendverleden,16;Bevaart,Bronbeek,43,52. 71Tot1914werdenerbuitenlandsesoldatenindienstgenomen,waardoorBronbeektotvernadeEerste Wereldoorlogeeninternationalesfeerhad.Zie:Drossaard,Bronbeekeenlevendverleden,21. 72VooreenuitgebreidebeschrijvingvandeontstaansgeschiedenisvanhetKoloniaalMilitair InvalidenhuisBronbeek,detoelatingseisenenreglementenzie:Bevaart,Bronbeek,

22 Dit militaire karakter had niet alleen te maken met de strenge discipline, die overigens ook in andere negentiende eeuwse verzorgingshuizen gold73, en het verplicht dragen van uniformen, maar ook met de aanwezige objecten. Vanaf het begin was het duidelijk dat het nieuwe pand meer zou zijn dan een gewoon verzorgingstehuis. Willem III wilde dat de oud militair kon genieten van zijn oude dag onder het genot van alle herinneringen aan zijnen afgelegden loopbaan, aan die zijner trouwe pligtsbetrachting en aan alles wat hem kan doen terug zien op de braafheid en de dapperheid van een Leger waaraan het vaderland zoo veel verschuldigd is. 74 Dit zorgde ervoor dat het tehuis tevens een museale functie kreeg. Al voor de opening op 19 februari 1863 kwamen de eerste schenkingen binnen. Het ministerie van Koloniën, leden van het koninklijk huis en particulieren schonken in de daaropvolgende jaren met regelmaat objecten. Ook de bewoners van het tehuis namen hun souvenirs uit de koloniën mee naar Bronbeek. Uit de beschrijving van het tehuis door de eerste commandant van Bronbeek, generaal J.C.J. Smits, valt goed op te maken hoe de objecten eind negentiende eeuw een plek kregen in het tehuis. De geschonken objecten betroffen voornamelijk militaire voorwerpen: wapens, vaandels, medailles en portretten. Met deze objecten werd in de gangen van de benedenverdieping een Tropheegalerij gecreëerd.75 Op de bovenverdieping, het Museum, werden naast trofeeën ook etnografische en natuurhistorische voorwerpen tentoongesteld, zoals gebruiksvoorwerpen, modellen van woningen, gereedschappen, huisraad, kleding, muziekinstrumenten, munten en opgezette dieren.76 Afbeelding 1: De Tropheegalerij, Ibidem, Ibidem, Smits, Gedenkboek van het Koloniaal Militair Invalidenhuis Bronbeek, Bevaart, Bronbeek,

23 DecollectievanBronbeekzoalsdieereindnegentiendeenbegintwintigsteeeuw uitzag,laatzichomschrijvenalseensoortparticuliereverzamelingvantrofeeën, etnograficaennatuurhistorischeobjecten,diegelijkenissenvertoontmethet rariteitenkabinetvandezeventiendeeeuw.aandehandvandeobjectentoondenmilitairen hunervaringenenprestatiesenleefdenzijtemiddenvanhuneigenherinneringen.de memorabiliavormdeneenmilieudemémoirevoordebewoners.maartegelijkertijdbezat Bronbeekookkenmerkenvaneentypischnegentiende eeuwsmuseum,waarindegrootse dadenvandevaderlandsepolitiekwerdengetoond. 77 Netalsinanderemuseaaanheteinde vandenegentiendeeeuw,werdinbronbeekhetkolonialebeleidgepropageerd.daarbij werdzowelopmilitairalscultureelgebieddesuperioriteitvandenederlandersbenadrukt, zoblijktookuitdebeschrijvingvansmits: Zoodraeenvolkeenegeschiedenisheeft,isheteenbeschaafdvolk hierontbreektalle geschiedenis( )SlechtsmetdekomstderEuropeanenindezegewestenbrakvoordeninlanders detijdaaneenergeschiedeniseneener naarmenmaghopen vernieuwdeofnieuwe,inieder gevalduurzameverlichting. 78 Dezeeurocentrischeweergavewasgebruikelijkindenegentiendeeeuwenwerdinde eerstehelftvandetwintigsteeeuwvoortgezet. Afbeelding2:Bronbeekalsmilieudemémoire, MuseumBronbeek, GeschiedenisMuseum, 78Smits,GedenkboekvanhetKoloniaal MilitairInvalidenhuisBronbeek,

24 De koloniale periode leeft voort op Bronbeek Welke invloed had de dekolonisatie op deze triomfalistische eurocentrische opstelling? Uit een museumgidsje uit 1953 blijkt dat de opstelling er begin jaren vijftig in grote lijnen nog hetzelfde uitzag als in de tijd van commandant Smits.79 De collectie was door de vele schenkingen in de loop der jaren uitgebreid, maar de gangen vormden nog altijd trofeegalerijen. De militaire objecten waren, op de zware kanonnen na, naar boven verhuisd, en de objecten van etnografische aard waren beneden in de gangen komen te hangen. Begin jaren vijftig had het museum met behulp van het Tropenmuseum deze objecten naar regio ingedeeld, waardoor er enige lijn in de opstelling kwam.80 De bibliotheekzaal was steeds voller komen te staan met museale objecten, zoals portretten, borstbeelden en voorwerpen die zich minder goed lenen tot onderbrenging in een der andere afdelingen van het museum. 81 De afbeelding uit de museumgids laat een volgepropte zaal zien, waar geen stukje muur onbenut is gelaten. Deze opstelling is typisch voor de esthetiek van museale opstellingen van einde negentiende en begin twintigste eeuw.82 Afbeelding 3: Bibliotheekzaal begin jaren vijftig, zoals in de museumgids van Museum Bronbeek, Geïllustreerde gids van het Museum Bronbeek (Arnhem 1953). Bevaart, Bronbeek, Museum Bronbeek, Geïllustreerde gids van het Museum Bronbeek. 82 Zie afbeelding van het Koninklijk Legermuseum Brussel in: Sigmond, Kijken naar geschiedenis, 19; afbeelding van het Koloniaal Museum Haarlem in: Bouquet, Het negentiende eeuwse openbare etnografische museum,

25 Deopstellingbevatte,behalvederegio indeling,geenduidelijkverhaal.deobjecten, grotendeelsvoorzienvanbeschrijvingskaarten,stondencentraalenbewonersvan Bronbeekfungeerdenalssuppoostendiedeverhalenachterdeobjectenvanuithuneigen herinneringkondenoprakelen.daarmeebleefhetalgemeneverhaaldatverteldwerd koloniaal:portrettenenmedaillesaandemurentoondendeheldenvanhetknil,wapens werdengepresenteerdalstrofeeënentoverstokkengavendemystiekeenprimitieve oostersecultuurweer.jezouduskunnenzeggendatzowelhetelementschoonheidals Waarheidnauwelijksvaninvullingwarenveranderd. DeerkenningvandeonafhankelijkheidvanIndonesië(1949)endeopheffingvan hetknil(1950)haddenblijkbaarineersteinstantieweiniginvloedopdeoriëntalistische weergavevanhetkolonialeverleden.datdekolonialeperiodenogvoortleefdeopbronbeek werdookdoordebuitenwereldopgemerkt,maaroverigensnietveroordeeld.hetweekblad DeKatholiekeIllustratieschreefin1953: ( )noggaatopbronbeekallesmilitair,zijnde rangengehandhaafd:onderofficieren,korporaals,manschappen.mendraagtdeoude uniform,model1909;tuchtendisciplinezijnalsvanouds.( )Eigenlijkgaatalleshiernog zo nbeetjealsinindië. 83 Hoewelerineersteinstantiedusweinigveranderde,begonhetkolonialeverleden zoalsinbronbeektentoongesteldlangzamerhandinbepaalde(linkse)kringentewringen. In1955schreefHetParooloverde ( )zwijgende,geslotengemeenschap,dietreuzelige,in zichzelfgekeerdebijenkorf( ) 84 diecynischwasgeworden: Wantzevoelenzichverschoppelingen,dieonderfraaieleuzenveellelijkedingenhebbenziendoen enhebbengedaan,zezijnunderdogs,dieverdoriegoedenbloedvoorhetlievevaderlandhebben gegevenendietenslotte Indië ooknog verloren hebbenziengaan. 85 Hetkolonialeverledenwerdeentaboe;eenschaamtevolleperiodeuitdeNederlandse geschiedenis,waarlievernietovergesprokenwerd.in1958werdhetwoordkoloniaaluit denaamvanhettehuisgeschrapt. 86 HetministerievanKoloniën,datnadedekolonisatie verschillendekereneenanderenaamhadgekregen,werdin1959definitiefopgehevenen hettehuiskwamonderhetministerievandefensietevallen.daarmeewasdekoloniale periodeogenschijnlijkafgeslotenenwaskolonialisme,netalsinderestvandenederlandse samenleving,geenonderwerpvandebat.bronbeekgingondertussengewoonopdeoude 83F.Thomas, ParadederVeteranen,Katholiekeillustratie,29mei JanVrijman, InBronbeekklinktdenagalmvaneentrotsImperium,HetParool,15januari Ibidem. 86BertTigchelaar, Bronbeek.Dekolonialenstervenuit,DeventerDagblad,12juni

26 voetverderenslechtseenenkeling,zoalsdejournalistvanhetparool,merktede problematischeenoncomfortabelepositiewaarinbronbeekverkeerdeop. Beginjarenzestigwerdhetmuseumopnieuwingericht.In1960lichttede CommandantdeplannenvoordeherinrichtingindagbladTrouwtoe: Vroegerwasonsmuseumééngrootpakhuis verteldeonsdevriendelijkeenjoviale commandantvan Bronbeek,kolonelb.d.A.vanSanten. Maardaargaanwenuveranderingin brengen.hetmuseum( )krijgtnueenofficiëlestatusalsmuseumvanhetvoormaligkon.ned. IndischLeger. 87 Daartoehaddecommandantookmetanderemuseaoverlegdenwerdhijgeholpendoorde administrateurvanhettehuisenbeheerdervanhetmuseum,f.kunst.deheerkunst werktemaandenlangaandeherinrichtingvanhetmuseumomdecollectieopartistiek verantwoordewijzetepresenteren. 88 Allestukkenkwamenmeeropooghoogtetehangen, werdenbeterverlichtenvoorzienvannieuwebeschrijvingen.doordaterslaapzalenvrij kwamen,kreeghetmuseumgedeeltemeerruimte.erontstondenzeskleinezaaltjeswaarin dekrijgsgeschiedenisopminofmeerthematischewijzewerdgetoond.erwerdallesaan gedaanomin1963,bijhethonderdjarigbestaan,eennieuwbronbeektekunnenlaten zien. 89 Deverschillendeveranderingeninhetmuseumwarenhetvoorzichtigebeginvan eenprocesvanherinrichtingdatuiteindelijkzouleidentoteengemoderniseerdmuseum. 90 Maarhoewelerbeterwerdnagedachtoverdepresentatievandeobjectenwaserinde jarenzestigvaneenprofessioneelmuseumgeensprake. Hetwoordmuseumdoetdenkenaaneenaantalzalendiegevuldzijnmetvoorwerpen.Zulke zaaltjeszijnerookwelopbronbeek,maarvooralzijnhetdegangenenportalenvanhethuis, waarvandewandenvolhangenmetkunstvoorwerpen,curiosa,wapens,schilderijenen documentenuithetkolonialeverleden.deheerkunstheefterjarenaangewerktmeteenbudget datafhankelijkisvandeentreegeldendiebezoekersvandeinrichtingbetalen. 91 Doorhetbeperktebudgetenhetontbrekenvanprofessioneelpersoneelbleefhetmuseum eenvoortvloeiselvandeherinneringenvandebewonersaanhetkolonialeverleden.dit 87 ArnhemseBronbeek:verbouwingin1963gereed,Trouw,9februari Museumruimtegroternarestauratievan Bronbeek,ArnhemseCourant,23oktober Bevaart,Bronbeek, Ibidem, HetinstituutBronbeekmorgenhonderdjaar,NieuweRotterdamscheCourant,18februari

27 zorgdeertevensvoordatdeweergavevanhetkolonialeverledennauwelijksveranderde. Erwerdenschedelsvantegenstanderstentoongesteldenerwerdgeenkwaadwoord gesprokenoverdedadenvangeneraalvanheutsz: degrotepacificatorvanatjehen landvoogdvannederlands Indië,demandieindeIndischearchipelorde,vredeen welvaartschieptotheilvanhettropischlandenzijnbevolking,aldusdeheerkunst. 92 Het museumbleefinessentiedezelfdeboodschapuitdragen,alwerdhetwoordkoloniaal vermeden.hetdoelvanhetmuseumwasnietomeenobjectieveweergavetegevenvande kolonialeperiode,maaromdebewonerszichthuistelatenvoelen.descherpekantjesvan hetkolonialeverledenwerdenverdoezeld.hetelementwaarheidspeeldeduseenbeperkte rolenbetrofvooraldewaarheidvandebewoners. Dezeomgangmethetkolonialeverledenwasechternietuitzonderlijkindejaren vijftigenzestig.erwasindezeperiodenauwelijkspubliekeaandachtvoordekoloniale geschiedenis,laatstaankritischereflectieopditverleden.lieverwerdhetonderwerp kolonialismevermedenendefocusergensandersopgelegd,zoalsgedaanwerdinhet Tropenmuseum,datzichgingrichtenopdeDerdeWereld.InBronbeekwashetechterniet mogelijkomhetkolonialeverledentevergeten;debewonerswarenimmersdelevende bewijzenervan.beginjarenzestigvormdeditookvoordebuitenwereldmeestalgeen probleem;in1963schreefderotterdammerdatbronbeeknoglangnietaanverwelkentoe wasenerflorissantbijlag. 93 Kritischegeluiden Maarerkwamenindejarenzestigheelvoorzichtigookanderegeluiden.De vanzelfsprekendheidvanhetkolonialismewasverdwenenendaarmeeookdievan Bronbeek.SimonCarmiggeltschreefonderhetpseudoniemKronkelinHetParoolin1963 overbronbeek: Hetluguberevanditmuseumisdatdoordecollectieheenstokoudemannen,diedeelhaddenaan ditstukgeschiedenis,schuifelenofzeevenuitdekrullerigeportretlijstenmochten,omdestramme benentestrekken Kunst,F., KoninklijkMilitairInvalidenhuis Bronbeek,Onsleger:algemeenorgaanvoor weermachtsbelangen:officieelorgaanvandekoninklijkenederlandschevereeniging"onsleger"45 (1961)14 18, Bronbeek.Levendmuseum,metlevendemensen,DeRotterdammer,23februari SimonCarmiggelt, ZoRoemrijk,HetParool,29augustus

28 Eenenkelingbegonzichteroerenenhetkolonialismeaandekaaktestellen.Ineerste instantievondendezekritischegeluidenbeperkteweerklankbijhetgrotepubliek.inde jarenvijftigenzestighaddenweinigmensenbehoefteaaneenconfrontatiemetditdeelvan dekolonialegeschiedenis. 95 PaseindjarenzestignadatJ.E.Huetingin1969optelevisie sprakoveroorlogsmisdadeninvoormalignederlands Indiëontstonderdiscussieoverhet kolonialeverleden. 96 VoorBronbeekkwamdaarinhetzelfdejaarnogeenincidentbij.DeVPROvertoonde eenzeerkritischefilmvancineastrenévannie,getiteld Bronbeekbijvoorbeeld,waarinde Bronbekersalsoorlogsmisdadigerswerdenafgeschilderd. 97 IndefilmkwamenBronbekers aanhetwoordoverondermeerhunseksueleervaringeninnederlands Indië,maarook overonschuldigereonderwerpenalshunkleinkinderenenverzamelingen.demontage zorgdeerechtervoordatalleonschuldverdween:beeldenvanhevigegevechtenenfoto s vanplatgeschotenkampongswisseldenclose upsvanbronbekersaf. 98 UitdefilmkwamvooralnaarvorendatdebewonersvanBronbeekineenandere tijdleefden.zewarenvandegeneratiediewarenopgegroeidindekolonialetijd.ditzorgde ervoordatereindjarenzestigeenkloofontstondtussenbronbeekendeopdatmoment veranderendehistorischecultuur.dezediscrepantiekomtheelheldernaarvorenineen artikeloverbronbeekinhetutrechtsnieuwsblad,begin1970: Dedoodarmeboerenknechtdieals koloniaal naarnederlandsch Indiëgingomdathijdaar17 centperdagkreegendaardoorgeenkansmeerliepomvandehongeromtekomen,zouniets begrijpenvandesteedskritischerkanttekeningendiebijzijn ambacht wordengemaakt.hij vochtnogvoorkoningenvaderland,joegdaarvoordeopstandigeatjehersoverdekling.toen warendeatjehersnog ploppers, nminderwaardigsoortmensen,dieeengevaarbetekenden voorordeenrustin onze koloniën.hijweetgewoonnietbeter.hijheeftdeevolutieinons denkennietkunnenvolgen.waarschijnlijkzouhijverwonderdzijntehorendatveelnederlanders thansookatjehersbeschouwenalsgelijkwaardigemensenindonesiërs. 99 Maaruithetartikelblijktookdatde52 jarigebeheerdervanhetmuseum,majoorw.van derweide,zichwelbewustwasvanhetveranderendedenkenoverhetkolonialeverleden. Overeenvandemuseumstukken,eenreliëfwaaropNederlandsemilitairendeAtjehersin 95AndereTijden, Deexcessennota (uitzending9april2009), 2002/De excessennota.html(3april2012). 96Locher Scholten, De Indischegeneratie innederland,16. 97Bevaart,Bronbeek, G.A.Geerts,Eresaluutaaneenvergetenleger.140jaarvreugdeenverdrietvandebewonersvan Bronbeek (Amsterdam2003) PietervandeVliet, Bronbeekbijvoorbeeld,UtrechtsNieuwsblad,31januari

29 het stof doen bijten, zei hij: Ik heb het expres in het donker laten neerhangen. Het gaat nu niet meer aan te laten zien hoe flink we wel waren. 100 Waar in de jaren vijftig de vanzelfsprekendheid van de trofeeëngalerij al enigszins was aangetast, werd eind jaren zestig duidelijk dat sommige al te triomfalistische representaties niet meer wenselijk waren. Het koloniale karakter werd tevens op andere terreinen ingeperkt. Vanaf 1 januari 1970 werd een nieuw reglement van kracht, waardoor Bronbeek ook voor andere militairen werd opengesteld: de KNIL militairen waren immers een uitstervend ras. Dit nieuwe reglement moest het voortbestaan van Bronbeek garanderen en er een modern verzorgingstehuis van maken dat de naam Koninklijk Tehuis voor Oud Militairen Bronbeek (KTOMB) kreeg. In het nieuwe reglement verdween de hiërarchie tussen onderofficieren en manschappen en werd het dragen van uniformen niet meer verplicht, hoewel een deel van de bewoners dit nog wel bleef doen.101 Afbeelding 4: Bewoners van Bronbeek in uniform, Ibidem. Bevaart, Bronbeek,

30 MaarhoewelBronbeekzijnbestdeedommetdetijdmeetegaan,bleefheteen koloniaalimagohoudenenbleefhetachterbijhetveranderendedenkenoverhetkoloniaal verleden.bovendiennamhetaantalbewonerssteedsverderaf,waardoorbronbeek financieelindeproblemenkwamenhalverwegedejarenzeventigbedreigdwerdmet sluiting.hettehuiswasuitdetijdenveteranenkonden,andersdanindenegentiendeeeuw, ookeldersterecht.op1januari1979maaktedetoenmaligestaatssecretarisvandefensie C.L.J.vanLent(CDA)bekenddathettehuis,uitoogpuntvandebezuinigingenvanheteerste kabinet VanAgt(CDA,VVD),tweejaarlaterzouwordenopgeheven. 102 Zijnopvolgerinhet tweedekabinet VanAgt(CDA,PvdA,D66)J.vanHouwelingenhieldin1981ondankshevige protestenvanuitbronbeekvastaanditbesluit. 103 Maarnietalleendebewonersvan Bronbeekprotesteerdenhevig,ookdemedia,ledenvanmeerderepartijenindeTweede Kamer,degemeenteArnhemenverschillendeorganisatiesdiezichverbondenvoeldenmet IndiëverzettenzichtegendesluitingvanBronbeek.HetlaatstestukjeIndiëmochtniet verlorengaan. 104 Ditverzetpasteindestrijdomerkenningdieindejarentachtigdoorverschillende groeperingenbinnendeindischegemeenschapintoenemendematesuccesvolwerd gevoerd.indischenederlanderswerdensteedsbetergeorganiseerdenkondendaardoor invloeduitoefenenopdepolitiek. 105 Ineersteinstantiewaservooralaandachtvoorde verschrikkingenindejapanseinterneringskampen.laterwerdenookveteranenals slachtoffersvandenederlandsekolonialepolitiekgezienenstredenookzijvoor erkenning. 106 Doordetoenemendebekendheidvandezegeschiedeniswaseronderde NederlandsebevolkingenindepolitiekweerstandtegendesluitingvanBronbeek.In1982 tradheteerstekabinet Lubbers(CDA,VVD)aanenwerddeBronbeekgunstiggestemde W.K.Hoekzema(VVD)staatssecretarisvanDefensie.NadeoprichtingvandeStichting VriendenvanBronbeekeneenuitspraakvandeRaadvanStateinhetvoordeelvan Bronbeekwerduiteindelijkin1985beslotendatBronbeekookopdelangeretermijnopen zoublijven. 107 Watwaserindezejarengebeurdmetdeinrichtingvanhetmuseum?Bijeen vergelijkingvanhetmuseumgidsjevan1953,eenmuseumgidsjevaneindjarenzeventigen debeschrijvingvanhetmuseumvan1984,moetdeconclusiewordengetrokkendattussen 102Drossaard,Bronbeekeenlevendverleden, Bevaart,Bronbeek, Ibidem, Locher Scholten, De Indischegeneratie innederland, Ibidem, Bevaart,Bronbeek,

31 1953en1984indedaadwerkelijkeopstellingeneigenlijkvrijweinigwasveranderd.De grootsteveranderinghadzichbeginjarenzestigvoorgedaan,toenhetmuseumietsminder volwerd,meerwerdgestructureerdenopdeeersteverdiepingzeszalenbeschikbaar kwamen,waardoordaareenhistorischeexpositiekonwordeningericht.maarde beschrijvingvandemuurvlakkenvandebenedengalerijuit1984lijktsterkopdievan 1953.Datbetekentdatmetdeetnografischeobjectenindezeperiodeeenzelfdeverhaal werdverteldoverdevolkeninindonesië.ookdebovengalerijmettrofeeënwasnauwelijks veranderd. Hetmuseumwasdusinessentiehetzelfdegebleven,maardetrotsenhet triomfalismewareninmiddelsgrotendeelsverdwenen.menbeseftedatdekolonialetijd voorbijwasenhetpubliekzichnietmeergemakkelijkvoeldebijhetkolonialeverleden. Kolonialismewasgeenlogisch,vanzelfsprekendonderdeelmeervandeNederlandse politiek.ditkomtduidelijknaarvorenindebeschrijvingvanhetmuseumuit1984: Wiealseenoplettendtoeschouwerdoordezehogeruimtendwaaltendetentoongesteldetaferelen envoorwerpenalsordetekenen,indestrijdgescheurdevlaggen,allerleiwapensenfoto svan officierenensoldateninzichopneemt,denktdannietafentoe: hoewasditmogelijk?voor degenen,diezichdannietwetenteverplaatsennaardeeconomischetoestandenendegeestvan devroegeretijdenzullendeindrukkentijdenseenrondgangdoorbronbeekblijvenalseenblikop geslagenspiegelruiten.( )eenduidelijkantwoordopdevraagwat Bronbeek nueigenlijk betekentkanalleenwordenverkregendoorzichteverplaatsenindetijd:indeomstandigheden, dedromenéndewaan,diedenegentiendeeeuwendeeerstehelftvandetwintigsteeeuwhebben beheerst.hetwasdetijd,waarinaannederlandeenbelangrijkerolalsbeheerdervanéénder grotekoloniënindetoenmaligemachtsverhoudingenindewereldwastoegevallen. 108 Opvallendaanditcommentaarisdatergeenafstandwerdgenomenvanhetkoloniale verleden.de,overigensnaarmijnmeningterechte,opmerkingdateenbezoekerzichmoet verplaatsenindetijdomdezetekunnenbegrijpen,werdnietvergezeldvaneenobjectieve weergavevanhetkolonialeverleden,laatstaaneenkritischeanalyse.denieuwezienswijze ophetkolonialeverledenzoupasindejarennegentigdaadwerkelijkvertaaldwordennaar demusealeopstelling. 108Drossaard,Bronbeekeenlevendverleden,37. 31

32 Bronbeekwordteenprofessioneelmuseum MethetbesluitdatBronbeekmochtblijvenbegonhettehuisaaneennieuweperiode. BronbeekkreegeennieuwreglementendeStichtingVriendenvanBronbeekmaakte beleidsplannenombronbeekookvoordetoekomsttekunnenbehouden.erwerdbesloten deverzorgingvandebewonerstemoderniseren,hetgebouwterenoverenendemuseale functievanbronbeekteversterken. 109 Doorderenovatiekondendemuseumzalenvergroot worden,waardooreenbetereinrichtingmogelijkwas.ookwerderbeslotenom wisselexpositiestehouden.enmetsucces:in1985trokhetmuseumvoorheteerstmeer dan20.000bezoekers. 110 Hetgrootstegedeeltevanaldezeactiviteitenwerdondernomendoorvrijwilligers. DeStichtingVriendenvanBronbeekrichtteeenmuseumwerkgroepop,volledigbestaande uitvrijwilligers,dieallewisselexpositiesendeherinrichtingvanhetmuseumverzorgde. MaaromdaadwerkelijkvanBronbeekeenaantrekkelijkenprofessioneelmuseumte maken,adviseerdendevriendendatereenprofessionelestafnodigwas. 111 Wegens geldgebrekzouhetnogtothalverwegedejarennegentigdurenvoorhetzoverwas.totdie tijdverrichttendevrijwilligersalhetwerkomhetmuseumaantrekkelijkertemaken. Decollectiewerdopchronologischevolgordeingedeeldenelkvandezeszalen werdvernoemdnaareenbelangrijkemanuitdegeschiedenisvanhetknil( musuem): generaalvanderheijden,generaalvanheutsz,admiraaldoorman,generaalspoor, generaalsmitsengeneraaldrijber. 112 Vitrineswerdenaangeschaft,decollectiewerd uitgebreid,objectenwerdengereinigdenerwerdrekeninggehoudenmetdelichtinval. 113 Ookwerdergestreefdnaareenopstellingwaarbijdebezoekerzondergidsdoorhet museumzoukunnenlopen;eenmeerverhalendeopstelling. 114 Kortom,Bronbeekgingin sommigeopzichtenlangzamerhandopeenechtmuseumlijken.ermochtdaarentegennog altijdgerooktwordeninhetmuseum.ookwasdeweergavevandekolonialegeschiedenis nietgeheelobjectieftenoemen.indemuseumgidsvan1991,geschrevendoorde toenmaligecommandantg.a.geerts,wordttotindetailbeschrevenwaardeobjecten vandaankwamenenwelkverhaalachterdeobjectenschuilging.hetisduidelijkeen 109Bevaart,Bronbeek, Ibidem, Ibidem. 112StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(april1988)8. 113Ibidem(maart1989)6. 114Ibidem(juni1987)

33 militaireweergavevanuitnederlandsperspectief.overdeberoemdegeneraalsgeenkwaad woord;erwordtgesprokenintermenvan heldenrol en heldhaftigoptreden. 115 Deeersteopstellingenwaarineenmeerkritischehoudingtenaanzienvanhet kolonialeverledenwerdaangenomen,ontstondenophetmomentdatbronbeekeen professionelemusealestafkreeg.ineersteinstantiewerdgeprobeerdomeen samenwerkingsverbandmethetlegermuseumaantegaan,maarditkwamnietvande grond.vanaf1994kreegbronbeekweldebeschikkingovereenconservatorafkomstiguit hetlegermuseum,dirkstaat,eneencollectiebeheerder.in1997werddezestafverder uitgebreidmetnogeenmedewerkercollectiebeheer,bibliotheekmedewerkers, medewerkersrestauratieenzelfseenmedewerkereducatieenpublicrelations. DirkStaatwildedecollectieopeenmuseaalverantwoordewijzepresenteren, beheren,registreren,restaurerenenuitbreiden. 116 IneeninterviewinDeVolkskrantmet Staatlegdehijuitwaaromdeopstellingmoestveranderen:zoweldemusealeomgeving (warm,droogenrokerig)alsdeinhoudelijkepresentatie(eengekleurdegeschiedenis) warennietmeervandietijd. 117 Detijdelijketentoonstelling IndonesiaMerdeka,diein 1995insamenwerkingmethetGroningsVolkenkundigMuseumenhetIndonesisch LegermuseumuitDjakartawasontwikkeld,toondegoeddenieuwekoersvanhetmuseum onderstaat: Deexpositie( )geefteenbeeldvande periodevandepolitioneleacties ( )doorde ogenvandeindonesiërszelf.( )Hetisinteressantomnueenstekijkenwaardeverschillenliggen indebelevingtussenindonesiërsennederlandersvandezeveelbewogenperiode. 118 Dezenieuwebenaderingvandegeschiedenisendecollectiekwamnogduidelijkernaar vorenbijdevernieuwingvandevasteopstelling. Dezeherinrichtingvanhetmuseumginggepaardmeteenalgehelerenovatieen reorganisatie.tussen1995en1998werdhetgehelegebouwgrondiggerenoveerden verbouwd,waarbijdeoriginelestijlvanhetgebouwzoveelmogelijkintactwerdgelatenen waarmogelijkzelfswerdteruggehaald. 119 Bijdeverbouwingenbleekdathetlastigwasom zowelaandewensenvandebewonersalsdeeisendieaaneenmuseumwerdengesteld tegemoettekomen. Hetiseenuniekecombinatie,waarbijelkebeslissingeencompromis 115G.A.Geerts,GidsvoorhetMuseumvanhetKoninklijkTehuisvoorOud MilitairenBronbeekteArnhem (Arnhem1991)15, StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(juni1994) MartinSommer, Bronbeekmoetblijven,DeVolkskrant,4februari StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(september1995) Rijksgebouwendienst,Bronbeek,eenparelvanSpartaanseschoonheid(DenHaag1998). 33

34 is,aldusdetoenmaligecommandantpastoor. 120 Tegelijkertijdwerdgeprobeerdomde tweefunctiesvanbronbeeksteedsmeertescheidenvanelkaar.demusealefunctiewerd losgekoppeldvandeverzorgingsfunctievanhettehuisenhetmuseumwerdeenaparte productgroepmeteeneigendoelstelling.kenmerkendvoordezereorganisatiewasde veranderingindenaamvanhettehuis.erwerdeenextramtoegevoegd,waardoorhet tehuisvoortaankoninklijktehuisvooroud MilitairenenMuseumBronbeek(KTOMMB) heette. 121 Dereorganisatieenrenovatiehaddentevenstotgevolgdatdecollectieopeenmeer professionelemaniergeconserveerdengeëtaleerdkonworden. 122 Ditwashardnodig,zoals Staatineeninterviewuitlegde: Bronbeekwaseenbruinmuseum,vergelijkbaarmeteenbruinekroeg.Jekonergewoonroken; waarschijnlijkhetenigemuseumterwereldwaardatmocht.overalstondenplanten.datziejeook nergens. savondskropendebeesteneruit.depestvoortextiel,papierenleer.bovendienstond allesdoorelkaar.meteennetwoordheetdat eenkaleidoscopischgeheel,maarhetwaseen zootje.erzatgeenenkelelijnin. 123 Derenovatievanhetgebouwbooddemogelijkheidomtegemoettekomenaanmuseale eisen:betereklimatologischeomstandigheden,verstevigingvandemuseumvloeren,vaste vitrinesengecontroleerdelichtinval.ookwerdderegistratievandeobjecten gesystematiseerdengedigitaliseerd. 124 Toenhetmuseumbegin1997weergedeeltelijk opengingenbijdefeestelijkeheropeningvanbronbeekinfebruari1998denieuwe opstellinghelemaalgereedwas,warendezalenbijnaonherkenbaarveranderd. IndezeszalenwerdhetverhaalvandeNederlandseaanwezigheidinIndiëverteld, metalsrodedraadhetknil. 125 OokdeperiodevoordekomstvandeEuropeanenende periodenadedekolonisatie(repatriëring)kregenaandachtindenieuweopstelling.de belangrijksteinhoudelijkeveranderingwashetstrevennaarobjectiviteit.indenieuwe opstellingkregendetegenstandersvanhetnederlandsegezagookeeneerbiedwaardige plekinhetmuseum: TeukoeOemar,dewarlordvanAtjehronddeeeuwwisseling,heeftnu eeneigenvitrine.degrotetegenstandervangeneraalvanheutzstaaterinalle 120MarcJanssens, Bronbeeksluitgroterenovatiefeestelijkaf,NederlandsDagblad,19februari StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(september1997)5. 122Rijksgebouwendienst,Bronbeek. 123DirkStaatin:JozefienHaagen, Van bruin museumnaareigentijdskenniscentrum,arnhemsecourant, 14januari StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(december1996)18;Ibidem(maart1997) Ibidem(december1997)3. 34

35 waardigheid,omgevendooreeuwenoudesabels. 126 Opdezemanierwerdgestreefdnaar eenmeerevenwichtigepresentatie,omzohetverledenrechttedoen. 127 Hierisdus duidelijkteziendathetelementwaarheideengrotererolkreegdanvoorheen. OokhetelementSchoonheidkreegeenandereinvulling.Dewijzewaaropde geschiedenisbijhetpubliekgebrachtwerd,ondergingeenmetamorfose.erkwameenveel duidelijkere,chronologischelijnindeopstelling.ditbetekendedat,omhetverhaal begrijpelijktemaken,erinvergelijkingmetdevorigeopstellingveelminderobjecten tentoongesteldwerden.elkezaalwerdgevulddooreenenormevitrineindevormvaneen schip.deobjectenindevitrinewerdenvergezelddoorkorteverklarendeteksten,zodatde steedsschaarsterwordendeindiëveteranennietmeeronmisbaarwarenvoorhetverhaal achterdeobjecten. 128 Indezalenwasnietlangersprakevaneennostalgischesfeer,maar vaneennuchtereenzakelijkebenaderingvandecollectieendekolonialegeschiedenis. 129 Dathetmuseumeenanderverhaalgingvertellenenditopeenanderemanierging presenteren,hadallestemakenmetdeveranderdedoelgroependoelstelling.metde oprichtingvandeeducatievedienstwerdduidelijkdathetmuseumaansluitingzochtbijde nieuwegeneratie. 130 Schoolklassenuitderegiowerdenrondgeleidenerkwamensteeds meerspeciaalvoorhetonderwijsontwikkeldeprogramma s.informatieoverdrachtkwam centraaltestaanenhetmuseumgingsteedsmeerfunctionerenalskenniscentrum.de bibliotheek,diezichindeloopderjarenontwikkeldetoteenmodernemuseumbibliotheek meteenwetenschappelijkecollectie 131,werdeenvraagbaakvoorverschillendeinstanties engeïnteresseerden. 132 DeheropeningvanBronbeekendeveranderingeninhetmuseumwerdenniet onopgemerktgelatendoordepers: Bronbeekslaatnieuwewegenin, Van bruin museum naareigentijdskenniscentrum, TempoDoeloemodern, Vanrariteitenkabinettotmodern museum en MuseumBronbeekuittriomfsfeer koptendekranten. 133 Dereactiesopde nieuweopstellingwarengrotendeelspositief.maarsommigebezoekersdieookhetoude Bronbeekhaddengekend,moestenwennenaandenieuweinrichtingenvondenhet museumsteriel,koudenleeggeworden. 134 Zijmistendestoffigheidendesfeervanhet 126InekeJungschleger, VerzorgingstehuisBronbeekisnarenovatiegereedvoordevolgendeeeuw,De Volkskrant,20februari StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(maart1997) Janssens, Bronbeeksluitgroterenovatiefeestelijkaf. 129JozefienHaagen, MuseumBronbeekuittriomfsfeer,ArnhemseCourant,25februari Janssens, Bronbeeksluitgroterenovatiefeestelijkaf. 131StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(juni2006) Bevaart,Bronbeek, Ziedeliteratuurlijstvoordeexactetitels,krantenendata. 134StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(september1997)19. 35

36 oudemuseum. WieinIndischesferendenkttevertoeven,komtbedrogenuit.Dieatmosfeer ademthetmuseumnietmeer.voorbijisdetijdvandelofzangenop onzejongens die vochteninindië. 135 Indegangenwasnogweldezelfdenegentiende eeuwsetriomfale opstellingalsvoorheenenwerdgeprobeerdomietsvandeoudesfeertebehouden. 136 Maarookindetentoonstellingenindaaropvolgendejarenbleekdatdenieuwekoers werdvoortgezet.in1998werdereententoonstellinggemaaktgetiteld Hardtegenhard DeSpecialeTroepeninIndië overhetkorpsspecialetroepen,waarookde omstredenfiguurkapiteinraymondwesterlingdeelvanuitmaakte.staatwildemetdeze tentoonstellingeenevenwichtigbeeldgevenvandezecontroversiëleperiodeuitde Nederlandsegeschiedenis,waarbijbezoekersopbasisvangegevenfeitenzelfkonden oordelen.hijbenadruktedatditinmiddelsgoedmogelijkwasinhetveteranentehuis. 137 TweejaarlaterwerdineententoonstellingvierhonderdjaarhandelsrelatiesmetJapan uitgelicht,waarbijdenadruklagopdegoedehandelsrelatiesmetjapan. 138 Deze tentoonstellingzoueendecenniumeerderwaarschijnlijkveelproblemenhebben opgeleverd,maarronddeeeuwwisselingwasereendusdanigeafstandtotdepijnlijke oorlogsjarenbereikt,daterookruimtewasontstaanvooreenpositiefbeeldvanjapan. DeveranderingendieinBronbeekwerdendoorgevoerdstondennietopzichzelf. Ookinanderemusea,zowelinNederlandalsdaarbuiten,werdenvanafdejarennegentig kritischerepresentatiesoverhetkolonialeverledengeproduceerd. 139 In2003werdinhet TropenmuseumdevastetentoonstellingOostwaarts!Kunst,cultuurenkolonialisme geopend.hetiseen explicietpostkolonialetentoonstellingdienederlandsekoloniale beelden,opvattingen,ervaringenenwaardepatronenonderzoektenterdiscussiestelt. 140 Indetentoonstellingwordenverschillendegezichtspuntengebruiktomdeheterogeniteit vandekolonialeervaringtebenadrukken.ditwordtondermeergedaandoorhetkoloniaal Theater;zevenpoppenvanpersonenuithetNederlands Indiëvandejaren1920,dieelk huneigenverhaalvertellen.hoeweldegewonejavaansemanofvrouwerniettussen 135Haagen, MuseumBronbeekuittriomfsfeer. 136StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(december1997) OVT, TentoonstellingoverSpecialeTroepeninNederlands Indië (fragment15november 1998), 2012). 138StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(maart2000) Aldrich, ColonialmuseumsinapostcolonialEurope, SusanLegêne, SusanLegêneoverdeexpositieOostwaarst!Kunst,cultuurenkolonialisme (versie december2009), koloniale blik/(3april2012)2. 36

37 staat 141,probeertdeexpositiezoveelmogelijkverschillendeentegenstrijdigeperspectieven tetonen. OokinmilitairemuseainEuropawerdsteedsvakereenmeervoudigperspectief gehanteerdenkwamermeeraandachtvoordegewonesoldaat.denegatievekantenvan oorlogvoeringwerdennietmeergeschuwdendenadrukkwamminderopde technologischeaspecten(wapens)enmeeropdesociaalhistorischeaspectenteliggen. 142 Minderobjecten,meercontextinformatie,interactieveopstellingeneneducatieveprojecten moestenervoorzorgendatmilitairemuseaaansluitingvondenbijnieuwegeneraties. 143 De veranderingenintentoonstellingstechniekeninbronbeekindejarennegentigwarendus vergelijkbaarmetdezewijzigingeninpresentatiesvan(militaire)musea. Maarondanksderenovatieenallevernieuwingeninpresentatietechniekenlietende registratie,toegankelijkheidenhetonderhoudvandecollectieeindjarennegentigte wensenover. 144 Vanafdeeeuwwisselingkwamdenadrukdaaromminderteliggenop nieuwetentoonstellingenenmeeropdeoptimaliseringvandevasteopstellingende registratieenhetonderhoudvandecollectie. 145 In1998wasBronbeekalovergegaanop geautomatiseerderegistratie,maarpasin2005werddebasisregistratievandecollectie afgerond,waarbijalleobjectenopeenzelfdemanierwerdengeregistreerd. 146 Ookophet gebiedvanopslagenconserveringmoesteeninhaalslagwordengemaakt.dekelderen zolder,waarveelobjectenlagenopgeslagen,voldedentotaalnietaandemusealeeisen.de oplossingwerdgevondenindebouwvaneennieuwondergrondsdepot,bestaandeuitdrie verschillendeopslagruimtes,aangepastaandeverschillendeklimatologischeeisenvande diverseobjecten. 147 In2005werdhetnieuwedepotopgeleverd. 141EstherCaptain, Getuigenvan(gedwongen)verplaatsing.KolonialeartefacteninhetTropenmuseum, Lover32(2005)6. 142LauriMilner, Displayingwar:thechangingphilosophybehindtheexhibitionsattheImperialWar MuseuminLondon in:bronder,presentingtheunpresentable,10 17, Bronder,Presentingtheunpresentable,5;Lefèvre, Newmuseumsofmilitaryhistory, PauljacVerhoeven, Ordeopzaken.InterdisciplinairconserveringsprojectvanMuseumBronbeek,Cr. Interdisciplinairtijdschriftvoorconserveringenrestauratie1(2006)26 29, StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(december1999)4. 146Verhoeven, Ordeopzaken, Ibidem. 37

38 Bronbeekalslieudemémoire Bronbeekwerdbehalveintoenemendemateeenprofessioneelmuseumtevenssteedsmeer eenherdenkingsplaats.vanafeindjarentachtigwerdmonumentnamonumentophet landgoedgeplaatst:verschillendesubgroepenbinnendeindischegemeenschap,waaronder slachtoffersvandejapansevrouwenkampen,jongenskampenendebirma SiamSpoorweg, kregenelkhuneigenmonumenteneeneigenherdenking. 148 OokdeKumpulan,hetreünie encongrescentrumdatin1992ophetlandgoedwerdgevestigd,onderstreeptedefunctie vanbronbeekalsontmoetingsplaatsvoormensendiezichverbondenvoeldenmetindië. 149 InmiddelsstaatdemaandaugustusopBronbeekvollediginhettekenvanherdenkenen herinneren. Ditsluitaanbijdeconjunctuurvandeherinneringscultuur.Waarindeeerste decennianadedekolonisatienauwelijksaandachtwasvoordekolonialegeschiedenisen hetaantalmonumentenmetbetrekkingtotdezegeschiedeniszeerbeperktbleef,ontstond ereindjarentachtigeengolfaanmonumentenenherdenkingen. 150 Hetproblematischeaan deindiëmonumentenen herdenkingenbleeflangetijddevermengingvanherinneringen vanzeeruiteenlopendegroepen(waaronderveteranen,indo Europeanen,Indonesiërs, Molukkers)aanzeeruiteenlopendeperiodes(zoweldekolonialetijd,alsdeoorlogsjarenen deperiodevandekolonisatie). 151 Dezeverschillendeherinneringenwerdensteedsverder gescheidenenkregenelkeeneigenmonument,waarvanerveelopbronbeekzijnterugte vinden. 152 Bronbeekwerdduseenlieudemémoire.Ditwerdin2008versterktdoordekomst vanhetindischherinneringscentrumbronbeek(ihcb).nadateerderepogingenomeen IndischHerinneringscentrumopterichtenwerdengestaakt,liethetministerievan VolksgezondheidWelzijnenSport(VWS)injuli2007onderzoekenoferdraagvlakwas vooreenindischherinneringscentrumenwerdergezochtnaareengeschiktelocatie.het herinneringscentrumzouinnavolgingvandeherinneringscentrakampwesterbork,kamp VughtenKampAmersfoortdeherinneringaandeTweedeWereldoorloglevendmoeten houden.andersdanbijdedezeherinneringscentra,washetvoordeherinneringaande 148Zievooreenuitgebreidengeïllustreerdoverzichtvandebelangrijkstemonumenten:GertOostindie, HenkSchulteNordholtenFridusSteijlen,PostkolonialemonumenteninNederland(Leiden2011). 149Bevaart,Bronbeek, ElsbethLocher Scholten, VanIndonesischeurntotIndischmonument:vijftigjaarNederlandse herinneringaandetweedewereldoorloginazië,bijdragenenmededelingenbetreffendedegeschiedenis dernederlanden114(1999), , SocioloogenantropoloogRobvanGinkeltijdenshetsymposium OmstredenGeschiedenis,9februari Locher Schoten, VanIndonesischeurntotIndischmonument,

39 TweedeWereldoorloginNederlands Indiëechterlastigomeenhistorischeplekop Nederlandsgrondgebiedtevinden.LandgoedBronbeekbleekdaaromvanwegedesterke linkmetnederlands Indiëinverledenenhedeneengeschiktelocatievoorhet herinneringscentrum. DekomstvanhetIHCBhadgrotegevolgenvoordemusealeopstellingvan Bronbeek.In2009ginghetmuseumdichtenwerdinsamenwerkingmethetIHCBvolledig opnieuwingericht. MuseumBronbeekverteltprimairhetmilitaireverhaalvanNederlands IndiëenhetIndischHerinneringsCentrumbelichtvooraldecivielekant.Daarmeezijnwe complementair 153,aldusdecommandantvanBronbeek,kolonelG.H.J.Noordanus.Eerst zouhetherinneringscentrumdrieapartezalenhurenomdeburgergeschiedeniste vertellenenzouhetmuseumindeanderedriezalendemilitairegeschiedenispresenteren. Uiteindelijkwerdbeslotenomindezeszalendecivieleenmilitairegeschiedeniste combineren,aangeziendezetweecomponentenlastigvanelkaartescheidenzijn. Hetresultaatisvanaf16augustus2010voorhetpubliektezien. HetVerhaalvan Indië,zoalsdenieuwesemipermanentetentoonstellingheet,ischronologischopgedeeld.In elkvandezeszalenwordteengedeeltevandekolonialegeschiedenisbehandeld. 154 Detentoonstellinglaat350jaarhistorievanNederlands Indiëzien,horen,voelenenbeleven. Nadrukkrijgtderecentegeschiedenis:deTweedeWereldoorlogendaaropvolgendedekolonisatie. ( )Hetdoelvan HetverhaalvanIndië iseenlaagdrempelige,vernieuwendeenoriginelemuseale presentatieneertezettenvoorhetbredepubliek:kennis,diepgangennuancebrengeninde meningsvormingoverdekolonialeaanwezigheidendepositievandeindischegemeenschap. 155 Helderehoofdlijnen,gecombineerdmetpersoonlijkeverhalenzorgenervoordatereen duidelijkbeeldontstaatvandekolonialeperiode.deopstellingbiedtgeenvernieuwend narratief 156,maardemanierwaaropdecomplexegeschiedenisvanmeerderekantenwordt belicht,verdientzekercomplimenten,alduseenrecensievandeopstelling 157,waarikmij goedinkanvinden.erisgeprobeerdomzominmogelijktemoraliserenenhetpubliekeen 153StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(september2010) Vooreenuitgebreidebeschrijvingvandetentoonstellingzie:KoninklijkTehuisvoorOud Militairenen MuseumBronbeekenIndischHerinneringscentrumBronbeek, HetverhaalvanIndië, 155StichtingVriendenvanBronbeek,Bronbeekbulletin(september2010), Hoogleraarkolonialeenpostkolonialeliteratuur encultuurgeschiedenispamelapattynamatijdens hetsymposium OmstredenGeschiedenis,9februari RogierOrmeling, Onderjehuid.HetverhaalvanIndiëinBronbeek,Museumvisie34(2010)54 58,57. 39

40 eigenmeningtelatenvormen. 158 Bijdeherinrichtingvanhetmuseumwarener geen taboes,weleengebrekaanruimte,aldusdedirecteurvanhetihcbtijdenshetsymposium OmstredenGeschiedenis,naaraanleidingvan HetVerhaalvanIndië. 159 Daarmeewordt meteenduidelijkdatnietalledetailsenwetenschappelijkenuancesaanbodkondenkomen enerdus,zoalsaltijdbijeenmusealeopstelling,eenselectieisgemaakt.maarhetstreven naarobjectiviteitlaatziendatwaarheideenbelangrijkerolspeelt.devraagof HetVerhaal vanindië eenpostkolonialetentoonstellingis,kwammeerderekerentijdenshet symposiumnaarvoren.ookditlaatziendatmuseawordenbeïnvloeddoorontwikkelingen indegeschiedwetenschap. TevensbleektijdenshetsymposiumdathetelementMachtbepalendisvoorde uiteindelijkeopstelling.desamenwerkingtussenhetihcb(ministerievanvws)enhet museum(ministerievandefensie)zorgdeervoordaterbijdeherinrichtingsomssprake wasvaneenverschilvanmeningoverdejuisteinterpretatieenweergavevande geschiedenis.doordatbeidepartijenzichrichtenopeenanderedoelgroep,respectievelijk veteranenendeindischegemeenschap,achttendepartijensomsverschillende tentoonstellingstekstenwenselijk. 160 Maardesamenwerkingtussendebeidepartijenheeft erwelvoorgezorgddatereenevenwichtigepresentatieisontstaan,waarverschillende groepenzichinkunnenvinden. Hetmeesteopvallendeenvernieuwendeaandenieuweinrichtingismisschienwel devormgeving. 161 Veelbeeldenen(te)veelgeluidenmoetendezintuigenaanspreken. Foto sdienennietzozeeralskunst,maaralsdecoromzodebezoekerhetkoloniale verledentelatenbeleven.denadrukligtdanookmeerophetverhaal,danopde afzonderlijkeobjecten.hetiseeneigentijdsemultimedialetentoonstellingdieeen totaalbelevingmoetopleveren. 162 Herinneringenindevormvanegodocumentenvullende grotegeschiedenislijnenaanenzorgenvooreenpersoonlijketouch.lichtengeluidzijn enormbepalendindeopstellingenenverschillenperzaal.devijfdezaal,waarindeheftige periodevandekolonisatiewordtverbeeld,isbijvoorbeeldroodvankleurendrukqua geluid.delaatstezaaldaarentegen,waardenederlandseontvangstvandeimmigrantenuit dekoloniewordtweergegeven,isblauwenrustig,refererendaandekilleontvangstenin contrastmetdetropischekolonie. 158DirecteurvanhetIndischeHerinneringscentrumBronveekYvonnevanGenugtentijdenshet symposium OmstredenGeschiedenis,9februari Ibidem. 160Ibidem. 161PamelaPattynamatijdenshetsymposium OmstredenGeschiedenis,9februari YvonnevanGenugtentijdenshetsymposium OmstredenGeschiedenis,9februari

41 Afbeelding5:Deheftigeperiodevanrevolutie. Afbeelding6:DekilleontvangstinNederland. Ookwordterenigeactiviteitvanbezoekersverwacht.Zijkunnenzelfaankruiden ruiken,ladesopentrekkenenkastjesopendoenvoormeerobjecteneninformatie.de presentatieeindigtmeteeninteractievehoek,waarbezoekershuneigenverhaalvanindië kunnenachterlatenopdecomputer.jekuntookbladerenindeherinneringendieandere bezoekersalhebbenachtergelaten.opdewandachterdecomputerwordenbeelden getoonddielatenzienwelkeinvloedindiësindsdedekolonisatieopnederlandheeftgehad ennogaltijdheeftenhoedenederlandsepolitiekisomgegaanmethetkolonialeverleden. Erliggenboekenwaarinbezoekerszelfdegeschiedeniskunnennagaan.Deinteractiviteit vandepresentatieendenadrukopbelevingsluitenaanbijhuidigetrendinmusea.de veranderingenindehistorischecultuurzijnvertaaldnaarmusealeopstellingenwaarbij bezoekerszelfdegeschiedeniskunnenondergaaneneeneigenmeningkunnenvormen overdiegeschiedenis.ookinbronbeek. TochblijftBronbeektegelijkertijdeenbijzondergeval.Hetlandgoedenhetgebouw ogen,ondanksalleverbouwingenendeprofessionalisering,nietdirectalseenmuseum.pas alsjebovenindezalenvan HetVerhaalvanIndie rondloopt,weetjezekerdatje daadwerkelijkineenmuseumbent.benedenindegangenwordenerwisselexposities gehoudendiemeerdesfeervanhetoudebronbeekademen:bewonersschuifelendoorde gangenenafentoekomtereenverpleegstervoorbijgesneld.deveranderingendie aansluitenbijdehistorischecultuurenbijdeveranderingeninveelanderemuseabetreffen dusvooraldevernieuwdevasteexpositie.verderblijftbronbeekhetverzorgingstehuis voorveteranendieerhunoudedagdoorbrengen. 41