Gemeente Bladel. Beleidsplan licht in de openbare ruimte

Transcriptie

1 Gemeente Bladel Beleidsplan licht in de openbare ruimte Versie: 10 september 2015 Z /15it Concept ten behoeve van tervisielegging Voorafgaand aan vaststelling door gemeenteraad.

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Samenvatting 2 Hoofdstuk 2: Samenvatting 2 a. Aanleiding 3 b. Doel van dit plan 3 c. Proces 3 d. Leeswijzer 3 Hoofdstuk 3: Kaders 4 a. Landelijke kaders 4 b. Regelgeving Overige Lichtbronnen 5 c. Bestaande juridische mogelijkheden om lichthinder tegen te gaan 6 Hoofdstuk 4: Functie en effecten van verlichting 7 a. Verkeersveiligheid 7 b. Sociale veiligheid 7 c. Leefbaarheid 7 d. Effecten op mens en natuur 7 e. Versterken van kernkwaliteiten in waardevolle natuurgebieden 8 f. Versterken van kernkwaliteiten in centrumgebieden en op bedrijventerreinen 8 g. Klimaat, duurzaamheid en energie 8 h. Voorbeeldfunctie 8 Hoofdstuk 5: De Techniek 9 a. Omschrijving 9 b. Technische ontwikkelingen 9 c. Maatschappelijke ontwikkelingen 11 d. Enkele kengetallen openbare verlichting Bladel 11 e. Overige verlichting in beheer van de gemeente 14 Hoofdstuk 6: Keuzes Beleidsvisie 15 a. Energie besparen 15 b. Milieuvriendelijke verlichting (incl. voorkomen lichthinder) 15 c. Veiligheid en sfeer 16 d. Betaalbare openbare verlichting 17 Hoofdstuk 7: Keuzes gebiedsgericht beleid 19 a. Algemeen 19 b. Bebouwde kom - algemeen / woonwijken 19 c. Centrum/winkelgebieden 20 d. Buiten de Bebouwde Kom 20 e. Bedrijventerreinen 21 f. Sportterreinen 21 g. Bos- en natuurgebieden en groenvoorzieningen 21 h. Reclameverlichting (algemeen) 21 Hoofdstuk 8: Financiële paragraaf 22 Hoofdstuk 9: Communicatie 23 a. Externe communicatie bij grote projecten 23 b. Burgerparticipatie en bedrijvennetwerken 23 c. Voorbeeldrol richting burgers en bedrijven 23 d. Omgaan met klachten en storingen 23 Hoofdstuk 10: bijlagen 24 a. Begrippenlijst 24 Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

3 Hoofdstuk 1: Samenvatting In de avond en nacht bepaalt verlichting het beeld in de kernen en het buitengebied. Met Licht in de Openbare Ruimte wordt bedoeld: alle bronnen van kunstlicht in de buitenruimte. Dit betreft de openbare verlichting waar de gemeente zelf eigenaar van is maar ook de overige lichtbronnen zoals sportveldverlichting, bedrijfsverlichting en overige terreinverlichting. Al deze lichtbronnen beïnvloeden elkaar. Samen bepalen ze in de avond en nacht de kwaliteit van de openbare ruimte waar Bladel zorg voor draagt. Het beleidsplan Licht in de openbare ruimte geeft uitvoering aan de keuzes over verlichting die zijn gemaakt in de toekomstvisie, de klimaatvisie, het milieubeleidsplan en de plattelandsnota. Deze keuzes hebben betrekking op het besparen van energie en het voorkomen van lichthinder. Ambitie Deze beleidsnotitie is gericht op het realiseren van een aantal doelstellingen. Niet verlichten tenzij, oftewel Donker waar mogelijk. Energiebesparing en het voorkomen van lichtvervuiling is voor alle partijen van belang. Voor de gemeente biedt dit beleidsplan daarnaast een goede basis voor een efficiënt en effectief onderhoudsprogramma voor de openbare verlichting. Maatregelen Het tegengaan van lichtvervuiling en daarmee het versterken van donkerte wordt verweven in nieuw beleid en in uitvoeringsplannen. De aanpak van de gemeente bestaat uit het bewustmaken van bewoners en bedrijven in de gemeente over hun bijdrage in het verlichten van de openbare ruimte. Bij vergunningverlening voor nieuwe ontwikkelingen worden voorwaarden opgelegd op het gebied van energiebesparing en het voorkomen van lichthinder. Binnen bestaande samenwerkingsrelaties worden eigenaren van opvallende en verstorende lichtbronnen benaderd om te bekijken welke oplossingen de hinder kunnen verminderen. De gemeente benut haar natuurlijke rol bij ruimtelijke ontwikkelingen om de bijbehorende verlichting in goede banen te leiden. Daarnaast past de gemeente de eigen openbare verlichting aan, waarbij meer energiezuinige en duurzame technieken worden toegepast en per locatie een afweging wordt gemaakt of het verlichten van deze plek noodzakelijk is. Resultaat Met deze ambitie en maatregelen beoogt de gemeente Bladel energiezuiniger en duurzamer te worden, de kwaliteit van de openbare ruimte te verhogen en het landelijke en groene karakter van de gemeente te versterken. Conclusie De verlichting van de openbare ruimte is een zaak van ons allemaal! Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

4 Hoofdstuk 2: Inleiding a. Aanleiding In het raadsprogramma is vastgelegd dat het beleidsplan Openbare Verlichting uit 2008 moest worden geëvalueerd. Deze evaluatie is inmiddels afgerond. Daaruit is geconcludeerd dat de gemeentelijke openbare verlichting zich vooral toespitst op het toepassen van nieuwe technieken om meer energie te besparen. Naast gemeentelijke openbare verlichting vindt verlichting van de buitenruimte plaats door bedrijven en particulieren. In het milieubeleidsplan, de toekomstvisie en de plattelandsnota zijn afspraken vastgelegd om lichthinder te voorkomen. In dit nieuwe beleidsplan worden de ambities voor de gemeentelijke en overige verlichting van de openbare ruimte bijeen gezet. Daarbij is rekening gehouden met landelijk en provinciaal beleid. b. Doel van dit plan De ontwikkelingen op het gebied van verlichting gaan heel snel. Doel van dit beleidsplan is een ambitieuze maar realistische visie vast te stellen die het kader vormt voor toekomstige gemeentelijke uitvoeringsplannen voor openbare verlichting en voor het vaststellen van kaders voor verlichting die op particuliere terreinen, bedrijfsterreinen en overige locaties in de gemeente aanwezig is. Het vaststellen van uitvoeringsplannen is een bevoegdheid van het college van burgemeester en wethouders. Deze beleidsvisie is flexibel zodat deze aansluit bij de huidige en toekomstige ontwikkelingen. Tegelijkertijd geeft deze visie voldoende handvatten voor het kunnen invullen van de ambities van de gemeenteraad in de toekomst. De specifiek gemaakte keuzes worden in hoofdstuk 6 en hoofdstuk 7 van dit beleidsplan beschreven. c. Proces Ter voorbereiding van het nieuwe beleid is het proces van de beleidsklok toegepast. In het eerste kwartaal van 2014 zijn de uitgangspunten voor het nieuwe beleidsplan besproken met afvaardigingen van de dorpsraden van Hoogeloon, Casteren en Netersel, het GBOH (Georganiseerd Burgeroverleg Hapert) en met de ondernemersvereniging van Bladel en het OBGB (Ondernemersvereniging Bedrijventerreinen Gemeente Bladel). Daarnaast is samen met de beheerders van de openbare verlichting gekeken naar de kansen tot het verbeteren van de gemeentelijke openbare verlichting. Aan de hand van de verkregen input is een aantal keuzevraagstukken voorbereid, welke zijn behandeld in de gemeenteraad op 21 mei De gemaakte keuzes zijn vertaald in een conceptbeleidsplan. Dit concept is vanaf gedurende zes weken ter visie gelegd. De inspraakreacties zijn verwerkt in een inspraakverslag. Deze inspraakreacties hebben wel/niet geleid tot aanpassing van het beleidsplan Licht in de openbare ruimte. Op... is het beleidsplan vastgesteld door de gemeenteraad. d. Leeswijzer Na deze inleiding geeft hoofdstuk 3 inzicht in Rijksbeleid, provinciaal beleid en overige relevante regelgeving. Daarna benoemt hoofdstuk 4 de functies en effecten van openbare verlichting gevolgd door technologische ontwikkelingen in hoofdstuk 5. Op 21 mei 2015 heeft de raad de keuzenotitie vastgesteld. De gemaakte keuzes zijn verwerkt in hoofdstuk 6 en vertaald naar gebiedsgericht beleid in hoofdstuk 7. Tenslotte gaat hoofdstuk 8 over communicatie over verlichting. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

5 Hoofdstuk 3: Kaders a. Landelijke kaders Er bestaat geen wettelijke verplichting tot het plaatsen van openbare verlichting. Wel heeft de overheid een zorgplicht: de wegen dienen veilig te zijn. Hierbij zijn de volgende regels en richtlijnen van belang: Aansprakelijkheid (Burgerlijk Wetboek) De gemeente Bladel kan als wegbeheerder op basis van boek 6 van het Burgerlijk Wetboek (BW) aansprakelijk worden gesteld voor schade. Dit kan wanneer de openbare verlichting niet voldoet aan de eisen die men in de gegeven omstandigheden daaraan mag stellen (artikel e.v. en artikel 6.174). Het aansprakelijkheidsbeginsel heeft alleen betrekking op de functie van verkeersveiligheid van de openbare verlichting. Het is wettelijk niet verplicht om een weg of openbare ruimte te verlichten, maar het ontbreken van verlichting of het onjuist verlichten kan wel worden bestempeld als zijnde het plegen van een onrechtmatige daad. Hieruit kan schadeplichtigheid ontstaan. De sociale veiligheid en leefbaarheid blijven hierbij buiten beschouwing, voor zover ze geen invloed hebben op de verkeersveiligheid. Richtlijn Openbare Verlichting 2011 (ROVL-2011) De ROVL-2011 geeft advies over de verspreiding en hoeveelheid licht op straat. Deze zijn afhankelijk van de hoeveelheid verkeer en de wegcategorie. De ROVL-2011 is opgesteld door de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV) en gebaseerd op de internationale aanbeveling CIE Het is een richtlijn en geen wettelijke verplichting. Het advies is een hulpmiddel voor wegbeheerders. De ROVL-2011 weerspiegelt de verandering in denken die de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden. Duurzaamheid, niet verlichten tenzij en van het aanpassen van het lichtniveau op tijdstippen dat er minder verkeer is, spelen een centrale rol. Politiekeurmerk Veilig Wonen (PKVW) Doel van het Politiekeurmerk Veilig Wonen is om criminaliteit te verminderen en het gevoel van veiligheid te vergroten in de woonomgeving te verminderen. Er zijn drie deelcertificaten: - Woning (W), betreft de verantwoordelijkheid van de woningeigenaar of huurder - Complex (C), betreft de verantwoordelijkheid van de eigenaar van het complex - Veilige Omgeving (O), betreft de verantwoordelijkheid van de gemeente Voor het certificaat Veilige Omgeving worden eisen gesteld aan bijvoorbeeld de openbare verlichting. Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO) Bij het Keurmerk Veilig Ondernemen staat samenwerking tussen de verschillende organisaties centraal. Bedrijventerreinen en winkelgebieden kunnen het keurmerk krijgen, als zij structurele maatregelen nemen op het gebied van de veiligheid. Verlichting kan onderdeel uitmaken van de gekozen totaalaanpak. De gemeente Bladel heeft: - Keurmerk Veilig Ondernemen bedrijventerreinen; - Keurmerk Veilig Ondernemen kernwinkelgebied Hapert; Voor het kernwinkelgebied van de kern Bladel wordt in het derde kwartaal van 2015 de procedure opnieuw opgestart voor het Keurmerk Veilig Ondernemen. Daarnaast heeft de gemeente Bladel twee convenanten voor camerabeveiliging. In deze convenanten liggen afspraken vast voor camerabeveiliging op het Kempisch Bedrijvenpark en op de bestaande bedrijventerreinen. Openbare verlichting kan op bepaalde plaatsen een belangrijke rol spelen op het gebied van camerabeveiliging. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

6 Energieakkoord In het Energieakkoord ligt een robuust en toekomstbestendig energie- en klimaatbeleid vast voor de periode tot 2030 op rijksniveau. Hierin staan de volgende landelijke doelstellingen genoemd voor openbare verlichting (OVL) en verkeersregelinstallaties (VRI's): - 20% energiebesparing bij OVL en VRI's in 2020 ten opzichte van 2013; - 50% energiebesparing bij OVL en VRI's in 2030 ten opzichte van 2013; - 40% van de OVL is voorzien van slim energiemanagement in 2020; - 40% van de OVL is energiezuinig in 2020; - Rijkswaterstaat past per 2014 in tunnels energiezuinige OVL toe bij nieuwbouw en renovatie waarbij de verlichting wordt vervangen. Voor openbare verlichting wordt gestreefd naar een versnelde renovatie van het huidige, grotendeels verouderde park. Deze doelstellingen gelden voor heel Nederland, dus niet iedere individuele gemeente hoeft de benoemde energiebesparing te halen ten opzichte van Gemeenten die al veel energie bespaard hebben in de periode tot 2013 dragen voornamelijk bij aan doelstellingen op het gebied van energiemanagement en toepassen van energiezuinige OVL. b. Regelgeving Overige Lichtbronnen De volgende wetten en richtlijnen zijn van belang voor overige lichtbronnen. Wet algemene bepalingen omgevingsrecht Afspraken om hinder door kunstverlichting van een bedrijf te voorkomen, worden vastgelegd in een omgevingsvergunning. Uitvoeringsregelingen In plaats van een omgevingsvergunning kan ook één van de Algemene Maatregelen van Bestuur gelden voor een bedrijf (8.40 Wet milieubeheer). Dit houdt in dat voor een aantal bedrijven van rechtswege verschillende milieuaspecten (onder andere lichthinder) geregeld zijn. Deze regels gelden naast de regels van het bestemmingsplan. De strekking van de voorschriften is als volgt: - Voorkomen van lichthinder en als dat niet mogelijk is, lichthinder beperken tot een aanvaardbaar niveau; - De verlichting van gebouwen en van open terrein(en) van de inrichting, inclusief de verlichting ten behoeve van reclamedoeleinden, zodanig uitvoeren dat directe lichtinstraling op licht doorlatende openingen van woon- of slaapvertrekken, in gevels of daken van woningen wordt voorkomen; - Gedurende een specifiek tijdspad is de verlichting uit of niet-zichtbaar (bijvoorbeeld bij assimilatiebelichting en verlichting bij sportvelden e.d.). Barim (Activiteitenbesluit) In het Barim (Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer, ook wel het Activiteitenbesluit genoemd) is alleen een zorgplicht opgenomen voor bedrijven. Die houdt in dat nadelige gevolgen voor het milieu zoveel mogelijk voorkomen danwel beperkt moeten worden tot een aanvaardbaar niveau. Concrete grenswaarden worden in het Barim niet genoemd. Op de website van Infomil wordt aangegeven dat men kan aansluiten bij de Algemene Richtlijnen betreffende lichthinder van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde. In deze richtlijnen zijn, afhankelijk van de omgeving, streefwaarden opgenomen voor de verlichtingssterkte en lichtsterkte. Aan deze streefwaarden kan worden getoetst. Natuurbeschermingswet 1988 Naast de omgevingsvergunningplicht op grond van de Wabo is er mogelijk ook nog een vergunningplicht op grond van de Natuurbeschermingswet Zeer kort samengevat is een vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 nodig als van een activiteit significant negatieve gevolgen worden verwacht. Als beide vergunningplichten gelden voor één project, dan moet de vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 worden gekoppeld aan de omgevingsvergunning. Het bevoegd gezag voor de Natuurbeschermingswet 1998 moet in dat geval een verklaring van geen bedenkingen afgeven die wordt opgenomen in de omgevingsvergunning. In deze situatie mag de activiteit niet zonder omgevingsvergunning met ingevoegde verklaring van geen bedenkingen worden uitgevoerd. Nota natuur, bos en landschap In de Nota natuur, bos en landschap geeft de Rijksoverheid het belang aan van het aspect licht voor mens en natuur. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

7 Provinciaal Milieuplan In het Provinciaal Milieuplan 2012 van de provincie Noord-Brabant wordt aandacht geschonken aan het terugdringen van lichthinder in natuur en stiltegebieden. Bestemmingsplannen gemeente Bladel De toelichting van elk bestemmingsplan bevat een paragraaf over de wijze waarop in de juridische regeling is omgegaan met het aspect licht. Deze verplichting vloeit voort uit artikel onder d van het Besluit ruimtelijke ordening. Er vindt, uitzonderingen daargelaten, geen directe vertaling plaats naar het aspect licht in de juridische regeling van het bestemmingsplan (verbeelding en voorschriften). Wel moet in de planvorming rekening worden gehouden met het aspect licht in relatie tot toegelaten functies. In de toelichting van het bestemmingsplan is terug te vinden wat de overwegingen zijn geweest met betrekking tot de functie die wordt toegestaan in relatie tot licht(hinder). APV, Bouwbesluit en Bouwverordening In de Algemene Plaatselijke Verordening (APV), het Bouwbesluit en de Bouwverordening staan regels over het voorkomen van overlast als gevolg van lichthinder. Relatie Toekomstvisie en Raadsprogramma De gemeente creëert een leefbare en toekomstbestendige samenleving met duurzame oplossingen voor bouwen en wonen waaronder ook de vermindering van de belasting van het milieu en de verbetering van de milieukwaliteit en veiligheid. Plattelandsnota In de plattelandsnota (2013) is opgenomen dat het terugdringen van lichthinder een toetsingsaspect vormt bij vergunningverlening door aanvullende voorwaarden op te nemen. Verder wordt lichthinder door bedrijven en bij burgerwoningen verboden tussen 23:00 en 6:00 uur en bij sportparken tussen 23:00 en 7:00 uur. Het lokale gezondheidsbeleid ( ) geeft aan dat het beleid uit de plattelandsnota een positief effect op de volksgezondheid kan hebben vanwege de afname van lichthinder en verminderde verstoring van nachtrust. Milieubeleidsplan In het milieubeleidsplan is vastgelegd dat nieuw verlichtingsbeleid wordt opgesteld en dat burgers en ondernemers worden gestimuleerd om lichthinder en overmatig lichtgebruik terug te dringen. Het geeft aan ook (met hoge prioriteit) te willen handhaven op vergunningsvoorschriften. Het milieubeleidsplan beoogt bij speerpunt Natuur en Ecologie dat alle bedrijven in 2030 zijn ingepast. Dit biedt een goede kapstok wanneer ook nachtelijke inpassing wordt meegenomen. Regionale Milieuvisie Hierin is voor lichthinder de ambitie opgenomen om inzichtelijk te krijgen wat de mogelijkheden zijn ten aanzien van het behoud en herstel van donkere gebieden. Kempen Klimaatvisie De Kempengemeenten willen in 2025 energieneutraal zijn. Door energie te besparen in de openbare verlichting draagt het beleid licht in de openbare ruimte bij aan de doelstelling in de Kempen Klimaatvisie. Beleid van Provincie en Rijkswaterstaat De provincie geeft in haar Milieubeleidsplan aan dat ze zich zal inzetten voor het reduceren van lichthinder in Natura 2000 gebieden, waaronder het in Bladel gelegen Kempenland, en in stiltegebieden. In de verordening Ruimte noemt de provincie donkerte als element bij ecologische waarde. c. Bestaande juridische mogelijkheden om lichthinder tegen te gaan Bij vergunningverlening en handhaving zijn de volgende wetten, regels en richtlijnen bruikbaar: - Wet Milieubeheer/ Activiteitenbesluit/ Barim; - NSVV richtlijnen voor tegengaan lichthinder (sport, terreinen, aanlichting, reclame); - Algemene Plaatselijke Verordening; - expliciete bepalingen in de Welstandsnota, bestemmingsplan en andere gemeentelijke beleidsnota s. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

8 Hoofdstuk 4: Functie en effecten van verlichting Mensen maken gebruik van de openbare ruimte, verblijven daar en verplaatsen zich van A naar B. Dat doen ze overdag maar ook als het donker is. Het gaat daarbij om woon-werkverkeer en om persoonlijke en bedrijfsmatige bewegingen. Om alles veilig te laten verlopen plaatsen gemeenten openbare verlichting. Private partijen plaatsen eveneens lichtbronnen op eigen terrein of aan hun gebouw. Hieronder worden de functies van verlichting toegelicht. De positieve maar ook negatieve effecten op de omgeving worden benoemd. a. Verkeersveiligheid Verkeersveiligheid is één van de belangrijkste argumenten om verlichting te plaatsen. Ten aanzien van de verkeersveiligheid is het voornamelijk van belang dat weggebruikers het verloop van de weg en de aanwezigheid van zijwegen, objecten en andere weggebruikers kunnen waarnemen. Openbare verlichting heeft voor het verkeer drie functies: - verlichten (objecten, andere weggebruikers); - geleiden (bochten); - attenderen (zijwegen, kruisingen). De aanwezigheid van licht draagt bij aan overzichtelijke verkeerssituaties. Licht kan dit echter niet alleen. Ook het ontwerp van de wegenstructuur, de aanwezige reflecterende markering en het onderhoud van de weg spelen hierbij een rol. b. Sociale veiligheid Sociale veiligheid ofwel beleving van de veiligheid door mensen heeft te maken met criminaliteit, gevaar en overlast. Sociale veiligheid heeft twee aspecten, objectieve en subjectieve veiligheid. Objectieve sociale veiligheid is meetbaar, bijvoorbeeld door het aantal incidenten dat plaatsvindt. Bij subjectieve sociale veiligheid gaat het om hoe mensen hun omgeving beleven, of ze zich veilig voelen. Verlichting heeft een beperkt effect op de daadwerkelijke veiligheid; 100% veiligheid kan niet worden gegarandeerd. Verlichting draagt alleen bij aan de sociale veiligheid wanneer sprake is van sociale controle: zien en gezien worden. Civiele maatregelen en het toepassen van specifieke lichtkleuren (effect op gezichtsherkenning) dragen bij aan de overzichtelijkheid van een gebied. Het verlichten van (fiets)routes kan schijnveiligheid creëren. Soms is het vanuit sociale veiligheid beter om juist niet te verlichten. Hierdoor wordt concentratie van verkeersstromen in avond en nacht bevorderd. c. Leefbaarheid Leefbaarheid legt de relatie tussen de gebruiksfunctie van een gebied en de vraag hoe prettig het is om je in dat gebied te bevinden of te bewegen. Sfeer is een kernbegrip hierbij. Dit heeft te maken met lichtsterkte en lichtkleur en accenten. In ieder gebied is andere verlichting passend qua intensiteit, kleur en vormgeving. Ongewenst licht (lichthinder/lichtvervuiling) moet zoveel mogelijk worden voorkomen. d. Effecten op mens en natuur Duisternis is belangrijk voor mensen, dieren en planten. Overdadige verlichting 's nachts verstoort het dag- en nachtritme en kan de fysieke en psychische gezondheid voor mens en dier negatief beïnvloeden. Als kunstlicht hinderlijk is voor mens of natuur is er sprake van lichthinder. Nederland behoort inmiddels tot de landen met de meeste lichthinder in de wereld. Bij buitensportcomplexen is de lichtverspreiding en potentiële hinder voor aanwonenden over het algemeen groot. Door de lichtverspreiding te minimaliseren, wordt lichthinder voor de omgeving verminderd. Overmatige verlichting of verkeerd gerichte verlichting kan ook leiden tot verblinding. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

9 De aanwezigheid van licht in het donker heeft negatieve effecten op de fauna. Licht verstoort het bioritme van dieren. Dit vermindert de fitheid door stress uit slaapgebrek. Dieren worden ook langer bejaagd, zodat er meer ten prooi vallen aan natuurlijke vijanden. De helft van de dier- en insectensoorten in Nederland zijn nachtdieren. In algemene zin is het beperken van lichthinder mogelijk door het verwijderen van verlichting, het toepassen van een lagere verlichtingssterkte of het beter richten van de lampen. e. Versterken van kernkwaliteiten in waardevolle natuurgebieden Donkerte wordt de laatste jaren herontdekt als kwaliteit. Dit geldt voornamelijk in grote natuur- en bosgebieden. Rust, ruimte, stilte en donkerte zijn kernkwaliteiten van deze gebieden. De afwisseling van daglicht met de nachtelijke donkerte is een oergegeven van de natuurlijke omgeving. Door het sterk toegenomen gebruik van kunstlicht staat deze kwaliteit zwaar onder druk. Waardevolle landschappen hebben baat bij de afwezigheid van lichtmasten (openheid) en verlichting (donkerte). Het landschap wordt verstoord door lichtkoepels boven de horizon en door aanwezigheid van felle lampen. Minder verlichten draagt ook bij aan een andere beleving van de sterrenhemel. Door minder te verlichten neemt het aantal zichtbare sterren toe. f. Versterken van kernkwaliteiten in centrumgebieden en op bedrijventerreinen In centrumgebieden en op bedrijventerreinen zijn naast een veilige werkomgeving ook het terugdringen en het voorkomen van criminele activiteiten belangrijke vestigingsvoorwaarden. Het passend verlichten van deze gebieden draagt bij aan de waardevastheid en het imago van deze gebieden. Gerichte aanlichting en het toepassen van lichtkleuren die herkenbaarheid van gezichten en voertuigen bevorderen verdienen hier de voorkeur. In deze gebieden past commerciële verlichting zoals reclameverlichting, naamsaanduiding en verlichting gericht op promotionele activiteiten. Deze verlichtingsvormen worden bij voorkeur zodanig uitgevoerd dat strooilicht en lichthinder wordt voorkomen. Bij voorkeur wordt de verlichting s nachts gedimd of uitgeschakeld. g. Klimaat, duurzaamheid en energie Energiebesparing speelt een steeds belangrijkere rol, niet alleen vanuit kostenbesparing. De reductie van CO 2 -emissie in relatie tot klimaatverandering is één van de belangrijkste aspecten in het milieubeleid. In Bladel komt 40% van het gemeentelijke energieverbruik voor rekening van de openbare verlichting. Besparingen hierop zijn mogelijk door niet of minder te verlichten en/of door het toepassen van energiezuinige technieken. In het kader van het milieu speelt ook duurzaamheid een belangrijke rol. De belangrijkste aspecten bij de inkoop, plaatsing en onderhoud van openbare verlichting zijn het materiaalgebruik, het lichtontwerp en het energieverbruik. Uitgangspunt is het toepassen van milieuvriendelijk geproduceerde materialen met een lange levensduur, de recyclingmogelijkheden van gebruikte materialen en het bewust omgaan met vrijkomende afvalstoffen bij fabricage, onderhoud en het verwijderen van verlichtingsmiddelen. Het lichtontwerp is gebaseerd op een minimale benodigde lichtsterkte, waarbij de verlichting op bepaalde tijden wordt gedimd. h. Voorbeeldfunctie Door als gemeente zelf zorgvuldige afwegingen te maken waarbij naast de veiligheid ook aspecten als energieverbruik en lichthinder zijn meegenomen, worden burgers en bedrijven geïnspireerd om dit voorbeeld te volgen. Het is belangrijk dat de gemeente het goede voorbeeld geeft en zelf daadkracht toont. Politiek en maatschappelijk gezien is openbare verlichting een onderwerp waarmee de gemeente Bladel zich kan en wil manifesteren als een milieubewuste organisatie. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

10 Hoofdstuk 5: De Techniek De gemeente Bladel is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de openbare verlichting. De ontwikkelingen op dit gebied gaan momenteel erg snel. Doel van dit beleidsplan is een ambitieuze up-to-date doch realistische visie te ontwikkelen die het kader vormt voor het uitvoeringsplan openbare verlichting. Dit uitvoeringsplan openbare verlichting stelt het college vast. Deze beleidsvisie sluit aan bij de huidige en toekomstige ontwikkelingen. a. Omschrijving Het bovengrondse deel van de openbare verlichtingsinstallatie bestaat uit drie onderdelen: - mast; - armatuur; - lamp. Daarnaast behoren ook grondspots, verlichte abri s, ANWB-masten, plattegrondkasten en het ondergrondse kabelnet tot de openbare verlichtingsinstallatie. b. Technische ontwikkelingen Energiezuinige lampen en armaturen Twee onderdelen van de verlichtingsinstallatie hebben een belangrijke invloed op het energieverbruik, namelijk de lamp en het armatuur. Door technische ontwikkelingen komen er steeds efficiëntere armaturen en energiezuinigere lamptypen beschikbaar. We kunnen verschillende typen lampen onderscheiden. In de eerste plaats kunnen we onderscheid maken in gloeilampen, gasontladingslampen en LED s (light emitting diodes). Gloeilampen worden niet toegepast in openbare verlichting; hiervoor worden voornamelijk gasontladingslampen gebruikt. Gasontladingslampen kunnen onderverdeeld worden in natriumlampen, metaal-halogeen, fluorescentie lampen en hoge druk kwiklampen. Ieder lamptype heeft andere eigenschappen qua lichtkleur, kleurweergave en energieverbruik. Hoge druk kwikdamplampen worden in nieuwe verlichtingsinstallaties om milieutechnische redenen niet meer toegepast. Een armatuur is doorgaans voor een bepaald type lamp ontworpen, en kan daarom geen andere lamptypen bevatten. Op het moment dat een armatuur is afgeschreven of defect is, wordt deze vervangen door een armatuur, dat geschikt is voor een energiezuinige lamp. Sox verlichting LED verlichting LED, Inductie en overige (nieuwe) lampsoorten LED is de afkorting voor Light-Emitting Diode. LED is een lichtbron met een laag energieverbruik en een lange levensduur. In openbare verlichting maakt de LED haar opmars doordat de techniek verder ontwikkeld is en de aanschafkosten steeds lager worden. Andere voordelen van LED zijn, dat licht gericht kan worden toegepast en dat vele kleurstellingen mogelijk zijn. Verlichting op basis van inductie is ook mogelijk. Leveranciers claimen lange levensduur en grote energiebesparing. De aanschafkosten zijn nu nog hoog. De techniek is daarom vooral op moeilijk bereikbare locaties toegepast (hooggeplaatste reclames bijvoorbeeld). Als de marktprijzen verder dalen, kan inductie vaker in OVL worden toegepast. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

11 Naast de ontwikkeling van LED vindt ook productontwikkeling plaats voor andere verlichtingssoorten. Het gaat te ver om alle innovaties te benoemen, maar bij renovaties en uitbreidingen van de openbare verlichting worden nieuwe technieken op gebied van effectiviteit en efficiency vergeleken met de bestaande technieken. Dimmen Er zijn steeds meer mogelijkheden om verlichting te dimmen. Dimmen maakt energiebesparing mogelijk. Bovendien wordt de lichthinder beperkt, als de verlichting wordt teruggeschakeld op momenten dat dit mogelijk is. - Statisch dimsysteem: dit systeem zorgt ervoor dat op vaste tijden het licht harder of zachter gaat branden. De systemen zijn relatief goedkoop in te bouwen in bestaande armaturen en tegen beperkte meerkosten in nieuwe armaturen. - Dynamisch dimsysteem: Dit systeem houdt rekening met wijzigende omstandigheden. Het kan per dag ingeregeld worden maar bijvoorbeeld ook per week of bij een calamiteit of extra verkeersdrukte. Nadeel: ook hier zijn hogere investeringskosten, gevolgd door een intensiever technisch beheer. Masten Voorheen bestonden masten uit staal en aluminium, tegenwoordig zijn ook kunststof en houten masten verkrijgbaar. Ieder materiaal heeft haar specifieke eigenschappen. Het is niet aan te geven wat het meest duurzame materiaal is in algemene zin. Er is een groeiende aandacht voor de zogenaamde botsvriendelijkheid van masten. Het effect van de botsing tegen de mast hangt onder andere af van het materiaal van de mast en de snelheid van het voertuig. Actieve en passieve markering en wegdekreflectie Markeringstechnieken en wegdekreflectie maken het verloop van de weg zichtbaar en vergroten zo de verkeersveiligheid. Deze technieken kunnen aanwezige openbare verlichting ondersteunen. In bepaalde situaties is het zelfs een veilig en energiezuinig alternatief voor verlichting. Dat laatste is vooral het geval in het buitengebied. Bij passieve markering wordt er gebruik gemaakt van reflectie van de koplampen. Actieve markering heeft een lichtbron geïntegreerd waardoor het van grotere afstand zichtbaar is. Kleuren licht Ieder lamptype heeft andere eigenschappen qua lichtkleur, kleurweergave en energieverbruik. In de openbare ruimte worden steeds meer kleurenlampen toegepast. Voor de mens hebben de verschillende kleuren effect op de sfeerbeleving en op het zicht. Deze effecten kunnen positief of negatief zijn afhankelijk van de situatie. Bij groen licht is de gezichtsherkenning minder. Gezichtsherkenning is belangrijk voor de subjectieve veiligheidsbeleving van de voorbijganger. Bij geel licht vermindert de kleurherkenning, hierdoor wordt bijvoorbeeld het zoeken naar een auto op een parkeerplaats lastiger. Wit licht draagt bij aan gezicht- en kleurherkenning. Hierdoor kan men ook met een lagere lichtopbrengst toe. De mate waarin diersoorten worden verstoord door verschillende kleuren uit het kleurenspectrum, wordt landelijk uitgebreid onderzocht. Netbeheer/aanleg eigen netten Bij nieuwe projecten wordt bekeken of het voor de gemeente voordelen biedt om een eigen net aan te leggen in plaats van het net van de netbeheerder te benutten. Energiebesparingsmogelijkheden Er is een aantal kansen om energie te besparen. Hieronder staat een korte opsomming. Percentage Maatregel: 100 % besparing - niet plaatsen van nieuwe verlichting; - weghalen van bestaande verlichting; - uitzetten van bestaande verlichting; Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

12 - het toepassen van andere technieken bijvoorbeeld op basis van reflectie als alternatief voor verlichting; 20 tot 50 % - het toepassen van dimsystemen; % - het toepassen van witlicht; - het toepassen van energiebesparende lampen; 0% - het gebruiken van armaturen die lichthinder vermijden. c. Maatschappelijke ontwikkelingen Naast technologische ontwikkelingen spelen ook maatschappelijke ontwikkelingen een rol: Duurzaamheid De laatste jaren groeit de aandacht voor duurzaamheid. Het gaat hierbij om energiebesparing, maar ook om het gebruik van duurzame materialen. Marktpartijen zijn actief ingesprongen op deze maatschappelijke ontwikkeling. Er worden veel innovatieve, duurzame producten op de markt gebracht. Lichtvervuiling Vanuit burgers, maatschappelijke organisaties en overheden is er meer aandacht voor de negatieve effecten van kunstlicht. Het kost energie, heeft een verstorende werking op dieren en mensen en vervuilt het nachtelijk landschap. De roep om meer natuurlijke duisternis wordt luider. Dit vraagt om bewust verlichten: alleen verlichten waar noodzakelijk, op momenten dat het nodig is en op een manier die zo weinig mogelijk lichthinder veroorzaakt. Veranderende rol van de burger en het bedrijfsleven Het is belangrijk om burgers en ondernemers actief te betrekken bij het inrichten van de openbare ruimte. Dit resulteert in meer draagvlak. Bladel houdt inwoners en ondernemers op de hoogte via pers, brieven en websites. In specifieke gevallen, waarbij de verandering groot is (zoals het plaatsen of weghalen van grotere hoeveelheden lichtmasten), wordt burgerparticipatie toegepast. De gemeente Bladel vervult zelf een voorbeeldfunctie door energiezuinige en duurzame vervanging van de openbare verlichting toe te passen. Daarnaast worden burgers en bedrijven geïnformeerd over het toepassen van nieuwe technieken op eigen terrein. Op deze manier wordt op het gebied van verlichting uitvoering gegeven aan burgerparticipatie. Visie op verlichting in Nederland Versterkt door de hiervoor genoemde maatschappelijke ontwikkelingen, verandert de visie op licht. Altijd en overal verlichten is niet langer vanzelfsprekend. Een bewuste afweging is noodzakelijk. Licht waar nodig, donker waar mogelijk. Er wordt gekeken naar het totaalbeeld; naast de gemeentelijke openbare verlichting zijn ook andere lichtbronnen in de openbare ruimte die eigendom zijn van andere partijen van belang. d. Enkele kengetallen openbare verlichting Bladel Het areaal. De omvang aan verlichtingsmiddelen is als volgt samengesteld (per juli 2014): Aantal lichtmasten: stuks Aantal armaturen: stuks Aantal lampen: stuks. Genoemde aantallen zijn exclusief abri s, ANWB-masten, plattegrondkasten en digitale informatieborden. Aantal lampen Het aantal lampen is sinds 2005 met 22% toegenomen van in 2005 tot nu. De achtergrond van deze uitbreiding is: - Het areaal is meer volledig in kaart gebracht; - De boogmasten in het centrum zijn nu als twee objecten meegenomen; - Sportveldverlichting, grondspots en dergelijke zijn geïnventariseerd en ook opgenomen; - Uitbreiding van het areaal door nieuwbouw. Lampsoorten. De afgelopen beleidsperiode is ingezet om oude energie onzuinige lampen te vervangen door moderne lampen zoals PLL en LED. De verschuiving binnen de toegepaste soorten is zichtbaar in onderstaande grafieken. Hierin is duidelijk te zien dat de uitbreiding heeft plaatsgevonden door een Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

13 toename van het aandeel PLL, CPO en LED-lampen ten koste van de SOX-lampen (lagedruk natrium). Het aantal SOX-lampen is gereduceerd en het aantal zuinige lampen is gegroeid. Deze cijfers betreffen wegverlichting en zijn exclusief abri s, ANWB masten en plattegrondkasten. 13% 0% % 1% % 0% 0% 0% 35% 51% 34% 54% 13% 1% 0% 3% % 59% Hogedruk gasontlading (cpo) Lagedruk kwik (pll-tld) Lage druk natrium (sox) Hoge druk natrium (sont) LED Hogedruk kwik (hpln) cpo 0% 0% 3% pll-tld 51% 54% 59% sox 35% 34% 24% sont 13% 12% 13% LED 0% 0% 1% hpln 1% 0% 0% Schakel- en dimtijden De gemeente Bladel kent voor haar kernen verschillende schakeltijden. De verlichting wordt wel astronomisch geschakeld. In de kern Bladel, Casteren en Netersel schakelt de avondverlichting uit om uur, voor de overige kernen is dit uur. s Morgens schakelt de verlichting niet meer in. De branduren per jaar per lampsoort zijn voor een avondbrander uur (Bladel, Casteren en Netersel) respectievelijk uur (overige kernen) en voor een nachtbrander uur. Een avondbrander brandt slechts 27-32% ten opzichte van een nachtbrander. In enkele van de afgelopen jaren gerealiseerde OVL-projecten zijn armaturen geplaatst waarbij de lampen tijdens de nachtelijke uren worden gedimd. Leeftijdsopbouw In onderstaande tabel is het aantal masten en hun plaatsingsjaar weergegeven. Aantal 2007 Aantal 2014 Plaatsingsjaar Masten Armaturen Masten Armaturen t/m Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

14 Aantal 2007 Aantal 2014 Plaatsingsjaar Masten Armaturen Masten Armaturen onbekend Totaal Energieverbruik en Rendement Het energieverbruik voor de totale openbare verlichting (wegverlichting en overige openbare verlichting) is 823 MWH in het jaar De energiekosten inclusief energiebelasting zijn gelijk aan 27% van de totale begroting voor openbare verlichting in Het energieverbruik is zichtbaar gemaakt in de volgende grafiek. De nu beschikbare kengetallen voor 2005, 2010 en 2013 zijn: Verschil t.o.v Energieverbruik in kwh ,63% Lampsysteemrendement 91,65 88,95 87,95-4,03% Lichtstroomproductie Mlh ,61% Geïnstalleerd vermogen Kw ,19% Aantal lampen ,03% Het rendement van de totale OVL installatie is de afgelopen jaren iets afgenomen. - Het energiegebruik is sinds 2005 toegenomen met 8,6%. Dit is het gevolg van het vervangen van lampen met lage vermogens door lampen met een hoger vermogen en door uitbreiding van de installatie door reconstructies en nieuwbouw. Deze aanpassing was noodzakelijk om aan de Nederlandse Prakrijkrichtlijn te voldoen. - Verwacht wordt dat het energiegebruik de komende jaren zal afnemen door dimtoepassingen en het gebruik van energiezuinige (LED-) lichtbronnen van de installatie. Andere technieken naast verlichting Bij renovaties en het inrichten van nieuwe wegvakken en openbare ruimtes wordt naast het toepassen van verlichting gekeken naar alternatieven. Zo zijn in het wegdek dynamische kattenogen toegepast voor een betere geleiding. Andere mogelijkheden zijn het toepassen van belijning, andere kleuren asfalt, reflectoren, dynamische verlichting die alleen aangaat wanneer beweging wordt gedetecteerd, enz. Wegcategorieën De gemeente beschikt over een Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP). Dit wegencategoriseringsplan is gebaseerd op een duurzame inrichting van gebieden. De wegencategorisering staat aan de basis van de vormgeving van de weginrichting en is ook het uitgangspunt voor het gewenste verlichtingsniveau op een bepaald weggedeelte of gebied. De volgende wegcategorieën zijn benoemd: Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

15 - Wijkontsluitingsweg buiten de bebouwde kom 80 km; - Wijkontsluitingsweg binnen de bebouwde kom km; - Wijkontsluitingsweg binnen de bebouwde kom 50 km; - Erftoegangsweg IIIa, binnen de bebouwde kom 30 km; - Erftoegangsweg IIIa, buiten de bebouwde kom 60 km; - Erftoegangsweg IIIb, verblijfsgebied 30 km; - Erftoegangsweg IIIb, industriegebied 30 km; - Erftoegangsweg IIIb, buiten de bebouwde kom 60 km; - Erftoegangsweg IIIb, onverhard; - Erftoegangsweg IIIb, alleen toegankelijk voor fietsers. e. Overige verlichting in beheer van de gemeente De gemeente beheert naast wegverlichting, ook verlichting voor andere functies. Deze lichtbronnen zijn grotendeels op hetzelfde elektriciteitsnet aangesloten als de openbare wegverlichting. Het stroomverbruik is laag vergeleken bij de wegverlichting. De belangrijkste lichtbronnen zijn: Sportparken; Parkeerterreinen; Aanlichten van gebouwen; Reclameverlichting ; Overige functionele verlichting: verlichte kasten met gemeentelijke plattegronden ; bewegwijzeringmasten met verlichting; informatiezuilen/evenementenborden. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

16 Hoofdstuk 6: Keuzes Beleidsvisie Om te komen tot een ambitieuze en up-to-date visie voor verlichting van de openbare ruimte zijn de overwegingen en informatie uit de vorige hoofdstukken als basis genomen. Op basis van de mogelijke technieken en de beschikbare middelen is in dit hoofdstuk de koers vastgelegd die de gemeente Bladel wil varen. a. Energie besparen In de periode tot 2030 wil de gemeente Bladel fors besparen op het energieverbruik van de openbare verlichting. In de periode vanaf 2005 tot 2014 is het energiegebruik toegenomen met 8,6%. Dit is het gevolg van het vervangen van lampen met lage vermogens door lampen met een hoger vermogen, het inschakelen van nachtbranders en door uitbreiding van de installatie door reconstructies en nieuwbouw. De ambitie is om het energieverbruik te reduceren. Het toepassen van een combinatie van energiebesparende maatregelen is hiervoor noodzakelijk, zoals: - Het niet plaatsen van lichtmasten; - Het weghalen van lichtmasten (alleen verlichten waar dit noodzakelijk is); - Minder verlichting door benutting infrastructurele mogelijkheden bij weginrichting; - Het toepassen van dimsystemen; - Het uitschakelen van nachtelijke verlichting; - Het toepassen van wit licht; - Het toepassen van energiebesparende/energiezuinige lampen. Door als gemeente zelf een voorbeeldfunctie te vervullen, stimuleert de gemeente andere partijen (inwoners en ondernemers) om actie te ondernemen om hun eigen energiegebruik terug te dringen. Bladel kiest voor de meest energiezuinige oplossing. Bladel past innovatieve verlichtingstechnieken toe bij renovaties en nieuwe projecten Door zelf een voorbeeldfunctie te vervullen, stimuleert de gemeente andere partijen om hun eigen energieverbruik tegen het licht te houden. Verlichting van abri s wordt uitgeschakeld nadat de laatste buslijn is gepasseerd b. Milieuvriendelijke verlichting (incl. voorkomen lichthinder) Wanneer geen verlichting wordt geplaatst, is sprake van de ultieme vorm van duurzaamheid, milieuvriendelijkheid en energiebesparing. Direct gevolgd door het uitzetten van verlichting, het toepassen van reflectie als alternatief voor verlichting en het verwijderen van lichtmasten die middels hergebruik weer elders in de gemeente een nieuw leven kunnen beginnen. Door het toepassen van vernieuwende armaturen die geschikt zijn voor gerichte aanlichting wordt strooilicht voorkomen. Ook het uitstellen van vervanging van de OVL kan in het belang van de duurzaamheid zijn. Mits de veiligheid dit toelaat wordt de afschrijvingstermijn verlengd naar 25 voor masten en 50 jaar voor armaturen. Bij de vervanging van materialen aan het einde van de levensduur worden energiezuinige lampen en duurzame armaturen en masten toegepast. Bij reconstructies vindt waar mogelijk versnelde vervanging plaats van energie-inefficiënte lampen door toepassing van dimbare verlichting. Bij de keuze van materialen houden we rekening met de milieubelasting. Verwijderde lichtmasten die nog in goede staat zijn, worden zo veel mogelijk hergebruikt. Niet-herbruikbare materialen worden waar mogelijk gerecycled. Voor alle lichtbronnen geldt dat wordt gekeken naar het energieverbruik, levensduur en kosten bij vervanging. Voor lichtmasten en armaturen wordt gekeken naar de levensduurverwachting en CO2 neutraal geproduceerde materialen. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

17 We zijn ons bewust van de nadelige gevolgen van lichtvervuiling en lichthinder. Ongewenst licht moet worden verminderd. Licht verstoort de flora en fauna. We willen daarom de natuurwaarden beschermen tegen lichtvervuiling door openbare verlichting tot een minimum te beperken in het buitengebied, de recreatiegebieden en de parken. De lichtkleur wordt afgestemd op de functie en locatie van de verlichting. De aspecten lichtvervuiling en lichthinder verdienen bijzondere aandacht bij uitbreiding en vervangen van bestaande verlichtingsinstallaties. Licht dat naar boven straalt of licht dat een woonkamer instraalt is niet gewenst. Bovenstaande figuur geeft het effect van licht op bebouwing weer (gericht aanlichten). Het aanlichten van gebouwen en kunstwerken kan sfeervol zijn maar uitbreiding van dit areaal past niet binnen een gemeente die ervoor kiest om energie op het gebied van openbare verlichting te besparen. Niet verlichten, tenzij oftewel Donker waar mogelijk; licht waar nodig Bladel voorkomt lichthinder die wordt veroorzaakt door openbare verlichting door: lagere lampsterktes toe te passen, te dimmen, verlichting uit te zetten, aanlichting van gebouwen te beperken en sportvelden gerichter aan te lichten Verlichte reclame-uitingen worden niet toegestaan op gemeentelijke lichtmasten Bladel kiest bij openbare verlichting voor energiezuinige oplossingen en duurzame materialen Bladel past de toegepaste lichtkleur aan op de functie van het betreffende type wegvak en de omgeving Bladel past de ambitie stand still-step forward toe voor winkels, (agrarische) bedrijven, sportclubs, recreatieve verlichting en woningen door: Inwoners en ondernemers bewust te maken van de (negatieve) effecten van lichtbronnen. Toepassen wet- en regelgeving om lichtvervuiling te voorkomen en te reduceren Lichthinder te voorkomen bij sportvelden, bedrijven, woningen, terreinverlichting en reclame-uitingen c. Veiligheid en sfeer In verblijfsgebieden moet de openbare verlichting de herkenbaarheid en sfeer van de openbare ruimte bevorderen. De keuze van de lichtsoort speelt daarin een belangrijke rol. Indien verlichting wordt geplaatst is gezichtsherkenning van belang. Dat wordt onder meer bepaald door het goed richten van het licht en de lichtkleur. Wit licht heeft bewezen een betere gezichtsherkenning te geven dan oranje-geel licht. Ook maakt wit licht betere patroonherkenning en herkenning van nummerborden op beveiligingscamera s mogelijk. Koel wit licht wordt in het algemeen als minder sfeervol ervaren. Uit proeven blijkt dat warm wit licht prima toepasbaar is in woonwijken. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

18 Overdag draagt de vormgeving van de lichtmasten bij aan het karakter van de ruimte. Openbare verlichting draagt s nachts bij aan een veilige en vlotte afwikkeling van het verkeer. Daarnaast speelt openbare verlichting een belangrijke rol in een sociaalveilige leefomgeving en in beveiliging van de openbare ruimte en aangrenzende panden. Gebieden zonder openbare verlichting kunnen veiliger zijn dan gebieden met openbare verlichting, simpelweg omdat mensen donkere gebieden vermijden om doorheen te lopen of te fietsen. Bij avond en weinig verkeer worden enkele (fiets)paden verlicht, hierdoor wordt gestimuleerd dat juist van deze paden gebruik wordt gemaakt. De verkeerstromen worden geconcentreerd waardoor een sociaal veiliger route wordt gecreëerd. Ook is het een feit dat bij een gelijkmatig lichtniveau (duisternis) de ogen wennen aan donkerte, waardoor beter zichtbaar is wat er op en naast het pad gebeurt. Door verspreide lichtpunten moeten de ogen steeds opnieuw wennen aan licht en donker en daardoor zie je minder goed wat er in de omgeving buiten de verlichte gedeeltes gebeurt. Op bedrijventerreinen wordt bij renovaties en bij nieuwe ontwikkelingen rekening gehouden met het toepassen van specifieke lichtkleuren die betere beeldscherpte geven bij camerabeveiliging. In Nederland is de Richtlijn Openbare Verlichting (ROVL) vastgesteld. Deze richtlijn is voornamelijk bedoeld voor stedelijke gebieden. Bij toepassing van de richtlijnen uit het advies van de ROVL moet in de gehele gemeente veel verlichting worden verplaatst en bijgeplaatst én moet de lichtsterkte worden aangepast. Op een aantal plaatsen kan ook verlichting weggehaald worden. Deze operatie leidt tot extra kosten, meer energieverbruik en het heeft ook effect op het landschap. Dit advies van de ROVL staat haaks op de ambities om energie te besparen, om donkere gebieden te behouden en het voorkomen van lichthinder. Daarom is deze richtlijn niet een instrument dat blindelings gevolgd kan worden. De gemeente kiest ervoor om de openbare verlichting op maat te laten zijn met de lokale omstandigheden. Het centrumwinkelgebied verlichting toepassen tot maximaal 100% van de landelijke ROVL Buiten het centrumwinkelgebied verlichting toepassen tot maximaal 70% van de landelijke ROVL Waar dat noodzakelijk is uit oogpunt van sociale veiligheid, worden achterpaden verlicht Bladel past de toegepaste lichtkleur aan op de functie van het betreffende type wegvak en op de omgeving d. Betaalbare openbare verlichting De gemeente Bladel is kritisch ten aanzien van het vervangingsmoment. Bij de keuze voor nieuwe verlichtingsinstallaties spelen naast de vervangingskosten ook de exploitatielasten een rol. De energiebesparingsmaatregelen leiden ook tot beperking van de exploitatie kosten. Door standaardisatie van masten, armaturen en lampen houden we de voorraadkosten laag evenals de tijd voor vervanging bij een schade. Waar mogelijk wordt werk met werk gemaakt. Bij nieuwbouw binnen de bebouwde kom of herinrichtingprojecten dient rekening te worden gehouden met vervanging van masten indien deze ouder zijn dan 50 jaar of armaturen die ouder zijn dan 25 jaar. Afhankelijk van de kosten baten analyse kan in bestaande woonwijken en op bedrijventerreinen gebruik worden gemaakt van bestaande aansluitpunten voor de vervanging van OVL. Sober, simpel en doelmatig verlichten zijn kernbegrippen hierbij. De total cost of ownership (=TCO): de totale kosten voor de gemeente van investering tot verbruik en vervanging zijn bepalend voor de keuze. Daarbij ook rekening houden met de terugverdientijd van de investeringen. Voor de verschillende gebiedstypen en wegcategorieën wordt gestreefd naar een standaardisatie om een overvloed aan verschillende types te voorkomen. Dit is noodzakelijk voor het op een doelmatige, efficiënte en verantwoorde manier kunnen onderhouden van het OVL-bestand. Bij afwijking van de standaard (bijvoorbeeld vanwege stedenbouwkundige overwegingen) dient in het project rekening te worden gehouden met extra investering en extra kosten voor beheer. Gezien de garanties die gevraagd worden en nagekomen moeten worden bij het toepassen van (innovatieve) verlichting dient de fabrikant betrouwbaar te zijn nu en in de toekomst. Bovenstaande ontwikkelingen vragen om een integrale aanpak van de openbare ruimte. Bij het ontwerpen van een nieuwe weg of de reconstructie van een bestaande weg kan zo een optimaal Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

19 resultaat bereikt worden. Voorkomen wordt dat, als het ontwerp klaar is, blijkt dat er veel verlichting nodig is. Voor openbare verlichting zijn gemeenten zich vaak bewust van deze wens. Overige lichtbronnen zijn vaak niet in beeld bij een dergelijke integrale aanpak. Ook heeft de gemeente beperkt invloed om verlichting van en door particuliere projecten en ondernemers aan te laten passen. - Bij de start van gebiedsontwikkeling wordt in de ontwerpfase integraal wegontwerp toegepast waardoor minder verlichting noodzakelijk is Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

20 Hoofdstuk 7: Keuzes gebiedsgericht beleid a. Algemeen In het vorige hoofdstuk staan de beleidskeuzes beschreven die voor elk gebied gelden. In deze paragraaf staat beschreven wat de uitgangspunten zijn voor het maken van uitvoeringsplannen voor de verschillende gebiedstypen en wegcategorieën. Zij dienen als vertrekpunt voor het maken van verlichtingsplannen voor renovaties en nieuwe projecten. Het uitvoeringsplan wordt door het college van burgemeester en wethouders opgesteld en vastgesteld. Dit wordt gebaseerd op de keuzes die per categorie/gebied zijn gemaakt. Onderscheid wordt gemaakt in: Bebouwde kom (bebouwde kom op basis van de wegenverkeerswet; komborden); Centrumwinkelgebied; Buiten bebouwde kom; Bedrijventerreinen; Sportterreinen; Bos- en natuurgebieden en groenvoorzieningen; Reclameverlichting (algemeen). Lichthinder moet zoveel mogelijk voorkomen worden. De Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV) heeft richtlijnen opgesteld voor het bepalen van de toelaatbare hoeveelheid licht op bijvoorbeeld omliggende woningen. b. Bebouwde kom - algemeen / woonwijken De gemeente streeft naar een gelijkmatig lichtniveau in woonwijken en hoofdontsluitingsroutes. In het kader van de veiligheidsbeleving wordt met name witlicht toegepast (betere gezichtsherkenning). De komende periode wordt vooral ingezet op: Overbodige verlichting inventariseren en waar mogelijk saneren; Het verder reduceren van de oranje SOX verlichting zodat de lichtkwaliteit op straat verbetert qua lichtsterkte, lichtkleur en lichtvervuiling; Een voetpad wordt alleen openbaar verlicht als deze ook s avonds deel uitmaakt van een doorgaande route. Het gebruik tijdens de wintermaanden dient hierbij als uitgangspunt; Het voortzetten van reguliere vervanging waarbij het armatuur, de lichtbron en lichtsterkte worden afgestemd op de behoefte van dat wegvak; De lichtsterkte is maximaal 70% van de ROVL; De openbare ruimte wordt niet volgens Politiekeurmerk Veilig Wonen verlicht; Achterpaden kunnen op verzoek worden verlicht wanneer de noodzaak hiervoor wordt aangetoond; Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

21 Er worden geen nieuwe verlichte reclames toegestaan. c. Centrum/winkelgebieden In dit gebied is -gelet op de centrumfunctie- een hogere lichtsterkte gewenst. Ook bestaat in dit gebied meer ruimte voor het toepassen van verlichting in etalages en (beperkte) reclameverlichting. De lichtsterkte in het centrumwinkelgebied is maximaal 100% van de landelijke ROVL; Verlichte commerciële uitingen (reclames, etalages e.d.) zijn in overleg mogelijk; Bij voorkeur wordt de verlichting van reclames en etalages na sluitingstijd uitgeschakeld of gedimd; Feestverlichting is energiezuinig, goed gericht en wordt uitgeschakeld buiten openingstijden; Er worden masten, armaturen en lampen gekozen die aansluiten bij de omgeving; Bij obstakels of kruisende verkeersstromen kunnen reflectoren of reflecterende verf worden ingezet. d. Buiten de Bebouwde Kom De gemeente streeft naar een laag lichtniveau buiten de bebouwde kom en in natuurgebieden. Er wordt geen verlichting bijgeplaatst behalve wanneer dit noodzakelijk is vanuit oogpunt van de verkeersveiligheid. Omdat er weinig verlichting is van andere bronnen, heeft de aanpak van de gemeente een grote invloed op het nachtelijk beeld. Ook de provincie hanteert een Niet verlichten, tenzij principe op de rondweg N284 bij Bladel, waar alleen kruisingen, rotondes, scherpe bochten en dergelijke zijn verlicht. Openbare verlichting: Het buitengebied wordt in principe niet verlicht; Alleen waar nodig wordt voor de verkeersveiligheid oriëntatieverlichting toegepast op kruisingen en in gevaarlijke bochten; Lampen worden gedimd waar dit mogelijk is; De verlichting op hoofdfietsroutes blijft gehandhaafd. De verlichting van deze routes heeft een lichtsterkte van maximaal 70% van de ROVL (lichtsterkte). Verlichting bij particulieren en bedrijven: Lichthinder is verboden tussen 23:00 uur en 6:00 uur. Het is van belang om bij vergunningverlening voor reclame-uitingen aan het pand deze voorwaarde op te nemen; Voor de glastuinbouw geldt dat de bedrijven zich moeten houden aan het GLAMI convenant qua afscherming aan de zijkant en bovenzijde; Bij nieuwe ontwikkelingen bij veehouderijen en overige agrarische activiteiten wordt als voorwaarde opgenomen dat geen toename van de lichtuitstoot veroorzaakt mag worden; Bij het herbestemmen van vrijkomende agrarische gebieden wordt de toename van lichtuitstoot voorkomen; Paardenbakken passen energiezuinige en goed gerichte, professionele lampen toe die direct na gebruik (uiterlijk 23:00 uur) uitgeschakeld worden en qua hoogte passen binnen het geldende bestemmingsplan; Open stallen passen maatregelen toe om de lichtuitstraling te minimaliseren door goede armaturen aan te brengen en/of door een aangepast vormgeving en een afscherming buitenaf door bv groen; Voorkeur van gemeente: verlichting bij deuren en terreinverlichting schakelen aan op basis van aanwezigheidsdetectie; Tuin- en sierverlichting op tijdschakelaars zodat deze van 23:00 tot 7:00 uur uitschakelen; Minimaliseren van licht dat van binnenuit straalt over het open landschap of natuur door licht uit te schakelen of het toepassen van gordijnen. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september

22 e. Bedrijventerreinen De gemeente streeft naar een gelijkmatig lichtniveau op de bedrijventerreinen. In het kader van de veiligheid wordt bij vervanging van bestaande verlichting of bij uitbreiding gekozen voor een lichtkleur die leidt tot heldere beelden op locaties waar camerabeveiliging wordt toegepast. Bedrijventerreinen worden verlicht net als andere wegvakken of gebieden (70% van de ROVL); Het dimregime wordt afgestemd op de functie van het bedrijventerrein (of er s nachts wordt gewerkt), de verkeers- en objectieve sociale veiligheid; Openbare verlichting kan, in overleg met bedrijven, op sommige terreinen en tijden worden uitgeschakeld; Bij grote wijzigingen of problemen wordt een integraal oplossingsvoorstel gemaakt en contact gehouden met de bedrijven of het parkmanagement; Lichthinder is verboden tussen 23:00 uur en 6:00 uur; Het is van belang om bij vergunningverlening voor reclame-uitingen aan het pand deze voorwaarde op te nemen; Parkeer- en overige terreinverlichting wordt waar mogelijk uitgeschakeld of gedimd. Deze verlichting staat in goede verhouding met de openbare verlichting; Gevelaanlichting wordt na 23:00 uur uitgeschakeld. Het lichtplan houdt rekening met de reflectiewaarde van de gevel en de richting waarin het licht uitstraalt. Hierbij kan de NSVV richtlijn voorkomen van lichthinder bij het aanlichten van gebouwen worden benut; Ook verlichting van binnenuit verdient de aandacht, bij voorkeur door deze uit te schakelen na sluitingstijd, zo nodig met detectiesysteem vanwege veiligheid en camerabewaking. Er mag niet meer licht buiten het bedrijf of kantoor uitstralen dan aangegeven in de NSVV richtlijn. f. Sportterreinen Om sportterreinen effectief te kunnen gebruiken is het noodzakelijk om deze tijdens trainingsuren en wedstrijden te kunnen verlichten. Strooilicht kan worden voorkomen door bestaande armaturen te vervangen en gericht aan te lichten. Lichthinder van sportverlichting is verboden tussen 23:00 en 7:00 uur (activiteitenbesluit); Met lichthinder wordt bedoeld een bepaalde hoeveelheid licht die uitstraalt naar de omgeving zoals beschreven in de NSVV richtlijnen voor lichthinder door sportverlichting; Lichthinder op overige tijdstippen wordt voorkomen, en als dat niet mogelijk is, dan wordt verlichting tot een aanvaardbaar niveau beperkt; Sportverlichting wordt aan- en uitgeschakeld direct voor en na trainingen en wedstrijden; De verlichting van parkeerplaatsen bij sportvelden wordt na uur uitgeschakeld; Sportveldverlichting wordt goed afgesteld (het beter richten van armaturen) voor vermindering van lichthinder en landschapsvervuiling tegen lage kosten; Bij vervanging van armaturen worden vlakglas en energiezuinige lampen toegepast. g. Bos- en natuurgebieden en groenvoorzieningen Bos- en natuurgebieden en groenvoorzieningen zoals parken worden niet verlicht om donkerte te koesteren (kernkwaliteit) en schijnveiligheid te voorkomen. h. Reclameverlichting (algemeen) De gemeente Bladel wil lichtvervuiling voorkomen die ontstaat door reclameverlichting. Voor algemene toepassing van reclames zijn beleidsregels vastgesteld. Ten aanzien van verlichte reclames gelden de volgende aanvullingen: Knipperende/bewegende lichtreclames zijn niet toegestaan; In de centra van dorpen, in het centrumwinkelgebied en op bedrijventerreinen zijn lichtgevende/ aangelichte commerciële uitingen toegestaan; In woongebieden en het buitengebied is geen verlichte reclame of lichtreclame toegestaan om het landelijke uiterlijk te handhaven (uitgezonderd abri s); Lichtreclames mogen geen uitstraling hebben over het open landelijke gebied; De gemeente Bladel laat geen lichtmastreclames toe omdat ze niet passen bij het landschap en karakter van Bladel. Bovendien zorgen lichtmastreclames voor lichtvervuiling en een hoger energieverbruik; Abri s met billboards zijn aangesloten op het openbare verlichtingsnet en worden uitgeschakeld nadat de laatste lijndienst is gepasseerd. Beleidsplan Licht in de Openbare Ruimte Gemeente Bladel versie 10 september