Beschermingsdossier: het ensemble van de Sint-Veerlekerk, de voormalige pastorie en de gedenkkapel monument Sint-Veerleplein - dorpsgezicht

Transcriptie

1 E. FOTOBIJLAGE BIJ HET DOSSIER A. Historische documentatie 1. Historische situering en ex situ wederopbouw nieuwe dorpsplein oud dorp met kerkhof Pijltjes duiden het nieuwe wederopbouwdorp rond het Sint-Veerleplein, ten noorden van de verbindingsweg Lampernisse-Kaaskerke, en de oude, niet herbouwde dorpssite met bewaard kerkhof aan ( luchtfoto Vlaanderen zomer 2012) Het inrichtingsplan van 11 oktober 1923, bevestigde post factum de oriëntatie van de Sint-Veerlekerk met de toren naar het plein. De kerk en gebouwen rond het nieuwe Sint-Veerleplein zijn in het rood aangeduid, de vernielde dorp met kerk en omwalde pastorie in het blauw (Bron: Stadsarchief Diksmuide, Oostkerke, doos 6) 4.001/32003/147.1 pagina 1 van 42

2 Links: het oude dorp met kerk en kerkhof op de Ferrariskaart ( ). Rechts: de site van het actuele kerkhof heeft archeologische waarde en is als "begraafplaats van de verdwenen kerk van Oostkerke" opgenomen in de Centrale Archeologische Inventaris. Het vooroorlogse polderdorp (Bron: Blik op een polderdorp) 4.001/32003/147.1 pagina 2 van 42

3 De vernietiging van het oude dorp tijdens de Eerste Wereldoorlog (Bron: Aanleg- en rooilijnplan 1920 (Bron: Blik op een polderdorp) 4.001/32003/147.1 pagina 3 van 42

4 Aanleg- en rooilijnplannen april 1921 opgemaakt door architect de Montigny. Het koor van de hallenkerk is nog naar het oosten gericht. (Bron: Blik op een polderdorp) Opmetingsplan 1929 (Bron: Blik op een polderdorp) 4.001/32003/147.1 pagina 4 van 42

5 Foto van de vroege wederopbouw, de pastorie is reeds heropgebouwd (1921), de kerk nog niet. De 'toren' op de vorogrond is een betonnen abris (Bron: Blik op een polderdorp) Foto van het dorpsplein enkele decennia later (Bron: /32003/147.1 pagina 5 van 42

6 Luchtfoto, vermoedelijk jaren 1950 (Bron: Blik op een polderdorp) Oude luchtfoto (Bron: Blik op een polderdorp) 4.001/32003/147.1 pagina 6 van 42

7 2. De Sint-Veerlekerk voor de Eerste Wereldoorlog en vernietiging van de kerk De foto's van de vooroorlogse kerk en het kerkinterieur zijn gedateerd 1913 (Bron: Blik op een polderdorp en De vernietiging van de kerk tijdens de Eerste wereldoorlog. (Bron: /32003/147.1 pagina 7 van 42

8 Vijf militairen en één burger poseren voor de ruïnes van de kerk van Oostkerke. Het houweel en het puin in de kruiwagens laat zien dat zij de site verder opruimden. Vermoedelijk diende het puin om frontwegen en loopgraven te versterken (Bron: prentkaart uit de collectie van de auteur, repro H. Denis) 3. De wederopbouw van de Sint-Veerlekerk 4.001/32003/147.1 pagina 8 van 42

9 "Ontwerp tot het bouwen eener nieuwe kerk in de gemeente Oostkerke", architecten de Montigny en Somers, goedgekeurd door de Koninklijk Hoogcommissaris op 10 maart 1922 (Bron: Algemeen Rijksarchief Brussel, Dienst der Verwoeste Gewesten, dossier nr 5155) De heropgebouwde kerk met pastorie en Sint-Veerleplein, foto's genomen op 17 september 1923 bij inwijding van de kerk. (Bron: /32003/147.1 pagina 9 van 42

10 4. De voormalige pastorie Oude prentbriefkaart van het kerkinterieur (Bron: /32003/147.1 pagina 10 van 42

11 "Ontwerp tot het bouwen van de pastory", architecten de Montigny en Somers, mei 1921 (Bron: Algemeen Rijksarchief Brussel, Dienst der Verwoeste Gewesten, nr. 5154) 5. De gedenkkapel voor de slachtoffers van WO I De gedenkkapel (Bron: /32003/147.1 pagina 11 van 42

12 B. Actuele foto s 1. Situering van het ex situ heropgebouwde dorp nieuwe dorpsplein oud dorp met kerkhof Pijltjes duiden het nieuwe wederopbouwdorp rond het Sint-Veerleplein, ten noorden van de verbindingsweg Lampernisse-Kaaskerke, en de oude, niet herbouwde dorpssite met bewaard kerkhof aan ( luchtfoto Vlaanderen zomer 2012) Links: het nieuwe Sint-Veerleplein, nummers duiden de kerk (1), de pastorie(2), het samenstel van huizen (3) de gedenkkapel (4), de lindenrijen (5) en de wegwijzer aan (6) ( luchtfoto Vlaanderen zomer 2012) 4.001/32003/147.1 pagina 12 van 42

13 Het bewaarde kerkhof op de site van het oude dorp heeft een archeologische waarde en is als "begraafplaats van de verdwenen kerk van Oostkerke" opgenomen in de Centrale Archeologische Inventaris. Vanaf het kerkhof en vanuit het omringede landschap vormt de toren van de Sint- Veerlekerk een ijkpunt uit de vooroorlogse skyline (foto Oswald Pauwels augustus 2014) 4.001/32003/147.1 pagina 13 van 42

14 2. De Sint-Veerlekerk De oosttoren is naar het Sint-Veerleplein gericht (foto Oswald Pauwels augustus 2014) Exterieur en plattegrond Links: grondplan van de kerk (bron: Algemeen Rijksarchief Brussel, Dienst der Verwoeste Gewesten, dossier nummer 5155). Rechts: kerk en pastorie (foto Koen Himpe lente 2015) 4.001/32003/147.1 pagina 14 van 42

15 Oostgevel met toren en H. Hartbeeld (1924). Onder: koorgevels en sacristie, zijbeuken 4.001/32003/147.1 pagina 15 van 42

16 Grafsteen in het kerkportaal Grafsteen in portaal van de kerk (17de eeuw), afkomstig uit de vernietigde kerk 4.001/32003/147.1 pagina 16 van 42

17 Algemene interieurbeelden De ruimtewerking van de hallenkerk is gericht de koren met de sierlijke glasramen en de gemaroufleerde schilderingen (foto Oswald Pauwels augustus 2014) Zicht op het doksaal en op de zijbeuk 4.001/32003/147.1 pagina 17 van 42

18 Gemaroufleerde schilderingen op de gewelven Gemaroufleerde schilderingen op het koorgewelf met voorstelling van de parabel van "de wijze maagden en de dwaze maagden" 4.001/32003/147.1 pagina 18 van 42

19 Hoogkoor en zijkoren: glasramen door glazenier Wybo, altaren door beeldhouwer Lelan Glasramen in het hoofdkoor. Het linker glasraam stelt het kersttafereel voor. Centraal boven het altaar "Jezus sterft aan het kruis". Rechtsboven (detail): signatuur en datering in het centrale glasraam: "Camille Wybo 1924". Onder: in de boogvelden Oudtestamentische thematiek zoals "Jona en de Walvis" /32003/147.1 pagina 19 van 42

20 Hoofdaltaar: stenen altaartafel met bas-reliëfs (voorstellingen in verband met het Lam Gods), tabernakel en retabel met polychrome medaillons van de vier evangelisten 4.001/32003/147.1 pagina 20 van 42

21 Zijaltaar (links) toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkrans. Beeld gesigneerd "J. Lelan, beeldhouwer Kortrijk". Erboven glasraam "Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart" 4.001/32003/147.1 pagina 21 van 42

22 Zijaltaar (rechts) toegewijd aan de H. Jozef. Erboven glasraam "De dood van Sint-Jozef". Beeld gesigneerd "J. Lelan, beeldhouwer Kortrijk" /32003/147.1 pagina 22 van 42

23 Zijbeuken: glasramen met voorstelling van de tien geboden (Wybo) Reeks glasramen "De tien geboden" in de zijbeuken. Boven: "Gij zult niet stelen". Links onder: detail achterplan met "Aanbidding van het gouden kalf". Rechts onder: oculus metallegorisch medaillon /32003/147.1 pagina 23 van 42

24 Doopvont Doopvont, omringd door hekwerk (linker zijbeuk) 4.001/32003/147.1 pagina 24 van 42

25 Nagelvast meubilair door beeldhouwer Lelan Preekstoel: kuip met symbolen van de evangelisten, hemel met symbool duif. Doksaal: balustrade met neogotische traceringen en orgelkast 4.001/32003/147.1 pagina 25 van 42

26 Meubilair door beeldhouwer Lelan, opgenomen in de lijst van cultuurgoederen Twee neogotische koorbanken door Lelan, opgesteld in het koor. Rechts: detail gotische tracering Twee neogotische biechtstoelen door Lelan, opgesteld in de linker en de rechter zijbeuk. Rechts: detail gotische tracering Twee neogotische communiebanken door Lelan, verplaatst van het hoofdkoor naar de zijkoren. Thematiek aansluitend bij bas-reliëfs van de altaren (Lam Gods met vaandel, de pelikaan voedt zijn jongen enz.) 4.001/32003/147.1 pagina 26 van 42

27 Zes neogotische, polychrome heiligenbeelden van gips, door beeldhouwer Lelan, opgenomen in de lijst van cultuurgoederen De beelden van H. Theresia van Lisieux (1), H. Antonius van Padua (2), H. Cornelius (3) en H. Barbara (4) zijn op in de muren of zuilen verankerde consoles (bij H. Barbara op console in rotsvorm) onder het doksaal geplaatst. Detail rechts onder: Cornelius' attribuut koe, signatuur "J. Lelan Kortrijk, 1925" 4.001/32003/147.1 pagina 27 van 42

28 5 6 De beelden van de H. Veerle (5) en H. Hart (6) zijn op in de muren of zuilen verankerde consoles op de overgang van de middenbeuk naar het hoogkoor geplaatst. Detail rechts: de attributen gans en broden van patrones Veerle Twee schilderijen, opgenomen in de lijst van cultuurgoederen /32003/147.1 pagina 28 van 42

29 2 Twee 18de-eeuwse schilderijen: evangelisten (1, linker zijbeuk - 2, rechter zijbeuk), olie op doek, toegeschreven aan de Vlaamse school en in 1716 aan de kerk geschonken door pastoor de Mulder 4.001/32003/147.1 pagina 29 van 42

30 Kruisweg, opgenomen in de lijst van cultuurgoederen 2 1 Neogotische kruisweg op zinken platen geschilderd, ca. 1900: zeven kaders in de linker zijbeuk (1), zeven kaders in de rechter zijbeuk (2) 4.001/32003/147.1 pagina 30 van 42

31 Sacristie Verzorgde neogotische deur naar de sacristie en schouw in de sacristie 3. De voormalige pastorie op het Sint-Veerleplein Exterieur 4.001/32003/147.1 pagina 31 van 42

32 Zicht op de pastorie vanaf de huizenrij op het Sint-Veerleplein (foto Koen Himpe, lente 2015). Voorgevel met jaarankers "1921", detail dakkapel met bolbekroning Zij-trapgevel met voorgeplaatst muurtje (foto Koen Himpe, lente 2015), de achtergevel met traplicht 4.001/32003/147.1 pagina 32 van 42

33 De tuinmuur (achterzijde) met zicht op het hoge pastorievolume en de kerktoren met spitse naald. Detail houten kruiskozijnen en deur 4.001/32003/147.1 pagina 33 van 42

34 Interieur van de pastorie Gang met bewaarde deuren, trap met gesculpteerde trappaal, en sierlijke tegelvloer met bloemmotief Salons met sierlijke marmeren schouwen, en trapleuning 4.001/32003/147.1 pagina 34 van 42

35 4. De gedenkkapel voor de gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog De gedenkkapel met rechts aansluitende woning in de Oostkerkestraat De tuitgevel is opengewerkt door een spitsboogportaal met in boogveld banderol met opschrift "Heilige Maria koningin van Vrede Bescherm Oostkerke", daarboven nis met bas-reliëf Onze-Lieve-Vrouw-vande-IJzer. Sierlijke poort met geometrisch traliewerk 4.001/32003/147.1 pagina 35 van 42

36 Links: nis boven het portaal, met bas-reliëf Onze-Lieve-Vrouw-van-de-IJzer. Rechts: het portaal is geflankeerd door gedenkplaten voor de burgerlijke en militaire slachtoffers van Oostkerke Interieur Het interieur van de gedenkkapel (foto Oswald Pauwels augustus 2014) 4.001/32003/147.1 pagina 36 van 42

37 Algemene interieurbeelden: glasraam "Moeder van bermhertigheid", gesigneerd en gedateerd "Camille Wybo 1924", banderol met opschrift boven het portaal, houten straalgewelf /32003/147.1 pagina 37 van 42

38 Lijst van cultuurgoederen voor de gedenkkapel Links en midden: twee mementokaders met portretfoto's van de gesneuvelde burgers en militairen, links en rechts van het glasraam. Rechts: model in gips van het bas-reliëf Onze-Lieve-Vrouw-van-de- IJzer, op de rechter zijmuur Neogotische altaartafel, geplaatst onder het glasraam 4.001/32003/147.1 pagina 38 van 42

39 5. Het Sint-Veerleplein als dorpsgezicht: kerk, pastorie, eenheidsbebouwing, wegwijzer en houtig erfgoed Algemene beelden, houtig erfgoed en wegwijzer Algemeen beeld van het Sint-Veerleplein vanaf de Oostkerkevaart (foto Koen Himpe, lente 2015) Algemeen beeld van het plein met kerk, bebouwing en lindenrijen, vanuit het zuiden (Lampernissestraat). De betonnen wegwijzer met ijzeren platen op de hoek van het plein met de Lampernissestraat is omcirkeld 4.001/32003/147.1 pagina 39 van 42

40 Zicht vanaf het Sint-Veerleplein op de kerktoren (foto Oswald Pauwels augustus 2014) Zichtas van de gedenkkapel op schuine p'einhoek-woningen-pastoriehoek Sint-Veerleplein/ Oostkerkestraat nr. 6 (foto Oswald Pauwels augustus 2014) 4.001/32003/147.1 pagina 40 van 42

41 Zicht vanaf het kerkportaal en de pastorie op de huizenrij (foto Oswald Pauwels augustus 2014) De in het dorpsgezicht opgenomen huizen St.-Veerleplein 10 St.-Veerleplein 9 St.-Veerleplein /32003/147.1 pagina 41 van 42

42 St.-Veerleplein 7 St.-Veerleplein 6 St.-Veerleplein 5 St.-Veerleplein 4 St.-Veerleplein 3 St.-Veerleplein 2 St.-veerleplein 1 Gedenkkapel Hoek Sint-Veerleplein-Oostkerkestraat nr /32003/147.1 pagina 42 van 42