Lichtvisie. West-Vlaanderen. Kwaliteitsvolle OPENBARE VERLICHTING in West-Vlaanderen. Code van goede praktijk

Transcriptie

1 Lichtvisie West-Vlaanderen Kwaliteitsvolle OPENBARE VERLICHTING in West-Vlaanderen Code van goede praktijk Een gezamenlijk engagement tussen vier partners Provincie West-Vlaanderen, West-Vlaamse Intercommunale wvi, Leiedal, Vlaamse Landmaatschappij Lichtvisie 1

2

3 Aanleiding s Avonds en s nachts is het West-Vlaamse platteland nog relatief donker. Nachtelijke duisternis is op het platteland een belangrijk kenmerk. Deze kwaliteit staat echter onder druk, vooral omdat bij dorpskernvernieuwingen, bij de aanleg van nieuwe fietspaden, sportterreinen e.d. vaak gekozen wordt voor standaardverlichting. Bij vele besturen is de bekommernis gegroeid om efficiënter om te gaan met openbare verlichting. Ze willen enerzijds het energiegebruik beperken en lichthinder en lichtvervuiling vermijden. Deze wens is ingegeven door een bekommernis om het leefmilieu en door budgettaire overwegingen. Anderzijds plaatsen ze graag meer verlichting: als standaardoplossing om de (sociale) veiligheid te verhogen, of om de avondlijke beleving van interessante plaatsen of gebouwen in de dorpen met aangepaste sfeerverlichting te omkaderen. De beschikbare technologie voor openbare verlichting evolueert voortdurend evenals de bijhorende regelgeving. Om al deze redenen is er nood aan een doordachte en actuele visie voor een kwaliteitsvolle openbare verlichting. Een visie die voor de verschillende soorten open ruimte in dorpen en steden in West-Vlaanderen bruikbaar is. Een visie die een spaarzame en zorgvuldige openbare verlichting beoogt zonder het functioneren of de veiligheid van de openbare ruimte in het gedrang te brengen. De opmaak van een lichtvisie voor het West-Vlaams Platteland en de code van goede praktijk Omdat het Provinciebestuur, Leiedal, de West-Vlaamse Intercommunale wvi en de Vlaamse Landmaatschappij een voortrekkersrol willen opnemen bij de inrichting van de openbare ruimte, hebben we in 2010 gewerkt aan dergelijke lichtvisie voor het West-Vlaamse platteland. Dit heeft geleid tot een document dat ervaringen, ontwikkelingen en inzichten samenbrengt. De lichtvisie wil een actief beleidsdocument voor het platteland van West-Vlaanderen zijn, inzetbaar en toepasbaar voor iedereen die bevoegd is voor en betrokken is bij openbare verlichting. Bovendien is het document ook toepasbaar buiten het platteland. Centraal is deze visie staat de code van goede praktijk: 14 heldere basisprincipes voor openbare verlichting, gegroepeerd voor negen types openbare ruimte. Per type ruimte worden de uitdagingen voor de (openbare) verlichting beschreven, worden een aantal doelstellingen en oplossingen geformuleerd en enkele richtlijnen voor toepassing in de praktijk meegegeven. Tot slot geven we aan hoe we deze lichtvisie ingang willen doen vinden in onze provincie. De integrale lichtvisie is te na te lezen op de provinciale website ( of te verkrijgen bij één van de vier partners. In deze folder werden, naast een verklarende woordenlijst, de 14 principes en het implementatietraject samengebracht. Lichtvisie 3

4 Code van goede praktijk in 14 principes Doortochten door dorpen De openbare verlichting van doortochten door dorpen maakt steeds integraal deel uit van het ontwerp van het openbaar domein en 1. gebruikt kwalitatief warm, wit licht (geen te blauwe kleur) met een goede kleurweergave, zeker in het centrum van het dorp; 2. ondersteunt de voetgangers in het gebruik van de gehele doortocht, en zeker in het centrum van het dorp, door het gebruik van lichtpunten op lagere hoogte (hoogstens 7 m); 3. benut, indien de aanpalende gevels voldoende hoog zijn, in het centrum van het dorp de gevels als steun voor het verlichtingsmaterieel om het verblijfskarakter van de ruimte te benadrukken; 4. markeert de toegangen tot het dorp indien er geen functionele verkeerssluis binnen de dorprand is. Dit kan door een specifieke aanlichting van aanwezig waardevol patrimonium (bij voorkeur), een object of beplanting (uitzonderlijk) die mee de toegang vormt. Er wordt hierbij gekozen voor het concept dat de minste lichtvervuiling veroorzaakt. Wegen tussen twee dorpen 5. De wegen in de open ruimte evenals de fietspaden die er langs lopen worden niet verlicht, behalve eventueel op lokale punten die gevoelig zijn voor de veiligheid (kruisingen, wegversmallingen, begin van middenbermen, rotondes). Ook bij beperkte concentraties van woningen wordt er bij voorkeur niet verlicht. Voor meer veiligheid voor de zachte weggebruiker kan hier verlichting in overweging genomen worden mits motivatie. In dit geval is bakenverlichting boven verlichting op masten te verkiezen, om verbrokkeling van het lichtbeeld te vermijden. Deze trendbreuk wordt stelselmatig gerealiseerd door bij nieuwe projecten geen verlichting meer te voorzien. Verder wordt bestaande verlichting langs deze wegen stapsgewijze afgebouwd, naar aanleiding van infrastructuurwerken of als het materieel aan vervanging toe is. Vrijliggende fietswegen in de open ruimte 6. Functionele fietswegen worden niet verlicht. Eventueel en bij uitzondering kan verlichting gemotiveerd worden voor trajectdelen met een gesloten tunnelbeplanting over een langere afstand. In deze gevallen gebeurt de verlichting door instelling van een tijdsregime of interactieve aansturing. Deze uitzondering geldt niet voor trajecten door waardevolle bos- of natuurgebieden. Recreatieve fietswegen worden nooit verlicht. Woonwijken en verkavelingen De openbare verlichting van woonwijken en verkavelingen in de dorpen en eventuele verlichting van binnenroutes door private woonprojecten: 7. gebruikt kwalitatief warm, wit licht (geen te blauwe kleur) met een goede kleurweergave; 8. ondersteunt de voetgangers in het gebruik van de openbare ruimte door het gebruik van lichtpunten op lagere hoogte (hoogstens 5 m). Op verkeersintensievere wegen kunnen de lichtpunten iets hoger (tot 7 m) zijn; 9. wordt bij alle nieuwe projecten voorzien van apparatuur die dimming van de openbare verlichting in tijd en ruimte mogelijk maakt. Dorpskerken en identiteitsbepalende gebouwen en patrimonium 10. De sfeerverlichting van dorpskerken en andere identiteitsbepalende gebouwen en patrimonium gebeurt alleen voor een beperkte selectie van gebouwen. Zij verlicht door een goede richting en afstelling alleen die delen van het gebouw zelf die zinvol zijn om te verlichten, en dit in een semi-permanent regime (bijv. van valavond tot middernacht). Parkeerterreinen 11. Parkeerterreinen worden, behalve de toegangen ervan, zo min mogelijk verlicht met een gedifferentieerd regime in tijd en ruimte (dimmen en doven). 4

5 Sportterreinen 12. Sportterreinen, zowel de velden als de omgeving van de gebouwen, worden niet verlicht als er niet gesport wordt; uitzonderingen hierop vormen de doorgaande paden en routes. De installatie hiervoor is dimbaar in tijd en ruimte. Voor de aanlichting van de sportvelden wordt aangetoond dat de lichthinder op de omgeving en de lichtvervuiling beneden de norm voor rurale gebieden blijft. Er moet gegarandeerd worden dat de hiervoor noodzakelijke afstelling van de toestellen regelmatig wordt nagekeken. Bedrijventerreinen 13. In bedrijventerreinen maakt de gekozen installatie een differentiatie mogelijk in tijd en ruimte. Hierbij wordt het mogelijk delen van het terrein te dimmen of te doven; niet-doorgaande wegen in lokale bedrijventerreinen op het platteland worden altijd met een semi-permanent regime (bijv. alleen in de loop van de avond en de winterochtenden) verlicht. Een afsprakenkader over de private verlichting wordt steeds in de verkoops- of erfpachtvoorwaarden voor de individuele bedrijven opgenomen. Openbare groendomeinen 14. De provinciedomeinen en andere grote openbare groendomeinen worden niet verlicht, tenzij op verbindingen naar de voorzieningen die ook na zonsondergang functioneren en eventueel voor de doorgaande paden. Die verlichting is zeer bescheiden en heeft een gedifferentieerd regime in tijd en ruimte. Implementatie en verankering van deze lichtvisie Wij zullen de 14 basisprincipes van de code van goede praktijk toepassen in eigen projecten en in projecten waarvoor we ondersteuning of subsidie verlenen. Daarnaast zullen we de nodige initiatieven nemen om het draagvlak voor onze code van goede praktijk te promoten en te vergroten. We denken hierbij aan vorming, begeleiding, advies en sensibilisering. Als kers op de taart werken we verder aan het oprichten van een Kennisplatform Openbare Verlichting West-Vlaanderen dat in aan de slag zal gaan. Deze lichtvisie is geen eindpunt in het denkproces. De beschikbare technologie evolueert immers snel en de regelgeving wordt regelmatig verfijnd. Zeker op het vlak van concrete uitvoering en beheer van vernieuwende technieken zoals dimming en doving moet nog meer ervaring opgedaan worden. Het platform zal functioneren als een netwerk en een forum met een vaste agenda. De hoofdtaak komt daarbij te liggen op kennisuitwisseling: opvolgen van nieuwe ontwikkelingen, ervaringsuitwisseling over projecten en proefprojecten, verfijning van de technische fiches en ev. van de conceptfiches uit de lichtvisie en vorming. Op basis van deze kennisuitwisseling zal het Kennisplatform ook instaan voor een regelmatige actualisering van de informatieve en richtinggevende delen van de lichtvisie. Lichtvisie 5

6 Verklarende woordenlijst Bakenverlichting: Verlichting die niet tot doel heeft een oppervlak te verlichten, maar wel om zelf zichtbaar te zijn als geleidingspunt voor het oog van de waarnemer. Gedifferentieerd regime: Een verzamelbegrip dat alle vormen van niet-permanente verlichting omvat, zoals doving en dimming (vermindering van de lichtintensiteit). Meestal is er sprake van differentiatie in tijd en ruimte. Per ruimte wordt afzonderlijk de behoefte aan licht bepaald en ingesteld volgens de gewenste tijdslimieten. Differentiatie in tijd betekent dat er tijdsregimes worden ingesteld. Bijvoorbeeld door variatie in begin en einduren van de verlichting, variatie in dimming doorheen de nacht, of dat er enkel verlicht wordt naar aanleiding van bepaalde activiteiten Differentiatie in ruimte betekent dat er een verschillend lichtregime kan zijn in de onderscheiden ruimten van een projectgebied. Bijvoorbeeld doorgaande wegen in een woonwijk of een bedrijventerrein worden intensiever verlicht dan interne ontsluitingswegen. Semi-permanente verlichting: Dit is een vorm van differentiatie in de tijd. Er wordt enkel verlicht tussen 2 tijdstippen. Voor accentverlichting van interessante gebouwen bvb enkel van valavond tot middernacht. Of voor een bedrijfsterrein van valavond tot 20u en dan opnieuw vanaf het starten van de eerste ochtendploegen. Dit kan verder gekoppeld worden aan bewegingsdetectie. Verlichting op vraag: Deze term wordt gebruikt voor een bijzondere toepassing van differentiatie in tijd en ruimte. Het verlichtingsregime wordt volledig afgestemd op de variatie in gebruik van een site (een cultuursite, een sportsite ). Via afspraken of via computerprogrammatie wordt enkel verlicht in functie van de geplande activiteit. En dat kan dus elke dag anders zijn Interactieve aansturing: De aansturing van de verlichting bij middel van detectoren, veelal bewegings- of warmtedetectoren, die zorgen dat de verlichting inspeelt op hetgeen er in de te verlichten ruimte gebeurt; de interactieve aansturing kan o.m. zorgen voor het aan en uit zetten van de verlichting, al dan niet met een bepaalde tijdspanne tussen de voor of na de gedetecteerde bewegingen of ze kan zorgen voor verlaging of verhoging van de verlichtingsniveaus. De interactieve aansturing zorgt voor een verlichtingsregime op vraag of voor volgend verlichting. Norm voor rurale gebieden: Het gedeelte van de norm NBN EN Licht en verlichting verlichting van sportinstallaties, ook uitgewerkt in het CIE-document , aangaande beperking van de lichthinder op de omgeving en de lichtvervuiling (zie sub-hoofdstukken 2.4 en 2.6). 6

7 Lichtvisie 7

8 8