N BEROEP SREGL. - Def. ambachtsman A Brussel, 3 oktober 2012 MH/BL/AS ADVIES OP EIGEN INITIATIEF. over

Transcriptie

1 N BEROEP SREGL. - Def. ambachtsman A Brussel, 3 oktober 2012 MH/BL/AS ADVIES OP EIGEN INITIATIEF over EEN VOORONTWERP VAN WET HOUDENDE WETTELIJKE DEFINITIE VAN DE AMBACHTSMAN Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO WTC III (17 e verd.) - Simon Bolivarlaan Brussel Tel.: Fax: cs.hr@economie.fgov.be -

2 De Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO heeft kennis genomen van het voorontwerp van wet houdende wettelijke definitie van de ambachtsman zoals op 15 juni 2012 ingediend bij de Ministerraad. De Hoge Raad werd hierover niet geraadpleegd. De Hoge Raad meent evenwel dat die materie essentieel de zelfstandigen en de KMO aanbelangt en na raadpleging van de commissie beroepsreglementeringen maakt hij dan ook gebruik van zijn initiatiefrecht dat hem toegekend is in artikel 15 van de op 28 mei 1979 gecoördineerde wetten om volgend advies uit te brengen. Na raadpleging van de commissie beroepsreglementeringen heeft de Hoge Raad op 3 oktober 2012 volgend advies uitgebracht. ALGEMENE BEMERKINGEN Principe In de memorie van toelichting wordt vermeld dat er momenteel geen operationele wettelijke definitie van de ambachtsman bestaat. Er bestaan gedeeltelijke definities in wettelijke bepalingen zoals de wet van 16 januari 2003 houdende oprichting van een kruispuntbank van ondernemingen, 1 die elke levering van goederen uitsluit of impliceert dat het om een occasionele activiteit gaat. Zo wordt in de opeenvolgende wetten betreffende de organisatie van de Middenstand 2 meermaals verwezen naar het ambachtswezen zonder de elementen van een definitie te geven. Een duidelijkere juridische definitie is dus nuttig voor alle ondernemingen die potentieel betrokken zijn en de Hoge Raad steunt dan ook stappen in die richting. Ook voor de consument is een dergelijke definitie nuttig om te weten tot wie hij zich richt, onder meer voor de toepassing van bepaalde handelsregels. Maar hij wenst er echter op te wijzen dat in de recente wet over het voeren van de beroepstitel van een ambachtelijk beroep dit laatste als volgt definieert: elk beroep waarbij in hoofdzaak materiële prestaties worden verricht die, in voorkomend geval, gepaard gaan met de levering van goederen welke noodzakelijk zijn voor deze prestaties; worden bedoeld de beroepen welke uitgeoefend worden door een natuurlijke persoon of een rechtspersoon die minder dan 10 werknemers tewerkstelt. 3 Vooreerst meent de Hoge Raad dat het meer pertinent zou zijn de samenhang te verzekeren tussen de verschillende wetgevingen die bestemd zijn voor de sector van het ambacht en van de ambachtslui. Context In het huidig federaal regeerakkoord wordt een titel gewijd aan het steunen van de bedrijven om ze het leven te vergemakkelijken zodat zij zich vooral op innovatie en de creatie van economische activiteiten kunnen concentreren Artikel 2 van deze wet definieert de ambachtsonderneming als de onderneming opgericht door een private persoon die over een vestigingseenheid beschikt in België en er gewoonlijk, krachtens een contract van huur van diensten, hoofdzakelijk materiële prestaties levert, voor zover daarmee geen leveringen van waren of slechts toevallige leveringen van waren gepaard gaan en aldus vermoed wordt de hoedanigheid van ambachtsman te hebben. Wetten betreffende de organisatie van de Middenstand gecoördineerd op 28 mei Er dient opgemerkt dat de verwijzing in de memorie van toelichting naar de wet van 6 maart 1964 tot organisatie van de Middenstand achterhaald is vermits die wet opgenomen werd in de gecoördineerde wetten van 28 mei 1979 die nog altijd van kracht zijn. Kaderwet van 24 september 2006 (BS 16 november 2006) betreffende het voeren van de beroepstitel van een dienstverlenend intellectueel beroep en het voeren van de beroepstitel van een ambachtelijk beroep. Titel III, Hoofdstuk I, art. 8, 5 de streepje. 2

3 In die context wordt er gepreciseerd dat de ambachtensector zal worden ontwikkeld door een wettelijke definitie van de ambachtsman uit te werken. Daarmee gepaard zullen de vakkennis en de artisanale technieken beter geherwaardeerd worden. Buiten wat verband houdt met een wettelijke definitie van de ambachtsman die moet opgesteld worden, vestigt de Hoge Raad de aandacht op het feit dat essentiële economische bevoegdheden in brede zin, de promotie en de steun aan de ondernemingen inbegrepen, tot de bevoegdheden van de gewesten behoort die terzake een ander beleid of andere doelstellingen kunnen hebben. Hoewel overleg met deze laatste wordt vermeld (zie art. 6 hieronder) is de rol van het federaal niveau hier subsidiair. Doelgroep In de memorie van toelichting wordt de ambachtelijke sector geschat op +/ ondernemingen, voornamelijk KMO of éénpersoonsondernemingen. Er dient opgemerkt dat die schatting gebeurde op basis van ondernemingen die minder dan 10 werknemers tewerkstellen. Indien, zoals voorzien in het voorontwerp van wet, het aantal werknemers wordt opgetrokken tot 20 zal ook het aantal betrokken ondernemingen serieus stijgen en dit zal vermoedelijk tot gevolg hebben dat, indien er geen kwalitatieve controle is, heel wat ondernemingen die op technisch vlak beantwoorden aan de voorziene voorwaarden in feite geen activiteiten uitoefenen die concreet beantwoorden aan hetgeen men inhoudelijk als ambachtelijke activiteiten kan beschouwen. Dit verhindert niet dat een ambachtelijke onderneming eventueel kan uitgroeien tot een onderneming met meer dan 10 werknemers voor zover de criteria inzake kwaliteit, bedrevenheid en overdracht van kennis verder wordt gezet. Toepassingsgebied De algemene criteria (artikel 2) die de inhoud van de overwogen activiteiten opsommen als zijnde in essentie de activiteiten betrekking hebben op manuele aspecten en die een zekere kennis ontwikkelen gericht op kwaliteit, traditie en creatie worden niet verder gedefinieerd. De criteria op het vlak van de ondernemingen daarentegen (artikel 3), met name de inschrijving in de KBO en minder dan 20 werknemers tewerkstellen, zijn makkelijk objectiveerbaar. De vraag is of de criteria in die twee artikels cumulatief zijn of niet. Zo ja, zal men in de praktijk geval per geval moeten nagaan of aan de algemene criteria uit artikel 2 wordt voldaan. Dit betekent dat men moet voorzien waar en hoe die controle zal gebeuren wat de uitvoerbaarheid van automatische inschrijvingen in een elektronisch register in vraag stelt en tevens het beheer ervan, zoals bepaald in artikel 5. Indien die criteria niet cumulatief zijn komen alle ondernemingen in aanmerking die minder dan 20 werknemers tewerkstellen en die ingeschreven zijn in de KBO (wat trouwens een verplichting is voor alle ondernemingen) voor zover hun activiteiten niet worden uitgesloten door de lijst in bijlage of door speciale bepalingen. Dit zal ongetwijfeld een gemakkelijk beheer mogelijk maken van het elektronisch register dat overwogen wordt maar de doelstelling om de ambachtslui en hun activiteiten beter te bepalen dreigt serieus in gevaar te komen. 3

4 Bevoegdheden van de Koning Adviesorganen Er worden niet minder dan 11 bevoegdheden gedelegeerd naar de Uitvoerende macht waarvan slechts één na overleg in de Ministerraad. In geen enkel geval is de raadpleging van een adviesorgaan, waaronder de Hoge Raad voorzien, zelfs niet bij wijze van voorbeeld, wanneer het erop aankomt zoals in artikel 7 om de modaliteiten van de organisatie en de erkenning te bepalen van de representatieve professionele of interprofessionele organisaties van ambachtslieden 4. Op dat bepaald punt en op enkele andere meent de Hoge Raad dat zijn raadpleging een meerwaarde kan betekenen, zoals bij andere wetgevingen waar zij vereist is. Betrokken of uitgesloten activiteiten toepassing van de NACE-code De lijst in bijlage van de activiteiten die niet als ambachtelijk mogen worden beschouwd omvat een reeks economische activiteiten die geïdentificeerd worden met de codes uit de NACE nomenclatuur bestaande uit 2 cijfers, wat de grote activiteitafdelingen zijn. A contrario betekent dit dus dat alle andere grote activiteitafdelingen die niet opgenomen zijn in de lijst beschouwd worden als ambachtelijk. De afdelingen van de NACE nomenclatuur met 2 cijfers handelen praktisch over alle zeer uitgebreide en diverse activiteitsectoren. De gedetailleerde en preciezere activiteiten worden in de NACE-code met 5 cijfers (NACEBEL) of zelfs met 7 cijfers (KBO) beschreven. De huidige tekst van het voorontwerp van wet impliceert dat alle activiteiten opgenomen in alle afdelingen (met 2 cijfers) die niet uitgesloten zijn automatisch beschouwd zullen worden als ambachtelijk volgens artikel 3 (inschrijving bij de KBO en minder dan 20 werknemers) behalve de specifieke uitsluitingen die de Koning moet bepalen. In dat geval dreigt de band met de definitie van de ambachtsman uit artikel 2 zeer hypothetisch te zijn voor een groot aantal activiteiten en dus ondernemingen. Vooral omdat de controle op het ambachtelijk karakter van de activiteit, voorzien in artikel 7, slechts na koninklijk besluit zal bepaald worden en a posteriori zal worden uitgevoerd. Het dispositief, zoals het nu bepaald wordt in het voorontwerp van wet, dreigt het beheer van het elektronisch register quasi onmogelijk te maken, tenzij men een massa ondernemingen inschrijft die slechts in naam ambachtelijk zijn waardoor een ingewikkelde controleprocedure noodzakelijk zal zijn. De Hoge Raad vreest dat dit buiten administratieve verwikkelingen ook aanleiding zal geven tot conflicten tussen ondernemingen die beantwoorden aan de voorwaarden van artikel 2 en andere die daar duidelijk niet aan beantwoorden Op dat vlak herinnert de Hoge Raad aan het bestaan van de op 28 mei 1979 gecoördineerde wetten betreffende de organisatie van de Middenstand die zouden kunnen aangepast worden om te vermijden dat er nog nieuwe wetteksten bijkomen over verwante, of zelfs identieke, onderwerpen. Zo zullen bijvoorbeeld, indien men het voorontwerp van wet volgt, alle activiteiten uit de afdeling 08 overige winning van delfstoffen of 12 vervaardiging van tabaksproducten of 56 Eet- en drinkgelegenheden ambachtelijk zijn voor zover zij onder de drempel van 20 werknemers en zonder dat iemand weet of zij beantwoorden aan de inhoud van een echte ambachtelijke activiteit zoals vermeld in artikel 2. In de tegenovergestelde richting wordt afdeling 74 overige gespecialiseerde wetenschappelijke en technische activiteiten in de bijlage uitgesloten terwijl sommige van de activiteiten die daarin nauwkeuriger worden beschreven (code met 5 cijfers) ongetwijfeld een ambachtelijk karakter zouden kunnen hebben in de zin van het voorontwerp van wet. 4

5 SPECIFIEKE BEMERKINGEN Artikel 2 Dit artikel bepaalt de inhoud van de ambachtelijke activiteit: de productie, de transformatie, de reparatie of de restauratie van voorwerpen, de levering van diensten die in essentie betrekking hebben op manuele aspecten en die een zekere kennis ontwikkelen gericht op kwaliteit, traditie en creatie. Die definitie sluit nauw aan bij de Franse definitie 6. De Hoge Raad vraagt zich echter af hoe de termen in essentie en een zekere kennis geëvalueerd zullen kunnen worden. Vooral omdat er geen enkele titel zoals een diploma, certificering of ervaring vereist wordt. De praktische controle van die elementen, die het mogelijk moeten maken na te gaan of een activiteit ambachtelijk is of niet, kan niet enkel via elektronische weg gebeuren. En zelfs indien die elementen a posteriori worden gecontroleerd kan dit niet anders dan geval per geval, maar door welke diensten, welke ambtenaren en aan welke kostprijs? Artikel 3 alinea 1 Dit artikel vult het voorgaande aan door de voorwaarden vast te leggen om erkend te worden als ambachtsman, namelijk: 1 een onderneming zijn (natuurlijk persoon of rechtspersoon) en ingeschreven zijn als handelsonderneming, ambachtsonderneming of niet-handelsonderneming naar privaat recht in de KBO; 2 minder dan 20 werknemers tewerkstellen. Die twee voorwaarden elektronisch controleren kan geen groot probleem stellen. Maar als er geen andere voorwaarden voor de kwalificatie worden gesteld, zoals diploma s, ervaring of andere titels, zullen alle activiteiten die opgenomen zijn in de afdelingen (bestaande uit 2 cijfers) van de NACE-code die niet uitgesloten zijn beschouwd worden als ambachtelijk zolang er niet meer als 20 werknemers worden tewerkgesteld. Gezien het sociaaleconomisch weefsel van het land betekent dit de grote meerderheid van de ondernemingen. De relevantie van het onderscheid tussen ambachtelijke en niet ambachtelijke ondernemingen dat het voorontwerp van wet beoogt wordt hierdoor duidelijk minder. De Hoge Raad meent dat het beter zou zijn zich te beperken tot de ondernemingen die minder dan 10 werknemers tewerkstellen zoals in het Frans systeem. Die orde van grootte, waarbinnen nog altijd een groot aantal ondernemingen vallen, sluit nauwer aan bij het concept van de ambachtelijke onderneming en sluit niet uit dat er nog afwijkingen kunnen worden voorzien voor ondernemingen met meer werknemers indien dit na analyse nuttig blijkt voor bepaalde sectoren. In dat geval zal het advies van de Hoge Raad waarin alle potentieel beoogde sectoren vertegenwoordigd zijn nuttig blijken. De Raad meent ook dat die beperking tot 10 werknemers verantwoord is vermits in de definities in artikel 8 van de kaderwet van 24 september 2006 betreffende het voeren van de beroepstitel van een ambachtelijk beroep enkel de beroepen bedoeld worden welke uitgeoefend door een natuurlijke persoon of rechtspersoon die minder dan tien werknemers tewerkstelt. 6 Samengevat is een ambachtsman in Frankrijk een kleine ondernemer (natuurlijke persoon of bedrijfsleider) die een economische activiteit uitvoert die gericht is op productie van goederen of levering van diensten, die ingeschreven is in het beroepenregister (dat +/- 250 beroepen omvat), die niet meer dan 10 werknemers tewerkstelt, die erkend is door de voorzitter van de Beroepskamer op basis van een titel (diploma, een conforme titel of beroepservaring). Ook de titel van Maître artisan bestaat en die wordt toegekend wanneer men aan specifieke voorwaarden voldoet. Zie ook de specifieke categorie van ambachtsman en meester in kunstambachten. 5

6 Artikel 3 alinea 2 Alle activiteiten vermeld in de bijlage bij het voorontwerp van wet kunnen niet als ambachtelijk worden beschouwd. De Hoge Raad verwijst naar zijn analyse hierboven over de toepassing van de NACE-code en meent dat het beter zou zijn om bovenop de uitsluitingen [code bestaande uit 2 cijfers] een positieve lijst of omschrijving op te stellen die nauwkeurig binnen elk van de niet uitgesloten activiteitafdelingen de activiteiten zou vermelden die ambachtelijk zijn. Artikel 3 alinea s 3 en 4 Dit artikel voorziet de mogelijkheid voor de Koning om aanvullende criteria te bepalen en specifieke categorieën van ambachtslieden te definiëren. Gezien de tekst zou het gaan om criteria die toegevoegd zouden worden aan de twee criteria die al voorzien zijn in alinea 1. Wat de definitie van specifieke categorieën betreft, gaat het dan over het creëren van bijvoorbeeld een categorie kunstambachten of over een hogere graad zoals de meester-ambachtslieden (maîtres artisans) in Frankrijk? In elk geval stelt de Hoge Raad voor dat die twee alinea s in één enkele zouden gegroepeerd worden en dat het koninklijk besluit tot uitvoering van die twee afwijkingen aan de Ministerraad zou worden voorgelegd. Gezien het belang van deze materie voor de KMO en ZKO, dringt de Hoge Raad er op aan dat de voorafgaande raadpleging van de Raad absoluut op deze plaats in de tekst opgenomen zou worden. Artikel 4, alinea 1 1 De mogelijkheid die aan de Koning wordt geboden om de bijlage met de activiteiten die uitgesloten worden van de definitie te wijzigen zonder enig advies of controle is overdreven om dezelfde redenen als aangehaald in de commentaar bij artikel 3, alinea s 3 en 4 hierboven. Er zou minimum in de toekomstige wet moeten worden ingeschreven dat het advies van de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO vereist is. Verder is het met het oog op de praktische doeltreffendheid voor het bijhouden van het elektronisch register van ambachten waarvan sprake in artikel 5 nodig dat alle afwijkingen, speciale of bijkomende voorwaarden vastgelegd worden voor duidelijk bepaalde sectoren uit de NACE-nomenclatuur. Artikel 4, alinea 1 2 en 3 De Hoge Raad heeft er begrip voor dat dergelijke uitsluitingen voorzien worden maar vraagt zich eens te meer af hoe die in de praktijk gaan opgespoord worden, met uitzondering natuurlijk indien zij artikel 3 niet naleven wat vanzelfsprekend is. Verder zijn de samenstelling van het aandeelhouderschap en de commerciële samenwerkingsovereenkomsten niet beschikbaar bij de KBO en kunnen zij dus niet geraadpleegd worden en zijn zij digitaal niet bruikbaar. Dit zou wel eens een ongunstige invloed kunnen hebben op het bijhouden en bijwerken van het elektronisch register van ambachten. Artikel 5, alinea s 1 en 2 Er wordt een ambachtsregister gecreëerd dat elektronisch toegankelijk zal zijn op de website van de FOD Economie en de Koning zal de modaliteiten bepalen van dit register. In het kader van de administratieve vereenvoudiging ondersteunt de Hoge Raad het principe van een makkelijk creëerbaar, beheersbaar register dat makkelijk kan worden bijgehouden, en geraadpleegd, zonder veel moeite noch kosten. 6

7 Maar het streven naar eenvoud mag niet leiden tot een systeem dat materieel onuitvoerbaar is of functioneel nutteloos. De Hoge Raad herinnert hier aan al zijn bemerkingen over het gebruik van de NACE-code als referentiekader en over de controles op praktisch vlak, zowel wat de kwaliteit van de ondernemingsactiviteit betreft als wat de eventuele variaties op termijn van die activiteiten betreft. De Hoge Raad wijst hier ook op zijn algemene bemerking inzake het toepassingsgebied. Indien het register immers enkel de ondernemingen vermeld die ingeschreven zijn in de KBO en minder dan 20 werknemers tewerkstellen en waarvan de activiteiten niet worden uitgesloten in de bijlage of door andere afwijkingen zal het ongetwijfeld makkelijk te beheren zijn maar kan er ernstig getwijfeld worden aan het nut en de relevantie ervan. Artikel 6 De Koning zal maatregelen kunnen nemen met het oog op de opwaardering van de ambachtelijke activiteiten voor alle ambachtslui of per ambachtelijke activiteitscategorie. De Hoge Raad heeft vragen bij het nut van dit artikel. Dat de uitvoerende macht maatregelen kan nemen ter opwaardering van een bepaalde activiteit, sociaal-economische groep of met het oog op een andere doelstelling is evident voor zover dit binnen haar bevoegdheden gebeurt. De Hoge Raad wenst er trouwens op te wijzen dat het grootste deel van het economisch beleid en de steunmaatregelen voor economische activiteiten tot de bevoegdheid behoort van de Gewesten. In de tekst is er weliswaar sprake van overleg met de Gewesten indien acties ter opwaardering van de ambachtelijke activiteiten worden overwogen maar dit voorontwerp van wet heeft als eerste doel om een definitie te geven van de ambachtsman en dat is per essentie federaal. Artikel 7, alinea 1 Een controle van de voorwaarden opdat een zelfstandige of een onderneming zich kan definiëren als een ambachtsman moet ingevoerd worden. Een doeltreffende controle van de kwaliteitsvoorwaarden in artikel 2 en van de uitzonderingen beoogd in artikel 4, alinea 1, 2 en 3 van een zeer groot aantal ondernemingen die minder dan 20 werknemers tewerkstellen en die potentieel betrokken zijn in de NACE nomenclatuur met twee cijfers lijkt moeilijk verwezenlijkbaar door middel van eenvoudige elektronische procedure voor het beheer van het register. Vermits uit de memorie van toelichting blijkt dat de controle a posteriori zou gebeuren vreest de Hoge Raad dat de controle ofwel theoretisch zal blijven, ofwel dat de controle noodzakelijk meer geïndividualiseerde procedures zal impliceren die dus op administratief vlak zwaarder en trager zullen zijn. Artikel 7, alinea 2 In het kader van de wetgeving die wordt overwogen, zal de Koning alleen de modaliteiten bepalen van de organisatie en de erkenning van de representatieve beroepsorganisaties of interprofessionele organisaties inzake de ambachten. Het engagement om over alle relevante KMO-regeling de stakeholders te raadplegen, zoals de Small Business Act voorziet, wordt aldus miskend. Ongeacht het feit dat er zelfs geen sprake van is om de Hoge Raad op dat punt om advies te vragen, kan deze laatste hiermee niet akkoord gaan. 7

8 Hij herinnert er duidelijk aan dat hoofdstuk II van de op 28 mei 1979 gecoördineerde wetten betreffende de organisatie van de Middenstand de erkenning organiseert van zowel de nationale beroepsfederaties (artikel 6) als interprofessionele organisaties (artikel 7) en de modaliteiten ervan (artikel 8). De betrokken representatieve organisaties dekken alle beroepen of beroepsgroepen uit het ambacht, de kleine en middelgrote handel, de kleine en middelgrote nijverheid, de vrije beroepen en de andere intellectuele dienstverlenende beroepen. Verder wijst de Hoge Raad er op dat in meerdere wetgevingen die rechtstreeks de zelfstandigen en de KMO betreffen, ambachtslui inbegrepen, de representatieve organisaties waarmee rekening dient gehouden deze zijn die beantwoorden aan de criteria en de modaliteiten van de bovenvermelde gecoördineerde wetten 7. Diezelfde criteria worden eveneens hernomen in heel wat wetgevingen waar de vertegenwoordiging van de zelfstandigen en de KMO vereist is. Het is dus absoluut onnodig om er nog een bijkomend en verschillend erkenningssysteem aan toe te voegen. BESLUIT De Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO besluit dat één enkele algemene definitie van het ambacht en de ambachtsman noodzakelijk is voor zover deze coherent toegepast wordt in het geheel van de wetgevingen betreffende deze specifieke doelgroep die duidelijk moet bepaald worden. De identificatie van de zelfstandigen en de ondernemingen die beantwoorden aan de definitie van ambachtslui door middel van een eenvoudig, doeltreffend, gemakkelijk, beheersbaar en indien mogelijk goedkoop elektronisch systeem is een interessante denkpiste indien het op technisch vlak uitvoerbaar is. In een materie die zodanig belangrijk is voor de zelfstandigen en de KMO zijn dergelijke ruime delegaties van bevoegdheden aan de uitvoerende macht zonder dat het advies vereist is van de meest rechtstreeks betrokken vertegenwoordigende instanties buitensporig. Zoals het momenteel opgesteld is en voor alle motieven die de Hoge Raad in dit advies aanhaalt vervult het voorontwerp van wet houdende wettelijke definitie van de ambachtsman zijn doelstellingen niet en dreigt het daarentegen als dusdanig moeilijk toepasbaar te zijn. Een globale hervorming van het ontwerp is dus onontbeerlijk. Daarbij moet rekening gehouden worden met de diverse bestaande wetgevingen terzake en met de coherentie daarmee. De Hoge Raad is bereid om daaraan mee te werken en de expertise van de betrokken sectoren in te brengen. 7 1 Kaderwet van 24 september 2006 (B.S. 16 november 2006) betreffende het voeren van de beroepstitel van een dienstverlenend intellectueel beroep en het voeren van de beroepstitel van een ambachtelijk beroep, titel 3, Hoofdstuk I; artikel 8, 6 e en 7 e streepje. 2 Wet van 13 mei 2009 (B.S. 16 juni 2009) betreffende de officiële meesterschapswedstrijden, artikel 3-1 8