The Next Step: Coalition of the Willing

Transcriptie

1 The Next Step: Coalition of the Willing Door samenwerking, kennisdeling en alliantievorming naar innovatief ondernemerschap in de Regio Zwolle Hoofdlijn van de strategie en governance voor het regionale innovatiebeleid Opgesteld door: Deltion - Kamer van Koophandel - Kennispoort Regio Zwolle - MKB - Provincie Overijssel - Regio Zwolle - UT Twente - VNO-NCW - Windesheim

2 Inhoudsopgave The Next Step: Coalition of the Willing Inleiding Proces Leeswijzer Kenmerkend Regio Zwolle Positionering Ambitie en doelstellingen Opgave: wat is er nodig om toppositie vast te houden? Innovatieagenda Economische Regio Zwolle Ondernemersbelangen Focus Innovatieagenda Zo gaan we het bereiken Condities voor succes Conclusie Human Capital Raamwerk Regio Zwolle Inleiding Opgave: voldoende en adequaat gekwalificeerd personeel Actielijnen Strategische regionale sturing Vertrekpunten voor de governance Structuur volgt Strategie: positie innovatiebeleid Uitwerking governance Instrumentarium Kennispoort: van en voor ondernemers in het kader van de 3Os Missie Kennispoort, taken en activiteiten Werkwijze sturing, samenwerking partners Governance Kennispoort Financiering Kennispoort Transformatie Bijlagen Bijlage 1 Geconsulteerde ondernemers Bijlage 2 Powerpointnotitie Innovatieagenda Bijlage 3 Memo Governance innovatiebeleid Bijlage 4 Presentatie hoofdlijnen Kennispoort 2

3 The Next Step: Coalition of the Willing De Regio Zwolle heeft zich de afgelopen jaren tot een sterke regionale economie ontwikkeld. Juist in deze economische crisis moet de economie van de Zwolse regio haar veerkracht bewijzen. Met de brede samenstelling van grote en kleine bedrijven, verdeeld over diverse sectoren, vertoont de economie, gezien de omstandigheden, een robuust beeld 1. Het fundament van de economie bestaat uit een groot aantal stevige familiebedrijven die hecht zijn verankerd in de regio. De Regio Zwolle heeft laten zien over een uitstekend vestigings- en investeringsklimaat te beschikken, waar investeringen in deze regio snel tot rendement kunnen leiden. De reputatie van de Regio Zwolle op economisch gebied neemt toe. Potentie Valt er in het licht van de huidige economische prestaties iets te verbeteren? Welke agenda en ambitie kunnen stakeholders voor de economie van de Regio Zwolle nog formuleren? Ondernemers, onderwijs- en kennisinstellingen en overheden hebben de overtuiging dat de Regio Zwolle de potentie heeft tot meer. De kracht van het bedrijfsleven, de strategische ligging van de regio, het lokaal verankerde ondernemerschap, en de vooraanstaande ROC s en HBO s geven een geweldige uitgangspositie. Het verleden heeft aangetoond dat dit voldoende is de regionale economie succesvol te laten zijn. Maar in het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Juist nu is het moment om de potentie van de regio op te zoeken om sneller uit de crisis te komen. De concurrentie op internationale markten neemt toe, het beroep op kennis en creativiteit wordt groter, het aantrekken van vreemd vermogen of publieke financiering is ingewikkelder geworden. De economie in de Regio Zwolle moet zich blijven vernieuwen en versterken, wil de regio ook in de toekomst de perfecte plek zijn voor ondernemers. Want dat is de ambitie: verankering van het bedrijfsleven en het verwerven van nieuwe bedrijven kan alleen met de beste propositie. De Regio Zwolle is World-Class. Power Wat is er voor nodig de potentie om te zetten in nog betere prestaties? De next step voor de Regio Zwolle is samenwerking, kennisdeling, alliantievorming. In de afgelopen decennia is de kracht van het individuele ondernemerschap nadrukkelijk aangetoond. Bij de vier O s (ondernemers, onderwijs, onderzoek en overheden) leeft de overtuiging dat het nu aan komt op de ondernemers die voortrekker willen zijn. Voortrekkers nemen initiatief, zien kansen en benutten die en nodigen anderen uit de krachten te bundelen. Ondernemers spreken in dat verband over de Nieuwe Hanze, een waardevol element van samenwerking en coalitievorming in de historie van de Regio Zwolle. Kennisinstellingen zoeken actief naar verbindingen met het bedrijfsleven en sluiten met hun onderwijs aan op de regionale economie en arbeidsmarkt. Overheden hebben in de Regio Zwolle afgesproken samen te werken en coalitions of the willing 2 in de vorm van clusters te willen ondersteunen. Concreet worden nieuwe clusters zichtbaar rondom Kunststoffen (Polymer Science Park) 3 en rond het Healthcluster 4. De opkomst van de voortrekkers in de Regio Zwolle is begonnen. Samenwerking is geen vanzelfsprekendheid in de Regio Zwolle. Vanuit de overtuiging dat samenwerken loont, nodigen wij in navolging van de clusters kunststoffen en health, ondernemers, kennisinstellingen en overheden uit om naar samenwerking te zoeken: op het gebied van vernieuwend en innoverend ondernemen en human capital. Deltion/Landstede - Kamer van Koophandel - Kennispoort Regio Zwolle - MKB - Provincie Overijssel - Regio Zwolle - UT Twente - VNO-NCW - Windesheim 1 Regio Zwolle monitor Samenwerking tussen bedrijven of bedrijven en kennisinstellingen die er voor willen gaan. 3 Polymer Science Park: open innovatiecentrum rondom het thema kunststoffen. Deelnemende partijen zijn: Maan Group, Beutech, HK-Plastics, Rolsma, Westrup, Robert Pack, Schaepman, Tricas, DSM, Wavin, AKG Kunststofgroup BV, Van Wijhe Verf. Kornelis, Stodt. 4 Healthcluster: namen aangesloten partijen aanvullen: vraag staat uit bij cluster. 3

4 1. Inleiding 1.1. Proces De afgelopen maanden is door een ingestelde Kerngroep Innovatie (met bestuurders vanuit ondernemingen uit de Regio Zwolle, kennisinstellingen en overheden) onder leiding van de gedeputeerde economie en innovatie van de provincie Overijssel en de voorzitter van het portefeuillehouderoverleg Economie Regio Zwolle, intensief samengewerkt in een proces om de regio economisch beter te positioneren, ondernemers beter te ondersteunen bij hun innovatieve ondernemerschap en de regionale samenwerking tussen bedrijven te versterken. Focus lag op het regionale innovatiebeleid en human capital (zie figuur). Het resultaat is samengevat in deze beleidsnotitie: een nieuwe strategische hoofdlijn voor het innovatiebeleid voor de periode in combinatie met een voorstel voor de besturing en uitvoering van het beleid. Het vormt de basis voor besluitvorming. Met dit proces wordt het innovatiebeleid voor de Regio Zwolle vormgegeven voor de periode De gouden driehoek van Overheden, Onderwijs- en onderzoeksinstellingen en Ondernemers hebben elkaar gevonden op het perspectief van economische ontwikkeling, het versterken van regionale samenwerking en een gezamenlijke innovatiestrategie. Ze verbinden zich daaraan middels vanuit hun eigen rol en verantwoordelijkheid Leeswijzer Deze notitie vormt een weergave van de verschillende producten die zijn gemaakt tijdens dit proces. Ieder onderdeel wordt verkort weergegeven. Het complete overzicht van alle producten staat in de bijlagen. Deze beleidsnotitie bestaat uit drie onderdelen: In het eerste deel staat de inhoud centraal: de economische kracht van deze regio en de toekomstige focus van het innovatiebeleid en de human capital agenda. In het tweede gedeelte is de besturing en uitvoering (loket en instrumentarium) van het innovatiebeleid beschreven. Het derde deel zijn de bijlagen. Daarin worden verschillende onderdelen uit deze notitie uitvoeriger beschreven en staat een overzicht van de geconsulteerde ondernemers. 4

5 2. Kenmerkend Regio Zwolle 2.1. Positionering Er is hier iets bijzonders aan de hand. Er ontwikkelt zich een sterke economische kracht in een gebied op de randen van vier provincies, gevormd door de strategische ligging op een scharnierpunt tussen Noord-Nederland en de Randstad en tussen Noord- en Oost-Nederland. Dit gebied heeft als regio geen cultureel-historische en bestuurlijke wortels. Het is de economische samenhang van het gebied, met als economisch centrum Zwolle, die leidend is voor overheden om intensief samen te werken. Het is uniek in Nederland dat er op een dergelijke schaal over gemeentegrenzen en vier provinciegrenzen heen wordt gekeken. Regio Zwolle behoort al jaren tot de beste economisch presterende regio s van Nederland. Nederland behoort tot de vijf meest concurrerende landen ter wereld. De Regio Zwolle staat al jaren in nationale lijstjes bij de top van best presterende regio s. In diverse rapporten waaronder die van bureau Louter en de Regio Zwolle Monitor 2012 komt de regio niet alleen als één van economisch sterke regio s in Nederland naar voren. Ook de kansen voor de toekomst om deze positie vast te houden en zelfs verder uit te bouwen, worden hoog ingeschat. Kortom, deze regio heeft iets om trots op te zijn. Dat is meteen één van de kenmerken: hard werken en er niet mee te koop lopen. Perfecte mix van industrie, dienstverlening, zorg, landbouw en toerisme. De kracht van de regio zit in de breedte van de economische activiteiten en de uitzonderlijke strategische ligging. Daarom gaat het hier ook nu nog relatief goed. De industrie is een belangrijke economische drager. Meer dan 20% van het regionaal inkomen dat hier wordt verdiend komt uit de industrie. Dat is hoger dan het landelijke gemiddelde. Regio Zwolle is een industriële, sterk op materialen georiënteerde regio, waar dingen bedacht worden, geproduceerd, gedistribueerd en verhandeld over de hele wereld. Daarnaast is de diensten en zorgsector sterk vertegenwoordigd. Opvallend is ook de sterke positie van de landbouw. 5 Fantastische regio om te wonen, werken en verblijven. Regio Zwolle biedt een aantrekkelijke mix van rode, groene en blauwe kwaliteiten 6. Er zijn weinig regio s die zo veel afwisseling aan landschappelijke waarden bieden. Met als unique selling points: het bijzondere vaargebied, bijzonder door de erkenning van Nationaal Landschap en de combinatie hiervan met Hanzesteden waar de unieke cultuurhistorie van stad en land te zien en te beleven is. Identiteit en imago van de regio zijn in ontwikkeling. De regio heeft nog geen gezamenlijke beeldvorming over de identiteit en het imago van de regio: zowel naar binnen als naar buiten. Waarheen ontwikkelt de regio zich en wat wil de regio landelijk uitstralen? De regio is landelijk weinig zichtbaar. Zelfbewustzijn op het niveau van de identiteit van de regio ontbreekt. Dit is ook logisch aangezien het geen historisch gegroeide regio is. Geen traditie van innovatie en samenwerking. Het is een gebied met ontzettend veel power en potentie, een volwassen sterke economie, waar erg hard wordt gewerkt en de zelf doen mentaliteit voorop staat. Maar het gebied kent ook relatief weinig startende ondernemingen. Gemeten naar octrooien en R&D wordt er nog relatief weinig aan (zichtbare) innovatie gedaan (WBSO en octrooien). Ook de samenwerking tussen bedrijven onderling, tussen bedrijven en Windesheim en Universiteit Twente, tussen bedrijfsleven en overheden is geen traditie hier en nog niet zo krachtig als in andere regio s. De regionale samenwerking is in opbouw, ondernemers zijn met name lokaal georganiseerd Ambitie en doelstellingen Bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden zetten tot 2020 in op een gezonde economie en een goede werkgelegenheid voor de regio. 5 Regio Zwolle monitor Met rode kwaliteiten doelen we op = stenen (woon- en werkfuncties), groene kwaliteiten = parken, stadstuinen, natuur, sportvelden, blauwe kwaliteiten = water 5

6 Sleutel voor succes is de samenwerking tussen bedrijfsleven, overheden en onderzoeks- en kennisinstellingen. Samen ontwikkelen ze nieuwe kansen en werken zo gezamenlijk aan de economische kracht van de regio. Voor het realiseren van deze economische ambities is gerichte samenwerking op basis van gezamenlijke doelstellingen noodzakelijk. Deze doelstellingen zijn benoemd in de intentieovereenkomst van de Regio Zwolle 7 en worden gevolgd in een monitor 8. Ze zijn als volgt geformuleerd: De gemiddelde jaarlijkse groei van het Bruto Regionaal Product in de regio bedraagt 2,5%; De werkgelegenheid in de regio groeit met banen tot De stuwende werkgelegenheid in de regio bedraagt 40% van de totale werkgelegenheid. Het aantal startende ondernemers in de regio ligt op of boven het landelijk gemiddelde. Om deze doelen te bereiken zijn de volgende opgaven geformuleerd Opgave: wat is er nodig om toppositie vast te houden? Hoewel de regio nog altijd goed presteert, zijn er zeker zaken aan te pakken in krachtige samenwerking tussen politiek, bedrijfsleven en onderwijs om deze unieke positie vast te houden en zelfs verder uit te bouwen: 1. Profilering van de regio: Werken aan onderlinge samenwerking in het gebied en meer uitdragen van eigen gezicht van regio naar buiten. De kwaliteit en kracht van de Regio Zwolle schuilt in de diversiteit. Diversiteit heeft echter (nog) geen duidelijk, te vermarkten gezicht. Grote dominante sectoren of in het oog springende concepten als dragers voor de economische identiteit van de Regio Zwolle, waarmee de regio zich kan profileren, zijn nog onvoldoende geprofileerd. Dit kunnen bedrijfsleven en overheden samen oppakken. 2. Aantrekkelijkheid van gebied vergroten: de toekomst blijft vragen om investeringen in bereikbaarheid en een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor ondernemers en talenten in de vorm van fysieke infrastructuur (bijvoorbeeld één havenvisie, de spoorzone Zwolle, A50 en A35 en N340), goede voorzieningen (woon- en werk) en een goed cultureel klimaat. Dat is vooral een taak van de overheden. 3. Vraaggestuurd werken aan innovatie en kennis: Met initiatieven als Polymer Science Park (PSP), cluster Health and Care en het Nationaal lucht- en ruimtevaart laboratorium (NLR) zijn al mooie stappen gezet op het gebied van clusterontwikkeling waar kennisinstellingen en ondernemers met elkaar samen innoveren. Het is belangrijk dat er door kennisinstellingen en bedrijfsleven verder wordt geïnvesteerd in samenwerking zowel op het gebied van crossovers als binnen de speerpuntsectoren. Er liggen ontwikkelkansen in verschillende thema s, zoals energie/duurzaamheid en (interne) logistiek. Dit moeten vooral bedrijven en kennisinstellingen samen doen (innovatieagenda), die bepalen immers waarin ze willen investeren. 4. Investeren in talent voor bedrijven. Er is de komende jaren een flink tekort te verwachten aan vaklieden. De verwachting is dat er al vanaf 2015 krapte gaat ontstaan op het gebied van technische beroepen. Dit gegeven, met het oog op de eisen die vanuit de kenniseconomie aan de arbeidsmarkt worden gesteld, vormt een uitdaging voor de regio om de economische groei vast te kunnen houden. Het onderwijs, bedrijfsleven en overheden kunnen daar samen in optrekken. 5. Organiseren ondersteuning aan bedrijfsleven: om de toppositie vast te houden is er behoefte aan optimale ondersteuning van het bedrijfsleven. Om een goed (innovatief) ondernemersklimaat te creëren dienen ondernemers en kennisinstellingen elkaar te vinden en de weg te weten. Er is behoefte aan 1 zichtbaar loket en organisatie die ondernemers helpt met innovatie en vernieuwend ondernemerschap. In deze notitie richten we ons op de opgaven 3, 4 en 5. Dit is nader uitgewerkt in de rest van deze notitie. 7 Ondertekend door de 16 gemeenten in de Regio Zwolle op 10 september Gedeputeerde Rietkerk ondertekende op 9 mei 2012 de samenwerkingsverklaring waarin de provincie en de gemeenten zich verder committeren aan de verdere versterking van de regionale economie en aan het toewerken naar tot een krachtige en samenhangende innovatiestructuur. 8 Qua monitor wordt aangehaakt bij het initiatief Monitor Stichting Metropool Zwolle. 6

7 3. Innovatieagenda Innovatie en vernieuwend ondernemerschap leveren een bijdrage aan groei van de economie, versterking van concurrentievermogen en werkgelegenheid. Zoals geschetst in het vorige hoofdstuk heeft Regio Zwolle een uitstekende uitgangspositie. Er zijn volop kansen in sterke sectoren en thema s, zoals nieuwe materialen, health & care, duurzaamheid / energie, logistiek (interne logistiek), agrofood en ICT. Concreet worden nieuwe clusters zichtbaar rondom Kunststoffen (Polymer Science Park) en rond Health. Uitsluitend focus op deze twee sectoren zou de regio tekort doen. De kracht schuilt immers op het kruispunt van sectoren (cross-overs). Naast focus op de huidige clusters kunststoffen en health is dat de derde lijn van de innovatieagenda. Met als doel de concurrentiepositie van het bedrijfsleven te versterken Economische Regio Zwolle Bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden zetten in op een gezonde economie en een goede werkgelegenheid voor de regio. De inzet is om 2015 belangrijke stappen te hebben gezet. Om dit te kunnen monitoren zijn doelstellingen benoemd in de getekende intentieovereenkomst (zie pagina 6). De benoemde doelstellingen zijn het vertrekpunt van het nieuwe innovatiebeleid zoals dat hier wordt beschreven. Voor een duurzame economische ontwikkeling moet Nederland en ook de Regio Zwolle, het vooral hebben van een voorsprong in kennis, het vermogen kennis bijeen te brengen en die kennis in de vorm van nieuwe producten en processen voldoende snel naar de markt te brengen. Om de economische ambities te realiseren en Regio Zwolle te positioneren richting het Rijk en Europa is gewerkt aan een innovatieagenda. Uitvoering van de innovatieagenda gaat concreet bijdragen aan: Behoud of toename van de omzet bij het regionale bedrijfsleven; Toename van samenwerkingsverbanden (B2B, B2K); Toename marktintroductie van innovaties die op de plank liggen; Toename van octrooiaanvragen; Betreden van nieuwe (internationale) markten. 3.2 Ondernemersbelangen Structureel en eenduidig beleid voor vernieuwend ondernemerschap en innovatie, dat gedragen wordt door het regionale bedrijfsleven, is van groot belang. Dit belang wordt onderschreven door het bedrijfsleven dat samen met de kennisinstellingen de inhoudelijke agenda voor Regio Zwolle heeft geformuleerd. Aangezien de regionale economie vele spelers kent, maar weinig echt dominante spelers, hebben we met veel bedrijven gesproken. Tijdens vier ondernemerstafels en gesprekken met ongeveer 40 toonaangevende ondernemers in de regio heeft de innovatieagenda vorm gekregen (zie bijlage). Deze regio wordt qua type innovatie gekenmerkt door geleidelijk innoveren. Veel innovaties worden omschreven als laaghangend fruit, procesinnovaties of innovaties voortkomend uit de klantvraag en contact. Door ondernemers zijn belangrijke voorwaarden benoemd voor het realiseren van onze ambities en doelen zoals: Het verbinden van ondernemers met ondernemers: de beste voorbeelden van innovatie vinden plaats op het multidisciplinaire vlak. Om dit verder uit te kunnen bouwen is behoefte aan het actief verbinden van ondernemende ondernemers onderling. Het verbinden van ondernemers en onderwijsinstellingen: de regio beschikt over een aanzienlijk aanbod aan opleidingen in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Kennis die binnen de onderwijsinstellingen wordt ontwikkeld, kan en moet veel beter worden benut. Verbinden van kennis betekent in de eerste plaats bedrijven faciliteren in het aanbieden van de kennis die zij nodig hebben om succesvolle vernieuwingen te ontwikkelingen en te introduceren. Dit vraagt om ondersteuning bij de vraagarticulatie bij bedrijven. 7

8 Passend financieel instrumentarium om innovatieproces te versnellen. Ondernemers geven de voorkeur aan matchend instrumentarium (aansluitend op het innovatieproces). Daarnaast vinden zij het belangrijk dat beoordeling van subsidieaanvragen / durfkapitaal door andere ondernemers of venture capitalists plaatsvindt, waarbij tevens oog is voor de vent achter de tent of de vrouw achter het gebouw. Innovatie = kennis, kunde, klant, kassa: bedrijven in deze regio ervaren knelpunten bij het commercialisatietraject: het proces om te komen van een idee naar een product op de markt: interne organisatie ten behoeve van het innoveren en het informeren en overtuigen van relevante buitenstaanders, zoals potentiële business partners en financiers. De beschikbaarheid van goede medewerkers is cruciaal om te kunnen innoveren. Er moet voldoende gekwalificeerd technisch personeel beschikbaar zijn én blijven om de groei van de regionale bedrijven te kunnen waarborgen. Samenwerking tussen de hele onderwijskolom en het bedrijfsleven is daarvoor van essentieel belang. De hier genoemde voorwaarden vormen belangrijke aandachtspunten voor de innovatieagenda en het bijbehorende instrumentarium. 3.3 Focus Innovatieagenda De innovatieagenda is gebaseerd op het karakter van de regionale economie, maximaal gebruik makend van de daaruit voortkomende kansen. De kracht van deze regio schuilt in kunststoffen en health & care en in de dynamiek van diversiteit en samenwerking tussen complementaire bedrijven. Recente voorbeelden zoals de kunststof kipper, de slimme bureaustoel, de intelligente ondervloer en de Innodeck Floorsystems tonen aan dat bedrijven hiermee succesvol zijn. We zetten de komende jaren in op samenwerking, kennisdeling en clustervorming. Onze agenda richt zich op: A. Coalition of the Willing: doelgroep van de agenda is ondernemers die initiatief nemen, kansen zien en benutten, en anderen er toe brengen krachten te bundelen. Bedrijfsleven is leidend voor het bepalen van de agenda, voor het leggen van accenten en het inzetten van beweging. Beweging ontstaat niet vanzelf, en wordt gestimuleerd door partijen met elkaar in contact te brengen. B. Het creëren van een structurele voedingsbodem voor vernieuwing en innovatie in de regio. Ondernemers groeien via vernieuwend ondernemen naar innovatief ondernemen. C. Sterker maken wat sterk is: speerpunten ontstaan vanuit specifieke thema s, vanuit specifieke sectoren, of vanuit cross-overs. 1. cluster kunststoffen 2. cluster health 3. diversiteit in cross-overs Dit lijkt een brede agenda, maar het past uitstekend bij het regionale profiel en het versterken van de toonaangevende ondernemingen. Vanuit deze sterktes kunnen we niet alleen de kennisintensieve economie stimuleren, maar ook een bijdrage leveren aan de maatschappelijke opgaven waar onze samenleving de komende decennia voor staat, zoals de vraagstukken zorg, gezondheid en duurzaamheid. Het creëren van een structurele voedingsbodem voor vernieuwing en innovatie in de regio is de basistaak van Kennispoort. De wijze waarop deze organisatie hieraan handen en voeten gaat geven wordt beschreven in het hoofdstuk over Kennispoort. De laatste strategische lijn: sterker maken wat sterk is wordt hieronder verder uitgewerkt. Lijn 1: Cluster Kunststoffen De Overijsselse maakindustrie heeft een sterke positie op het gebied van Kunststoffen. Overijssel is daarmee een belangrijke exporteur van hoogwaardige halffabricaten richting diverse nationale en internationale OEM ers. Door dit brede afzetgebied is er een brede scope qua technologie en qua innovatierichtingen. In de afgelopen decennia heeft de (kennis-)industrie in Overijssel bewezen een kraamkamer van nieuwe technologie en innovatie te zijn, met toepassingen in een breed scala aan afzetgebieden. Om deze positie te behouden is verdergaande kennisintegratie en -valorisatie noodzakelijk. Nieuwe technologieën ontwikkelen zich in rap tempo maar ook in de opkomende landen. Naast de ketenintegratie is ook de relatie tussen materiaalkeuze, productdesign en de benodigde 8

9 productieprocessen van belang. Deze kunnen tegenwoordig niet meer als afzonderlijke activiteiten van productontwikkeling worden gezien. De innovatieagenda zet zich in voor de verdere ontwikkeling van het cluster Kunststoffen. Op het gebied van de werkgelegenheid nemen de regio s Zwolle en Twente de tweede respectievelijk derde plaats van Nederlandse regio s in na de regio West-Noord-Brabant. Op dit moment genereert de sector Kunststoffen 14% van de werkgelegenheid (t.o.v. 8% landelijk). Doel is de Regio Zwolle te laten uitgroeien tot dé kunststofregio met een centrale positie voor het Polymer Science Park (PSP) 9. De regio blinkt uit in kunststoftoepassingen en eindproducten zoals platen, buizen, profielen en kunststof verpakkingen (zie figuur). Partijen in de sector werken succesvol samen, waarbij het PSP een faciliterende en verbindende (grensoverschrijdende) rol vervult. Het gaat om een effectief cluster, met een potentieel van circa 300 deelnemers. Focus van het cluster ligt op: Verbreden en verbeteren van kennis. Verbreden van onderzoek. Vergroten van bedrijvigheid door ontwikkeling businesscases (concrete producten die vermarkt kunnen worden en die aansluiten bij de vragen van de industrie. Aandachtspunt is hoe het mkb nog beter kan aansluiten bij de ingezette beweging: kleine bedrijven en startups zijn een veel grotere rol gaan spelen en zijn een belangrijke aanjager geworden voor innovatie. Door een bredere invulling te geven aan het huidige vouchersysteem ontstaan hierdoor mogelijkheden. Lijn 2: Cluster Health Ook rond het thema Health wordt steeds nadrukkelijker samengewerkt in de regio. Ondernemers en zorginstellingen in de regio willen samenwerken en inhoud met elkaar delen. De sector ziet kansen om te groeien en is bereid om een belangrijke bijdrage te leveren aan het oprichten van een cluster. Sinds september 2012 is een Kwartiermaker bij Kennispoort aan de slag om hier uitvoering aan te geven. De vragen die spelen binnen zorgaanbieders/organisaties zijn leidend voor de focus in het cluster (zie figuur). Vervolgens worden hier mkb ondernemers bij gezocht. De kennisinstellingen, overheden en zorgverzekeraars zijn ondersteunend hieraan. Vanuit de vraag zijn thema s ontstaan, die zowel leiden tot dienstinnovaties, product innovaties en concepten voor kostenefficiëntie. Er ligt een concreet voorstel voor een bestendige structuur en financiering, fysieke plek en profilering. De komende periode zet het cluster in op de volgende twee parallelle trajecten: Ontwikkeling van het cluster tot een bestendige structuur en financiering voor innovaties en samenwerking Ontwikkeling van businesscases (zowel concrete producten/diensten die vermarkt kunnen worden en die aansluiten bij de vragen van zorgorganisaties, als concepten die bijdragen aan kostenbesparingen en efficiëntie in de zorg). Lijn 3: Cross-overs en diversiteit Bij het bepalen van de kennisintensieve sectoren waarin de Regio Zwolle wil excelleren is uitgegaan van sterktes in het bedrijfsleven. Echter, zowel de ondernemersconsultatie, als de vestigings- en werkgelegenheidscijfers wijzen uit dat een focus op enkel kunststoffen en health te smal is om de 9 Open innovatiecentrum voor toegepaste kunststoftechnologie 9

10 regio economisch krachtig te houden. Deze regio heeft zo veel meer te bieden. Onze regionale innovatiekracht schuilt in dynamiek van diversiteit en samenwerking tussen complementaire bedrijven. Dit betekent dat de keuze is gemaakt om enerzijds de kansen van kunststoffen en health te benutten. Anderzijds ondernemers verder te helpen die initiatief nemen, kansen zien en benutten en anderen er toe brengen de krachten te bundelen. Deze ondernemers weten kansen in de Regio Zwolle te benutten voor: Vernieuwing in sectoren die in belangrijke mate bijdragen aan de economische kracht van de regio (zoals de sector agrofood) Thema s die leiden tot vernieuwing dwars door sectoren heen (zoals energie, logistiek, ict). Belangrijke voorwaarde hierbij is gebundelde multidisciplinaire ondernemingskracht. Dit is een belangrijk uitgangspunt bij het inzetten van deze lijn in de innovatieagenda. Bij gebleken noodzaak kan hiervoor eventueel een kwartiermaker vanuit Kennispoort worden ingezet. Kansen zien wij hiervoor in de volgende sectoren en thema s: Agrofood: focus op kwaliteit, innovatie en vakkundig personeel Duurzaam en energie: focus op oplossingen voor energietransitie: dit thema raakt tevens de bouw en mobiliteit (verminderen van de CO2 uitstoot, alternatieve vervoersconcepten etc). Logistiek: Systeem logistiek, logistic services, logistiek in de zorg, physical distribution ICT: enabling technologie die voor vernieuwing zorgt in allerlei branches. Deze velden sluiten ook goed aan bij de Europese velden van de provincie Zo gaan we het bereiken Door samenwerking, kennisdeling en alliantievorming, van ondernemerschap naar innovatief ondernemerschap in de regio. De agenda richt zich op verschillende doelgroepen: ondernemers het creëren van een structurele voedingsbodem voor vernieuwing en innovatie in de regio. Voor ondernemers afkomstig uit alle sectoren, die nieuwsgierig zijn naar innovatie en op weg geholpen willen worden. vernieuwende ondernemers generieke innovatiestimulering (breed) en business development (speerpuntsectoren / cross-overs). Gericht op bedrijven die product- of procesinnovaties realiseren waarbij het zowel om eigen ontwikkelingen als adopties kan gaan. innovatieve ondernemers clusterbevordering, kennisvalorisatie en business development. Gericht op clusters en koplopers, bedrijven die zelf product- of procesinnovaties ontwikkelen en expliciet en systematisch aan R&D doen. Voor elke doelgroep zijn er andere passende activiteiten die bijdragen aan ontwikkeling. In het figuur hiernaast staat een overzicht van deze activiteiten en het bijpassende financiële instrumentarium. 10 Houtskoolschets EFRO-POP, Oost-Nederland 11 juni

11 3.5 Condities voor succes Binnen deze drie lijnen met bijbehorende thema s zullen keuzes moeten worden gemaakt ten aanzien van de programma s en projecten die de overheden met innovatiemiddelen willen ondersteunen. Overheden zetten gericht publieke middelen in (middels een innovatiefonds en een mogelijk nog te ontwikkelen voucherregeling), binnen randvoorwaarden en met ondersteuning van instrumenten op basis van vraagsturing en samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen. Overheden nemen de rol van launching customer op zich, hebben oog voor de aanbestedingsregels, passend bij een innovatief klimaat. Daarnaast hebben overheden de verantwoordelijkheid voor het scheppen van een klimaat waarin vernieuwend en innovatief ondernemerschap kan groeien. Uiteraard is de gekozen focus een momentopname. De dynamiek van de economische ontwikkeling noodzaakt ons om de agenda regelmatig te herijken. Het bedrijfsleven is hierin leidend en dient gezamenlijk met kennisinstellingen de ontwikkeling van speerpunten voor vernieuwend en innovatief ondernemerschap te identificeren en op die manier een inhoudelijke innovatieagenda vast te stellen. Kennisinstellingen hebben daarnaast een belangrijke rol in het leveren van (nieuwe) capabele werknemers en stagiaires. Ze delen actief kennis met het regionale bedrijfsleven en spelen actief in op de kennisvragen van ondernemers. 3.6 Conclusie Er ligt een eenduidige agenda. Deze agenda is het begin: gezamenlijk houden we hem vast en werken we aan de doorontwikkeling, voeren hem uit en laten zien aan de regio en landelijk wat we doen. Hierbij dienen we onze eigen belangen zo nu en dan ondergeschikt te maken aan het belang voor het grotere geheel. Het innovatiebeleid richt zich samenvattend op twee specifieke onderdelen van de regionale economie, namelijk de kansrijke sectoren kunststoffen en Health & Care, en zet daarnaast in op crossovers tussen sectoren en thema s (waaronder agrofood, duurzaamheid, ICT, logistiek). Het hoofddoel is om de concurrentiepositie van het MKB te versterken. Versterking van Kunststoffen, Health en crosssectorale samenwerking met leiden tot Behoud of toename van de omzet Toename van samenwerkingsverbanden (B2B, B2K) Toename marktintroductie van innovaties die op de plank liggen Toename van octrooiaanvragen Betreden van nieuwe (internationale) markten Daarnaast wordt ingezet op het creëren van een structurele voedingsbodem voor vernieuwing en innovatie in de regio. Ondernemers groeien via vernieuwend ondernemen naar innovatief ondernemen. Bovenstaande indicatoren zijn afhankelijk van vele invloeden, ook buiten het innovatiebeleid om, maar geven een goede indicatie van de gewenste ontwikkeling en het resultaat van het gevoerde beleid.om ze te kunnen realiseren hebben we een gemeenschappelijk platform nodig, zodat ondernemende ondernemen elkaar en kennis kunnen ontmoeten en inspireren, en we gericht zaken kunnen doen. Dit alles gefaciliteerd door een goedwerkend innovatieloket Kennispoort, de open innovatiecentra en bijpassend financieel instrumentarium (zie hoofdstuk 6). 11

12 4. Human Capital Raamwerk Regio Zwolle 4.1 Inleiding Innovatieagenda als backbone De Regio Zwolle heeft de ambitie de volgende stap te zetten in innovatiekracht en economische ontwikkeling. Deze ambitie is verwoord en geconcretiseerd in de voorgaande hoofdstukken (Innovatieagenda en Economische Strategie voor de Regio Zwolle). De samenwerkende partijen (triple helix) hebben de overtuiging dat niet kan worden volstaan met een agenda gericht op technologische innovatie en vernieuwend ondernemerschap. Voor het bereiken van succes binnen het innovatiedomein, vervult de kenniswerker een spilfunctie. In ondernemerschap, vakmanschap en wetenschap is het menselijk kapitaal doorslaggevend. Proces- en productinnovaties hebben slechts dan kans van slagen als er ook ruimte is voor sociale innovatie. Vanuit het belang van de menselijke factor is deze Human Capital Agenda ontstaan Praktijk: werkgever op kop Het voorliggende document is een raamwerk voor de Human Capital Agenda Regio Zwolle. Dat betekent dat dit document de opmaat is naar een complete en gedragen agenda. Met dit raamwerk beoogt de kerngroep betrokkenen op de arbeidsmarkt uit te dagen de visie te onderschrijven en met daden te ondersteunen. De focus ligt daarmee niet op beschouwing, maar op implementatie. Werkendeweg krijgt de Human Capital Agenda invulling en verdieping. Streven is medio 2013 een complete en gedragen agenda te hebben. Bij het implementeren van de visie geldt het adagium dat de werkgever op kop gaat. De regie en het initiatief liggen bij de werkgever, van overheidswege wordt dit commitment van werkgevers gefaciliteerd. Ook in de Human Capital Agenda gaat het om coalitions of the willing. Het zijn voortrekkers die het doen. In dit raamwerk is daarom het uitgangspunt genomen in het versterken van ontwikkelingen die al in gang zijn gezet. Op die manier wordt voorkomen dat de agenda theorie blijft Reikwijdte: focus op niveaus 4-7 Bij het begrip kenniswerker is het verleidelijk uitsluitend te denken aan hoger opgeleiden. Op basis van die gedachte kan de Human Capital Agenda beperkt blijven tot de bovenkant van de arbeidsmarkt. Om ten minste twee redenen is er in de Regio Zwolle voor gekozen het begrip kenniswerker niet zo beperkt op te vatten. In de eerste plaats hebben innovatieve bedrijven niet slechts behoefte aan hoger opgeleiden. Innovatie heeft baat bij verschillende disciplines en opleidingsniveaus (multidisciplinair én multilevel). Ook middelbaar opgeleiden beschikken over specifieke en hoogwaardige kennis die noodzakelijk is in het innovatieproces. In de tweede plaats werkt de kerngroep vanuit de idee dat elke inwoner in de Regio Zwolle een toekomstige kenniswerker kan zijn. Daar waar mensen nu nog niet het opleidingsniveau hebben om kennisintensieve banen te vervullen, wil de Regio Zwolle een omgeving bieden waarin talenten tot ontplooiing komen. De Human Capital Agenda zet daarom in op alle niveaus: van 1 (entreeopleiding) tot 7 (universitair). De ambitie van deze Human Capital Agenda is niet mensen uit te sluiten, maar in te sluiten. Wel wordt vooralsnog onderscheid gemaakt tussen de sturing op het voorliggende Human Capital raamwerk en die van de arbeidsmarktaanpak in het Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid IJssel- Vecht (RPA). Het RPA richt zich op de niveaus van 1 tot 4+ en vanuit innovatieoogpunt ligt de nadruk op de niveaus 4 tot en met 7. Op basis van de nog verder te ontwikkelen agenda en pakket aan maatregelen wordt later bezien hoe deze lijnen optimaal kunnen worden verbonden op inhoud, sturing en verdere versterking van organiserend vermogen in deze de regio. 12

13 4.2 Opgave: voldoende en adequaat gekwalificeerd personeel (Inter)nationale trends en ontwikkelingen, zoals kennisintensivering en vergrijzing, hebben ook hun uitwerking op de regionale arbeidsmarkt. Wat zijn de perspectieven voor de arbeidsmarkt in de Regio Zwolle? Uit onderzoek van Bureau Louter blijkt dat de werkgelegenheid in de Regio Zwolle in de afgelopen vijftien jaar bovengemiddeld is gegroeid. Wat is er nodig om dat groeipad door te zetten? In deze Human Capital Agenda gaat het om voorstellen die bevorderen dat er in de toekomst voldoende en adequaat gekwalificeerd personeel beschikbaar is Kwaliteit Welke kwalitatieve opgave springt in het oog als het gaat om de Regio Zwolle? Twee ontwikkelingen vallen op. Volgens het Uitvoeringsprogramma Human Capital van de Provincie Overijssel is er in Overijssel op middellange termijn grote krapte te verwachten voor werkgevers in de beroepsgroepen middelbare technische beroepen. Uit een analyse van de arbeidsmarktgegevens voor de arbeidsmarktregio IJssel-Vecht blijkt dat in de komende vijf jaar mbo-technici op niveau 2, 3 en 4 worden gevraagd. In de regio wordt jaarlijks ongeveer aan tweederde van de vraag voldaan (4.500 medewerkers). Een fors tekort aan technisch personeel is reëel. De tweede kwalitatieve opgave betreft het relatief lage aanbod van hoger opgeleiden. Uit verschillende studies blijkt dat de gemeente Zwolle een concentratiepunt van hoger opgeleiden in de regio is. In de wijde omtrek rond Zwolle zijn er nauwelijks gemeenten met een bovengemiddeld aandeel hoger opgeleiden. In de totale Regio Zwolle ligt het aantal hoger opgeleiden daarmee lager dan het nationaal gemiddelde. Op basis van een prognose van Bureau Louter dreigt er in 2016 een ernstige krapte voor academische beroepen in de regio. Voor alle academische richtingen geldt dat er meer vraag dan schoolverlaters of werklozen zijn Kwantiteit In de gemeente Zwolle neemt het aantal inwoners van jaar de komende twintig jaar naar verwachting nog met toe (tot ). In de overige gemeenten in de regio gaat de potentiële beroepsbevolking afnemen. In de totale Regio Zwolle is de ontwikkeling daarmee ongeveer gelijk aan de landelijke ontwikkeling. Kortom, zowel vanwege de kwantitatieve (bevolkings)ontwikkeling, als uit oogpunt van de kwalitatieve eisen, heeft de Regio Zwolle belang in het werven, binden en boeien van talent. 4.3 Actielijnen Actielijn 1: Versterken met bestaande initiatieven aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt Achtergrond topsectoren Topteams uit de topsectoren van de Nederlandse economie hebben in 2011 ambitieuze agenda s opgesteld. Deze zijn uitgewerkt in de vorm van innovatiecontracten en human capital agenda s. De topteams geven daarmee aan te willen investeren in kennis en innovatie enerzijds en menselijk kapitaal anderzijds. In de sectorbrede human capital agenda s beschrijven de negen topsectoren welk menselijk kapitaal nodig is voor een duurzame versterking van hun concurrentiekracht. Centraal staat de ambitie om het bestaande personeelsbestand optimaal te benutten door een leven lang leren en sociale innovatie en om (aankomende) studenten beter op te leiden en vooral ook op te leiden voor die beroepen waar de arbeidsmarkt om vraagt. De sectoren zetten onder meer in op vergroting van de instroom van studenten, structurele samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs, behoud en ontwikkeling van kwalitatief goed personeel, vergroting van de zij-instroom en het aantrekken van internationale kenniswerkers. Ter ondersteuning van deze ambitie worden er Centres of Expertise en Centra voor Innovatief Vakmanschap gecreëerd, ook in de Regio Zwolle. Het doel is deze centra tot een succes te maken Centres of Expertise (CoE) Onderwijs- en kennisinstellingen en bedrijven streven naar structurele samenwerking. Hierbij zijn niet alleen de klassieke functies van het onderwijs in beeld, maar ook de rol van het onderwijs als kennisinstelling in en ten behoeve van de regio, gericht op een betere aansluiting bij vragen vanuit het bedrijfsleven. De Centres dragen daarnaast bij aan uitdagend en aantrekkelijk onderwijs met toegevoegde waarde, imagoverbetering van de techniek en chemie en het valoriseren van kennis. Met 13

14 het oog hierop is de succesvolle ontwikkeling van Centres of Expertise in de Regio Zwolle van essentieel belang. In de Regio Zwolle worden de volgende Centres ontwikkeld: - Centre of Expertise HTSM Oost: in dit Centre nemen Saxion (penvoerder) en Windesheim deel. Het Centre beoogt een verdieping van praktijkgerichte innovaties op het gebied van high tech systemen en materialen te bewerkstelligen en sluit daarmee aan op de topsector HTSM. - Centre for Open Chemical Innovation Smart & Biobased Materials Noord-Oost Nederland: dit Centre is aangevraagd door Stenden (penvoerder) en Windesheim en heeft tot doel het hbokenniscentrum te zijn voor toegepast onderzoek en gespecialiseerd onderwijs op het gebied van smart en biobased materials en producten. Het Centre beoogt daarmee een bijdrage te leveren aan de topsector Chemie. - Centre of Expertise Techniekonderwijs: in dit Centre participeren Saxion (penvoerder), Hogeschool Edith Stein en Windesheim. Het Centre richt zich op het ontwikkelen van kennis om voldoende goed gekwalificeerde technici af te leveren in het onderwijs. - Centre of Expertise Logistiek: het Centre is aangevraagd door de Hogeschool van Amsterdam (penvoerder), Windesheim, de Hogeschool Rotterdam, Fontys Hogescholen, de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) en NHTV internationaal onderwijs Breda en is gericht op het aanbrengen van focus en massa op het gebied van logistiek-onderwijs, praktijkgericht onderzoek en innovatieve ontwikkeling. Het Centre bestaat uit zes regionale centra met elk een publiekprivate samenwerking tussen het regionale logistieke bedrijfsleven en een van de zes hogescholen. Elk regionaal Centre specialiseert en profileert zich op een of enkele thema s binnen de logistiek die essentieel zijn voor innovatie binnen de topsector Logistiek. - Expertisecentrum Persoonlijk Meesterschap: de instellingen De Kempel (penvoerder), Gereformeerde Hogeschool Zwolle, Katholieke Pabo Zwolle, Iselinge Hogeschool, Driestar Educatief en Marnix Academie participeren in dit centrum. Het centrum draagt bij aan het persoonlijke meesterschap van de leraar Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV) Naast (en in aansluiting op) de Centres of Expertise, ontwikkelt het mbo Centra voor Innovatief Vakmanschap. - Centrum voor Innovatief Vakmanschap Polymeren, Coatings en Composieten: dit centrum in de topsector Chemie is aangevraagd door Deltion College (penvoerder) in samenwerking met het Polymer Science Park, Windesheim, technische bedrijven en decentrale overheden in de Regio Zwolle. Met dit initiatief beogen de participanten bedrijven, studenten en docenten een inspirerend platform voor het werken met kunststoffen te bieden en hun innovatief vermogen op dat vlak te bevorderen. - Centrum voor Innovatief Vakmanschap AgriFood: de Aeres Groep (penvoerder, onder andere AOC Groenhorst College, CAH Vilentum Dronten, Stoas Wageningen) en deelnemers als AOC Groene Welle en Landstede beogen met dit centrum de kenniscirculatie in de agro- en foodsector te bevorderen Actie: Centres en Centra tot een succes maken Met bovenstaande initiatieven wordt de kennisinfrastructuur in de Regio Zwolle nadrukkelijk versterkt, niet in het minst vanwege de noodzakelijke partnerships tussen onderwijs- en kennisinstellingen, ondernemers en overheden. Het is nu zaak van planvorming te komen tot succesvolle realisatie. Voor de Human Capital Agenda is het daarom van belang vast te stellen dat de focus van de betrokken kennisinstellingen en bedrijven gericht is op de implementatie van de gehonoreerde centres en centra. De regionale overheden ondersteunen dit. Het trekkerschap van deze actielijn wordt primair belegd bij de penvoerders van de centres en centra. De Board volgt de voortgang van het opzetten van de verschillende Centres en stuurt indien nodig bij. De Board vraagt aandacht voor een aansprekende propositie vanuit de CoE s en het CIV voor regionale bedrijven en voor een gezamenlijke sturingsverantwoordelijkheid vanuit onderwijs en ondernemers. 14

15 Actielijn 2: Methodeontwikkeling Talenteren In het licht van het nu en later beschikbaar hebben van een lerende en competitieve beroepsbevolking kiest de Regio Zwolle voor het idee van talenteren. Dit werkwoord duidt op het aanbieden van doorlopende leerlijnen, het verbinden van de praktijk en de theorie, en het uitdagen van bestaande en nieuwe medewerkers zich te blijven opscholen. Het perspectief van talenteren is toepasbaar op alle opleidingsniveaus en vindt zijn meest krachtige vorm in een aaneengeschakelde keten in dezelfde branche of sector. Talenteren ontstaat als de beroepspraktijkvorming in het mbo een vervolg krijgt met een traineeship bij een werkgever binnen de sector, eventueel aangevuld met het behalen van een Associate Degree op hbo-niveau. Na het behalen van een hbo/bachelor-graad kan talent verder worden ontwikkeld door het behalen van een master, in combinatie met een traineeship Pilot: talenteren in de zorg Wat is er nodig om talenteren in de Regio Zwolle mogelijk te maken? Het vergt een integraal programma per branche of sector van onderwijs- en onderzoeksinstellingen, samen met de werkgevers. Deze actielijn heeft een impuls nodig. Voordat werkgevers worden uitgenodigd om op basis van vier kritische succesfactoren (zie kader) nieuwe coalities te vormen, gericht op de ontplooiing van talent van werkenden en schoolverlaters, is het noodzakelijk een methode hiervoor te ontwikkelen. Gelet op de urgentie en het aanwezige draagvlak wordt gestart met een pilot in de zorgsector. Hiermee wordt tevens een verbinding gemaakt met het onderwerp arbeidsparticipatie van het cluster Health. De pilot moet leiden tot een methodebeschrijving waarmee bedrijfsleven en onderwijsinstellingen vervolgens in staat zijn om dit ook op andere sectoren toe te passen. Voorjaar 2013 wordt middels een plan van aanpak afgesproken op welke manier deze pilot opgezet gaat worden, welke partijen betrokken zijn en hoe de taak- en rolverdeling eruit ziet. Het trekkerschap van deze actielijn ligt bij de kennisinstellingen ondersteund door Kennispoort Regio Zwolle. De succesfactoren (zoals ze ook worden onderscheiden in de Human Capital Agenda van de topsector Water): a. Kwantitatieve en kwalitatieve arbeidsmarktanalyse De werkgevers stellen de opleidingsvraag vast. Hieruit blijkt de noodzakelijke instroombehoefte per opleidingsniveau en kwalificatie. b. Opbouwen van een regionaal human capital netwerk van werkgevers Dit human capital netwerk zorgt ervoor dat toekomstige werknemers zoveel mogelijk binnen hun eigen regio kunnen worden geworven en opgeleid. c. Ontwikkelen van een flexibele opleidingsstructuur Om in de opleidingsbehoefte te voorzien, maakt het human capital netwerk concrete afspraken met geselecteerde onderwijsinstellingen. Een flexibel onderwijsaanbod wordt gerealiseerd. Hierdoor kunnen toekomstige werknemers theorie en praktijk op een effectieve manier combineren. Door financiële prikkels zoals een bonus bij het behalen van het diploma worden deelnemers binnen deze structuur gestimuleerd efficiënt te studeren. d. Flexibel doelgroepenbeleid Binnen deze aanpak wordt niet alleen de ruimte geboden aan jonge aanwas, maar kunnen ook andere doelgroepen worden opgeleid. Actielijn 3: Aanscherpen regionaal beeld op (middel)lange termijn Human Capital en crossovers De kracht van de Regio Zwolle zit op het kruispunt van de diverse sectoren en haar innovatiekracht in de diversiteit en de samenwerking tussen complementaire bedrijven. Om een realistische en bruikbare, dat wil zeggen zoveel mogelijk op de Regio Zwolle toegesneden, Human Capital Agenda te ontwerpen, kan de agenda niet beperkt blijven tot de clusters Health and Care en Kunststoffen. Ook andere branches, niet expliciet opgenomen in de Innovatieagenda, geven een kansrijke omgeving voor bovenstaande aanpak van talenteren. Andere kansrijke sectoren en thema s (met mogelijke uitdagingen op de arbeidsmarkt) in de Regio Zwolle zijn bijvoorbeeld agrofood, energie en ICT. Ook voor deze sectoren moeten de actuele en toekomstige knelpunten zo scherp mogelijk in beeld worden gebracht. Onderzoeksvragen in dat verband zijn: - Wat is de huidige werkgelegenheid per kansrijke sector? - Welke ontwikkelingen in werkgelegenheid zijn te verwachten? 15

16 - Wat is het imago van de sectoren? - Wat zijn uitdagingen/kansen voor de internationale markt? - Welke knelpunten zullen zich voor gaan doen in de afstemming van onderwijs en arbeidsmarkt? - Welke andere knelpunten doen zich voor? - Welk onderwijsaanbod is er in de Regio Zwolle? - Welke instroom vanuit het onderwijs is te verwachten in de komende jaren? Actie: opgaven in beeld brengen In aansluiting op het document Overijssels Vakmanschap is Overijssels Meesterschap (november 2012) is de vraagarticulatie bij het regionale bedrijfsleven van groot belang. Door het verkrijgen van inzicht in de behoefte aan arbeid, kunnen er gerichte acties aan de aanbodszijde worden ondernomen. Bij Kennispoort Regio Zwolle wordt in 2013 uitvoering gegeven aan het in beeld brengen van de opgave. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de human capital scan van VNO-NCW en UT en het APO van de provincie Overijssel. Het trekkerschap van deze actielijn ligt bij Kennispoort Regio Zwolle. 16

17 5. Strategische regionale sturing De overheden werken vanuit doelen, inspanningen en geld aan de economische ontwikkeling van een regio. Bedrijven innoveren vanuit ondernemerschap en continuïteit van hun bedrijf. Kennisinstellingen leveren een bijdrage aan innovatie vanuit de maatschappelijke opdracht die ze hebben meegekregen van de overheid. Zij vinden elkaar op de gezamenlijke innovatiestrategie en ze verbinden zich daaraan vanuit hun eigen rol en verantwoordelijkheid. Kennisinstellingen en bedrijven voeren uit en innoveren. En samen bewaken ze de strategie. 5.1 Vertrekpunten voor de governance De volgende punten worden als criteria voor de opbouw van de governance gehanteerd. Visie, ambitie, doelen en strategie voor Innovatie en Human Capital in de Regio Zwolle worden periodiek gezamenlijk vastgesteld in the triple helix van Overheden, Onderwijs- en onderzoeksinstellingen en Ondernemers. Dezelfde triple helix bewaakt strategie, de voortgang en tussentijdse bijstelling van de koers. De overheden zorgen voor de condities voor succes en creëren randvoorwaarden. De kennisinstellingen en ondernemers zijn verantwoordelijk en de motor voor de uitwerking en uitvoering van de innovatieagenda met ondersteuning van een krachtig innovatieloket (Kennispoort). De overheden monitoren de resultaten en de effecten. Om de uitvoering van het innovatiebeleid los te kunnen laten, zijn goed monitoren en verantwoorden een vereiste. De provincie moet twee keer per jaar rapporteren aan de volksvertegenwoordiging over de voortgang We gaan in het vervolg van dit hoofdstuk verder in op de rol en taakverdeling in de triple helix. Voordat we ingaan op de rol- en taakverdeling in de triple helix is het van belang om scherp te krijgen wat de positie is van het innovatiebeleid binnen het regionaal economisch beleid en waar de sturing over gaat. Immers structuur volgt strategie. 5.2 Structuur volgt Strategie: positie innovatiebeleid De Innovatieagenda voor Zwolle past binnen de brede ambities en doelstellingen van het economisch beleid. Binnen de innovatieagenda richten we ons op een aantal thema s. Deze thema s zijn aangrijpingspunten waarmee innovatie kan worden gestimuleerd. Inhoudelijke uitwerking is afkomstig van het bedrijfsleven en de kennisinstellingen. Deze wordt gevoed vanuit inhoudelijke clusters en een regionaal (innovatie) netwerk van ondernemers die actief zijn in de regio. De overheden zijn verantwoordelijk voor het randvoorwaardelijke beleid. Koersvastheid is ontzettend belangrijk voor innovatieontwikkelingen. We spreken af dat dit de ambities, doelstellingen en hoofdlijnen zijn van het innovatiebeleid voor een langere termijn. Betrouwbaarheid vergt duidelijkheid. Het is belangrijk om duidelijkheid aan ondernemers te geven over de richting en waarvoor ondernemers terecht kunnen. Passend bij de breedte van de innovatieagenda en de economische ontwikkeling in de regio (met nadruk op ondernemerschap en het vergroten van de zichtbaarheid van meerdere sectoren) is de governance ook op een breder niveau van de economische ontwikkeling gericht. Dit betekent concreet dat we sturing geven aan de innovatieagenda en het Human Capital raamwerk en dat het orgaan daarnaast afstemmend, adviserend en agenderend optreedt voor het regionaal vestigingsklimaat, het generieke bedrijvenbeleid en regionale PR en Lobby. In de volgende paragraaf doen we een voorstel voor de governance voor het innovatie en HCraamwerk. 17

18 5.3 Uitwerking governance De uitwerking van de hiervoor benoemde uitgangspunten in de governance leidt tot het volgende hoofdmodel bestaande uit een Board, een Investment committee (deze als geregeld te beschouwen door de Provincie Overijssel), en een werkorganisatie en ondernemersloket Kennispoort. De taken van deze verschillende onderdelen worden hieronder toegelicht Strategisch niveau: Board De discussie over de regionale beleidsagenda en aanwijzingen voor beleidsbepaling vindt plaats in nader in te richten regionale board voor ondernemerschap en innovatie/hc. Deze stelt de innovatieen HC-agenda op en houdt deze levend. Het is van groot belang dat de ingezette weg van gezamenlijk optrekken tussen de drie O s wordt gecontinueerd. De Board is het strategische overlegorgaan tussen de drie O s en hét gezaghebbende sturingsplatform voor wat betreft koers van innovatie en human capital (vanaf niveau 4) in Regio Zwolle. Scope is het vaststellen van visie, ambities, doelen en strategie, instemmen met de door kennisinstellingen en bedrijfsleven opgestelde innovatie-agenda, bewaken van de strategie en de voortgang in de innovatieagenda, bewaken van de voortgang in de human capital agenda. Een tweede taak is de afstemming tussen overheden, kennisinstellingen / bedrijfsleven over het bredere economisch beleid, over de inzet van de overheid op haar taken (creëren van goed vestigingsklimaat) en het bepalen van gezamenlijke regioprofilering (gericht op versterken van het innovatieklimaat in de regio) en afstemmen van lobby acties. Condities voor succes Het innovatiebeleid dat wordt afgesproken binnen de Board Regio Zwolle is leidend voor het overige economische beleid in de regio. Visies/strategieën van de Provincie Overijssel en de innovatieambities van gemeenten dienen hierop aan te sluiten. Vanuit de Board wordt periodiek de verbinding gelegd naar het bredere bedrijfsleven, voor draagvlak, uitwisseling en verantwoording. Hiervoor kan indien gewenst een nieuw netwerk worden gebouwd. Voorstel is de Board als volgt samen te stellen: negen leden met een onafhankelijk voorzitter (in totaal tien). De voorzitter is afkomstig uit bedrijfsleven en beschikt over de ervaring en het gezag om partijen te verbinden en goed te laten samenwerken. De onafhankelijk voorzitter wordt aangesteld door de Board voor een periode van twee jaar. De voorzitter kan eenmaal voor herbenoeming worden voorgedragen. 18

19 De voorzitter is verantwoordelijk voor de agenda. Hij wordt ondersteund door een secretaris die beschikbaar wordt gesteld door de provincie Overijssel of de Regio Zwolle. Namens de overheden hebben zitting (2 leden): Gedeputeerde voor economie en innovatie van de provincie Overijssel de voorzitter van het overleg van economische portefeuillehouders van de regio Zwolle gemeenten. Namens de Kennisinstellingen hebben zitting (3 leden): Voorzitter college van bestuur Windesheim namens de HBO-instellingen Voorzitter college van bestuur Deltion namens de MBO-instellingen Lid of voorzitter college van bestuur Universiteit Twente Namens het bedrijfsleven hebben zitting (4 leden): Nader te bepalen in overleg tussen VNO/NCW, MKB en KvK, waarbij het belang is te letten op spreiding over het gebied, verschillende relevante sectoren en ondernemers die mee willen denken over strategie/beleid/visie regio op gebied van innovatie/hc. Eventueel kan worden gewerkt met rouleerfuncties voor een bepaalde periode Innovatieloket Kennispoort Het Innovatieloket fungeert als eerste aanspreekpunt en krachtige ontwikkelaar in Regio Zwolle op het gebied van innovatie en kennisvalorisatie. Het loket is een doorontwikkeling van de huidige Kennispoort organisatie en krijgt daarnaast de mogelijkheid om voor haar taak expertise en instrumenten van andere innovatie-intermediairs, zoals Oost NV, ondernemersplein (KvK en Syntens), KIEMT in te zetten. Kennispoort fungeert als spin in het web en onderhoud nauwe relaties met de open innovatiecentra, overheden, kennisinstellingen. Kennispoort ondersteunt bedrijfsleven en kennisinstellingen, binnen de kaders van de Board, bij de opstelling van een innovatieagenda en HC-agenda. Onderzoeks- en onderwijsinstellingen en ondernemers voeren de geaccordeerde innovatieagenda uit via projecten en acties. Ze worden daarbij ondersteund door Kennispoort. Kennispoort fungeert tevens als het regionale loket voor aanvragen voor het innovatiefonds. Jaarlijks maakt Kennispoort een voortgangsrapportage over de voortgang van de innovatieagenda en een integraal werkplan (in nauw overleg met het ondernemersplein ) dat ook de plannen voor de eerste twee lagen omvat. Dit werkplan wordt beleidsmatig voorgelegd aan de regionale board. Dit plan wordt tevens voorgelegd aan de financiers van Kennispoort: provincie Overijssel, regio Zwolle, Windesheim, KvK en Deltion. Er komt een Raad van Toezicht voor Kennispoort die toezicht houdt (klankbord, adviseur, beoordeling jaarrekening/jaarplan, etc) op de directeur/ bestuurder en de uitvoering van de jaarplannen. Deze Raad bestaat uit minimaal drie tot maximaal vijf personen, met regionale verankering en met verschillende maatschappelijke achtergrond. Er zijn geen personele unies tussen Raad van toezicht en Regionale board Regionaal (innovatie) netwerk en clusters Bedrijfsleven en kennisinstellingen stellen met behulp van Kennispoort hun agenda periodiek op, stemmen de voortgang en bewaking van hun innovatieagenda en de human capital agenda af. Om te komen tot de eerste innovatieagenda zijn hiervoor verschillende ondernemersbijeenkomsten georganiseerd en werd duidelijk dat de regio behoefte heeft aan een regionaal netwerk van innovatieve ondernemers, dat actief een coalition of the willing vormt vanuit de regio. Dit kan op verschillende manieren vorm krijgen: Federatie van lokale ondernemersverenigingen Samenstellen vanuit de ambassadeurs die zijn genoemd door de 17 gemeenten en dit uit laten groeien door vernieuwende en innovatieve ondernemers in de regio Zwolle. Op zoek naar voortrekkers en die periodiek bevragen op koers Twee keer per jaar met overheden aan tafel om thermometer er in te steken. 19

20 Een dergelijk regionaal netwerk bestaat in deze regio niet. Het kan enorm helpen een netwerk te hebben, waarin bedrijfsleven en kennisinstellingen elkaar ontmoeten, en van waaruit een aanjagende functie uitgaat. Het voorstel is om begin 2013 met de ondernemersgeleding uit de Board en de voorzitter te bezien welke initiatieven hier wenselijk zijn, ondersteund door de directeur Kennispoort. Daarnaast zijn ondernemers in twee clusters actief die werken aan onderdelen van de agenda, op het gebied van Kunststoffen (rondom PSP) en Health. Vanuit deze gremia wordt dagelijks gewerkt aan innovatie vanuit de eigen doelstellingen met behulp van daarvoor benodigde instrumenten en organisatievoorzieningen. Er kunnen op inhoud nieuwe clusters ontstaan, waarin ondernemers elkaar op inhoud vinden, ondersteund door Kennispoort. Dit is geen onderdeel van de governance, maar van de inhoudelijke werking van het innovatiesysteem, waarin Kennispoort samen met voortrekkers van ondernemers bouwt aan business en innovatie Investment Committee Deze voorziening is al in voorbereiding door de Provincie. Voor de beoordeling van concrete projecten hebben de overheden, kennisinstellingen en bedrijven een onafhankelijk en deskundig Investment Committee in het leven geroepen. De toetsingskaders en instructies waarmee dit comité werkt worden geformuleerd door de Board op basis van de innovatieagenda en natuurlijk de overheden voor wat betreft hun eigen middelen. 20

21 6. Instrumentarium Het inhoudelijk programma rond innovatie wordt ondersteund door instrumentarium: een verzameling organisatorische en financiële middelen en voorzieningen die het innovatieklimaat in de regio ondersteunen. Binnen het instrumentarium kan onderscheid worden gemaakt in: 1. Generieke (deels bestaande) instrumenten voor innovatie voor het mkb (startersfaciliteiten, business development, landelijke instrumenten als WBSO en het Innovatiefonds MKB+, en een nog te ontwikkelingen voucherregeling) 2. Specifieke instrumenten gericht op investeringen in innovatie in Kunststoffen, Health en Crossovers (Innovatiefonds Overijssel) 3. Innovatie-intermediairs: uitvoeringsorganisaties die het bedrijfsleven en kennisinstellingen ondersteunen bij innovatie. De keuze is gemaakt om het instrumentarium onder de coördinatie van Kennispoort te beleggen. Het instrumentarium is niet statisch: instrumenten moeten naar tijd en omstandigheden en op basis van praktische ervaringen worden geëvolueerd. Kennispoort monitort de effectiviteit van instrumenten en doet voorstellen voor verbetering. 6.1 Kennispoort: van en voor ondernemers in het kader van de 3Os Het Innovatieloket fungeert als eerste aanspreekpunt en krachtige ontwikkelaar in Regio Zwolle op het gebied van ondernemerschap, innovatie en kennisvalorisatie. Het loket is een doorontwikkeling van de huidige Kennispoortorganisatie en krijgt daarnaast de mogelijkheid om voor haar taak expertise en instrumenten van andere innovatie-intermediairs, zoals Oost NV, ondernemersplein (KvK en Syntens), KIEMT in te zetten. Kennispoort fungeert als spin in het web en onderhoudt nauwe relaties met de open innovatiecentra, overheden, kennisinstellingen. Kennispoort ondersteunt bedrijfsleven en kennisinstellingen, binnen de kaders van de Board, bij de opstelling van een innovatieagenda en HC-agenda. Onderzoeks- en onderwijsinstellingen en ondernemers voeren de geaccordeerde innovatieagenda uit via projecten en acties. Ze worden daarbij ondersteund door Kennispoort. Kennispoort fungeert tevens als het regionale loket voor aanvragen voor het innovatiefonds. Tegelijkertijd vragen bedrijven in deze regio ook om een laagdrempelige voorziening waar bedrijven met hun vragen terecht kunnen over vernieuwend en innovatief ondernemerschap. Die functie zal Kennispoort de komende periode nog meer gaan vervullen dan het al deed. Het nieuwe takenpakket, de organisatie en de besturing van Kennispoort is in een businessplan beschreven. Dit plan wordt gedragen door de hiervoor genoemde en betrokken partijen (zie presentatie in de bijlage). 6.2 Missie Kennispoort, taken en activiteiten Dé organisatie van en voor ondernemers in de Regio Zwolle voor vernieuwend ondernemen en innovatie. Is de spin in het web van samenwerking tussen ondernemers, kennisinstellingen en overheden. Kennispoort richt zich op ondernemers in de humuslaag, ondernemers die beginnen met vernieuwend ondernemen, bedrijven die al structureel innovatief ondernemen en op valorisatie (zie figuur hiernaast). De vier hoofdtaken zijn: 1. Kennispoort is het aanspreekpunt voor ondernemers vormt de laagdrempelige ondernemers- en innovatieorganisatie voor het MKB en starters. Is vanuit one stop shopping gedachte voor de hele regio het aanspreekpunt voor bedrijfsleven op gebied van ondernemerschap, kennistransfer en innovatie. helpt ondernemers verder door te makelen en te schakelen en gericht in te zetten op ontmoeten en verbinden van ondernemende ondernemers. 21

22 2. Kennispoort ondersteunt ondernemers met ontwikkeling van business door innovatie. legt de verbinding tussen onderwijs/onderzoek en ondernemers, tussen ondernemers en overheid en ondernemers en ondernemers en ondernemers. stimuleert valorisatieprojecten en geeft ondersteuning bij het vermarkten van innovaties. is de buitenboordmotor voor de uitvoering van de (ondernemerschap- en) innovatieagenda. Dit betekent gerichte ondersteuning van de bestaande speerpuntsectoren, de open innovatiecentra en het aanjagen van clusterbevordering. geeft bekendheid aan innovatieclusters (profiel) van de regio op landelijk en internationaal niveau 3. Kennispoort helpt het regionale innovatieklimaat in de regio verbeteren ondersteunt de partners bij regioprofilering en organiseert events bouwt aan versterking van instrumentarium en voorzieningen voor innovatie helpt mee de regionale netwerkvorming en samenwerking tussen bedrijven verder vorm te geven 4. Kennispoort jaagt het Human Capital raamwerk aan Ondersteuning van kennisinstellingen bij methode ontwikkeling van de pilot Talenteren in de zorg Verkenning naar middellange termijn knelpunten in de regio. Kennispoort richt zich op ondernemers, ondernemers die beginnen met vernieuwend ondernemen in nauwe samenwerking met het ondernemersplein (KvK/Syntens) én bedrijven die al structureel innovatief ondernemen in nauwe samenwerking met Oost NV. Kennispoort is het label waaronder deze partijen samenwerken en hun specifieke diensten inzetten. 6.3 Werkwijze sturing, samenwerking partners Kennispoort gaat met de innovatieagenda en human capital agenda aan de slag, inclusief het vraaggericht ondersteunen van ondernemers bij ondernemerschap en vernieuwend ondernemerschap. Deze maken ook onderdeel uit van de innovatieagenda. Jaarlijks maakt Kennispoort een voortgangsrapportage over de voortgang van de innovatieagenda en een integraal werkplan (in nauw overleg met het Ondernemersplein) dat ook de plannen voor de eerste twee lagen omvat. Dit werkplan wordt beleidsmatig voorgelegd aan de Board. Dit plan wordt tevens voorgelegd aan de financiers van Kennispoort: provincie Overijssel, regio Zwolle, Windesheim, KvK en Deltion. Ten slotte toetst de in te stellen RvT Kennispoort de plannen op uitvoerbaarheid voor de organisatie. Kennispoort werkt daarbij in coproductie met het regionale Ondernemersplein (KvK/Syntens). Ze maken onderlinge werkafspraken. De hoofdlijn is dat beide organisaties zich als label eenduidig naar de markt presenteren als één front-office. Op basis van de vraag van de ondernemer wordt beoordeeld welke organisatie het verzoek oppakt in de back-office. Daarbij is globaal het onderscheid dat het ondernemersplein zich met de eerste en de tweede laag van de piramide bezig houdt en Kennispoort met de derde en vierde. Voor zover er overlap is (met name in de tweede laag) zullen beide organisaties tot een goede werkverdeling komen en daar goede afspraken over maken in gezamenlijke plannen. Daarnaast: Fungeert Kennispoort als het regionale loket voor aanvragen en het doorleiden van aanvragen voor het innovatiefonds. Wordt naast de samenwerking met KvK/Syntens er ook samengewerkt met medewerkers van Oost NV. Ook hierover worden afgesproken gemaakt. Worden afspraken tussen Kennispoort en Oost NV en Kennispoort en Ondernemersplein vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst (SOK). brengen kennisinstellingen Kennispoort in positie om innovatie te stimuleren en kennisvalorisatie te implementeren. 22

23 6.4 Governance Kennispoort Kennispoort is een Stichting met een directeurbestuurder als eindverantwoordelijke voor de operationele activiteiten. De directeurbestuurder speelt een cruciale rol in de uitvoering van de Innovatieagenda en de samenwerking met alle partners van de 3 O s in de Regio Zwolle. Kennispoort heeft een Raad van Toezicht van 3 tot 5 personen die toezicht houdt op de Stichting. Op deze wijze ontstaat een duidelijk onderscheid tussen de strategische koersbepaling door de Board van Regio Zwolle en het toezicht van de RvT op de operationele uitvoering van taken door Kennispoort. 6.5 Financiering Kennispoort Kennispoort wordt gepositioneerd als een netwerkorganisatie, waarvoor de betrokken partners een basisbijdrage beschikbaar stellen voor een periode van in elk geval 3 jaar. Verder werken de partners intensief samen binnen Kennispoort. Daarvoor stellen ze direct of indirect menskracht beschikbaar. Ten slotte is het mogelijk dat er extra opdrachten voor specifieke activiteiten worden verstrekt aan Kennispoort gedurende een lopend jaar, waarvoor een afzonderlijke financiële inzet is vereist. We gaan uit van een groeimodel 6.6 Transformatie Hiermee zijn in hoofdlijnen de taken, organisatie, samenwerking en financiering van Kennispoort geschetst. Om de organisatie verder vorm te geven is voorzien in een transitieproces in het eerste kwartaal van Daarvoor worden de volgende drie hoofdactiviteiten uitgevoerd. Deze worden aangestuurd door de partners die Kennispoort financieren. 1. Governance en organisatie Aanpassen statuten Samenstellen RvT en benoeming Werven en benoemen directeurbestuurder Samenstellen van team 2. Formele afspraken met partners Samenwerkingsafspraken met KvK/Syntens en Oost NV verder uitwerken Samenwerkingsovereenkomst met partners opstellen Financieringsafspraken uitwerken Bemensing team vanuit partners 3. Opstellen en uitvoeren jaarplan 2013 Jaarkalender opstellen van bijeenkomsten en regionale events Jaarplan uitwerken en uitvoering innovatieagenda Organiseren communicatie over innovatieagenda naar ondernemers en gemeenten Organiseren van clusters: energy en agrofood Uitwerking HC- agenda: verkenning en pilot talenteren in de zorg Bouwen aan regionale netwerkvorming Regionale profilering en acquisitie uitwerken 23