Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2006

Transcriptie

1 Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 26 Achtergrondrapport & Bijlagen Samenstelling: Dr. L. Broersma & Dr. D. Stelder, Sectie Ruimtelijke Economie, FEW, RuG Prof. dr. J. van Dijk, Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen, RuG

2 Deze publicatie is een gezamenlijke uitgave van de Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen (FRW) en de Faculteit der Economische Wetenschappen (FEW) van de Rijksuniversiteit Groningen in opdracht van: Centrum voor Werk en Inkomen Noord-Nederland (CWI) Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) Provincie Groningen Provincie Fryslân Provincie Drenthe Regionaal Platform Arbeidsmarkt Groningen Regionaal Platform Arbeidsmarkt Fryslân Regionaal Platform Arbeidsmarkt Zuid- en Midden Drenthe Exemplaren van dit rapport zijn te bestellen bij: CWI Noord-Nederland Hereplein GA Groningen Nadere informatie via de Rijksuniversiteit Groningen: FEW: FRW: Copyright 25 Rijksuniversiteit Groningen Druk: Grafisch Bedrijf Letsch B.V. Groningen Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. All right reserved. No part of this publication may be reproduced in any form, by print or photoprint, microfilm or any other means, without permission by the publishers.

3 Inhoudsopgave 1 Algemeen economische ontwikkelingen Inleiding De economische groei in het Noorden en Nederland Bedrijvendynamiek Faillissementen Bouwvergunningen Centrumgemeenten Conclusie en samenvatting 11 Noten hoofdstuk Werkgelegenheid Inleiding Recente werkgelegenheidsontwikkelingen in Noord-Nederland Werkgelegenheidsgroei naar sector Ruimtelijke spreiding van de werkgelegenheid Ontwikkelingen in de werkgelegenheidsstructuur Conclusie en samenvatting 22 Noten hoofdstuk Bevolking, beroepsbevolking en participatie Inleiding Bevolking en bevolkingsontwikkeling Beroepsbevolking en arbeidsparticipatie Netto participatie en faseverschil Conclusie en samenvatting 31 Noten hoofdstuk Werkloosheid en sociale zekerheid Inleiding Werkloze beroepsbevolking en niet-werkende werkzoekenden NWW naar kenmerk NWW in ruimtelijk perspectief Sociale zekerheid Conclusie en samenvatting 45 5 De vooruitzichten voor De nationale ontwikkeling De productie en werkgelegenheid in Noord-Nederland Arbeidsaanbod en werkloosheid 47 Noten hoofdstuk Een blik op het Noorden in Inleiding Uitgangspunten Bevolking en vergrijzing Werkgelegenheid, werkloosheid en productiviteit Agglomeraties binnen Noord-Nederland Conclusies 62 Noten hoofdstuk 6 63 Bijlage 1 Werkgelegenheid Groningen Bijlage 2 Werkgelegenheid Fryslân Bijlage 3 Werkgelegenheid Drenthe Bijlage 4 Werkgelegenheid Noorden Bijlage 5 Werkgelegenheid 24 naar gemeente 68 Bijlage 6 Bevolking, beroepsbevolking en werkloosheid per gemeente 7 Bijlage 7 Sociale zekerheidsuitkeringen per gemeente 71 Bijlage 8 Kaart noordelijke gemeenten 72

4

5 Voorwoord Deze Noordelijke Arbeidsmarktschets 26 (NAV) is de derde publicatie in een reeks die in twee jaar geleden is gestart. Hoewel het Noorden in dit rapport in principe als één samenhangende regio wordt beschouwd, wordt ook uitvoerig aandacht besteed aan de afzonderlijke drie provincies en waar mogelijk is de analyse uitgebreid naar gemeente- en zelfs postcodeniveau. Uit de reacties op de eerder verschenen NAV 24 en NAV 25 bleek dat de informatievoorziening op dit lagere schaalniveau door diverse partijen op prijs wordt gesteld. Naast de standaard-onderwerpen als de algemene economische ontwikkeling, werkgelegenheid, arbeidsaanbod en werkloosheid, wordt jaarlijks gekozen voor een speciaal onderwerp. Dit jaar is een speciaal hoofdstuk gewijd aan een toekomstverkenning van de noordelijke economie tot 22, die aansluit bij de eind 24 verschenen CPB-studie Vier Vergezichten op Nederland. Evenals vorig jaar verschijnt de NAV in twee delen. Het onderhavige deel II is het Achtergrondrapport en Bijlagen. Het bevat het volledige onderzoek. Een samenvatting van de belangrijkste resultaten verschijnt als deel I: Hoofdrapport. In aansluiting op deze twee publicaties zullen dit jaar voor het eerst ook de belangrijkste achterliggende gegevensbestanden via onze website ter beschikking worden gesteld. De NAV wordt samengesteld in opdracht van het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI), het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), de noordelijke provincies en de noordelijke Regionale Platforms Arbeidsmarkt. Onze bijzondere dank gaat uit naar de NAV-begeleidingscommissie, bestaande uit Roel Haverkate (Provincie Drenthe en SNN), Roelof van der Velde (CWI) en Barbara Huis in t Veld (RPA s en provincie Fryslân) voor hun waardevolle commentaar en adviezen. Namens de Faculteit der Economische Wetenschappen en de Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen van de RuG, Prof. Dr. J. Oosterhaven 1

6 2

7 1 Algemeen economische ontwikkelingen 1.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de recente algemene economische ontwikkeling in Nederland en het Noorden. De ontwikkeling van de bedrijvigheid en de productie is direct van belang voor de stand van zaken op de noordelijke arbeidsmarkt. Deze wordt hier besproken aan de hand van productiegegevens en enkele aanvullende indicatoren zoals het aantal startende bedrijven, het aantal faillissementen en de recente ontwikkeling in de bouw van woningen en bedrijfsgebouwen. De werkgelegenheid komt in hoofdstuk 2 aan de orde. 1.2 De economische groei in het Noorden en Nederland De economische groei in Nederland heeft in 24 een opmerkelijk herstel laten zien na de scherpe daling in 22 en 23. Nationaal groeide de totale economie in 24 met 1,7%. Dit herstel was vooral te danken aan de sectoren handel en vervoer. Ook in de delfstoffenwinning nam de omzet sterk toe met bijna 11%. Er werd in 24 veel meer gas gewonnen dan in 23 dat vooral werd afgezet in het buitenland. Hierdoor groeide de economie in Groningen zelfs met 3,8%. In Friesland en Drenthe daalde daarentegen de winning van aardgas, zodat de economische groei in 24 daar veel lager ligt. De noordelijke gaswinning is in geld uitgedrukt weliswaar van enorme omvang, maar fluctueert sterk van jaar op jaar zonder dat dat enige betekenis heeft voor de werkgelegenheid. Daarom wordt deze sector hier verder buiten beschouwing gelaten. Zonder delfstoffenwinning groeide de nationale economie in 24 met 1,5%. Dit komt vooral door de sterk gestegen export, maar ook de investeringen van bedrijven lieten in 24 een goed herstel zien. Alleen de consumptie bleef sterk achter door een nog steeds gebrekkig consumentenvertrouwen en omdat het reëel beschikbaar inkomen in 24 daalde door gestegen pensioenpremies en energiekosten. Exclusief delfstoffenwinning lag de economische groei in Noord-Nederland in 24 met 1,4% iets onder het landelijke cijfer (zie tabel 1.1). Daarbij volgt Groningen de landelijke groei wel maar blijven Friesland en Drenthe wat achter. Over de laatste vier jaar heeft het Noorden het iets beter gedaan dan landelijk met een gemiddeld groeicijfer van,9% per jaar tegenover,8% voor Nederland als geheel. Vooral door de relatief gunstige cijfers van Groningen in 22 en 23 wijkt deze provincie sterk af van de rest. Het Bruto Regionaal Product is in Groningen de laatste jaren gemiddeld met 1,6% per jaar toegenomen tegenover landelijk,8%. Zoals in hoofdstuk 2 nader zal worden beproken komt dat vooral door de sterke opkomst van de Groningse zakelijke dienstverlening. Tabel 1.1 Economische groei per jaar naar provincie, excl. delfstoffenwinning Bruto Regionaal Product, % volumemutatie per jaar Groningen Friesland Drenthe Noorden Nederland Bron: CBS

8 Figuur 1.1 Productie en werkgelegenheid Noorden en Nederland, % mutatie per jaar 5 Noorden 4 Nederland Werkgelegenheidsgroei Noorden Bron: CBS Figuur 1.1 vergelijkt de economische groei in het Noorden en Nederland over een wat langere periode. De zwarte lijn toont het verloop van de noordelijke werkgelegenheid. Over de laatste tien jaar gerekend was de noordelijke groei nog wat lager dan landelijk, maar vanaf 2 ligt het regionale groeicijfer gemiddeld hoger. Het herstel van 24 lijkt zich volgens de laatste prognoses in 25 niet verder door te zetten. In 26 wordt weer wel een substantiële economische groei van circa 2% verwacht die ook in het Noorden ongeveer op hetzelfde niveau zal liggen. De noordelijke verkenningen van de productie en werkgelegenheid voor 25 en 26 komen in hoofdstuk 5 aan de orde. 1.3 Bedrijvendynamiek De werkgelegenheid in de regio kan toenemen door banengroei bij bestaande bedrijven, maar ook door het opstarten van nieuwe bedrijven. Het aantal startende ondernemingen bedroeg in 24 in Noord-Nederland ruim 6. tegenover 65. landelijk. Naast startende ondernemingen zijn er ook andere bedrijfsoprichtingen. Dit zijn nieuwe activiteiten door een bestaande onderneming, bijvoorbeeld de oprichting van nevenvestigingen en dochterondernemingen. Dit aantal lag in 24 voor het Noorden op 28 en op bijna 37. landelijk. Het aantal starters is een aanvullende indicator voor de economische ontwikkeling in een regio. Daarbij gaat het vooral om het vertrouwen in de economie en omzetverwachtingen. Uit tabel 1.2 blijkt dat de procentuele groei van het aantal noordeljke bedrijfsvestigingen in 24 beduidend hoger was dan landelijk en dat geldt ook voor de langere termijn tussen 2 en 24. In die periode heeft de provincie Groningen ongeveer hetzelfde groeipercentage als landelijk, maar de groei in Friesland en vooral in Drenthe ligt hier beduidend boven. Tabel 1.2 Aantal en groei van bedrijfsvestigingen, starters in Noorden en Nederland, 24 Bedrijfsvestigingen ( x 1) Groei (% per jaar) Oprichtingen 24 (x 1) w.v. starters Opheffingen 24 (x 1) Groningen Friesland Drenthe Noorden Nederland Bron: Kamers van Koophandel Figuur 1.2 toont de ontwikkeling van het aantal starters als percentage van alle bedrijfsvestigingen sinds 4

9 de tweede helft van de jaren 9 in de noordelijke provincies en Nederland. Er is een duidelijke daling waarneembaar in het percentage starters rond als gevolg van de economische recessie. Echter, waar de economische groei in 23 nog negatief was voor het Noorden (figuur 1.1) stabiliseerde het aantal starters al (figuur 1.2). In 24 groeit het aantal starters weer in alle regio s. Opvallend is het hoge percentage startende ondernemingen in Groningen in de jaren van economische opgang tussen 1996 en 2. Dit heeft vooral te maken de vele starters in en rond de stad Groningen in die periode in met name ICT en zakelijke diensten. In de loop der tijd is het Groningse percentage wel steeds meer in de pas gaan lopen met dat voor Drenthe en Nederland. Friesland blijft in de periode 2-24 nog iets achter, maar dat geldt ook voor het percentage opheffingen. Figuur 1.2 Starters en gemiddeld aantal starters, oprichtingen en opheffingen 2-24 In % van het aantal bedrijfsvestigingen % 11 1 Groningen Drenthe Friesland Nederland oprichtingen starters 6 opheffingen 5 4 Bron: Kamers van Koophandel gemiddelden Faillissementen Bedrijfsopheffingen kunnen worden onderverdeeld in vrijwillige opheffing, bestaande uit beëindiging van het bedrijf door bijvoorbeeld verkoop, overname of fusie, en onvrijwillige beëindiging door bijvoorbeeld faillissementen. Een toename in het aantal faillissementen hangt als regel samen met een verslechtering van de economische conjunctuur, hetgeen blijkt uit figuur 1.3. Tevens betekent een faillissement voor een bedrijf vaak sluiting en verlies van de meeste arbeidsplaatsen. Het aandeel van Noord-Nederland in het landelijk aantal faillissementen bedraagt grosso modo 1%. Wat opvalt in de figuur is dat de relatieve positie van het Noorden in de jaren 9 en begin 21e eeuw beter was dan in de jaren 8. Met name 24 is opvallend omdat in dat jaar het aantal faillissementen landelijk steeg tot 935, terwijl die voor het Noorden dat jaar afnam tot 82. Figuur 1.4 toont het patroon in het aantal faillissementen als percentage van het aantal bedrijfsvestigingen en is daarmee vergelijkbaar met figuur 1.2. Merk op dat faillissementen slechts een minderheid zijn in het totaal aantal bedrijfsopheffingen. In Groningen en Drenthe gaan relatief de meeste bedrijven failliet, in Friesland de minste. Dit beeld spoort met de dat van de starters van figuur 1.2. Tot slot valt op dat volgens het aantal faillissementen als economische graadmeter er in 24 nog geen sprake is van economisch herstel in Nederland, maar al wel in het Noorden. Het aantal faillissementen in het Noorden lag in 24 onder dat in 23. Of dit herstel zich in 25 voortzet blijft de vraag. 5

10 Figuur 1.3 Faillissementen in Noorden en Nederland, % mutatie % 6 5 Noorden Nederland Bron: CBS In de eerst helft van 25 werden landelijk ruim 5 faillissementen uitgesproken. Naar schatting wordt 25 afgesloten met een record van meer dan 1. faillissementen. In het eerste kwartaal van 25 is ten opzichte van het eerste kwartaal 24 vooral in Friesland het aantal faillissementen fors gestegen met bijna 3%. Ook in Groningen was er een toename met ca. 2%, terwijl in het aantal in Drenthe ongeveer constant is gebleven. 1 Het aantal arbeidsplaatsen dat verloren is gegaan door faillissementen en schuldsaneringen voor eenmanszaken wordt in 24 voor Nederland geschat op ca. 6.. In het Noorden gaat het om ruim 5 arbeidsplaatsen. Dit betekent overigens niet noodzakelijkerwijs een gelijke permanente toename in de werkloosheid met 5. Het gaat hier om een stroomgrootheid (baanvernietiging) en een deel van het personeel op deze banen zal een al of niet na een korte werkloosheidsperiode een andere baan vinden. Figuur 1.4 Percentage faillissementen in noordelijke provincies en Nederland, in % van aantal bedrijfsvestigingen 1.6 % Groningen Drenthe Friesland Nederland Bron: CBS en Kamers van Koophandel 1.5 Bouwvergunningen Het aantal verleende bouwvergunningen voor woningen en bedrijfsgebouwen in een regio is op twee manieren van invloed op de werkgelegenheidsontwikkeling. Ten eerste geeft het een indicatie van de te verwachten activiteiten in de sector bouwnijverheid, ofwel de tijdelijke werkgelegenheidseffecten. Daarnaast leiden nieuwe bedrijfsgebouwen en nieuwe woningen tot meer economische activiteit en dus werkgelegenheid: het permanente werkgelegenheidseffect. Een toename van de woningvoorraad heeft een positief effect op de inkomende migratie (zie ook hoofdstuk 3 en 6), de bevolkingsgroei en de bestedingen van de extra bevolking in de regio. Meer in het algemeen geven verleende vergunningen een indruk van de toekomstverwachtingen van particulieren en bedrijven. 6

11 Figuur 1.5 Woningnieuwbouw Aantal nieuwbouwwoningen waarvoor vergunning is verleend Groningen Friesland Drenthe Bron: CBS Figuur 1.5 en 1.6 tonen het aantal verleende bouwvergunningen van de laatste vijftien jaar in de noordelijke provincies voor respectievelijk nieuwbouwwoningen en bedrijfsgebouwen. Het aantal verleende vergunningen voor nieuwbouwwoningen loopt vanaf de tweede helft van de jaren 9 gestaag terug. Opvallend is dat Groningen, dat qua inwonertal de tweede provincie is in het Noorden, de laagste woningbouwactiviteiten heeft. De piek in 21 wordt veroorzaakt door verleende vergunningen voor nieuwe woonwijken in zowel de stad Groningen (Piccardthof, Gravenburg) als gemeenten als Hoogezand (Vosholen) en Winschoten (diverse plannen). Na 21 vallen de vergunningen in Groningen terug op hun oude lagere niveau. In Friesland en Drenthe vond in 24 juist een sterke stijging plaats. Dit zou door lagere tijdelijke en permanente werkgelegenheidseffecten kunnen leiden tot achterblijvende werkgelegenheidsgroei in Groningen vergeleken met de twee andere provincies. In het algemeen is het aantal verleende bouwvergunningen voor bedrijfsgebouwen conjunctuurgevoeliger dan voor woningbouw. Tussen 1997 en 21 was er sprake van hoogconjunctuur (figuur 1.1) en dus toenemende bedrijvigheid, waardoor het aantal bouwvergunningen voor bedrijfsgebouwen toenam. De aanloop tot de recessie van 23 laat een omgekeerd beeld zien. Opnieuw valt Groningen op door het relatief lage aantal vergunningen in verhouding tot zijn omvang. Het aantal verleende vergunningen is ongeveer net zo groot als in Drenthe. De Friese cijfers liggen ver boven die van de beide andere provincies. Wel is de toename in het aantal vergunningen voor bedrijfsgebouwen in 24 vooral waar te nemen in Groningen en Drenthe en niet in Friesland. Uit figuren 1.5 en 1.6 tezamen blijkt dat alleen in Drenthe het aantal vergunningen voor zowel woningbouw als bedrijfsgebouwen is gegroeid. Voor de ander twee provincies geldt dit steeds maar voor één van beide. Figuur 1.6 Aantal verleende vergunningen voor bedrijfsgebouwen Groningen Friesland Drenthe Bron: CBS 7

12 1.6 Centrumgemeenten De invloed van de woningbouw op de regionale conjunctuur varieert per gemeente al naargelang hun zogenaamde centrumfunctie of klantenpotentieel. Gemeenten met een belangrijke centrumfunctie zijn gemeenten met een groot absoluut en relatief regionaal klantenpotentieel. 2 Hoe sterker de centrumfunctie van een gemeente, hoe belangrijker het effect van woningbouw op werkgelegenheid. Er is immers een direct effect van woningbouw in de centrumgemeente zelf, maar ook een indirect effect van de woningbouw in de omliggende gemeenten via het aantal potentiële klanten dat ze leveren aan de centrumgemeente. Figuur 1.7 Ratio regionaal - lokaal klantenpotentieel naar gemeenten 2-24 < > 1.3 Bron: CBS (bewerking RuG) Om de centrumfunctie tussen gemeenten vergelijkbaar te maken toont figuur 1.7 de verhouding tussen het regionale en het lokale klantenpotentieel in de periode Een verhoudingsgetal groter dan 1 betekent dat tegenover elke lokale klant in de gemeente er meer dan 1 regionale klant staat. Een verhoudingsgetal kleiner dan 1 betekent dat een gemeente vooral lokale klanten trekt en weinig uit de regio en dus vooral lokaal-verzorgend is. Een gemeente die zowel een hoog regionaal klantenpotentieel heeft in relatieve zin, dat wil zeggen een verhoudingsgetal boven 1, als in absolute zin een groot aantal klanten uit de regio trekt, wordt betiteld als centrumgemeente. Zoals verwacht horen de gemeenten die sterk regionaal-verzorgend zijn (rood gekleurd in figuur 1.7) tot de belangrijkste gemeenten in de economische kernzones van het Kompasprogramma, het beleidsprogramma van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) voor de ruimtelijk-economische ontwikkeling van Noord-Nederland. Tabel 1.3 geeft een overzicht van de belangrijkste centrumgemeenten in Noord-Nederland, uitgedrukt in de absolute omvang van hun regionale klantenpotentieel. Hierbij wordt als grens een regionaal klantenpotentieel van meer dan 3. personen genomen. Gemeenten met een lager klantenpotentieel zijn weggelaten. De drie provinciehoofdsteden hebben in elk geval zowel een groot absoluut als relatief klantenpotentieel in de omliggende regio. Daarnaast zijn er nog een aantal kleinere centrumgemeenten die in absolute aantallen een kleiner verzorgingsgebied hebben maar relatief veel klanten uit de omgeving aantrekken, zoals Smallingerland, Hoogeveen en Sneek. Emmen heeft een groter regionaal klantenpotentieel in absolute zin heeft dan Assen, maar trekt in vergelijking met Assen relatief weinig potentiële klanten van buiten de gemeente aan. Dit heeft deels te maken met de gemeentelijke herindeling in Drenthe in 1998 toen Emmen werd uitgebreid met Schoonebeek een deel van Sleen. Hierdoor steeg het lokale klantenpotentieel veel sterker dan het regionale en is de verhouding tussen beide voor Emmen na 1997 sterk afgenomen. 8

13 Tabel 1.3 Belangrijkste centrumgemeenten in het Noorden in 24 Bron: CBS (bewerking RuG) Lokaal klantenpotentieel (x 1) Regionaal klantenpotentieel (x 1) Verhouding regionaal - lokaal klantenpotentieel Groningen Leeuwarden Assen Emmen Smallingerland Hoogeveen Sneek Heerenveen Meppel Hoogezand-Sappemeer Stadskanaal Veendam Figuur 1.8 laat voor de drie belangrijkste centrumgemeenten in het Noorden zien hoe de verleende woningbouwvergunningen zich hebben ontwikkeld als percentage van het totaal in de provincie. Uit figuur 1.5 bleek vanaf de tweede helft van de jaren 9 een duidelijk dalende tendens. Hoe hebben de centrumgemeenten hier nu aan bijgedragen? Uit de figuur blijkt dat het aantal verleende bouwvergunningen in Leeuwarden sinds het eind van de jaren 9 sterker is gegroeid dan in de provincie Friesland. Het aandeel van Leeuwarden is in relatief korte tijd verdubbeld van 1% naar 2% van het aantal in Friesland verleende bouwvergunningen. Ook het aandeel van Assen is in de loop van de jaren 9 iets gestegen, zij het minder duidelijk dan dat van Leeuwarden. In 24 is het aandeel van Assen echter wel fors gedaald van 3% in 23 tot bijna 1% in 24. Anderzijds is het aandeel van Emmen gestegen van circa 2% rond 1998 bijna 4% in 24. Deze gemeente is echter niet in de figuur opgenomen omdat de cijfers van Emmen van voor en na de gemeentelijke herindeling niet vergelijkbaar zijn. Het aandeel van de stad Groningen fluctueert sterk rond de 3%. Opvallend is het procyclische patroon: de opgaande lijn tussen 1997 en 21 in figuur 1.8 valt precies samen met de sterk opgaande conjunctuur (figuur 1.1) en met de sterke werkgelegenheidsgroei in de stad in diezelfde periode (zie figuur 1.9). Het aantal verleende bouwvergunningen voor nieuwbouwwoningen lijkt dus een goede conjunctuurindicator voor de stad Groningen te zijn. Figuur 1.8 Verleende vergunningen voor woningbouw in de drie centrumgemeenten In % van het aantal verleende vergunningen in de betreffende provincie 5 Groningen Leeuwarden Assen Bron: CBS (bewerking RuG) 9

14 Figuur 1.9 Aandeel verleende bouwvergunningen en werkgelegenheid stad Groningen % van provinciaal totaal 5 4 bouwvergunningen werkgelegenheid Bron: CBS en PWR Groningen (bewerking RuG) Figuur 1.1 Aandeel verleende bouwvergunningen en werkgelegenheid Leeuwarden % van provinciaal totaal 3 bouwvergunningen werkgelegenheid Bron: CBS en PWR Friesland (bewerking RuG) Figuur 1.11 Aandeel verleende bouwvergunningen en werkgelegenheid Assen % van provinciaal totaal 35 3 bouwvergunningen werkgelegenheid Bron: CBS en PWR Drenthe (bewerking RuG) Het aandeel van Leeuwarden en Assen neem iets toe dus de neerwaartse trend in het aantal verleende bouwvergunningen per provincie (figuur 1.5) vindt in Friesland en Drenthe niet plaats in de grootste centrumgemeenten maar in de kleinere gemeenten. Voor de centrumgemeenten is er een sterke samenhang tussen hun aandeel in de woningbouwvergunningen en hun werkgelegenheidsaandeel (figuur ). 1

15 1.6 Conclusie en samenvatting De noordelijke economie (exclusief de rol van aardgaswining) heeft zich in 24 herstelt van de recessie in 23 en is met 1,4% gegroeid. Dit is een iets lager dan de nationale groei in 24 die exclusief delfstoffenwinning op 1,5% uitkwam. Van de noordelijke provincies was de groei in Groningen in 24 het hoogst en met 1,5%. In Friesland en Drenthe was de groei in 24 iets lager dan landelijk met resp. 1,3% en 1,2%. Ook de gemiddelde jaarlijkse groei over een iets langere periode tussen 2 en 24 toont dit beeld: Groningen de heeft hoogste groei (1,6%), Friesland en Drenthe volgen op afstand (beide,5%). Voor het Noorden als geheel geldt een gemiddeld jaarlijkse groei tussen 2 en 24 van,9% tegen,8% landelijk. Naast de economische groei zijn voor werkgelegenheidsontwikkeling in specifieke regio s ook een aantal andere indicatoren van belang. Zo is er een sterk positief verband tussen het aantal startende ondernemingen en groei van werkgelegenheid. Het aantal starters is in 24 voor het eerst sinds jaren weer gestegen in alle drie provincies. Aan de andere kant geeft de ontwikkeling in het aantal uitgesproken faillissementen een indicatie van het aantal arbeidsplaatsen dat in een gebied zal verdwijnen. Beide indicatoren zetten daarmee de toon voor de regionale arbeidsmarktontwikkeling. Tot slot zijn bouwactiviteiten in een gebied van groot belang voor toekomstige werkgelegenheidsgroei, niet alleen tijdelijk door werkgelegenheid in de bouwsector, maar ook permanent door lokaal-verzorgende werkgelegenheid als detailhandel, onderwijs en gezondheidszorg. Noten hoofdstuk 1 1 Dit blijkt uit cijfers van Graydon, een Nederlandse dienstverlener van credit management. 2 Het CBS berekend jaarlijks het lokale en regionale klantenpotentieel per woonkern in een gemeente. Een woonkern is een aaneengesloten bebouwd gebied binnen de gemeente met minimaal 5 adressen per km 2. Dit betekent dat grote stedelijke gemeenten in feite uit één grote woonkern bestaan. De aantallen potentiële klanten worden bepaald op basis van graviteitsmodellen. Verondersteld is dat de lokale aantrekkingskracht van een woonkern rechtevenredig toeneemt met het aantal inwoners en afneemt met het kwadraat van de afstand tot de kern met een maximum tot 2 km. De regionale aantrekkingskracht van een woonkern is rechtevenredig met het kwadraat van het aantal inwoners en neemt af met het kwadraat van de afstand tot de kern met een maximum tot 6 km. 11