SEPA: AMBTELIJK GEDROCHT OF PRAKTISCHE ZEGENING?

Transcriptie

1 Treasury management Ontwikkelingen in het Europees betalingsverkeer SEPA: AMBTELIJK GEDROCHT OF PRAKTISCHE ZEGENING? Steeds vaker vallen uitnodigingen in de bus voor seminars over SEPA. Ook verschijnen er artikelen in kranten over de gevolgen van SEPA, over het verdwijnen van ons systeem van pinbetalingen, waarmee we als Nederlanders toch dachten binnen Europa voorop te lopen op het gebied van betalingsverkeer. Plastic in plaats van cash in de winkels, daardoor kan bij de kassa s toch sneller worden afgerekend? Moeten we deze kortere wachtrijen nu weer g inleveren? De Koning en Scheer g in dit artikel in op de vraag wat SEPA precies is en wat het gaat betekenen voor Nederlandse particulieren en bedrijven. Moeten we ons op de komst van SEPA voorbereiden en zo ja, hoe? Ook deze vragen komen de orde. DOOR LOUIS DE KONING EN ROBERT JAN SCHEER Eind jaren negentig is binnen de Europese Unie (EU) een nieuw initiatief gestart om Europa internationaal de meest concurrerende regio te maken. Dit was altijd al een van de belangrijkste drijfveren voor de vorming van de EU. Het heeft ondertussen onder andere al geresulteerd in vrij verkeer van goederen en diensten, vrije vestiging en één Europese munt. Een belangrijke beperking is echter nog steeds de grote diversiteit in betalingsverkeer en de daar verbonden hoge kosten in geld en tijd. Tijdens de Europese top van Lissabon in maart 2000 is daarom het strategische besluit genomen en de commitment uitgesproken om van Europa de meest concurrerende regio in de wereld te maken. Hierbij was het ook duidelijk dat één van de belangrijke voorwaarden om deze doelstelling te kunnen halen, een efficiënt betalingverkeer tussen particulieren en bedrijven binnen en tussen de lidstaten is. Dat wil zeggen: het creëren van één Europese betaalmarkt, waarbij de betalingsverschillen tussen de lidstaten verdwijnen en binnen Europa alle betalingen als binnenlandse betalingen kunnen worden afgewikkeld, zowel in prijs als in snelheid. Het zou tevens de concurrentie tussen de bieders van betaaldiensten moeten stimuleren. Het creëren van deze Europese betaalmarkt biedt verder de mogelijkheid tot algehele modernisering en het vervangen van verouderde betaalmiddelen, zoals bijvoorbeeld de vele soorten cheques die thans nog in diverse lidstaten in gebruik zijn, iets waar we in Nederland ook pas zo n tien jaar geleden afscheid van hebben genomen (denk hierbij de eurocheques en bankcheques). In vervolg op het besluit van de Europese Commissie hebben de Europese banken zich verenigd in de European Payments Council (EPC), die bindende besluiten kan nemen over de kaders en de reglementen voor de Single European Payment Area (SEPA). Ondertussen is binnen de EPC een nieuwe interbancaire Europese standaard afgesproken voor de infrastructuur voor het afwikkelen van eurotransacties: SEPA XML. Deze nieuwe interbancaire standaard zal de diverse moeilijk uitwisselbare nationale standaarden g vervangen. Binnen SEPA wordt voor de integratie en implementatie onderscheid gemaakt naar: ~ overschrijvingen; ~ automatische incasso s (domiciliering); ~ betaalkaarten. 8 AUGUSTUS 2008

2 Het zal u opgevallen zijn dat in de gegeven opsomming geen cheques en wissels meer voorkomen. Het is namelijk de verwachting dat deze uiteindelijk zullen verdwijnen en dat ze zullen uitsterven binnen die Europese landen waar ze nu nog in gebruik zijn. Gefaseerde implementatie De overgang naar SEPA zal gefaseerd plaatsvinden. Per betalingscategorie is daarom een roadmap uitgezet voor de implementatie en ingebruikneming door klanten. In figuur 1 geven wij een overzicht van de implementatiestappen per betalingscategorie naar jaren, met de thans geplande belangrijkste mijlpalen. Het is de bedoeling dat uiterlijk per eind 2010 een kritische massa dient te zijn bereikt voor de nationale overboekingen, automatische incasso s en kaartbetalingen. Per 2014 dienen de oude nationale standaarden te zijn uitgefaseerd. Of dit laatste dan ook daadwerkelijk gerealiseerd zal zijn is de vraag. Veel landen hebben immers tot vrij recent nog investeringen ged in hun bestde infrastructuur en standaarden. Deze investeringen zijn niet alleen opgebracht door financiële instellingen, maar vooral ook door hun klanten. Denk hierbij de pinautomaten en achterliggende systemen, waarin winkeliers en andere ondernemingen hebben geïnvesteerd. Binnen Nederland wordt er daarom al over gesproken om de uitfasering van de pinbetalingen met betaalkaarten uit te stellen tot Ook grote, internationaal opererende bedrijven hebben vaak geïnvesteerd in hun betalingsinfrastructuur, bijvoorbeeld in de vorm van een zogenaamde payment factory en/of afdelingen voor internationaal cashmanagement, om de huidige betaalinstrumenten zo efficiënt en effectief mogelijk in te zetten en te benutten. Overschrijvingen Incasso s Betaalkaarten Alle betaalrekeningen zijn bereikbaar voor overschrijving Zakelijke cliënten, softwareleveranciers en mkb: ontwikkeling SEPA-compliant elektonische betaalstandaarden Alle geldautomaten zijn SEPAcompliant Alle debitcards zijn SEPAcompliant Alle betaalrekeningen bereikbaar voor SEPAincasso s hebben papieren stornoformulieren beschikbaar voor cliënten stellen de elektronische overschrijving beschikbaar voor hun cliënten bieden cliënten SEPA-incassoproducten Alle debitcards zijn SEPAcompliant stellen papieren overschrijving beschikbaar bepaalde cliënten bieden uitsluitend nog SEPA-bankbankproducten bieden uitsluitend nog SEPA-cliënt-banken bank-clientproducten bieden uitsluitend nog SEPA-bankbankproducten bieden uitsluitend nog SEPA-cliëntbank- en bankcliëntproducten gebruiken uitsluitend nog SEPA-bank-bankstandaarden gebruiken uitsluitend nog SEPA-cliënt-banken bank-cliëntstandaarden Gebruik van nietcompliant SEPAmachtigingen en standaarden niet langer toegest Alle betaalautomaten voldoen de Europese veiligheidsnorm (EMV) Figuur 1 Te nemen stappen in de gefaseerde invoering en ingebruikneming van SEPA weergegeven in jaren en per betalingscategorie. AUGUSTUS

3 Als gevolg van deze investeringen zal het niet eenvoudig zijn om de voordelen van een nieuw en voorlopig extra betaalinstrument zichtbaar te maken. Voor de Benelux geldt daarbij in het bijzonder dat het betalingsverkeer reeds zeer efficiënt georganiseerd is tegen lage tarieven. Naast technische en procedurele passingen zijn op een tal fronten ook passingen nodig in wettelijke regelingen. Denk hierbij specifiek de regelingen met betrekking tot consumentenbescherming. Zo zijn er bijvoorbeeld landen waar machtigingen voor automatische incasso bij de banken worden bewaard en er zijn landen waar de incasserende bedrijven ze bewaren. Hier zal binnen de EU een uniforme regeling voor dienen te komen. Daarnaast is de vraag of dit dan betekent dat oude machtigen overg naar het nieuwe regime of dat bedrijven en instanties opnieuw incassomachtigingen hun klanten moeten vragen. Dit laatste brengt nogal wat werk met zich mee. Cheques en wissels zullen in heel Europa verdwijnen Een voortrekkersrol bij de invoering van SEPA is om deze reden dan ook weggelegd voor de overheid, die als grootverbruiker in het betalingsverkeer als geen ander een belangrijke rol kan spelen in het genereren van de transactievolumes voor SEPA-betaalinstrumenten. Uit figuur 1 blijkt dat in 2008 alle bankrekeningen SEPA-betalingen kunnen ontvangen en dat gedurende 2008 softwareleveranciers SEPA-compliant betalingsmogelijkheden g ontwikkelen en inbouwen. In België is in dit kader in 2008 Isabel 6 uitgebracht. In Nederland hebben de banken hun elektronische betalingssoftware voor klanten reeds gepast zodat IBAN- en BIC-codes kunnen worden ingevoerd en toegevoegd alle overschrijvingen. Ondertussen bieden de meeste financiële systemen de mogelijkheid om deze informatie voor relaties te registreren in de stamgegevens. Dit werkt ook door in de elektronische dagafschriften die door softwarepakketten kunnen worden ingelezen. Dit heeft bij veel bedrijven geleid tot grote efficiencyvoordelen en besparingen binnen de boekhouding, zeker in die situaties waarbij deze software tevens geavanceerde automatische afletterfunctionaliteit bevat, zoals CODA Financials. Te realiseren stappen en randvoorwaarden Om de migratie naar SEPA mogelijk te maken, zullen de komende jaren nog de volgende voorbereidingen moeten worden getroffen en passingen worden voorbereid en doorgevoerd: ~ Vervanging van de nationale bankrekeningnummers door internationale bankrekeningnummers. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van de zogenaamde IBAN-nummers (IBAN = International Bank Account Number). Dit IBAN-nummer, ter duiding van de rekeninghouder, kan maximaal 34 posities bevatten en heeft voor Nederland het volgende formaat met 18 posities: ~ landcode (2 letters); ~ controlegetal (2 cijfers); ~ bankcode (4 karakters); ~ huidige rekeningnummer, eventueel gevolgd door 1 of meer nullen (10 cijfers). Overigens wordt deze bankcode in België niet gebruikt. Daar volgt na het controlegetal direct het huidige rekeningnummer, terwijl in Frankrijk het IBAN totaal 27 posities heeft. ~ Gebuik van BIC-codes in de overschrijvingen ter duiding van de bank van de begunstigde. De BIC-code kent het volgende formaat: ~ bankcode (4 letters); ~ landcode (2 letters); ~ plaatscode (2 karakters); ~ voor bepaalde banken gevuld met een kantoorcode (3 karakters). ~ Aanpassing van formaten van overschrijvingen en incasso s. Dit gaat verder dan alleen technische passingen binnen de systemen van banken en (internationale) betalingsintermediairs en facilitators. Hiervoor zullen ook passingen noodzakelijk zijn in de wet- en regelgeving binnen de verschillende lidstaten. ~ Specifiek voor de SEPA-betaalkaarten zullen passingen noodzakelijk zijn zowel voor wat betreft de techniek en infrastructuur als voor wet- en regelgeving. Onze chip- en pinkaart gaat bijvoorbeeld verdwijnen en zal worden vervangen door een soort creditcard. In dit kader zal een SEPA-betaalkaart zijn voorzien van een moderne chip in plaats van een magneetstrip. Veel gebruikers van Visa en Mastercard hebben waarschijnlijk al kennisgemaakt met de chip- en pincode op hun creditcard, ter vervanging van de oude slips met handtekening. ~ Voor overschrijvingen zullen minimaal upgrades en binnen bepaalde lidstaten wellicht zelfs vervanging van software voor elektronisch bankieren noodzakelijk zijn. ~ Uniformering van de wettelijke kaders respectievelijk wet- en regelgeving binnen de lidstaten. In dit kader dient de Euro- 10 AUGUSTUS 2008

4 pese Richtlijn voor Betaaldiensten per 1 november 2009 binnen alle lidstaten te zijn omgezet in nationale wetgeving. Daarnaast is de informatievoorziening voor de verwerking van betaaltransacties tussen de banken en het zakelijke verkeer al sterk gestandaardiseerd. Veel banken werken al via (een variant van) de gemeenschappelijke berichtenstandaard MT940 voor elektronische informatie-uitwisseling in terugmeldingen over: ~ geweigerde en ingetrokken overschrijvingen en incasso s; ~ gestorneerde incasso s; ~ verwerkte acceptgiro s (inclusief vullende gegevens zoals namen en rekeningnummers); ~ namen en adressen van begunstigdenrekeningen. Echter, in het kader van SEPA is vooralsnog geen volledig Europese berichtenstandaard ontwikkeld voor dit soort informatie. Om SEPA toch concurrerend te laten zijn met de nationale standaarden, heeft het bankwezen besloten om een collectieve minimumstandaard voor deze informatieverstrekking te ontwikkelen. Hierbij zullen Beneluxlanden elkaar volgen. Wat merken particulieren en bedrijven ervan? Nu we zijn ingeg op de achtergronden van SEPA en de implementatie ervan, g we nu nader in op wat particulieren en bedrijven daadwerkelijk zullen g merken van SEPA en welke acties zij kunnen of moeten ondernemen. Dit hebben we uitgewerkt naar de drie betalingscategorieën, te weten: overschrijvingen, incasso s en betaalkaarten, gevolgd door een paragraaf over de impact, opportunities en bedreigingen. Overschrijvingen. Particulieren en bedrijven hebben in 2007 al gemerkt dat internationale betalingen zienlijk goedkoper zijn geworden (en voor particulieren veelal gratis). Dit echter alleen onder de randvoorwaarde dat het IBAN en de BIC de betalingsopdracht worden toegevoegd. Indien IBAN en BIC niet worden toegevoegd bij internationale betalingen kunnen deze worden geweigerd of kan de bank extra kosten in rekening brengen. Dit was onmiddellijk te merken. Immers, in ruil voor het verstrekken (en dus vergaren) van meer informatie in de internationale betalingsopdracht, werden deze goedkoper of (voor particulieren) zelfs gratis. Dit laatste is een besluit geweest vanuit de EU, waarvan alle burgers in de lidstaten hebben geprofiteerd. Na de invoering van SEPA zal in een tal landen het nationale betalingsverkeer zienlijk goedkoper of zelfs gratis worden. Een goed voorbeeld hiervan is België, waar de kosten van het betalingsverkeer komen te vervallen voor bedrijven die nationale betalingen leveren en die voldoen de SEPA-standaard. Daarvoor moeten wel alle betalingen naast het bankrekeningnummer worden voorzien van een IBANen BIC-code. Incasso s. Ook voor incasso s geldt dat ze voorzien moeten worden van IBAN en BIC. In veel lidstaten zullen de nationale incassokosten hierdoor voor de incasseerder worden verlaagd. Tevens zal in de toekomst internationale incasso tegen een redelijke prijs tot de mogelijkheden g behoren. Ook dit vereist weer dat systemen moeten worden gepast om IBAN en BIC te kunnen opnemen in de geboden incassobestanden. Hiervoor moeten onder andere van klanten in de stamgegevens IBAN en BIC worden vastgelegd. Naast een mogelijke systeempassing of upgrade zou dit ook een conversie of verrijking van de stamgegevens tot gevolg kunnen hebben. Een voortrekkersrol bij de invoering van SEPA is weggelegd voor de overheid Naast deze technische passingen zal er ook duidelijkheid moeten komen over de nieuwe wet- en regelgeving inzake incasso s. Naast passing in processen in het kader van compliance zou dit ook kunnen leiden tot het eenmalig opnieuw verkrijgen van de machtigingen. Dit kan voor middelgrote en grote organisaties al snel leiden tot een relatief grote operatie, voor wat betreft het verzenden van een mailing en het verwerken en archiveren van de grote hoeveelheid teruggekomen machtigingen. Het is thans nog onduidelijk wie de machtigingen zou moeten g archiveren. Zo is dit bijvoorbeeld in Nederland nu de incasserende organisatie, waarbij de schuldenaar binnen een bepaalde termijn kan storneren. In België bewaart de bank van de schuldenaar de machtigingen en zijn deze niet zomaar door de schuldenaar te storneren. Daarnaast kent België geen eenmalige incasso s; Nederland wel. Introductie van eenmalige incasso s binnen lidstaten die dit nog niet kennen, biedt een extra betalingsmogelijkheid voor bijvoorbeeld leveringen particulieren of kleine bedrijven. Naast de mogelijke werkzaamheden om de machtigingen te vernieuwen, zal ook een gedegen test noodzakelijk zijn van de eventuele passingen in de bestde (of nieuwe) software. Dit alles zal wel tijdig moeten worden ged. Immers, de inkomende cashflow is het levenswater voor een organisatie en vertraging in de incasso kan leiden tot liquiditeitsproblemen. Betaalkaarten. Met name in de retail en andere bedrijfstakken waar veel met eindconsumenten zaken wordt ged, treffen we de betaalkaarten. In veel West-Europese landen AUGUSTUS

5 hebben betaalkaarten een belangrijk deel van het chartale betalingsverkeer overgenomen. Denk hierbij voor Nederland het succes van de pinbetalingen met de bankpassen en de Carte Blue in Frankrijk. Betaling met betaalkaarten is een vorm die een zeer wijde vertakking kent voor wat betreft hardware- en software-investeringen bij de vele winkeliers, grootwinkelbedrijven, maar bijvoorbeeld ook bij hotels, restaurants, onderhoudsgarages, enzovoort. Binnen de EPC is besloten om als standaarden te kiezen voor die van VISA (Carte Blue) en Mastercard (Maestro). Formeel is afgesproken om de nationale betaalsystemen en daarbij behorende betaalautomaten per 2010 te laten verdwijnen. Zoals al eerder gegeven, zal dit voor Nederland niet worden gerealiseerd, als gevolg van de vervangingstermijn van vijf jaar voor de betaalautomaten. In dit kader zullen de betaalautomaten uit 2005 een vullende certificering krijgen voor drie jaar. Overigens heeft Nederland wel reeds gekozen voor de EuroPay-, Mastercard- en Visa-standaard (EMV). België heeft ondertussen gekozen voor de Maestro-standaard, ter vervanging van Bankcontact en Mister Cash (BC/MC) en verwacht in 2010 gereed te zijn voor wat betreft de betaalkaarten. Als gevolg van SEPA zullen in de toekomst binnen het Europese betalingsverkeer naar verwachting de volgende betaalkaarten worden geaccepteerd: ~ V Pay (Visa); ~ Maestro (Mastercard); ~ Carte Bancaire; ~ EC Cash. SEPA zal niet altijd leiden tot vermindering of rationalisatie van bankrekeningen Impact, opportunities en bedreigingen De verwachting is dat organisaties op de lange termijn de migratie naar SEPA-betaalinstrumenten zullen grijpen om hun administratie en financiële strategie te stroomlijnen. Een toekomstige stap in de evolutie van SEPA is namelijk het uitbreiden van het betalingsverkeer naar de rest van de keten, te weten de factuur (elektronische facturen) en eventueel zelfs de inkoop- en verkooporder. In dit kader gaat binnen de EU binnenkort een werkgroep van start die moet komen tot een Europese standaard voor e-billing en elektronische facturen. Dit past binnen de huidige trend dat bedrijven na interne procesverbetering, herdefiniëring en integratie nu kijken naar externe integratie, herdefiniëring en optimalisatie. Hierbij verschuift de focus binnen de waardeketen dus van intern naar extern, dus naar leveranciers en afnemers. Optimalisatie van processen tussen organisaties onderling en zelfs met hun particuliere afnemers. Denk bij dit laatste de toename van diverse selfservicemogelijkheden die bedrijven via het internet bieden. Ook biedt een efficiënt internationaal betalingsverkeer mogelijkheden voor de één en bedreigingen voor de ander, voor wat betreft grensoverschrijdende concurrentie in het bieden van bijvoorbeeld goederen. Immers, de oude barrière van relatief dure internationale betalingen komt te vervallen, waardoor catalogus- en internetbedrijven gemakkelijk in andere lidstaten kunnen verkopen. Ook deze ontwikkelingen kennen hoge investeringen en een zienlijke doorlooptijd voor realisatie. Om de migratie naar SEPA trekkelijk te maken en daarmee de kans van slagen te vergroten, is het dus belangrijk om te zoeken naar een breder perspectief dan alleen het betalingsverkeer. Naast de hiervoor genoemde technische passingen, zullen waarschijnlijk ook passingen nodig zijn in de informatie op de standaardfacturen en eventueel -brieven. Immers, klanten zullen op de hoogte moeten worden gebracht van IBAN en BIC naast het bankrekeningnummer. Deze passing in de facturen zal tijdig georganiseerd moeten worden. Overigens hebben veel organisaties deze gegevens reeds toegevoegd op hun (voorgedrukte) facturen en briefpapier. Voordelen en nadelen van SEPA Het succes van SEPA wordt uiteindelijk bepaald door de massale toepassing binnen het zakelijke betalingsverkeer. In dit kader is het vooral van belang dat er vertrouwen bestaat in de eenwording van het Europese betaalplatform. De bereidheid om op korte termijn deel te nemen wordt in grote mate bepaald door de complexiteit, het internationale karakter, de omvang en de aard van de organisaties (bijvoorbeeld rijksoverheid, lokale overheid, multinationals, klein nationaal bedrijfsleven, enzovoort). De voordelen die SEPA kan bieden zijn onder andere: ~ lagere kosten voor internationaal en in veel gevallen nationaal betalingsverkeer; ~ snellere afhandeling binnen het betalingsverkeer; ~ kansen voor lokale bedrijven om zich nadrukkelijker Europees te oriënteren, mede als gevolg van het vervallen van internationale betalingsdrempels; ~ op termijn lagere transactiekosten binnen de gehele betalingsketen, als gevolg van de grotere betaalmarkt met meer schaalgrootte; ~ mogelijkheden voor gecentraliseerd liquiditeitsbeheer met meer transparantie; 12 AUGUSTUS 2008

6 ~ vereenvoudiging van de implementatie en roll-out van financiële systemen binnen de EU op het gebied van het genereren en verwerken van betalingen; ~ mogelijke terugdringing van het tal bankrekeningen en banken binnen organisaties, met als gevolg een verlaging van de daar verbonden kosten; ~ betere mogelijkheden voor integratie met leveranciers en/of klanten in de bedrijfskolom; ~ minder betaalformaten voor het genereren van betalingen en het inlezen van dagafschriften in financiële software. Als eventuele nadelen zijn te voeren: ~ op korte termijn (hoofdzakelijk softwarematige) investeringen, waarvan de kortetermijnvoordelen niet eenvoudig zichtbaar kunnen worden gemaakt, omdat SEPA-betaalinstrumenten voorlopig naast de bestde betaalinstrumenten zullen worden gebruikt; ~ het verdwijnen van betaalmogelijkheden waar veel mensen gehecht of mee vertrouwd zijn. Met name ouderen zouden problemen kunnen ondervinden bij de overgang naar de nieuwe SEPA-betaalmogelijkheden. Denk hierbij het verdwijnen van cheques en wissels in bepaalde lidstaten en de pin- en chipbetalingen binnen Nederland; ~ de vervanging van rekeningnummers met vankelijk mogelijke verwarring bij consumenten, te late, foutieve of onvolledige betalingen; ~ SEPA zal niet altijd leiden tot vermindering of rationalisatie van bankrekeningen. Soms zullen lokale bankrekeningen moeten worden gehouden, bijvoorbeeld omdat klanten niet op een buitenlandse rekening willen betalen. Ten slotte: de impact In het kort komt de belangrijkste impact van SEPA voor bedrijven en particulieren neer op: ~ het toevoegen van IBAN en BIC betalingen en dus betalingssoftware en stamgegevens; ~ het vergaren van IBAN- en BIC-informatie door klanten en het verstrekken van deze informatie klanten, bijvoorbeeld door het passen van de informatie op de standaardfacturen; ~ het registreren van IBAN en BIC bij de stamgegevens van klanten en leveranciers. De gebruikte software zal dit dienen te faciliteren met bijvoorbeeld extra velden in de database en een invoermogelijkheid in de invoerschermen of via interfaces; ~ het gebruik van IBAN en BIC uit stamgegevens bij het genereren van betalingen en incasso s kan mogelijk pas plaatsvinden na een migratie naar een hogere versie van de gebruikte software voor de financiële administratie en/of betalingen; ~ mogelijk migratie naar nieuwe betalingssoftware en betalingsinstrumenten, inclusief nieuwe betalingshardware (automaten). Het succes van SEPA wordt uiteindelijk bepaald door de massale toepassing binnen het zakelijke betalingsverkeer De impact van SEPA op financiële en betalingssystemen, evenals eventuele leverende systemen zoals voor CRM en procurement heeft betrekking op: ~ de stamgegevens van debiteuren; ~ de stamgegevens van crediteuren; ~ debiteurenbeheer en incasso; ~ crediteurenbetalingen; ~ het inlezen van elektronische dagafschriften van banken, eventueel met automatische afletteren. Daarnaast kan SEPA verdere integratie faciliteren in de bedrijfskolom, zoals met betrekking tot: ~ elektronische facturen (e-billing); ~ betalingen, integratie met bestelorders, levering, factuurverwerking en betaling. Louis de Koning RE RA is als Service Director Benelux binnen CODA verantwoordelijk voor de consultancy- en adviesdiensten. Robert Jan Scheer is Business Consultant binnen CODA en is binnen de afdeling consultancy en advies onder andere betrokken bij vaktechniek. AUGUSTUS