AANPAK VAN MODERNE SLAVERNIJ IN NEDERLAND: EEN GEZAMENLIJKE VERANTWOORDELIJKHEID

Transcriptie

1 AANPAK VAN MODERNE SLAVERNIJ IN NEDERLAND: EEN GEZAMENLIJKE VERANTWOORDELIJKHEID FairWork in 2016 en 2017 FairWork Postbus NA Amsterdam 1

2 1. Inleiding Moderne slavernij komt nog steeds voor in Nederland. Mannen en vrouwen, meisjes en jongens worden uitgebuit in verschillende sectoren: in de land- en tuinbouw, in restaurants, in de prostitutie, in huishoudens of ze worden gedwongen tot bedelen of criminele activiteiten. Hun rechten worden geschonden en zij kunnen niet zomaar ontsnappen uit hun situatie. De aanpak van moderne slavernij is een verantwoordelijkheid van iedereen. De overheid kan het niet alleen: de inspectiediensten komen niet overal en kunnen niet altijd het vertrouwen winnen van een mogelijk slachtoffer. Samenwerking met maatschappelijke organisaties zorgt voor een groter effect. En ook de samenleving heeft een rol: als we wat vaker om ons heen kijken en échte interesse tonen in onze medemens, dan zien we veel misstanden en kunnen we mogelijke slachtoffers helpen om hun situatie te verbeteren. Een gezamenlijke aanpak zorgt voor het grootste effect. FairWork is een maatschappelijke organisatie met kennis en expertise op het gebied van arbeidsuitbuiting in Nederland, werkend vanuit een slachtoffer- en mensenrechtenperspectief. Signalering en ondersteuning van slachtoffers; beleidsbeïnvloeding, deskundigheidsbevordering en bewustwording: dat is wat FairWork doet om een bijdrage te leveren aan het voorkomen en bestrijden van moderne slavernij in Nederland. Zodat we op termijn niet meer nodig zijn. Dat is onze ambitie. In dit plan wordt deze ambitie verder uitgewerkt. Het geeft het inhoudelijke raamwerk weer van de organisatie en de keuzes en doelstellingen die opgesteld zijn voor de komende twee jaar. Het bepaalt de koers voor de komende twee jaar. Dit plan is tot stand gekomen vanuit een analyse van de geleerde lessen van de afgelopen jaren, discussies met het team en met de Raad van Toezicht. FairWork heeft ervoor gekozen dit plan kort en overzichtelijk te houden. Het is gebaseerd op de huidige situatie in het werkveld en op de verwachte ontwikkelingen zoals wij die nu analyseren. Het kan zijn dat nieuwe ontwikkelingen om een antwoord van FairWork vragen dat buiten de kaders van dit document valt. FairWork wil nadrukkelijk de mogelijkheid open houden flexibel te reageren op nieuwe ontwikkelingen en de inhoudelijke koers zonodig aan te passen. FairWork is een lerende organisatie en wil dat de komende jaren ook blijven. Flexibel inspelen op ontwikkelingen, de interne organisatie aanpassen aan wat er nodig is, leren van successen en fouten: door ons bewust te zijn van het proces en de resultaten komen we een stap dichterbij onze ambitie: Nederland vrij van arbeidsuitbuiting en moderne slavernij. FairWork, januari

3 2. Een stukje historie De geschiedenis van FairWork gaat terug naar juni 1999, als Humanitas en Oxfam Novib het initiatief nemen om het programma Bonded Labour in Nederland op te richten. Als antwoord op het probleem van mensenhandel 1 en gedwongen arbeid in Nederland, met name in de prostitutie, besluiten deze organisaties de handen ineen te slaan en iets te doen voor slachtoffers. Na ruim 12 jaar als BLinN gefunctioneerd te hebben onder de vleugels van Humanitas en Oxfam Novib, is het eind 2011 tijd om op eigen benen te staan. Het is tijd voor een nieuwe naam, die meer positief aangeeft waar we voor staan. Het is ook tijd voor keuzes. Op 1 januari 2012 wordt FairWork een volledig zelfstandige organisatie. In de eerste twaalf jaar van haar bestaan zet FairWork zich vooral in voor de verbetering van de ondersteuning van slachtoffers van mensenhandel in Nederland. Dat is nodig: er is eind jaren negentig wel wat geregeld, maar ondersteuning vanuit een empowermentbenadering en met een toekomstperspectief ontbreekt. We ontwikkelen een veelzijdig aanbod voor slachtoffers, dat moet bijdragen aan de verbetering van hun positie en aan hun empowerment. Ruim 1200 slachtoffers hebben in die jaren deelgenomen aan de verschillende programma s. In de loop der tijd worden deze activiteiten overgedragen aan lokale organisaties in het land. Dat is het doel: op lokaal niveau de activiteiten overdragen aan lokale organisaties, die de lokale praktijk het beste kennen en de activiteiten inbedden in hun eigen aanbod. Zodat slachtoffers van mensenhandel overal ondersteuning kunnen krijgen en kunnen werken aan hun eigen empowerment en een nieuwe toekomst. In diverse regio s in het land bestaan deze activiteiten nog steeds: maatjescontacten voor slachtoffers van mensenhandel, juridische begeleiding door vrijwilligers, lotgenotengroepen voor traumaverwerking en sociale vaardigheidstrainingen. In 2012 is onze taak in de hulpverlening aan slachtoffers min of meer volbracht: er zijn inmiddels genoeg gespecialiseerde en deskundige instellingen die slachtoffers van mensenhandel opvangen en begeleiden. Tijd voor een nieuwe focus, want de problematiek van mensenhandel, zowel binnen als buiten de seksindustrie is nog steeds schrijnend. FairWork besluit zich te richten op signalering en ondersteuning van mogelijke slachtoffers buiten de seksindustrie 2. Dat deel van de problematiek is nog grotendeels onzichtbaar, er zijn weinig organisaties actief mee bezig. Sinds 2007 heeft FairWork er al de nodige ervaring mee opgedaan: het werken met cultural mediators en het bieden van concrete ondersteuning en begeleiding. Halverwege 2012 gaat de nieuwe focus in, met drie aandachtsgebieden: praktische informatievoorziening en ondersteuning aan mogelijke 1 FairWork gebruikt de juridische definitie van mensenhandel zoals opgenomen in artikel 273f van het Wetboek van Strafrecht. Mensenhandel kan voorkomen in de prostitutie maar ook in andere economische sectoren, evenals in informele dienstverlening en in de vorm van gedwongen criminaliteit. Ook gedwongen orgaandonatie valt in Nederland onder de definitie van mensenhandel. 2 Naast de term mensenhandel buiten de seksindustrie gebruiken we in dit beleidsplan ook de woorden arbeidsuitbuiting en moderne slavernij. We gebruiken deze termen door elkaar in min of meer dezelfde betekenis. 3

4 slachtoffers; voorlichting en training aan professionals uit het werkveld; en beleidsbeïnvloeding en bewustwording van publiek, politiek en werkgevers. De afgelopen 3 ½ jaar hebben we ons daarop gericht, met projecten, campagnes en trainingen. En niet zonder resultaat: We hebben duizenden mogelijke slachtoffers weten te bereiken met onze folders en posters; We hebben jaarlijks mogelijke slachtoffers individueel ondersteund met advies en begeleiding; We hebben samenwerkingsrelaties opgebouwd met alle belangrijke spelers in het werkveld; We hebben tientallen knelpunten besproken met beleidsmakers van diverse ministeries; We hebben tenminste 75 trainingen gegeven aan meer dan 750 professionals in het werkveld; We hebben honderddduizenden mensen bereikt met media-artikelen en campagnes. Anno 2016 profileert FairWork zich als professionele organisatie met kennis van zaken, met voeten in de klei door het directe contact met de doelgroep en met een belangrijk netwerk aan contacten. 3. Geleerde lessen Terugkijkend op de afgelopen 3 ½ jaar is er een aantal geleerde lessen te herkennen: Cultural mediation is een goede manier om mogelijke slachtoffers te bereiken FairWork heeft actief gewerkt met cultural mediators en onze ervaring is dat het inzetten van cultural mediators essentieel is om mogelijke slachtoffers van mensenhandel te bereiken. Door de inzet van mensen die een brug kunnen slaan tussen taal en cultuur van het mogelijke slachtoffer en de Nederlandse taal en cultuur, wordt het gemakkelijker om vertrouwen te winnen en om mensen te informeren en bij te staan in hun keuzes. De afgelopen twee jaar hebben we gewerkt met vrijwillige cultural mediators, en dat betekent een nog laagdrempeliger manier om met mogelijke slachtoffers in contact te komen. FairWork kan het niet alleen: we moeten anderen stimuleren om hun verantwoordelijkheid te nemen Onze organisatie heeft niet de ambitie om een grote landelijke organisatie te zijn die alle mogelijke slachtoffers van arbeidsuitbuiting ondersteunt. We realiseren ons dat het veel effectiever is om meerdere partijen in te zetten: migrantenorganisaties; kerken; organisaties voor ongedocumenteerden en vluchtelingen; advocaten; lokale overheden en anderen. Door 4

5 zoveel mogelijk partijen te stimuleren om hun verantwoordelijkheid te nemen in de aanpak van arbeidsuitbuiting, kunnen we meer bereiken. Beleidsbeïnvloeding is niet alleen lobby richting politiek, maar juist ook de voortdurende gesprekken en contacten met beleidsmakers van verschillende ministeries FairWork heeft in de afgelopen periode gezien dat beleidsbeïnvloeding structureel verweven is met ons werk. Niet zozeer via een aparte lobby richting Tweede Kamer en de rest van de politiek, maar door voortdurend in contact te zijn met spelers in het werkveld. Door knelpunten die we signaleren in de praktijk meteen voor te leggen aan de betrokken partijen: Inspectie SZW, politie, beleidsmakers op ministeries. Op die manier kunnen we meteen praten over mogelijke oplossingen en aanpassingen in wet- en regelgeving en in de uitvoering daarvan. Trainingen vanuit slachtofferperspectief zorgt voor meer begrip in het werkveld voor de achtergronden van slachtoffers; FairWork heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot een trainingsinstituut dat kennis en vaardigheden overbrengt vanuit een slachtofferperspectief. Door slachtoffers een gezicht te geven, duiding te geven aan bepaalde gedragingen van slachtoffers en specifieke casussen als voorbeeld in te zetten, worden professionals gestimuleerd om over hun eigen gedrag te reflecteren. Het zorgt vaak voor meer begrip bij deze professionals voor de situatie van slachtoffers. Bewustwording van het publiek kan door grote of kleine campagnes, maar ook door mediaaandacht voor de resultaten van het werk In de afgelopen periode heeft FairWork op diverse manieren gewerkt aan bewustwording. Er is een expositie ontwikkeld, er zijn campagnes opgezet en er is vooral veel media-aandacht gegenereerd. Verhalen van slachtoffers en casussen vormen de kern van de boodschap: Moderne slavernij en arbeidsuitbuiting komt in Nederland voor en dat is verwerpelijk. Daar moeten we met ons allen iets aan doen. We hebben geleerd dat voor FairWork een kleinschalige aanpak het beste werkt: verhalen uit de praktijk naar buiten brengen. Internationale aspecten van de problematiek maken samenwerking in Europa en met landen van herkomst steeds belangrijker. Mensenhandel komt niet alleen in Nederland voor en vaak hebben ontwikkelingen in het ene land directe gevolgen voor de situatie van mensenhandel in een ander land. We hebben het over herkomstlanden en bestemmingslanden: sommige landen zijn het allebei. Met de uitbreiding van de Europese Unie zijn veel arbeidsmigranten uit de nieuwe lidstaten naar de rest van Europa getrokken, en regelmatig worden zij slachtoffer van uitbuiting. Ook voor 5

6 FairWork wordt internationale samenwerking steeds belangrijker: het uitwisselen van ervaringen met andere Europese NGOs; ontwikkeling van gezamenlijke strategieën; gezamenlijke preventie in landen van herkomst; delen van informatie over trends en ontwikkelingen. FairWork is lid van de Global Alliance Against Traffic in Women (GAATW), van het EU Civil Society Platform against Trafficking in Human Beings, en van het NGO Platform van La Strada International. Vanuit het oogpunt van de organisatie zien we de volgende kenmerken in de afgelopen periode: Afhankelijkheid van projectfinanciering FairWork heeft geen structurele inkomsten, maar is grotendeels afhankelijk van projectfinanciering. Dit betekent dat financiën altijd slechts voor maximaal 1 à 2 jaar gegarandeerd zijn. Gelukkig hebben we in de afgelopen periode met inzet, nieuwe plannen en de steun van een aantal financiers onze activiteiten kunnen voortzetten. Een grote uitdaging is de balans vinden tussen consolideren en vernieuwen. De buitenwereld vraagt eigenlijk steeds om vernieuwing, zeker de fondsen willen voortdurend innovatieve projecten. Maar de praktijk vraagt ook om consolideren, tijd nemen, stil staan, leren van fouten. FairWork moet daar een balans in zoeken. Dat is een uitdaging voor de komende jaren. Hernieuwde inzet van vrijwilligers We hebben de inzet van vrijwilligers opnieuw ontdekt. Vrijwilligers zijn volledig geïntegreerd in de organisatie: ze vervullen een belangrijke rol, specifiek vanuit hun bijdrage als vrijwilliger. Cultural mediators die hun kennis van taal en cultuur inzetten om mogelijke slachtoffers te bereiken en te informeren; tijdelijke ondersteuning voor campagnes, evenementen en acties; onderzoekers die een bepaal d thema verder uitdiepen. Allemaal stuk voor stuk hele gemotiveerde en inspirerende mensen die onze organisatie rijker maken. Duidelijk profiel van de organisatie De afgelopen drie jaar hebben we ons profiel heel duidelijk aangescherpt: we zijn een maatschappelijke organisatie die zich inzet voor het voorkomen en bestrijden van moderne slavernij in Nederland en die opkomt voor de belangen van slachtoffers. We richten ons specifiek op arbeidsuitbuiting buiten de seksindustrie, en doen dat door middel van praktische informatievoorziening en ondersteuning; voorlichting en training; en bewustwording en beleidsbeïnvloeding. Met dit profiel maken we het verschil: we maken de problematiek van arbeidsuitbuiting zichtbaar en proberen het samen met anderen te bestrijden. 6

7 Zelfbewuste, professionele en meer zakelijke organisatie Deze ontwikkelingen hebben ons zelfbewuster gemaakt. We staan voor wat we doen, dragen dat ook uit en werken professioneel. En daar hoort ook een zakelijke houding bij als het gaat om financiën. Er moet betaald worden voor training en advies, want we leveren goed werk. De FairWork Academie staat: met een helder en professioneel aanbod van voorlichting en trainingen. Al deze lessen vormen de basis voor de doelstellingen en activiteiten in 2016 en Externe ontwikkelingen Niemand weet wat de daadwerkelijke omvang is van het probleem van mensenhandel. FairWork gaat uit van slachtoffers van arbeidsuitbuiting buiten de seksindustrie, gebaseerd op onderzoek van de ILO. Maar ook dit zijn schattingen, de harde cijfers zijn een stuk lager, maar laten slechts een deel van het probleem zien: alleen de herkende mogelijke slachtoffers van mensenhandel worden door CoMensha geregistreerd. Er is een aantal externe ontwikkelingen van invloed op de problematiek van moderne slavernij en uitbuiting, en dus ook op het werk van FairWork. Aan de ene kant is daar het thema arbeidsmigratie, vooral vanuit de EU-landen in Centraal- en Oost-Europa. Het gaat hier om grote groepen mensen uit met name Polen, Bulgarije en Hongarije, die de juiste papieren hebben om in Nederland te komen wonen en werken. Zij gaan aan de slag in specifieke sectoren als de land- en tuinbouw, de bouw, de vleesverwerking. Vaak komen ze niet goed voorbereid, hebben problemen met taal en cultuur, en vallen ten prooi aan uitbuiters. De scheidslijn tussen slechte arbeidsomstandigheden en uitbuiting/mensenhandel is niet zo gemakkelijk te trekken. Achter een eerste klacht van nietuitbetaald loon zitten vaak nog diverse andere klachten. Dan is er de groep migranten uit landen buiten de EU. Een deel van hen migreert legaal met de juiste papieren (via een tewerkstellingsvergunning, een studentenvisum of via gezinshereniging), een ander deel is hier zonder de juiste woon- en werkvergunning. Beide groepen zijn kwetsbaar: de afhankelijke verblijfsvergunning van de eerste groep zorgt voor een machtspositie van de werkgever. Dit is te zien bij Chinese koks in de horeca en bij aupairs en huishoudelijk personeel. De groep die hier volledig ongedocumenteerd is, is kwetsbaar in de meest extreme vorm. Angst voor uitzetting zorgt ervoor dat zij extreem afhankelijk zijn van de meestal malafide werkgever die hen werk biedt. De afgelopen maanden heeft Europa te maken gehad met een grote vluchtelingenstroom. Ook in Nederland zijn grote groepen vluchtelingen aangekomen. Vaak zijn zij afhankelijk van tussenpersonen die hen voor veel geld naar Europa smokkelen, onder vaak zeer gevaarlijke omstandigheden. Mensensmokkel wordt vaak verward met mensenhandel. Voor FairWork is het belangrijk de nadruk te blijven leggen op het onderscheid. Niet de grensoverschrijding is het probleem, maar de afhankelijkheid van handelaars die hen willens en wetens uitbuiten. 7

8 In relatie tot de grote groepen vluchtelingen is het zaak om het thema mensenhandel op de agenda te houden: ook onder de vluchtelingen kunnen zich slachtoffers van mensenhandel bevinden. En zij lopen het risico om na hun aankomst in Nederland slachtoffer te worden. Gezien bovenstaande ontwikkelingen is het fundamenteel dat FairWork een uitgebreid netwerk aan contacten heeft: via de cultural mediators; en op organisatieniveau. FairWork voegt het slachtofferperspectief toe aan de reguliere partijen in het werkveld en zorgt voor meer begrip voor de situatie van slachtoffers. Maar FairWork wil niet de gaten dichten die anderen laten vallen, wel ondersteunen wij hun inspanningen om de gaten zelf te dichten. In de eerste helft van 2016 is Nederland voorzitter van de EU. Eén van de thema s die Nederland dan wil benadrukken is mensenhandel, en dan met name arbeidsuitbuiting. Er is een handleiding ontwikkeld voor overheden over multidisciplinaire samenwerking op het gebied van arbeidsuitbuiting. FairWork heeft vanuit NGO-perspectief een bijdrage geleverd aan deze handleiding en organiseert een workshop over awareness en training tijdens een grote EU conferentie op 18 en 19 januari. Dit voorzitterschap sluit ook aan bij de ontwikkeling van een nieuwe EU mensenhandelstrategie voor de periode , dus dat biedt kansen om ook op Europees niveau een rol te spelen. 5. Samenwerkingspartners De ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en van Veiligheid en Justitie hebben het thema mensenhandel hoog op de agenda staan. FairWork gebruikt de aandacht die er binnen deze ministeries is om knelpunten naar voren te brengen en gezamenlijk te zoeken naar oplossingen. De Taskforce Mensenhandel is in 2014 haar derde termijn gestart, en één van de aandachtspunten is arbeidsuitbuiting. FairWork wordt genoemd als samenwerkingspartner, maar tot nu toe is de samenwerking met de Taskforce nog beperkt. FairWork streeft ernaar om meer samen te werken en zo mogelijk ook lid te worden van de Taskforce, om zo mee te kunnen praten over knelpunten in beleid en uitvoering van het beleid. Vakbonden zijn ook druk met het thema, FNV heeft Bureau Naleving opgezet, maar ook binnen CNV wordt gewerkt aan het thema. FairWork wil samen met de vakbonden de komende jaren de ondersteuning van EU migranten concreet vorm geven. Naar het voorbeeld van het Fair Food Program, opgezet door tomatenplukkers in Florida, Verenigde Staten, wil FairWork de vakbonden mobiliseren om iets soortgelijks in Nederland uit te proberen. Werkgeversorganisaties zijn zich steeds meer bewust dat ze iets moeten met het thema arbeidsuitbuiting. De uitzendbranche onderneemt concrete actie, de land- en tuinbouwsector ontwikkelt keurmerken (Fairproduce e.d.), de schoonmaakbranche een code verantwoordelijk marktgedrag. FairWork vind het belangrijk om vanuit het 8

9 slachtofferperspectief betrokken te zijn bij deze initiatieven. Voor de komende beleidsperiode is contact met het bedrijfsleven één van de doelen. En ook gemeentes realiseren zich dat dit thema direct in hun regio speelt. Uitbuiting van migranten, problemen met huisvesting: gemeentes zoeken naar hun rol in dit geheel. FairWork heeft in 2015 een trainingstraject ontwikkeld voor gemeenteambtenaren, zodat zij signalen van mensenhandel kunnen herkennen en een meldingsprotocol ontwikkelen zodat deze signalen doorgezet worden naar opsporing en hulpverlening. In 2016 zullen deze trainingen een vervolg krijgen. Het is zaak voor FairWork om helder te blijven in onze ambitie: wat kunnen we wel wat kunnen we niet doen. We willen zoveel mogelijk partijen stimuleren om hun rol te spelen in de aanpak van mensenhandel en arbeidsuitbuiting. Waar nodig kunnen wij ondersteunen, training verzorgen, samenwerken. 6. Strategische doelstellingen FairWork richt zich de komende twee jaar op het vergroten van de signalering en ondersteuning van slachtoffers van arbeidsuitbuiting. Voor FairWork is slachtofferondersteuning als basistaak niet effectief. Mogelijke slachtoffers moeten wel gesignaleerd en ondersteund worden, maar het is cruciaal dat zoveel mogelijke andere partijen dit doen en dat zij hun verantwoordelijkheid nemen. FairWork ondersteunt dit proces met kennis en expertise. Als strategische doelstellingen formuleren we het volgende: Signalering en ondersteuning - Meer organisaties werken aan signalering en ondersteuning van slachtoffers van arbeidsuitbuiting; - Meer slachtoffers van arbeidsuitbuiting worden gesignaleerd en ondersteund; - De kennis en expertise op het gebied van arbeidsuitbuiting in Nederland wordt ingezet voor preventieactiviteiten in landen van herkomst; Deskundigheidsbevordering - Professionals in het werkveld kunnen signalen herkennen van arbeidsuitbuiting en hebben vaardigheden om mogelijke slachtoffers te herkennen en op een respectvolle manier met hen te communiceren; - FairWork Academie heeft een vaste rol in de opleidingsmodules van professionals die werken met slachtoffers van mensenhandel; 9

10 Bewustwording en beleidsbeïnvloeding - Rol van NGOs als gesprekspartner voor de Nederlandse overheid op het gebied van mensenhandel is versterkt; - Beleidsmakers zijn op de hoogte van de praktische uitwerking van het beleid op het gebied van mensenhandel en arbeidsuitbuiting op (mogelijke) slachtoffers en zoeken met FairWork naar oplossingen; - Er is gewerkt aan bewustwording op het gebied van arbeidsuitbuiting/moderne slavernij in Nederland door middel van media-aandacht en kleinschalige campagnes Signalering en ondersteuning van mogelijke slachtoffers van arbeidsuitbuiting De komende drie jaar zal FairWork zich richten op twee groepen, met ieder een eigen aanpak: - EU burgers, met name uit de nieuwe EU lidstaten Polen, Bulgarije, Roemenië en Hongarije: bestaande structuren zoals vakbonden, informatiepunten en adviesbureaus worden ingezet om signalering en ondersteuning van deze groep arbeidsmigranten op te pakken. Vaak gaat het hier om slechte arbeidsomstandigheden in het grijze gebied tussen goed werkgeverschap en mensenhandel. Eind 2017 is de problematiek van EU burgers in het grijze gebied inzichtelijk gemaakt en overgedragen aan andere organisaties. Ook heeft FairWork een bijdrage geleverd aan preventieactiviteiten in de landen van herkomst. Slachtoffers van uitbuiting blijven welkom bij onze organisatie voor specifieke begeleiding en ondersteuning. - Zogenaamde derde landers, migranten van buiten de EU: hun afhankelijkheid van een tewerkstellingsvergunning of het feit dat ze ongedocumenteerd zijn, maakt hun positie extra kwetsbaar. Door een regionale of sectorale insteek te kiezen, kan FairWork met specifieke groepen derdelanders aan de slag. De praktische kennis en ervaring in het informeren en begeleiding van mogelijke slachtoffers is een belangrijke basis van het werk van FairWork. Dit geeft ons de informatie voor de trainingen en de verhalen voor bewustwording en beleidsbeïnvloeding. Wij willen dan ook zeker praktisch werk blijven doen. Maar de komende jaren willen we ervoor zorgen dat veel anderen ook hun verantwoordelijkheid nemen. Migrantenorganisaties, migrantenkerken, ongedocumenteerdensteunpunten, migranteninformatiepunten, vakbonden, gemeenten: allemaal hebben ze een rol in het informeren van mogelijke migranten, het herkennen van signalen van arbeidsuitbuiting en het ondersteunen of doorverwijzen van mogelijke slachtoffers. En we willen dat er niet alleen reactief gesignaleerd wordt, maar ook proactief. De rol van FairWork is dan meer ondersteunend, adviserend en begeleidend, als kennis- en expertisecentrum. Het werken met cultural mediators is daar een belangrijk onderdeel in, 10

11 we hopen dat ook andere organisaties met cultural mediators gaan werken. We zullen deze werkwijze verder documenteren en uitdragen. Het stimuleren dat anderen hun verantwoordelijkheid nemen betekent ook anderen fouten laten maken. FairWork hoeft niet alle gaten te vullen, maar wel mede deze gaten signaleren en aankaarten. FairWork werkt vanuit een slachtofferperspectief en daarin zijn de belangen van slachtoffers leidend. We vinden het belangrijk om naar hun mening te vragen, hun verhaal te laten horen, hun belangen te behartigen. Uiteindelijk gaat het om verbeteringen in signalering en ondersteuning, betere wet- en regelgeving, voorkomen van uitbuiting. Daarvoor moeten we onze informatie goed documenteren, analyseren en verspreiden. We zullen ontwikkelingen, trends en knelpunten signaleren en verspreiden. Daarvoor is een goed ingerichte database nodig. En we moeten blijven uitzoomen, niet alleen focussen op individuele cliënten, maar op grotere verbanden, knelpunten, ontwikkelingen. De stem van slachtoffers zelf blijft belangrijk. In navolging van de ervaringen met Samen Sterk gaat FairWork de komende jaren waar mogelijk participatief onderzoek doen onder cliënten, om hun stem en ervaringen te integreren in het beleid van de organisatie. Een nieuw aandachtspunt is preventie: FairWork wil niet alleen bestrijden, maar ook voorkomen. In 2014 zijn de eerste ervaringen opgedaan met samenwerking op het gebied van preventie met Polen, en de resultaten zijn positief. Het gaat daarbij o.a. om informatievoorziening aan potentiële arbeidsmigranten, versterking van hun onderhandelingspositie. In 2016 worden deze activiteiten uitgebreid naar Bulgarije, Roemenië en in een later stadium ook Hongarije. Specifieke aandachtspunten: - Splitsing EU burgers / derdelanders - Blijven werken met vrijwilligers - Stem van slachtoffers laten horen, cliënten actief betrekken bij activiteiten en projecten Projecten: ProAct: proactieve signalering en ondersteuning van slachtoffers van arbeidsuitbuiting (EU-ISEC) Uitbuiting achter de voordeur: bereiken van geïsoleerde slachtoffers van mensenhandel in Amsterdam (Gemeente Amsterdam, Steunfonds Amsterdam) Aanpak arbeidsuitbuiting van derdelanders (MinSZW, Skan Fonds, Commissie PIN) Into the light, seksuele intimidatie van vrouwelijke arbeidsmigranten (EU-Just) Preventie van arbeidsuitbuiting in Polen, Bulgarije en Roemenië, in samenwerking met Nederlandse ambassades daar (MinSZW). 11

12 Op weg naar goed werkgeverschap: preventie van arbeidsuitbuiting met inbreng van werknemers (Manpower, SNCU) 6.2. Deskundigheidsbevordering, de FairWork Academie Vier jaar geleden begon FairWork met het aanbieden van voorlichting en training aan het werkveld. Externe organisaties waren nog afwachtend, wilden eerst weten wat voor vlees ze in de kuip hadden. Ook FairWork moest nog leren wat de beste strategie was: met vallen en opstaan hebben we geleerd. We moeten onze eigen positie als NGO loslaten, ons inleven in de positie van de deelnemer. Daarmee staan we als het ware boven de organisatie, en dat werkt het meest prettig. Inmiddels is de FairWork Academie een feit en worden er professionele trainingen aangeboden op het gebied van herkennen van signalen van arbeidsuitbuiting, achtergronden van slachtoffers en bejegening en communicatie. En in de trainingen gaat het niet alleen om kennis, maar vooral ook om vaardigheden. Ik kan slachtoffers tegenkomen en dan weet ik ervan en wat ik eraan kan doen. Dat is wat we willen bereiken. Dat deze organisaties beter hun werk kunnen doen. We zijn inmiddels een professioneel, zelfbewust trainingsbureau. Onze ambitie is om het slachtofferperspectief te integreren in de opleidingen van professionals. Hoe kijkt het slachtoffer naar de wereld? Hoe ervaren zij de mensenhandelsituatie? Dit zou onderdeel moeten zijn van het werk van vele groepen professionals. De FairWork Academie put hierbij uit de ervaring van de organisatie, uit de verhalen van slachtoffers en vrijwilligers, uit concrete voorbeelden. Het feit dat we beide werkterreinen in huis hebben, is een grote kracht van de organisatie. En wat we leren tijdens de trainingen wordt weer teruggelegd in de organisatie. Aandachtspunten: - Slachtofferperspectief nog verder uitdiepen en op papier zetten; - Nog verder integreren van de FairWork Academie binnen de organisatie: we zijn allemaal de FairWork academie! Als gastsprekers etc. Projecten: Trainingen voor gemeenteambtenaren (MinSZW) Trainingen voor uitvoerende gemeenteambtenaren (Amsterdam, Oost-Brabant, Limburg e.a.) Training voor professionals in asielprocedure en arbeidssectoren over herkennen signalen van mensenhandel (EU-ISF) Acquisitie bij opsporing, lokale en nationale overheid, hulpverlening, etc. 12

13 6.3. Beleidsbeïnvloeding en bewustwording De komende twee jaar zetten we in op beleidsbeïnvloeding op alle niveaus. Het praktische werk geeft de input voor gesprekken met beleidsmakers en specifieke lobby-activiteiten. Waar mogelijk doen we dit samen met anderen, om zo sterker te staan richting te overheid. FairWork wil de komende jaren ook samen met andere NGOs werken aan een betere positie ten opzichte van de overheid. We signaleren dat onze positie lijkt te verslechteren. We worden steeds minder gezien als gesprekspartner van de overheid, en zien dat kritische geluiden minder op prijs gesteld lijken te worden. Wij willen daarom het Strategisch Overleg Mensenhandel versterken en de komende tijd werken aan het beter uitdragen van onze stem, om daarmee de belangen van slachtoffers van mensenhandel beter te kunnen behartigen richting de overheid. Op het gebied van bewustwording zetten we in op voortdurende media-aandacht en kleine campagnes. Door de resultaten van het werk naar buiten te brengen, genereren we mediaaandacht en bewustwording over het bestaan van arbeidsuitbuiting in Nederland. De kern van ons werk is de inhoud, niet het middel. Daarom voor de komende jaren terug naar de praktijk. Wat kunnen we doen met de kennis en ervaring die we hebben? Hoe kunnen we verhalen in de media krijgen? Hoe kunnen we de beschikbare informatie zo analyseren en onderzoeken dat we ermee naar buiten kunnen? Aandacht voor de stem van het slachtoffer, zijn of haar verhaal, zijn of haar knelpunten Door dicht te blijven wat te doen, hebben we in het verleden al successen behaald. Daar willen we mee verder. We willen focussen op specifieke thema s, zoals bijvoorbeeld uitbuiting van huishoudelijk personeel van diplomaten; compensatie of seksuele intimidatie van Poolse arbeidsmigranten: thema s waar we verder onderzoek naar hebben gedaan en die concrete aanknopingspunten hebben om mee naar buiten te treden via opinieartikelen ofzo. Aandachtpunten: - Meer aandacht voor communicatie vanaf het begin van projecten, meelopen, meedenken, resultaten naar buiten brengen. - Voortdurend beleidsbeïnvloeding bovenaan de agenda houden, zowel binnen FairWork als richting beleidsmakers Projecten: Activiteiten op het gebied van bewustwording en beleidsbeïnvloeding worden geïntegreerd in de projecten. 13

14 6.4. FairWork Advies Vanuit de ervaring van de afgelopen jaren en de specifieke expertise die FairWork heeft opgebouwd, willen we in 2016 een nieuwe activiteit ontwikkelen: FairWork Advies. We zijn van mening dat we met de kennis en expertise op het gebied van arbeidsuitbuiting, slachtofferschap en cultural mediation een bijdrage kunnen leveren aan het werk van andere organisaties. Een greep uit de mogelijke adviesvragen: - Hoe kan de arbeidsinspectie meer proactief te werk gaan tijdens controles? Welke informatie zou gegeven kunnen worden aan mogelijke slachtoffers en in welke vorm? - Hoe kan een gemeente omgaan met de komst van een specifieke woonvoorziening voor arbeidsmigranten? Welke problemen zijn te voorzien? Hoe komt de gemeente direct in contact met de groep arbeidsmigranten? - Hoe kan een werkgever arbeidsmigranten goed informeren over hun rechten en over de klachtenprocedures die binnen een bedrijf bestaan? Een adviesrol is vergelijkbaar met je positie tijdens trainingen: je maakt wel gebruik van je expertise en ervaring als NGO, maar je zoomt in op je opdrachtgever en verplaatst je in hun situatie om het juiste advies te kunnen geven. Belangrijk voor FairWork is de aandacht voor het perspectief van slachtoffers: dat zal centraal staan in ons advieswerk en dat maakt ons ook uniek. In 2016 zullen gesprekken gevoerd worden met mogelijke opdrachtgevers, we zullen een folder ontwikkelen en we hopen de eerste adviesopdrachten te kunnen uitvoeren. In januari 2016 wordt een eerste gesprek gevoerd met MinSZW en ISZW hierover. 7. Financiële strategie Het verdienmodel van FairWork voor de komende periode is gebaseerd op een aantal grootschalige projecten, gecombineerd met betaalde, kostendekkende trainingen, plus wat ongeoormerkt geld van publiek en enkele fondsen. Een nieuwe vorm van inkomsten is FairWork Advies, van waaruit we betaald advies geven aan stakeholders vanuit een slachtofferperspectief. Projectfinanciering FairWork zal ook de komende jaren nog afhankelijk blijven van projectfinanciering. Door in te zetten op verdere verdieping en aandacht zijn wellicht andere financiers te interesseren voor de activiteiten van FairWork. Naast de Nederlandse overheid en de EU als financier, gaat FairWork ook nieuwe fondsen benaderen. 14

15 Betaalde, kostendekkende trainingen Vanuit de FairWork Academie worden trainingen georganiseerd aan professionals uit het werkveld. Voor deze trainingen wordt betaald door de deelnemers of vanuit een project. Waar mogelijk zullen langere trainingstrajecten gerealiseerd worden. In 2016 zal nog een groot trainingstraject voor gemeenteambtenaren uitgevoerd worden, in opdracht van MinSZW. Organisatiefinanciering Met een fonds is FairWork momenteel in gesprek over financiering aan de organisatie, los van projecten. In 2016 zullen we ook een tweetal andere fondsen benaderen voor organisatiefinanciering. Dit zou enorm helpen om de flexibiliteit van de organisatie te behouden. Opdrachten en advies Naast concrete opdrachten die FairWork binnenhaalt via aanbestedingen, gaan we ons de komende periode ook richten op FairWork Advies. In die aparte poot wordt acquisitie gedaan om adviesklussen binnen te halen. De grote uitdaging in de adviesfunctie is het uitzoomen van het eigen werk als NGO, en je verplaatsen in de opdrachtgever. Donaties en giften FairWork heeft een kleine, maar betrokken groep donateurs, en die willen we zeker vasthouden en waar mogelijk uitbreiden. Benefietacties en fondsenwervende activiteiten zullen we op kleine schaal blijven stimuleren. Eind 2017 moet de financiering van FairWork er als volgt uitzien: Projectfinanciering 48% Betalende trainingen 25% Organisatiefinanciering 15% Opdrachten en advies 10% Donaties en giften 2% 15