Oxfam Fair Trade Breed assortiment van producten die verhandeld zijn volgens de principes van Fair Trade. 23/07/2013

Transcriptie

1 Het spel der giganten Machtsconcentratie in de ketens Oxfam- Wereldwinkels Beweging Oxfam Wereldwinkels: Vrijwilligersbeweging 230 autonome wereldwinkels/ vrijwilligersgroepen Bijna vrijwilligers Ongeveer 175 handelspartners Oxfam Fair Trade Breed assortiment van producten die verhandeld zijn volgens de principes van Fair Trade. Voornaamste producten zijn koffie, wijn, sap, suiker, cacao 1

2 OFTww Oxfam-Wereldwinkels zijn speciaalzaken voor producten uit het Zuiden - eerlijk als grondslag - duurzaam als toetsteen Oxfam-Wereldwinkels opereren binnen de reguliere marktwerking onder twee voorwaarden: - maximale aanwezigheid in de maatschappij - productassortiment toont dat (westerse) spelregels voor wereldhandel ontwikkeling van bepaalde regio s verhinderen STRUCTUUR WORKSHOP I. Hoe komt het dat boeren bij huidige hoge voedselprijzen niet in staat zijn van hun inkomsten te leven? >> Een bedrijfsgestuurd voedselregime II. Waar loopt het mis met de conventionele handel? >> Inkijk in de keten III. Wie wint en verliest bij de huidige handelsverhoudingen? >> Marktmacht IV. Wat is dat nu precies, een eerlijke prijs? Wat maakt eerlijke handel eerlijker dan conventionele handel? >> Eerlijke handel We are the flour in your bread, the wheat in your noodles, the salt on your fries. We are the corn in your tortillas, the chocolate in your dessert, the sweetener in your soft drink. We are the oil in your salad dressing and the beef, pork or chicken you eat for dinner. We are the cotton in your clothing, the backing on your carpet and the fertilizer in your field (Cargill corporate brochure, 2001) 2

3 AANVOER & waardeketen CONTEXT 1. Jaren 80 tot vandaag: geloof dat de markt de zaken efficiënter regelt dan de staat => LIBERALISERING EN DEREGULERING 2. In proces van grondstof tot afgewerkt product steeds MINDER spelers MACHTSCONCENTRATIE EN CONSOLIDATIE Een bedrijfsgestuurd voedselregime VOEDSELREGIME Structuur van (vaak impliciete) regels en verhoudingen die de productie en consumptie op wereldschaal vormgeven BEDRIJFSGESTUURD Enkele grote ondernemingen bepalen het moderne voedselregime, zij bepalen wie mag meespelen en romen steeds meer waarde af voor zichzelf. 3

4 4

5 Nieuwe machtsverhoudingen Marktfalingen worden niet langer gemedieerd door derde instantie (bvb. overheid) maar gedoogd onder het dwingende politieke ideologie van de vrije markt Niet efficiëntie maar politieke en economische macht van steeds minder en steeds grotere landbouw- en voedselbedrijven is doorslaggevend Ondanks vrije markt retoriek: ongelijk speelveld Nieuwe machtsverhoudingen: Koffie -25 miljoen kleinschalige landbouwers -80% via kleinschalige landbouw -Arabica (85-90%) en Robusta -Arbeidsintensief -In tijd beperkt: twee bonen uit de bes binnen 24u - Natte methode - Droge methode Nieuwe machtsverhoudingen: Koffie 5

6 KETEN voor 1989 Producent Marketing Board Handelaar Brander Supermarkt Consument Tot 1989: koffieakkoord Internationaal Koffieakkoord (ICO) beheerst vraag en aanbod door quotasysteem - Vastleggen richtprijs voor koffie + exportquota - Internationale prijs hoger (meer vraag) -> quota verhogen - Internationale prijs lager (weinig vraag) -> quota verlagen - Gevolg: stabiele grondstofprijzen Tot 1989: koffieakkoord Nationale marketing boards als tussenpersonen - Opkopen koffie - Verlenen van vergunningen - Kwaliteitscontroles - > Voorbeeld vernieuwde marketing board: Cocobod in Ghana 6

7 Nieuwe machtsverhoudingen: koffie Liberalisering Structurele veranderingen : onenigheid binnen ICO > ontbonden - Jaren 90: Structurele aanpassingsprogramma s> einde van de marketing boards Gevolg - Volatielere prijzen - Waarde bij branders in consumerende landen - Consolidatie bij kopers, fragmentatie bij producenten - Verwerkers rechtstreeks tot bij de producent Nieuwe machtsverhoudingen: koffie 7

8 Nieuwe machtsverhoudingen: Koffie Toenemende machtsconcentratie stroomafwaarts: 4 internationale traders (ECOM, Neumann Gruppe, Louis Dreyfus en Volcafe-ED&F Man) controleren vandaag 40 procent van de globale handel in koffie 5 koffiebranders (Kraft, Nestlé, Procter & Gamble, Sara Lee en Tchibo) controleren 50 procent van de wereldmarkt en 85 procent van de Europese markt Nestlé controleert 50 procent van de globale handel in oploskoffie Nood aan organisatie -Tussenhandelaar in onderaanneming -Boer op zichzelf aangewezen: geen info, geen kwaliteitscontrole, geen verwerkingscapaciteit en dus geen onderhandelingsmarge! Extra risico beperkte tijd, geïsoleerd zonder transport => lage prijzen Boeren zijn erbij gebaat zich te organiseren in coöperaties Goede marktwerking = maximale maatschappelijke welvaart Voorwaarden - Bij elke schakel: voldoende kopers en verkopers (keuze) - Geen enkele speler zo groot dat hij prijs kan beïnvloeden - Info over prijs en diensten is vrij beschikbaar - Makkelijke in- en uittrede in elke fase Indien aan deze voorwaarden niet is voldaan: marktfalingen 8

9 Marktfalingen = markt is niet efficiëntste instrument om middelen te verdelen Situaties 1. Monopolievorming 2. Info-assymetrie 3. Publieke goederen 4. Externaliteiten = motief voor overheidsingrijpen Inkijk in de keten PRODUCTIEKETEN = verschillende schakels die elk een markt vormen - Bij elke schakel: vraag en aanbod - Elke schakel invloed op de volgende VANDAAG: specialisering en globalisering < = > IDEAALTYPE: bij elke schakel voldoende kopers en verkopers Inkijk in de keten 9

10 Inkijk in de keten MARKTMACHT Marktmacht in de LANDBOUWKeten Recent machtsconcentratie fel toegenomen Cfr. ABCD van de landbouwsector Archer Daniel Midlands, Bunge, Cargill, Dreyfus 10

11 Horizontale integratie Een bedrijf dat dominant is in één bepaalde productieketen breidt zijn activiteiten uit naar andere productieketens Verticale integratie Een bedrijf gespecialiseerd in één activiteit binnen een productieketen breidt uit naar andere activiteiten binnen die keten 11

12 Globale expansie Een bedrijf actief in (een) bepaalde productieketen(s) in een land of regio breidt uit naar andere gebieden in de wereld mogelijkheid tot kruissubsidie of fiscale optimalisatie 12

13 EEN NAADLOOS SYSTEEM STRUCTUUR Van het voedselsysteem 13

14 Machtsconcentratie MARKTMACHT PRODUCTIEKETEN = verschillende schakels die elk een markt vormen VANDAAG: specialisering en globalisering : aantal grote spelers in de keten onevenredig veel macht Kunnen hun beslissingen opleggen aan andere spelers Kunnen invloed uitoefenen op de prijssetting Geven aanleiding tot maatschappelijk welvaartsverlies Voldoende concurrentie 14

15 monopsonie Alle kaarten op tafel betalen we te veel voor onze producten uit het zuiden? 15

16 EERLIJKE HANDEL DOEL: Veranderen internationale handelsverhoudingen HOE? - Internationale structuur aanklagen - Alternatief circuit aanbieden - Fair Trade als systeem Handel moet eerlijk verlopen, niet alleen van producent tot de volgende schakel, maar over de hele keten. Eerlijke handel Internationale definitie Fair Trade Fair trade is een handelspartnership, gebaseerd op dialoog, transparantie en respect en zoekt een grotere rechtvaardigheid in de internationale handel. Fair trade draagt bij tot duurzame ontwikkeling door betere handelsvoorwaarden te bieden aan en de rechten te garanderen van gemarginaliseerde producenten en werknemers, vooral in het Zuiden. Fairtrade-organisaties (gesteund door de consumenten) engageren zich actief in het ondersteunen van de producenten, in bewustmaking en in het voeren van campagnes voor veranderingen in de regels en praktijken van de conventionele internationale handel. Eerlijke handel Basisprincipes drie dimensies van duurzaamheid Economische duurzaamheid Eerlijke prijs, gebaseerd op kosten van duurzame productie en bestaan Goede handelsrelatie: ondersteuning voorproducenten, voorfinanciering, lange termijnsrelaties, betere markttoegang, beter inkomen Duurzame ontwikkeling door de premie Sociale duurzaamheid Capaciteitsopbouw / emancipatie van producentenorganisaties Respect voor mensenrechten en arbeidsnormen Recht op organisatie Respect voor vrouwen en kinderen Ecologische duurzaamheid Respect voor leefmilieu Biodiversiteit 16

17 Eerlijke handel Eerlijke handel: Labels - Geen kopers/ verkopers - onafhankelijke certificeerders voor fair trade Fairtrade Labeling Organisation/ Max Havelaar: FLO : bepaalt standaard - FLO Cert: voert controles uit IMO Fair for Life: Institut Für Marktökologie Ecocert Fair: België: Ethiquable Naturland Fair: 2009 Eerlijke handel die aan de drie criteria voldoet (prijs en premie blijven cruciaal) Duurzame Labels Utz Certified - oorspr. Utz Kapeh (Utz = goed ) - Sinds 1997, Amsterdam - Sociale criteria - onderhandelde premie - Sterk gericht op bedrijven - flexibel Rainforest Alliance - Sinds 1986, New York - Biodiversiteit - ontbossing tegengaan - ecologische criteria - Ook sociale criteria - geen gegarandeerd premium - Ook duurzaam toerisme 17

18 Bio-Labels Europees label Biologische landbouw: - Standaard is wettelijk verankerd - Standaard wordt beheerd door Europese Commissie - Controle? - Verschillende controleorganen in de verschillende Europese lidstaten - België: Tüv Nord Integra en Certisys Oxfam-Wereldwinkels: waarden 1. Rechtvaardigheid: Recht op duurzaam inkomen voor achtergestelde producenten Verbetering levensomstandigheden en impact Gelijke rechten en tegengaan machtsongelijkheid 2. Versterking (empowerment): Marktmacht, onderhandelingscapaciteit en ownership in de keten verhogen Organisatieversterking en beleidsbeïnvloeding Actieve participatie Aandacht voor positie van vrouwen Oxfam-Wereldwinkels: waarden 3. Geloofwaardigheid FT is aantoonbaar eerlijker dan oneerlijke handel Transparantie en constante verbetering Monitoring en transactiekosten staan in verhouding tot resultaat Verantwoording 4. Duurzaamheid Langetermijnversterking Structurele veranderingen Ecologische duurzaamheid 18

19 Eerlijke handel - Eerlijke handel TRADE -Kostendekkende minimumprijzen -Eerlijke machtsverhoudingen -Premie -Ondersteunen en versterken AID -Partnerfonds -Diversificatie, kweekbedden, registratie, -Boer krijgt stem aan onderhandelingstafel CASE: Kivukoffie Kivu als oorlogsgebied - Infrastructuur - Oorlogsdreiging - Ligging Geen verwerking > snelle verkoop Buurland Rwanda Kivu: muungano Ik heb tien kinderen. Mijn man is overleden in 1997, toen hij onze koffieoogst naar Rwanda bracht over het Kivumeer. Hier in Congo kreeg hij een veel te lage prijs voor de bonen. Hij is met de boot vertrokken en toen een onweer toesloeg, is hij verdronken. Josephine Nabunane, 56 jaar, lid van Agricole Muungano 19

20 Kivu: muungano - Agricole Muungano leden - Nog niet gecertificeerd - Oude koffieboerderijen uit de tijd van de kolonisatie - Kennis en passie voor koffie levert hoge kwaliteit - Koffie is een cruciale teelt in oorlogsgebied! - Sterke organisatie Muungaano Via de coöperatie wordt er een markt gezocht voor de kleine koffieboeren Kivu: sopacdi In 2008 hebben we voor het eerst koffie geëxporteerd via de Engelse fair trade organisatie Twin. Ze hadden stalen van onze koffie meegenomen en waren enorm tevreden over de kwaliteit ervan. Het was de eerste keer in 43 jaar dat er koffie uit deze streek geëxporteerd werd. Joachim Munganga Mahemu, directeur Sopacdi 20

21 Kivu: sopacdi -Solidarité Paysanne pour la promotion des Actions Café et Développement Intégral m boven de zeespiegel -Tot 3000 leden -Fairtrade en bio certificering -Op 3 jaar tijd: koffie verhonderdvoudigd! (3 tot 380 ton) Sopacdi: succes - Wasstation, droogtafels en opslagplaats - Vormingen om teelt te optimaliseren 21

22 Sopacdi: uitdagingen - Onvoldoende droogtafels > andere opkopers - Koffieprijzen zet coops onder druk > andere opkopers hebben meer middelen - Niet genoeg krediet om de producent meteen uit te betalen Sopacdi: uitdagingen Ondanks de meerwaarde die de coop kan leveren, verkoopt de boer vaak aan tussenhandelaars Sopacdi kan daarom vaak niet voldoen aan de vraag naar de koffie Nood aan kredietverstrekking (!oorlogsgebied) Contract met OFTWW of Twin helpt om (alternatieve) banken te overtuigen om in Sopacdi te investeren 22

23 Beleidseisen -Sterke antitrustmaatregelen binnen WTO -Onafhankelijk VN orgaan dat concentratiegraad in landbouwketens opvolgt -Belgische overheden zetten zicht in voor meer transparantie in de toeleveringsketens -Er wordt een leerstoel ingericht naar machtsconcentratie in de ketens en haar maatschappelijke gevolgen -Belgische overheden investeren in producten van eerlijke handel -Belgische overheden ondersteunen het organiseren van boeren in het Zuiden 23

24 24