Handreiking Methaanreductie Stortplaatsen. In opdracht van

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Handreiking Methaanreductie Stortplaatsen. In opdracht van"

Transcriptie

1 Handreiking Methaanreductie Stortpaatsen In opdracht van

2 COLOFON De inhoud van deze handreiking is opgested met inhoudeijke ondersteuning van Grontmij (ing. O. Coops, ir. L. Luning), TNO (ir.h. Oonk) en Roya Haskoning (ing. A.A.M. Boerboom). Een werkgroep met vertegenwoordigers van het Ministerie van VROM, de Vereniging Afvabedrijven, de stortpaatsexpoitanten en het Bevoegd Gezag (de provincies) heeft het project begeeid. Opdrachtgever Tekst: Ontwerp: SenterNovem, Utrecht Hendrikx Van der Spek, Bussum FUNCKE communications & design, Haarem. Deze handreiking is tot stand gekomen in het kader van ROB, het programma voor de reductie van niet-co 2 broeikasgassen van de ministeries van VROM, EZ en LNV. Dit programma wordt gefinancierd door VROM en uitgevoerd door SenterNovem. De doesteing is een bijdrage te everen aan het haen van de Nederandse Kyoto-doesteingen voor reductie van niet-co 2 broeikasgasemissie in 2010.

3 Inhoudsopgave 1 Ineiding 5 2 Beoordeing winbare hoeveeheid stortgas 7 3 Ontwerp bronnen en instaatie Onttrekkingsbronnen Leidingensysteem Afzuiginstaatie Benuttingsinstaatie en fakke 15 4 Beheer van het systeem 19 5 Aanvuende maatregeen op BBT Bijpaatsen extra bronnen Emissiereductie in de tauds Extra aandacht voor onttrekken tijdens expoitatie Onttrekken en verwerken van stortgas met age kwaiteit Stimueren van methaanoxidatie in de topaag 32 Bijage 1: Stortgaswinning en -benutting 37 Bijage 2: Juridisch kader 39 Bijage 3: Kosteneffectiviteit en voorbeedberekeningen 41 Begrippenijst 48 Literatuurijst 50

4

5 1 Ineiding Methaanemissies uit stortpaatsen dragen in beangrijke mate bij aan het broeikaseffect. In de afgeopen jaren is de methaanemissie uit stortpaatsen fink gedaad. Dit onder meer dankzij stortgaswinning en -benutting en as gevog van een daing van het afvaaanbod, met name van het gemakkeijk afbreekbare koostof. Dit heeft geresuteerd in een emissiedaing van naar schatting 572 kton methaan (12 Mton CO 2 -equivaenten) in 1990 naar 323 kton methaan (7 Mton CO 2 -equivaenten) in Ongeveer de heft van deze emissie komt vrij op stortpaatsen die nog in expoitatie zijn. Voor de periode za de emissie voor ae stortpaatsen verder daen tot rond de 4 Mton CO 2 -equivaenten. Ter vergeijking: de gepubiceerde totae Nederandse broeikasgasemissies in 2003 zijn circa 215 Mton CO 2 -equivaenten. Hoewe het de goede kant op gaat, vergen de methaanemissies van stortpaatsen toch nog enige aandacht. In deze handreiking vindt u richtijnen om deze emissies verder te beperken. Daarbij gaat het in de eerste paats om gebruikmaking van de zogenaamde beste beschikbare techniek (verder BBT) voor stortgaswinningsinstaaties op ae operationee stortpaatsen. Hiermee wordt vodaan aan het Stortbesuit bodembescherming. Toepassen van BBT is een minimae eis op het gebied van ontwerp en beheer van dergeijke instaaties. Het vaststeen van deze BBT op specifieke ocaties is in de praktijk echter compex. Doe en doegroep Deze handreiking bevat richtijnen en adviezen gericht op de optimaisering van stortgaswinning. De handreiking is gericht op vergunningvereners en expoitanten; u kunt aan de hand van deze tekst beoordeen of de inrichting en het beheer van de stortgaswinning en -verwerking aan de eisen van het Stortbesuit bodembescherming vodoen. De richtijnen moeten er in de eerste paats voor zorgen dat de stortgaswinning en verwerking is ingericht conform BBT. De richtijnen hebben betrekking op stortpaatsen die in gebruik zijn en op nieuw op te richten stortpaatsen, voor zover daar sprake is van vodoende stortgasvorming. Ze hebben dus geen betrekking op stortpaatsen die op grond van artike 6a, id 4 van het Stortbesuit bodembescherming geen verpichting tot onttrekking hebben. Ineiding. 5

6 Daarnaast bevat de handreiking suggesties voor verdergaande beheersmaatregeen om methaanemissie te beperken. Het gaat om maatregeen zoas bijpaatsen van extra bronnen, methaanemissiereductie in de tauds, extra aandacht voor gasonttrekking tijdens de expoitatie, gas onttrekken van agere kwaiteit en stimueren van methaanoxidatie in de topaag. Deze maatregeen zijn reeds gedemonstreerd en zijn technisch goed uitvoerbaar. De vergunningverener kan samen met de stortpaatsexpoitant besuiten om een of meer van deze maatregeen in te voeren. Hiertoe moet de afweging gemaakt worden tussen de kosten en het verwachte miieurendement voor de specifieke situatie. De handreiking suit aan bij de Evauatienota Kimaatbeeid; in deze nota staat de eis geformueerd dat stortpaatsen dienen te vodoen aan de beste beschikbare techniek. Verder is verondersted dat de ezer bekend is met het Stortbesuit bodembescherming (aatsteijk gewijzigd op 14 juni 2006, Stb.2006, 308) en de NeR (2006), de Nederandse emissierichtijn ucht. Tot sot is ervan uitgegaan dat de ezer toegang heeft tot de Handeiding Stortgaswinning. Opzet van dit document De opzet van deze handreiking is as vogt: - Hoofdstuk 2 behandet de beoordeing van de winbare hoeveeheid stortgas. U vindt er de reevante vragen waarmee inzicht te verkrijgen is op weke manier de vormings- en winningsprognoses tot stand zijn gekomen. - In hoofdstuk 3 wordt het ontwerp van de verschiende onderdeen van de instaaties voor de onttrekking, winning en verwerking van stortgas uitgewerkt. Aansuitend worden in hoofdstuk 4 de beheersaspecten daarvan besproken, zoas goede monitoring en eventuee bijsturing. Centraa in deze twee hoofdstukken staat het vogen van BBT. - Daarnaast treft u in hoofdstuk 5 een beschrijving aan van mogeijke maatregeen die aanvuend zijn op BBT. - Bijage 1 geeft aanvuende informatie over stortgaswinning en -benutting. - In bijage 2 staat verdere achtergrondinformatie over het juridisch kader van stortgaswinning en -benutting. - In bijage 3 zijn een aanta voorbeedsituaties geschetst waarbij anayses van de kosteneffectiviteit van maatregeen zijn gemaakt, op basis van de verwachte kosten en emissiereducties. - Tot sot treft u een ijst van de in deze handreiking gebruikte begrippen en een iteratuurijst aan. Ineiding. 6

7 2 Beoordeing winbare hoeveeheid stortgas De eerste stap bij het beoordeen van een systeem voor stortgaswinning is een beoordeing van de prognose van de stortgasvorming. Deze vormingsprognose vormt immers de basis voor de dimensionering van het systeem. Dergeijke prognoses worden doorgaans opgested door een ingenieursbureau, veea gebaseerd op een combinatie van gepubiceerde iteratuur op dit gebied en empirische ervaringen. Het proces dat eidt tot de totstandkoming van de verschiende prognoses voor stortgasvorming en -winning kan in de rege goed beoordeed worden op zijn uitgangspunten. De onderstaande informatie kunt u daarbij as eidraad gebruiken. 1 Vorming en winning Bij de beoordeing van een vormingsprognose is het aereerst van beang dat u een goed beed hebt van de hoeveeheid afva en de samensteing daarvan. Daarbij gaat het om zowe aanwezig afva as afva dat in de toekomst nog gestort gaat worden. De samensteing van het afva bepaat het gehate aan organisch afbreekbaar koostof. Dit koostofgehate bepaat weer hoevee stortgas er in de oop van de tijd kan vrijkomen. Hoe meer organisch materiaa, hoe hoger het koostofgehate en hoe meer stortgas er op termijn vrijkomt. De biochemische processen waardoor stortgas gevormd wordt, veropen angzaam. Hierdoor komt het stortgas vertraagd vrij: in het begin reatief vee, in atere jaren steeds minder. Daarbij hanteren we een zogenaamde hafwaardetijd. Dit resuteert in een vormingscurve met vogende agemene kenmerken: in de expoitatiefase stijgt de hoeveeheid gevormd stortgas vrij sne as gevog van de toenemende hoeveeheid afva op de stortpaats, om in de daaropvogende jaren te daen (afhankeijk van de hafwaardetijd). expoitatie gesoten afgedicht gasdebiet vormingsprognose winningsprognose tijd Figuur 1: Principegrafiek van een vormings- en winningscurve van stortgas Vervogens wordt het winningsrendement geschat. Voor een optimae winning is het aan te beveen om bij de winning van stortgas de vormingscurve zo goed mogeijk te vogen. Hoe dichter de winningscurve de vormingscurve benadert, hoe hoger het winningsrendement is. Zoas de grafiek iustreert, is het winningsrendement in de 1 Het in dit hoofdstuk gegeven inzicht in de totstandkoming van prognose van stortgasvorming en -winning heeft uitsuitend as doe het beoordeen van het ontwerp van stortgaswinningsinstaaties en niet het bepaen van de restemissie van methaan uit de stortpaats. Beoordeing winbare hoeveeheid stortgas. 7

8 expoitatiefase doorgaans minder hoog. Dit komt doordat gaswinning tijdens expoitatie moeiijker is. Bij compartimentsgewijze opbouw van een stortpaats wordt soms een zaagtand verkregen omdat de winning compartiment na compartiment wordt opgestart. Zodra een stortpaats definitief afgedicht is, wordt veea een winningsrendement van % aangenomen. Om gevoe te krijgen of de vormings- en winningscurves op een wedoordachte manier tot stand zijn gekomen, zijn de vogende vragen van beang: Is de inschatting van de hoeveeheid en samensteing van het afva op een goede manier tot stand gekomen? AANDACHTSPUNTEN: Historische gegevens zijn voora bij oudere stortpaatsen vaak moeiijk te achterhaen. De expoitant of het ingenieursbureau dient een weoverwogen schatting van hoeveeheid en samensteing te maken op basis van de beschikbare gegevens. Gegevens over nog te storten afva dienen qua hoeveeheid en samensteing overeen te komen met de vergunningsaanvraag of vergunning. Stemmen de koostofgehates waarmee het ingenieursbureau rekent overeen met de samensteing van het afva dat aanwezig is of verwacht wordt op de stortpaats? Per afvacategorie wordt de hoeveeheid organische droge stof (o.d.s.) of organische afbreekbare koostof (C) per eenheid berekend (koostofgehate). De ervaring eert dat vervogens ongeveer 50 à 60 % van dit organisch materiaa geeideijk wordt omgezet naar stortgas. Dit is de basis voor de berekening van de vormingsprognose. Niet-gescheiden huishoudeijk afva heeft bijvoorbeed een gaspotentiee van Nm 3 /ton stortgas. Afva met minder organisch materiaa heeft een ager potentiee. Weke hafwaardetijden zijn gehanteerd? Stemmen deze hafwaardetijden overeen met de aard van het gestorte en verwachte afva? Bij afva dat gedomineerd wordt door huishoudeijk afva wordt meesta een hafwaardetijd aangehouden van zeven jaar. Dat betekent dat de heft van a het stortgas in de eerste zeven jaar wordt gevormd, 25 % in de tweede zeven jaar; 12,5 % in de derde zeven jaar, et cetera. Bij afva met minder goed afbreekbaar organisch materiaa kunnen angere hafwaardetijden (10 tot 15 jaar) geden. AANDACHTSPUNTEN: De gehanteerde hafwaardetijd moet zijn afgestemd op de aard van het te storten afva. Bij het gebruik van één gemiddede hafwaardetijd voor ae afva moet dit overeenkomen met de verhouding tussen de hoeveeheden sne en angzaam afbreekbaar afva. Beoordeing winbare hoeveeheid stortgas. 8

9 Is er bij het opsteen van de winningsprognose op goede wijze naar gestreefd de vormingscurve zo dicht mogeijk te benaderen? De prognose voor stortgaswinning wordt gebaseerd op de prognose voor stortgasvorming en een aangenomen winningsrendement. Dit rendement hangt af van: - de geometrie (hoogte, diepte en vorm) van de stortpaats; - de fase waarin de stortpaats zich bevindt; - de soort afwerking van de stortpaats; - het ontwerp van het gaswinningssysteem. AANDACHTSPUNTEN: Tijdens de expoitatie kan er a stortgas gewonnen worden, zodat er vodaan wordt aan de eisen in het Stortbesuit bodembescherming. Hoe eerder gestart wordt met de winning, hoe dichter de winningscurve de vormingscurve za benaderen. Dit kan bijvoorbeed door de winningsinstaatie op te bouwen en in gebruik te nemen geijktijdig met het ophogen van de stortpaats. Ook het variëren van de keuze van verwerking in de tijd kan bijdragen aan een optimaa winningsrendement. (Zie verder hoofdstuk 3.4.) Het opsteen van een vormingsprognose is inherent moeiijk. In werkeijkheid kan de vorming zo n % boven of onder de prognose iggen. Hetzefde gedt voor de winningsprognose. Met het streven naar een optimaa winningsrendement moet hier rekening mee gehouden worden. Beoordeing winbare hoeveeheid stortgas. 9

10

11 3 Ontwerp bronnen en instaatie Bij de inrichting van de stortgaswinning en -verwerking is het van groot beang dat de bronnen voor onttrekking van stortgas op de juiste wijze worden aangeegd. Daarnaast kunt u de nodige eisen steen aan het eidingensysteem, de afzuiginstaatie en de benuttingsinstaatie of fakke. A deze onderdeen moeten vodoen aan de standaard van BBT (voor de definitie van BBT zie Bijage 3 Juridisch Kader) ) eidingensysteem 2) bronnensysteem 3) afzuigafstaatie 4) fakkeinstaatie 5) benuttingsinstaatie Figuur 2: Schematische weergave van een doorsnee stortgaswinnings - en benuttingsinstaatie met de te onderscheiden onderdeen De onderstaande richtijnen zijn zowe bedoed om bestaande systemen mee te kunnen evaueren as om nieuwe ontwerpen te kunnen beoordeen. 3.1 Onttrekkingsbronnen Er bestaan verschiende soorten onttrekkingsbronnen. De toepassing van verticae bronnen is het meest voorkomend en BBT. Omdat een afvapakket vaak uit horizontae agen bestaat, is de dooratendheid van het afva horizontaa groter dan verticaa. Gas stroomt daardoor het gemakkeijkst naar een verticae onttrekkingbron, omdat die ae horizontae agen ontsuit. Het ontwerp is in de praktijk uitgekristaiseerd en staat beschreven in de Handeiding Stortgaswinning. AANDACHTSPUNTEN BIJ HET ONTWERP VAN VERTICALE ONTTREKKINGSBRONNEN: Een bron bestaat uit een schacht met een diameter van 80 tot 120 cm, waarin een PE-buis met een diameter van 110 tot 200 mm is gepaatst. Het onderste dee van de buis is geseufd (het fiter). De bronbuis is omstort met grind en aan de bovenzijde voorzien van een gasdichte afsuiting. Zie verder Handeiding Stortgaswinning, 3.5 waarin het ontwerp verder is gedetaieerd. Ontwerp bronnen en instaatie. 11

12 Daarnaast worden andere systemen toegepast die as geijkwaardig moeten worden beschouwd, zoas horizontae winningssystemen en gasgangen. Het ontwerp hiervan staat gedetaieerd beschreven in de Handeiding Stortgaswinning, paragraaf 3.6. Bij het beoordeen van het ontwerp van de huidige of toekomstige stortgaswinning kunt u verder de vogende vragen steen: Zijn de onderinge bronafstanden dusdanig dat stortgas optimaa kan worden onttrokken? Afhankeijk van het gekozen bronnensysteem bestaan er optimae bronafstanden. De Handeiding Stortgaswinning geeft hiervan een overzicht (zie tabe 3.1 in de Handeiding). Doe is atijd om de bronafstanden afhankeijk van de specifieke situatie zodanig te kiezen dat stortgas optimaa onttrokken kan worden en een maximae winning wordt nagestreefd. OVERWEGINGEN BIJ HET BEOORDELEN VAN DE BRONAFSTANDEN VAN VERTICALE BRONNEN: De afstand tussen verticae bronnen is in de rege 70 m, conform de Handeiding Stortgaswinning, Soms hanteert men grotere bronafstanden (~100 m) in combinatie met een keinere bronafstand (~60 m) tussen de bronnen bij de tauds. Stortgas kan zich gemakkeijker in horizontae dan in verticae richting door het afva verpaatsen. Daardoor komt voora bij de tauds vee stortgas vrij. Een systeem met reatief meer bronnen bij de tauds en reatief minder bronnen eders kan daarom geijkwaardig zijn aan een systeem met overa 70 m tussen de bronnen. Moeten er bronnen worden bijgepaatst bij bestaande onttrekkingsystemen? As uit het voorgaande bijkt dat er in de basisopzet van de onttrekking te weinig bronnen staan of as gebeken is dat oude bronnen niet meer naar behoren functioneren, is het BBT om bronnen bij te paatsen. Dit kan door putten te boren of te graven in het afvapakket. Vervogens wordt de gasbuis gepaatst, die wordt omstort door een grindkoffer. De bron kan dan worden aangesoten op het onttrekkingssysteem. OVERWEGINGEN BIJ HET BIJPLAATSEN VAN BRONNEN: Er zijn geen technische beemmeringen om het aanta bronnen van een bestaande onttrekking achteraf uit te breiden of bestaande niet-functionerende bronnen te vervangen. Hiermee kan een secht functionerend gasonttrekkingssysteem verbeterd worden. Zie verder de aanvuende maatrege 5.3, Bijpaatsen extra bronnen. Worden gepande bronnen opgebouwd geijktijdig met het ophogen van de stort? De gangbare wijze van reaiseren van verticae bronnen is het optrekken van de bronnen tijdens de expoitatie. Deze manier van aaneggen staat beschreven in de Handeiding Stortgaswinning, paragraaf 3.3. Aanvuende maatregeen op BBT. 12 Ontwerp bronnen en instaatie. 12

13 Figuur 3: Verticae onttrekkingsbron aangeegd tijdens expoitatie Horizontae bronnen worden tijdens expoitatie op verschiende hoogten iggend in de stort aangebracht en via gasregekisten aangesoten op de hoofdgaseiding. Na aansuiting wordt er verder gestort over een aangesoten bron. Ook hiervoor wordt verwezen naar de Handeiding Stortgaswinning paragraaf 3.3. Figuur 4: Horizontae onttrekkingsbron aangeegd tijdens expoitatie Kunnen de (in opbouw zijnde) bronnen reeds tijdens het storten in gebruik worden genomen? Het is BBT om zo mogeijk reeds tijdens het ophogen van de stort met actieve onttrekking te beginnen. Hierbij wordt veea gebruikgemaakt van tijdeijke eidingen. In enkee gevaen wordt gas aan de onderzijde onttrokken. Deze methode is weiswaar geijkwaardig, maar niet overa toepasbaar door mogeijke probemen met zettingen en ontstaan van watersoten. In zo n geva dient men rekening te houden met vervanging van een dergeijke aansuiting door een aansuiting aan de bovenzijde. Ontwerp bronnen en instaatie. 13 Aanvuende maatregeen op BBT. 13

14 OVERWEGINGEN BIJ HET IN GEBRUIK NEMEN VAN BRONNEN TIJDENS DE EXPLOITATIE: Op keine stortoppervakten kan onevenredig vee hinder van de stortactiviteit paatsvinden. Bronnen kunnen over het agemeen pas in gebruik genomen worden as het afvapakket meer dan vijf meter dik is. Bij een dunner afvapakket ontstaat gemakkeijk uchtinzuiging. Door de stortactiviteiten in een compartiment in opbouw moeten eidingen regematig veregd en mogeijk tijdeijk buiten bedrijf worden gested. Zie ook 5.3 Extra aandacht voor onttrekken tijdens expoitatie voor meer gedetaieerde informatie. 3.2 Leidingensysteem Het eidingensysteem verzamet het gewonnen stortgas en transporteert dit naar de afzuiginstaatie. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van een van de vogende vier eidingensystemen: aparte eidingen per bron, hoofdeidingen, ringeidingen of custers. Een systeem met hoofdeidingen wordt het meest toegepast, maar is niet per definitie beter dan de andere. Ae vier de vormen worden as BBT beschouwd. Ook de ontwerpgrondsagen voor het eidingensysteem uit de Handeiding Stortgaswinning worden beschouwd as BBT. Deze grondsagen hebben onder meer betrekking op afschot, fexibiiteit en beheersing van het condenswater door het aanbrengen van sifons. Deze ontwerpgrondsagen worden beschreven in hoofdstuk 4 van de Handeiding Stortgaswinning. Bij de beoordeing van het eidingensysteem kunt u verder de vogende vragen steen: Zijn er regekeppen in het eidingsysteem aangebracht, zodat ae bronnen afzonderijk van ekaar ingereged kunnen worden? Vogens BBT dienen eidingen voorzien te zijn van regekeppen. Regekeppen maken het mogeijk om eke bron afzonderijk te regeen zodat de hee instaatie geoptimaiseerd kan worden met betrekking tot maximae onttrekking. Bronnen met te vee uchtinzuiging kunnen worden dichtgedraaid, bronnen van erg hoge gaskwaiteit kunnen verder worden opengedraaid. Is de diameter van de eidingen gebaseerd op de maximaa winbare hoeveeheid stortgas (conform prognose)? De diameter van de eidingen moet zodanig zijn dat de maximae hoeveeheid winbaar stortgas kan worden onttrokken. De diameter kan bepaad worden door midde van gasstromingsberekeningen. Hierbij wordt een veiigheidsmarge in de wandruwheid voor nat gas in acht genomen. Aanvuende maatregeen op BBT. 14 Ontwerp bronnen en instaatie. 14

15 3.3 Afzuiginstaatie De afzuiginstaatie reget de onderdruk in het onttrekkingssysteem. Bij het beoordeen van de afzuiginstaatie is de vogende vraag van beang: Is de capaciteit van de afzuiginstaatie zodanig dat de maximaa geprognosticeerde hoeveeheid winbaar stortgas kan worden onttrokken? BBT is om de capaciteit zodanig te kiezen dat ook de maximaa geprognosticeerde gaswinning kan worden onttrokken. Bij deze keuze dient rekening te worden gehouden met de omrekening van Nm 3 (as gehanteerd in de prognose) naar bedrijfs-m 3 (as gespecificeerd voor de afzuiginstaatie). AANDACHTSPUNT BIJ ONTTREKKING: De capaciteit van de afzuiginstaatie dient regebaar te zijn, waardoor ook op bijvoorbeed 20% van de capaciteit kan worden onttrokken. 3.4 Benuttingsinstaatie en fakke Afhankeijk van de kwaiteit van het onttrokken stortgas kan het gewonnen gas worden benut of worden gefakked. Benutten of minimaa fakkeen is een verpichting uit het Stortbesuit. Benutting kan op verschiende manieren: - in een gasmotor; - in stookinstaaties kete, oven of boier; - door het stortgas op te werken naar aardgaskwaiteit. In ae gevaen dient een eventuee overschot aan gas naar de fakke geeid te worden. Benutting met behup van een gasmotor is de meest toegepaste vorm en BBT. De andere vormen zijn geijkwaardig. De keuze voor de soort benutting is van invoed op de eisen aan de kwaiteit van het stortgas. Voor opwerking tot aardgaskwaiteit is een betere kwaiteit (ees hoger methaangehate) stortgas noodzakeijk dan voor benutting in gasmotoren of in een stookinstaatie. Ontwerp bronnen en instaatie. 15 Aanvuende maatregeen op BBT. 15

16 Bij de beoordeing van de wijze van verwerking kunt u de vogende vragen steen: Is de juiste keuze gemaakt tussen fakkeen en benutten? OVERWEGINGEN BIJ DE KEUZE TUSSEN FAKKELEN EN BENUTTEN: Vanuit miieuhygiënisch oogpunt is maximae winning beangrijker dan maximae benutting. Keuze voor benutting wordt vanuit economisch oogpunt gemaakt. Indien de gaskwaiteit in de tijd varieert kan het daarom aantrekkeijk zijn om ook de verwerking te variëren. Zo kan de verwerking in de eerste fase via de fakke paatsvinden, vervogens via benutting en as de kwaiteit van het gas weer afneemt opnieuw via de fakke. Zie ook achtergronden bij winning en benutting in bijage 1. Is de instaatie afgestemd op de onderkant van de bandbreedte van de verwerkbare capaciteit? Afhankeijk van de wijze waarop het onttrokken stortgas verwerkt gaat worden is een andere kwaiteit (ees methaangehate) van het stortgas vereist (zie tabe 1). Eke wijze van verwerking kent een bepaade minimaa benodigde kwaiteit en debiet om bedrijfszeker te functioneren. Hoe harder aan het stortgas getrokken wordt (groter debiet), hoe ager doorgaans de kwaiteit van het stortgas, maar hoe meer methaan uiteindeijk wordt onttrokken. Het is BBT om te streven naar een zo aag mogeijk methaangehate voor de gekozen verwerking, maar met behoud van vodoende bedrijfszekerheid. Bijvoorbeed het inregeen van de onttrekking op 45% methaan voor verwerking in een fakke is vanuit miieuoogpunt beter dan het inregeen van de onttrekking op 50% voor dezefde verwerking in de fakke. OVERWEGINGEN BIJ DE AFSTELLING VAN DE INSTALLATIE: De bedrijfszekerheid van de instaatie moet gegarandeerd bijven. Bij sturen op de onderkant van de verwerkbare kwaiteit moet rekening worden gehouden met optredende fuctuaties in gaskwaiteit. (Zie tabe 1 voor het bereik van methaanpercentages bij verschiende toepassingen.) Afhankeijk van de motoreverancier zijn bij bestaande gasmotoren aanpassingen aan de gasstraat mogeijk, waarmee de instaatie voor een age verwerkbare kwaiteit geoptimaiseerd kan worden. Bij het streven naar een maximae onttrekking moet rekening gehouden worden met de kans op uchtinzuiging. Het zuurstofgehate mag wegens exposiegevaar nooit boven de 5% uitkomen. Ontwerp bronnen en instaatie. 16

17 Tabe 1: Bereik methaanpercentages voor verschiende toepassingen 40% 45% 50% 55% 60% Benutting Fakkeinstaatie - Eectriciteitsproductie in gasmotor + Directe benutting van stortgas (oven, boier) + Opwerken tot aardgaskwaiteit + Vodoet de fakke aan de gestede eisen? Een fakkeinstaatie is atijd aanwezig, ook as in principe het stortgas benut wordt. Dit is een wetteijke verpichting uit het stortbesuit as back-up bij uitva van de benuttingsinstaatie (noodfakke). As deze fakke ook as reguiere verwerking van het gehee of een gedeete van het onttrokken gas wordt ingezet, moet hij vodoen aan de eisen uit het Stortbesuit. AANDACHTSPUNTEN BIJ BEOORDELING VAN DE FAKKEL: De capaciteit van de fakke moet gebaseerd zijn op de capaciteit van de onttrekkingsinstaatie, zodat as de benuttingsinstaatie faat, a het gewonnen gas kan worden afgefakked. Voor fakkeinstaaties zijn in het Stortbesuit voorschriften opgenomen overeenkomstig de Nederandse Emissie Richtijn (NeR). Noodfakkes vaen niet onder de richtijn van de NeR. Ontwerp bronnen en instaatie. 17

18

19 4 Beheer van het systeem Ook a is een instaatie in zijn uitgangspunten goed vormgegeven vogens hoofdstuk 3, dan kan er nog vee miieuwinst behaad worden met goed beheer van de stortgaswinning en -verwerking. Goed beheer betekent een goede monitoring van de werking van het systeem en bijsturing waar nodig. Ook het Stortbesuit (art.6a, id 1c) geeft hiervoor aanknopingspunten. Bij de beoordeing van het beheer van het systeem kunt u de vogende vragen steen: Is er vodoende aandacht voor het continu optimaiseren van het systeem? Uitgangspunt voor een goede onttrekking is een goed ingericht en werkend systeem vogens BBT zoas beschreven in hoofdstuk 3. Secht functionerende onderdeen (zoas bronnen of eidingen) moeten dus tijdig worden gerepareerd of vervangen. Verder geeft BBT ook aan dat de onttrekkingsinstaatie zodanig moet zijn ingereged dat het gas maximaa en in een optimae combinatie tussen methaangehate en debiet moet worden onttrokken. Hierbij dient rekening gehouden te worden met het zuurstofgehate en het bereik van de verwerkingsinstaatie. Om aan BBT te bijven vodoen, moet het systeem periodiek worden bijgereged. Bronnen met een age methaan- of hoge zuurstofconcentratie worden wat verder dichtgedraaid; bronnen met een reatief hoge methaanconcentratie kunnen verder worden geopend. Deze mogeijkheid tot bijregeing onderstreept het nut van de aanwezigheid van regekeppen in de eidingen waarmee gasbronnen individuee gereged kunnen worden. Aandachtspunt bij regeen op gaskwaiteit: Het regeen van de onttrekking op kwaiteit (methaangehate) betekent dat ook het debiet aan stortgas ten opzichte van het ontwerp kan variëren. Hierdoor kan er (tijdeijk) een tekort of een overschot aan stortgas ontstaan. Bij een tekort draait een benuttingsinstaatie op deeast (evert minder vermogen). As er meer stortgas wordt gewonnen dan benut kan worden, kan het overschot in de fakke verwerkt worden. De bedrijfszekerheid van de instaatie moet behouden bijven. Weke controes zouden uitgevoerd moeten worden? Om bovenstaande tijdige optimaisatie en bijregeing mogeijk te maken, dient het veroop van de gaswinning en het functioneren van de bronnen op een goede wijze gemonitord te worden. Afwijkingen dienen tijdig te worden gesignaeerd. BBT voor controe van het systeem is: - continue meting van de hoeveeheid onttrokken gas; - continue meting van het zuurstofgehate in het gas, met aarmfunctie; - periodieke meting van de hoeveeheid methaan en CO 2 in het stortgas (continue meting is optionee); - periodieke meting van de onderdruk en van de concentraties methaan, zuurstof en CO 2 in de bronnen; - periodieke inspecties van het afvapakket op indicaties van gasuittreding, zoas scheuren in tauds, geuruittreding en vegetatieschade. Beheer van het systeem. 19

20 Reatie controes en metingen met monitoring van emissiereducties De resutaten van de continue metingen van onttrokken en verwerkt stortgas en de kwaiteit ervan worden jaarijks opgevraagd in het kader van de jaarijkse rapportage Afvaverwerking in Nederand en ten behoeve van de nationee emissiemonitoring methaanemissies uit stortpaatsen. Deze emissiemonitoring wordt opgested voor rapportage aan het Kimaatverdrag (Nationa Inventory Report). Hoe vaak moet het systeem gecontroeerd en bijgested worden? Bij een aanta van de uit te voeren controes is periodieke controe vodoende. Frequentie van deze controe hangt af van de stabiiteit van het systeem. Hier is aeen een agemene richtijn voor te geven: as de werking van individuee bronnen sterk veranderijk is, dan is een controe eens per twee weken noodzakeijk. As het systeem stabie is, kan worden vostaan met een frequentie van eens per twee à drie maanden. Bij een age frequentie in een stabie systeem kunnen incidentee waarnemingen een reden zijn om aanvuende controes uit te voeren. Denk hierbij aan potseinge verandering van de gewonnen hoeveeheid gas of van de kwaiteit van het gas, of potseing waarnemen van geur op afgesoten deen van het afvapakket. Beheer van het systeem. 20

21 5 Aanvuende maatregeen op BBT De hier gegeven maatregeen zijn aanvuend op BBT en in tegensteing tot deze zijn ze niet verpicht. Het kan per situatie worden overwogen om ze toe te passen, as er duideijke verbeteringen te verwachten zijn voor wat betreft emissiereductie, kosten, vermindering van overast, schade en dergeijke. Om inzichteijk te maken hoe zinvo aanvuende maatregeen in een bepaade situatie kunnen zijn, wordt per maatrege een aanta indicaties en overwegingen aangegeven, evenas een raming van het effect op de methaanemissie (het miieurendement) en de kosten. Uiteraard is de keuze voor toepassing niet zwart-wit en is voor eke afzonderijke stortpaats een goede weging van ae aspecten ten opzichte van ekaar vereist. Kosteneffectiviteit Een beangrijk criterium om de wenseijkheid van deze aanvuende maatregeen op stortpaatsen te evaueren is de kosteneffectiviteit. Een toetsing op kosteneffectiviteit is voor maatregeen voor andersoortige industriëe emissies a een geaccepteerde praktijk (zie NeR, paragraaf 2.11). Meer informatie hierover staat in Bijage 4 Kosteneffectiviteit en voorbeedberekeningen, waar deze manier van evaueren wordt uitgewerkt aan de hand van een aanta voorbeeden. Zie ook Infomi, Nederandse emissierichtijn ucht (NeR), 2006, te vinden op Aanvuende regeen op BBT. 21

22 5.1 Bijpaatsen extra bronnen Beschrijving Het stortgasonttrekkingsysteem van de meeste stortpaatsen bestaat uit verticae bronnen met een min of meer ciindrische invoedssfeer. Deze invoedssfeer kan om de vogende redenen beperkter zijn dan verwacht: - De invoedssfeer is niet voedig geometrisch. Dit wordt mede veroorzaakt doordat de dooraatbaarheid van het afva niet overa hetzefde is. - Er zijn spontaan voorkeurskanaen naar de buitenzijde van het stortichaam ontstaan. Hierdoor kan ucht worden ingezogen, wat een beperkende factor is voor de onttrekking. Het bijpaatsen van extra (verticae) bronnen vergroot de totae invoedssfeer van het onttrekkingsysteem. Hoevee bronnen erbij kunnen, hangt af van het bronnenpan. Het aanvuende karakter van deze maatrege ten opzichte van BBT igt in het verhogen van de brondichtheid ten opzichte van het initiëe bronnenpan. Het vervangen van bestaande, niet-functionerende bronnen vat immers onder het normae beheer en onderhoud; zie hiervoor hoofdstuk 3.1 Onttrekkingsbronnen. In hoofdstuk 5.2 Emissiereductie in de tauds, wordt een vergeijkbare aanvuende maatrege beschreven die specifiek wordt toegepast in de tauds van de stort. Wanneer kan het bijpaatsen van extra bronnen worden overwogen? Het igt het meest voor de hand om extra bronnen te paatsen as de ontgassing a paatsvindt en er indicaties zijn waaruit kan worden opgemaakt dat er te vee gas ongecontroeerd vrijkomt. As daarbij de invoedssfeer van de bestaande bronnen niet verder kan worden vergroot, is bijpaatsing een optie. Een praktisch nadee bij het toepassen van de maatrege op stortvakken die nog in expoitatie zijn, is dat het extra hinder kan veroorzaken in het werk. Ook kan het de kans op schade aan de bronnen vergroten. INDICATIES EN OVERWEGINGEN: Er treedt paatseijk vegetatieschade op. Dit verschijnse wijst op te hoge methaanemissie. Er wordt paatseijk geur waargenomen. Geur kan, maar hoeft geen indicatie te zijn van (te) hoge methaanemissies. Stortgasgeur wordt immers bij age concentraties a waargenomen. Metingen kunnen voor een betere onderbouwing zorgen. Aanvuende maatregeen op BBT. 22

23 De gaswinning bijft duideijk achter bij de winningsprognose. Hiervoor kunnen ook andere oorzaken bestaan: - Het eidingsysteem is onvodoende gedimensioneerd. - Er treden beperkingen op door watersoten in het systeem, water in de bronnen of omstandigheden die stortgasvorming tegengaan. - De winningsprognose is niet juist. Gaswinning is inherent onvoorspebaar. Maar ook het steen van een vormingsprognose is soms astig as gevog van onvodoende gedetaieerde informatie over, of wijziging in, de hoeveeheid en samensteing van gestort afva. De gereaiseerde gaswinning kan daarom soms we 30 % afwijken van de inschatting. De winning ijkt dan onterecht te aag. Metingen kunnen voor een betere onderbouwing zorgen. Metingen wijzen op okae hoge methaanemissies. Meten of monitoren van (diffuse) methaanemissies is tegenwoordig goed mogeijk. Er zijn diverse meetmethoden ontwikked voor zowe paatseijke momentane metingen as angdurige metingen van het hee stortoppervak. Deze brengen kosten met zich mee van , maar kunnen kosteneffectief zijn, as hiermee de noodzaak van extra bronnen kan worden aangetoond of ontkracht. [Afvazorg Deponie bv, 2003] Samengevat In geva van geuroverast of achterbijven van gaswinning ten opzichte van de verwachting hoeft er niet atijd sprake te zijn van een secht werkend winningsysteem. Daarom moet men in dergeijke gevaen voorzichtig oordeen en niet te sne besuiten tot verhogen van de brondichtheid. Verwachte miieueffecten en kosten Methaanemissiereductie Een verhoging van de brondichtheid verhoogt het winningsrendement. Dit is evenredig met het extra stortvoume dat binnen de invoedssfeer van de bronnen komt te iggen. Voorbeed: As de invoedssfeer van de bestaande bronnen toeneemt van bijvoorbeed 80 % van de bovenkant van het stortichaam naar 90 %, dan neemt ook het rendement van de winning met ruim 10 % toe van bijvoorbeed 60 % naar circa 65 %. Het extra gas wordt samengevoegd met ander stortgas uit het afvapakket. Hierdoor wordt de extra methaanemissiereductie door de maatrege geregistreerd as onderdee van de emissiereductie van de stortpaats as gehee. Het extra effect is niet direct zichtbaar wegens het fuctuerende karakter van de totae stortgasvorming en winning. Het resutaat van de maatrege kan we kwaitatief worden geschat door meting van de onderdruk op de extra bronnen en de gaskwaiteit in de bronnen. Aanvuende regeen op BBT. 23 Aanvuende maatregeen op BBT. 23

24 Kosten De kosten van het boren of graven en paatsen bedragen gemidded circa per bron. De kosten van aansuiting van de bron wordt voora bepaad door de afstand tot het winningssysteem. Een standaard formaat PE-eiding kost circa 20 per meter. De investeringskosten zijn reatief ager naarmate een stortpaats meer bronnen paatst. Zie ook ERM, Het minimaiseren van methaanemissie op stortpaatsen, Novem, RLB-programma, september 2000 Afvazorg Deponie bv, A comparison of measurement methods to determine andfi methane emissions, Haarem, juni 2003 Aanvuende maatregeen op BBT. 24

25 5.2 Emissiereductie in de tauds Beschrijving BBT voorziet in het paatsen van verticae onttrekkingsbronnen (zie hoofdstuk 3.1 Onttrekkingsbronnen). Omdat een afvapakket uit horizontae agen bestaat, is de dooratendheid van het afva horizontaa groter dan verticaa. Gas stroomt daardoor het gemakkeijkst naar een verticae onttrekkingsbron, omdat die ae horizontae agen ontsuit. Aan de zijkanten van een afvapakket de zogenoemde tauds of stortkades is de invoedssfeer van verticae onttrekkingsbronnen echter beperkter, vanwege de grotere kans op uchtinzuiging via de tauds. Tegeijkertijd kan gas gemakkeijk via de horizontae agen naar de tauds stromen en ongecontroeerd emitteren. Tauds zijn bekende emissiebronnen bij stortpaatsen. Voor het beperken van emissies via de tauds zijn er verschiende methoden, die in combinatie kunnen worden toegepast: - Extra onttrekkingsbronnen in de buurt van de tauds, op keinere onderinge afstand om de beperktere invoedssfeer te compenseren. - Extra onttrekkingsbronnen in de tauds voor extra afzuigpunten van gas dat buiten de invoedssfeer van de bestaande onttrekkingsbronnen wordt geproduceerd. Voor een optimae dekking moet de onderinge afstand tussen de onttrekkingsbronnen in de tauds reatief kein zijn, omdat de invoedssfeer per taudbron beperkt is door de diagonae vorm van de tauds. - Extra afdichting van het taud. Door het creëren van een afsuitende aag wordt de uchtinzuiging beperkt en ongecontroeerde emissie tegengegaan. Dit kan bovendien indirect as effect hebben dat de invoedssfeer van de bestaande nabijgeegen onttrekkingsbronnen wordt vergroot. Een afdichtende aag kan bestaan uit kei, keiig materiaa, betoniet, foie, etc. - Bevorderen methaanoxidatie in het taud. Deze maatrege wordt specifiek beschreven in hoofdstuk 5.5 Stimueren van methaanoxidatie in de topaag. Extra onttrekkingsbronnen kunnen op verschiende wijzen worden uitgevoerd: - As verticae taudbronnen, op dezefde wijze opgebouwd as conventionee verticae onttrekkingsbronnen. Ze worden meesta achteraf gegraven en aangesoten. Dit kan a in een vroeg stadium van expoitatie, omdat niet gewacht hoeft te worden tot het afvapakket voedig op hoogte is. - As horizontae taudbronnen of onttrekkingsdrains, aangebracht tijdens de taudopbouw of na uitwerken van de eerste zettingen. Door de grote bronengte in de buurt van het buitenoppervak zijn deze bronnen gevoeig voor uchtinzuiging. De combinatie met afdichting of extra afdekking van het taud is daarom gewenst. Aanvuende maatregeen op BBT. 25

26 Zijaanzicht Vooraanzicht Figuur 5: Links: verticae taudbronnen, rechts: horizontae onttrekkingsdrains Door diffuse inzuiging van ucht in de tauds kan methaanoxidatie optreden. Dit kan eiden tot agere methaanconcentraties in het onttrokken gas nabij de tauds. Overwogen kan worden om vermenging van gas te voorkomen en bijvoorbeed een gescheiden onttrekkings- en verwerkingssysteem aan te eggen. Wordt het methaangehate in een gescheiden systeem reatief aag, dan biedt het verwerken in een fakke voor aagcaorisch gas mogeijk uitkomst (zie hiervoor 5.4 Onttrekken en verwerken van stortgas met age kwaiteit). Wanneer kan emissiereductie in de tauds worden overwogen? Emissiereductie in de tauds kan een beangrijke aanvuende maatrege zijn op stortpaatsen waar ongecontroeerde emissie via tauds wordt waargenomen of waar dit zou kunnen ontstaan. INDICATIES HIERVOOR ZIJN: Afwezigheid van afdichting op het taud. Dit vergroot het risico op uchtinzuiging, waardoor er minder hard kan worden gezogen aan nabijgeegen bronnen. Dit risico speet zeker as de tauds zijn opgebouwd uit goed dooratend materiaa. Hierin kunnen zwakke gedeeten zijn waar ongecontroeerde gasemissie paatsvindt of het onttrekkingssysteem onvodoende werking heeft. Er treedt vegetatieschade op de tauds op. Vegetatieschade duidt op ongecontroeerde gasemissies. De stortpaats kent reatief vee taudengte. Hierdoor is er een grotere kans op gasemissie via de tauds. Ook is het waarschijnijk dat in het bronnenpan reatief vee oppervakten aan te wijzen zijn die buiten de verwachte invoedssfeer van de reguiere onttrekkingsbronnen iggen. Metingen duiden op okae taudemissies. Meten of monitoren van (diffuse) methaanemissies is tegenwoordig goed mogeijk. Er zijn diverse meetmethoden ontwikked voor zowe paatseijke momentane metingen as angdurige metingen van het hee stortoppervak. Deze brengen kosten met zich mee van , maar kunnen kosteneffectief zijn, as hiermee de noodzaak van aanvuende maatregeen kan worden aangetoond of ontkracht. [Afvazorg Deponie b.v., 2003] Aanvuende maatregeen op BBT. 26 Aanvuende regeen op BBT. 26

27 Verwachte miieueffecten en kosten Methaanemissiereductie Het voume aan afva in de tauds dat buiten de invoedssfeer van de onttrekkingsbronnen vat, kan opopen tot 30 %. Dit hangt af van de vorm van de stortpaats. Door het paatsen van taudbronnen kan een dergeijke situatie tot de heft worden beperkt. Hierdoor neemt het onttrekkingsrendement met 15 % toe. invoedssfeer gasbronnen ca. 70% invoedssfeer taudbronnen ca. 15% buiten invoedssfeer ca. 15% Figuur 6: Verschiende invoedssferen van bronnen in taud De werking van het systeem wordt kwaitatief beoordeed aan de hand van gasmetingen en kwantitatief door totaateing van de onttrokken hoeveeheden stortgas. As de reden van aaneg van taudbronnen ongecontroeerde emissie is, is monitoring mogeijk door indicatieve oppervaktemetingen of door controe op (verminderde) vegetatieschade. Kosten Het hangt af van de ay-out van het bronnensysteem hoevee verticae taudbronnen of horizontae onttrekkingsdrains met extra afdekking bijgepaatst kunnen worden. De kosten van het graven en paatsen van onttrekkingsbronnen bedragen circa per bron. De aansuitingskosten zijn sterk afhankeijk van de benodigde eidingengte en de keuze voor een a dan niet gescheiden verzameeidingnet. Bij een gescheiden verzameeidingnet moet rekening worden gehouden met extra engte vanwege afzonderijke transporteidingen, een aparte onttrekkingsinstaatie en een fakke. De aaneg van een PE-eiding van standaard formaat bedraagt circa 20 per meter. Een systeem van taudontgassing heeft hetzefde soort onderhoud nodig as een reguier systeem. Er kunnen additionee kosten zijn as er extra onderhoud nodig is in verband met de ocatie van het systeem in het taud en de daar optredende diagonae krachten. Aanvuende maatregeen op BBT. 27

28 Zie ook Afvazorg Deponie bv, A comparison of measurement methods to determine andfi methane emissions, Haarem, juni 2003 ERM, Het minimaiseren van methaanemissie op stortpaatsen, Novem, RLB-programma, september 2000 Grontmij, Reductie overige broeikasgassen Demonstratieproject vervroegde stortgasonttrekking bij Afvaverwerking Stainkoen bv, De Bit, mei 2004 Aanvuende maatregeen op BBT. 28

29 5.3 Extra aandacht voor onttrekken tijdens expoitatie Beschrijving In het agemeen wordt voora in de eerste periode na storten vee gas ontwikked. As het mogeijk is, kan het beste a met de onttrekking begonnen worden tijdens de stortactiviteiten in het betreffende compartiment. Het is daarom raadzaam om extra aandacht te besteden aan de mogeijkheden voor het vroegtijdig inzetten van de juiste onttrekkingsbronnen tijdens expoitatie. Omdat het zeer ocatiegebonden is of deze vroegtijdige onttrekking as BBT kan worden beschouwd, wordt extra aandacht voor onttrekken tijdens expoitatie ook as aanvuende maatrege beschreven. Aandachtpunt en risico bij deze vroege onttrekking is voora het omgaan met de afzuigeidingen. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verschiende bronsystemen en mogeijkheden voor vroege onttrekking: Verticae bronnen: - Aansuiting onttrekkingsbronnen aan onderzijde. Hierbij wordt op de optrekbronnen aan de onderzijde (hoger dan het maximae percoaatniveau) een zuigeiding aangesoten op de centrae afzuiging. Het risico bestaat dat deze eiding door de druk van en de zetting in het afvapakket op termijn veroren gaat. - Winning met systeemveries. Dit is een variant van het aansuiten van onttrekkingsbronnen aan de onderzijde. Hierbij worden de opbouwbronnen op een bepaade hoogte aangesoten op de centrae afzuiging. Hierna wordt over de aangesoten zuigeiding doorgestort. Zodra de zuigeiding zijn werking veriest, bijvoorbeed door watersoten of beschadigingen, wordt een vogende zuigeiding hoger op de bron aangesoten. - Winning met veregbare zuigeidingen. Hierbij worden de optrekbronnen afhankeijk van de mate van stortactiviteit aan- of afgekopped. Aankoppeing op de centrae afzuiging vindt paats as er weinig stortactiviteit is in het betreffende stortcompartiment. As er weer meer stortactiviteit is, worden de optrekbronnen afgekopped en opgesagen. Horizontae bronnen De onttrekkingsbronnen iggen hierbij op verschiende hoogten horizontaa in de stort en worden via gasregekisten aangesoten op de hoofdgaseiding. De voordeen zijn de directe inzetbaarheid na bedekking en de geringe kans op beschadiging. De nadeen zijn een verhoogde kans op uchtinzuiging en gevoeigheid voor schade bij onvoedige bedekking. Bovendien ontsuit een horizontae bron niet ae afvaagen, wat in het kader van optimae onttrekking in de eindsituatie minder wenseijk is (zie BBT). Puntbronnen Puntbronnen zijn voumes van dooratend materiaa die op verschiende niveaus homogeen verdeed over het oppervak in het afvapakket worden gebouwd. Ze worden via een eiding aangesoten op de verzameeiding. Aanvuende maatregeen op BBT. 29

30 De voordeen iggen in de snee aaneg en inzetbaarheid. Daartegenover staat dat er een groot aanta puntbronnen nodig is, evenas een grote eidingengte. Er bestaat bovendien een verhoogde kans op beschadigingen van de eidingen. Puntbronnen hebben niet de voorkeur, maar kunnen in specifieke omstandigheden uitkomst bieden. Wanneer kan extra aandacht voor onttrekken tijdens expoitatie worden overwogen? In het agemeen wordt voora in de eerste periode na storten vee gas ontwikked. Bij een verwacht grote gasproductie tijdens expoitatie zou met extra aandacht voor de mogeijkheden van onttrekken tijdens de stortactiviteit vee extra methaan kunnen worden opgevangen. INDICATIES: Er is een aanta indicaties, die in combinatie kunnen optreden, voor het ontstaan van een grote gasproductie tijdens expoitatie: Er wordt sne afbreekbaar afva gestort. De afvaaag is goed dooratend. Bovendien wordt de eindhoogte pas bereikt nadat de methaanvorming vogens verwachting a goed op gang is. Het ophogen van de stort vordert angzaam of de stortberg is reatief hoog. Er wordt in een compartiment een tijdang niet gestort. Opmerking: stortgasonttrekking kan pas paatsvinden as het stortichaam vodoende dikte heeft. De ervaring eert dat het afvapakket een minimae hoogte moet hebben van ca. 5 meter. Onder 5 meter bestaat een te hoog risico op uchtinzuiging, waardoor een goede en veiige verwerking van het onttrokken stortgas in het gedrang kan komen. Verwachte miieueffecten en kosten Methaanemissiereductie Het inschatten van het effect van de maatrege ten opzichte van BBT is erg astig. Bij BBT wordt nameijk a in zekere mate aandacht besteed aan onttrekking tijdens de expoitatie. In het vogende voorbeed is dit uitgewerkt: Voorbeed: Een afvacompartiment wordt in agen van 3 meter opgebouwd, met een totae hoogte van 18 meter (6 agen) en is in 2,5 jaar op hoogte. Er worden vanaf de start van storten verticae bronnen opgebouwd. Vanaf of na aag 2 worden er tijdeijke eidingen aangesoten, te beginnen één jaar na start. De heft van de opbouwbronnen is niet aangesoten vanwege de stortactiviteiten. De invoedssfeer van de bronnen tijdens de opbouwfase is de heft van de uiteindeijke invoedssfeer (uiteindeijk 60 %). Het netto onttrekkingsrendement tijdens de opbouw (vanaf jaar 1 t/m 2,5) is dan 0,5 * 0,5 * 60 % = 15 %. De maatrege Winning met systeemveries zorgt ervoor dat bronnen actief bijven tijdens de expoitatie. Dit evert een extra winningsrendement van 15 % op. Het toepassen van de maatrege Aansuiting onttrekkingsbronnen aan onderzijde of Horizontae onttrekkingsbronnen heeft hetzefde effect. Aanvuende maatregeen op BBT. 30

31 De extra methaanemissiereductie wordt aeen geregistreerd as onderdee van de totae emissiereductie van de stortpaats. Dit is omdat het extra gas wordt samengevoegd met ander stortgas uit het afvapakket. Doordat de hoeveeheid stortgas uit de andere deen varieert in de tijd, is het extra effect niet nauwkeurig vast te steen. Het effect kan we kwaitatief worden ingeschat door meting van de onderdruk op de extra bronnen en de meting van de gaskwaiteit in de bronnen. Kosten De kosten van de maatrege komen boven op de kosten van de optie gasonttrekking na afsuiting van de stortaag. Bij het inzetten van horizontae bronnen zijn er geen extra kosten as deze bronnen ook behoren tot het stortgasonttrekkingspan in de eindsituatie. Bij verticae bronnen zijn de vogende extra kosten te verwachten: - Bij Aansuiting onttrekkingsbronnen aan onderzijde: geen extra kosten, tenzij heraansuiting nodig bijkt door beschadiging van de eidingen. - Bij Winning met systeemveries bestaat de extra investering met name uit kosten voor extra eidingengte (ca. 20 per meter) en extra beheer omdat er steeds nieuwe eidingen moeten worden aangeegd. - Bij Winning met veregbare eidingen: operationee kosten van extra beheer voor het vereggen en opnieuw aansuiten van de eidingen. Hierbij gaan we ervan uit dat onttrekking paatsvindt binnen de bestaande capaciteit van de gasonttrekkingsinstaatie. Bij het inzetten van puntbronnen (die doorgaans niet behoren tot het stortgasonttrekkingspan in de eindsituatie) zijn zowe de kosten van de bron as de eidingen extra ten opzichte van het uiteindeijke onttrekkingspan. De kosten voor extra eektriciteitsgebruik worden geschat tussen de 0,05 en 0,01 per m 3 onttrokken gas. Verder is er sprake van vervroegde investeringen, die mogeijk dees kunnen worden terugverdiend door hogere benuttingsopbrengsten. Zie ook ERM, Het minimaiseren van methaanemissie op stortpaatsen, september 2000, Novem, RLB-project Grontmij, Reductie overige broeikasgassen Demonstratieproject vervroegde stortgasonttrekking bij Afvaverwerking Stainkoen bv, De Bit, mei 2004 Aanvuende maatregeen op BBT. 31

32 5.4 Onttrekken en verwerken van stortgas met age kwaiteit Beschrijving Direct na vorming bestaat stortgas uit circa 55-60% methaan. Door verdunning met ingezogen ucht en door bioogische omzetting (oxidatie) in het afvapakket neemt het methaangehate van het gewonnen gas af. Bij actieve onttrekking is enige mate van verdunning onvermijdeijk. Naarmate er meer ucht wordt ingezogen, daat de concentratie methaan. As methaan vogens BBT wordt verwerkt, dan wordt de onttrokken hoeveeheid gas reeds ingereged op een reatief age gaskwaiteit voor verwerking (zie hoofdstuk 3 Ontwerp bronnen en instaatie). Verwerking vogens BBT vindt paats vanaf een methaangehate van circa 45 % en hoger, waarbij een standaard grondfakke bedrijfszeker kan werken. Het aanvuend karakter van deze maatrege ten opzichte van BBT igt in de overweging om een fakkeinstaatie in te zetten voor stortgas met een ager methaangehate dan 45 % (aagcaorisch gas), dat binnen het kader van BBT niet verwerkt zou of kan worden. Er zijn speciae instaaties beschikbaar voor de verbranding van aagcaorisch gas. Deze kunnen door een aangepaste verbrandingskamer gas met een methaangehate vanaf 15 % verwerken. Tabe 2: Bereik methaanconcentraties (vo%) voor verschiende toepassingen (BBT + aanvuende maatregeen) 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% Benutting Fakkeinstaatie - Eectriciteitsproductie in gasmotor + Directe benutting van stortgas (oven, boier) + Opwerken tot aardgaskwaiteit + Fakkeen van aagcaorisch gas - Wanneer kan onttrekking en verwerking op age gaskwaiteit worden overwogen? INDICATIES Onttrekken op age gaskwaiteit is in de rege toepasbaar in de vogende situaties: as het onttrekkingssysteem is aangeegd maar (nog) niet is aangesoten op de fakke of benutting vogens BBT omdat het gas nog van onvodoende kwaiteit is (ager dan 45 % methaan); as er specifieke stortgasstromen moeten worden verwerkt, die nog niet of niet meer kunnen worden toegevoegd aan het overige onttrokken stortgas voor reguiere verwerking (bijvoorbeed gas onttrokken uit tauds, gas vroegtijdig onttrokken uit opbouwbronnen). Aanvuende maatregeen op BBT. 32

BROCHURE Cursus Klantgericht Werken. rendabel. tevreden. trouw. klantgericht. Klantgericht Werken. Sales Force Consulting

BROCHURE Cursus Klantgericht Werken. rendabel. tevreden. trouw. klantgericht. Klantgericht Werken. Sales Force Consulting BROCHURE Cursus Kantgericht Werken rendabe kantgericht tevreden trouw Kantgericht Werken Saes Force Consuting Ineiding De Cursus Kantgericht Werken gaat in eerste instantie over kantgerichtheid. Kort gezegd

Nadere informatie

Beredeneer waarom de marginale productcurve de gemiddelde productcurve in het maximum snijdt.

Beredeneer waarom de marginale productcurve de gemiddelde productcurve in het maximum snijdt. Opgaven hoofdstuk 9 Opgave 1 Beredeneer waarom de marginae productcurve de gemiddede productcurve in het maximum snijdt. Opgave Vu de vogende tabe verder in en teken de bijbehorende curven voor het totae,

Nadere informatie

KeCo-opgaven elektricitietsleer VWO4

KeCo-opgaven elektricitietsleer VWO4 KeCo-opgaven eektricitietseer VWO4 1 KeCo-opgaven eektricitietseer VWO4 E.1. a. Wat is een eektrische stroom? b. Vu in: Een eektrische stroomkring moet atijd.. zijn. c. Een negatief geaden voorwerp heeft

Nadere informatie

KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN HET ONDERWIJSVERSLAG 2007/2008 HET MONTESSORI LYCEUM HERMAN JORDAN

KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN HET ONDERWIJSVERSLAG 2007/2008 HET MONTESSORI LYCEUM HERMAN JORDAN RAPPORT KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN HET ONDERWIJSVERSLAG 2007/2008 HET MONTESSORI LYCEUM HERMAN JORDAN Schoo/insteing/vestiging: Montessori Lyceum Herman Jordan Afdeing: vwo Paats: Zeist BRIN-nummer:

Nadere informatie

Woningen met het Slimmer Kopen label hebben een lagere aankoopprijs. Het voordeel kan wel oplopen tot 25 procent!

Woningen met het Slimmer Kopen label hebben een lagere aankoopprijs. Het voordeel kan wel oplopen tot 25 procent! feiten & spereges Woningen met het Simmer Kopen abe hebben een agere aankoopprijs. Het voordee kan we opopen tot 25 procent! As koper van een Simmer Kopen woning bent u voor de voe honderd procent eigenaar.

Nadere informatie

De griffier gewaardeerd Een klantenonderzoek onder staten- en gemeenteraadsleden

De griffier gewaardeerd Een klantenonderzoek onder staten- en gemeenteraadsleden De griffier gewaardeerd 2011 Een kantenonderzoek onder staten- en gemeenteraadseden Vereniging van Griffiers Apri 2011 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 1 Ineiding... 4 1.1 Achtergrond... 4 1.2 Enquête en

Nadere informatie

CAGO GAS. Installatie - en gebruiks handleiding. Infrarood kachel IRV PETITE 63. Artikel nummer: 801206 CE 0051

CAGO GAS. Installatie - en gebruiks handleiding. Infrarood kachel IRV PETITE 63. Artikel nummer: 801206 CE 0051 CAGO GAS Instaatie - en gebruiks handeiding Infrarood kache IRV PETITE 63 Artike nummer: 801206 CE 0051 Maximae votooiing: 2800W - 200 g/h LPG Voor gebruik van dit toeste a.u.b. zorgvudig de instaatie

Nadere informatie

CAGO GAS. IRV 42/C Mod Windfire 373 en 374 Turbo. Artikel nummer: 810007 CE 0051

CAGO GAS. IRV 42/C Mod Windfire 373 en 374 Turbo. Artikel nummer: 810007 CE 0051 CAGO GAS Instaatie - en gebruiks handeiding Infrarood kache IRV 42/C Mod Windfire 373 en 374 Turbo Artike nummer: 810007 CE 0051 Maximae votooiing: 4200W - 305 g/h LPG Voor gebruik van dit toeste a.u.b.

Nadere informatie

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. BESLUIT Besuit van de directeur-generaa van de Nederandse mededingingsautoriteit as bedoed in artike 37, eerste id, van de Mededingingswet. Zaaknummer 1264/Woningstichting 's-gravenhage - Woningstichting

Nadere informatie

Previder Cloud Hosting it starts here

Previder Cloud Hosting it starts here Whitepaper Previder Coud Hosting it starts here Whitepaper Previder Coud Hosting Inhoudsopgave 1. Managementsamenvatting... 3 2. Ineiding Coud Hosting... 4 2.1. Typen Couds... 4 2.2. Coudservicemodeen...

Nadere informatie

2 De elektrische huisinstallatie

2 De elektrische huisinstallatie Newton vwo dee a itwerkingen Hoofdstuk De eektrische huisinstaatie 6 De eektrische huisinstaatie. neiding Eektrische schakeingen Toeichting: hieronder vogen mogeijke ontwerpen. ndere ontwerpen die aan

Nadere informatie

evenementenlocatie P2 Euroborg

evenementenlocatie P2 Euroborg evenementenocatie P2 Euroborg Evenementen in de stad Groningen Groningen is een bruisende en eefbare stad met een ruim en gevarieerd aanbod aan evenementen. Dit aanbod is zowe binnen, in de vee theaters,

Nadere informatie

n-- J Bij elk ander verwarmingssysteem is dit niet het geval, de temperatuur tegen het '-.!:> plafond is altijd hoger dan bij de vloer.

n-- J Bij elk ander verwarmingssysteem is dit niet het geval, de temperatuur tegen het '-.!:> plafond is altijd hoger dan bij de vloer. Nummer 19 Onderwerp: Voerverwarming neiding Het systeem van voerverwarming is op de Nederandse markt nooit een gewedig sukses geworden. Was het jaren geeden een mooi systeem voor woningen weke in de koopsfeer

Nadere informatie

Gemeentelijk Rioleringsplan Amsterdam R P A 2016-2021

Gemeentelijk Rioleringsplan Amsterdam R P A 2016-2021 Gemeenteijk Rioeringspan Amsterdam 6 6 G 6 R P A 2016-2021 1 2 GEMEENTELIJK RIOLERINGSPLAN AMSTERDAM 2016-2021 STEDELIJK AFVALWATER, AFVLOEIEND HEMELWATER EN GRONDWATER IN AMSTERDAM Waternet is de gemeenschappeijke

Nadere informatie

Een nieuwe dimensie in beveiliging. Galaxy Dimension INBRAAKBESCHERMING EN TOEGANGSCONTROLE: EEN UNIEKE EN VOLLEDIG GEÏNTEGREERDE

Een nieuwe dimensie in beveiliging. Galaxy Dimension INBRAAKBESCHERMING EN TOEGANGSCONTROLE: EEN UNIEKE EN VOLLEDIG GEÏNTEGREERDE Gaaxy Dimension INBRAAKBESCHERMING EN TOEGANGSCONTROLE: EEN UNIEKE EN VOLLEDIG GEÏNTEGREERDE OPLOSSING MET DE FLEXIBILITEIT die vodoet AAN AL UW ZAKELIJKE BEHOEFTEN Een nieuwe dimensie in beveiiging Gaaxy

Nadere informatie

IVERA 2.10: Feilloze communicatie tussen centrales en verkeersregelingen

IVERA 2.10: Feilloze communicatie tussen centrales en verkeersregelingen IVERA 2.10: Feioze communicatie tussen centraes en verkeersregeingen IVERA 2.10: feioze functionaiteit Verkeersregeingen en verkeers - centraes die gebruikmaken van het IVERA-protoco kunnen naadoos met

Nadere informatie

Wat krijgt u in onze pensioenregeling?

Wat krijgt u in onze pensioenregeling? Hoe is uw pensioen gereged? In dit Pensioen 1-2-3 eest u wat u we en niet krijgt in onze pensioenregeing. Pensioen 1-2-3 bevat geen persoonijke informatie over uw pensioen. Die vindt u we op www.mijnpensioenoverzicht.n

Nadere informatie

Zelf klussen in uw huurwoning

Zelf klussen in uw huurwoning Zef kussen in uw huurwoning U wit iets aan uw huurwoning veranderen zodat deze beter bij u past. Een nieuwe keuken, een andere badkamer of misschien we een dakkape. Wij geven u graag de geegenheid om zef

Nadere informatie

Een evenementenvergunning

Een evenementenvergunning Een evenementenvergunning aanvragen 2 Een evenementenvergunning aanvragen In onze gemeente worden jaarijks vee activiteiten georganiseerd. Dat is euk. Maar soms kan een evenement ook voor irritatie en

Nadere informatie

Marketingplan Verkoopleider. BROCHURE Workshop Marketingplan Verkoopleider. Sales Force Consulting. toekomstvisie. analyse factoren.

Marketingplan Verkoopleider. BROCHURE Workshop Marketingplan Verkoopleider. Sales Force Consulting. toekomstvisie. analyse factoren. BROCHURE Workshop Marketingpan Verkoopeider toekomstvisie anayse factoren verkoopstrategie marktbewerking organisatieontwikkeing Marketingpan Verkoopeider Saes Force Consuting ineiding Een goed functionerende

Nadere informatie

Nieuw Unicum, zorg met toegevoegde waarde. Strategisch meerjaren beleidsplan 2011 2014

Nieuw Unicum, zorg met toegevoegde waarde. Strategisch meerjaren beleidsplan 2011 2014 Nieuw Unicum, zorg met toegevoegde waarde Strategisch meerjaren beeidspan 2011 2014 Introductie Nieuw Unicum is onomkeerbaar veranderd Dit strategisch meerjaren beeidspan 2011 2014 bouwt in ae opzichten

Nadere informatie

Mobiele compressoren MOBILAIR M52/M64 Met het wereldwijd erkende SIGMA PROFIEL Debiet: 5,2 / 6,4 m³/min. www.kaeser.com

Mobiele compressoren MOBILAIR M52/M64 Met het wereldwijd erkende SIGMA PROFIEL Debiet: 5,2 / 6,4 m³/min. www.kaeser.com Mobiee compressoren MOBILAIR M52/M64 Met het weredwijd erkende SIGMA PROFIEL Debiet: / 6,4 m³/min www.kaeser.com Made in Germany Op de ocatie Coburg/Noord-Beieren worden vakbij de hoofdfabriek van KAESER

Nadere informatie

Cloud Hosting Checklist it starts here

Cloud Hosting Checklist it starts here Previder Coud Hosting Checkist it starts here Coud Hosting Checkist pagina 2 De 10 punten waar u over na moet denken As u gebruik wit gaan maken van coud hosting zijn een aanta punten van groot beang.

Nadere informatie

VEILIGHEIDSYSTEMEN. Persoonlijke bescherming. Clip systemen voor bitumen en kunststof dakbedekkingen

VEILIGHEIDSYSTEMEN. Persoonlijke bescherming. Clip systemen voor bitumen en kunststof dakbedekkingen VEILIGHEIDSYSTEMEN Persoonijke bescherming Cip systemen voor bitumen en kunststof dakbedekkingen Nebiprofa: De zekerheid van kwaiteit Meer dan 65 jaar ervaring in: - bitumen dakbedekkingen - voeibare bitumen

Nadere informatie

adressen en gebouwen

adressen en gebouwen &cual 1YAsS Herinspectierapportage Wet basisregistraties adressen en gebouwen Deze rapportage vormt de weersag van de in opdracht van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Heeren bij hun gemeente

Nadere informatie

BROCHURE Training Klantgericht Verkopen. Klantgerichte Verkooptraining. Sales Force Consulting

BROCHURE Training Klantgericht Verkopen. Klantgerichte Verkooptraining. Sales Force Consulting BROCHURE Training Kantgericht Verkopen Kantgerichte Verkooptraining Saes Force Consuting ineiding Kanten vormen de beangrijkste inkomstenbron van je onderneming. Je wit dan ook optimaa rekening houden

Nadere informatie

Natuurlijke brandpreventie natuurlijk met OxyReduct!

Natuurlijke brandpreventie natuurlijk met OxyReduct! Natuurijke brandpreventie natuurijk met OxyReduct! Brand voorkomen OxyReduct dé innovatie op het gebied van brandpreventie maximae preventie maximae veiigheid Brand: een ondernemersrisico Beschermd met

Nadere informatie

Cursus Bedrijfsplan MKB

Cursus Bedrijfsplan MKB BROCHURE Cursus Bedrijfspan MKB visie anayse strategieën actiepannen Cursus Bedrijfspan MKB Saes Force Consuting ineiding Hoe groot of kein je onderneming ook is, je zut je regematig de vraag moeten steen

Nadere informatie

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. BESLUIT Besuit van de directeur-generaa van de Nederandse mededingingsautoriteit as bedoed in artike 37, eerste id, van de Mededingingswet. Zaaknummer 1423/Arbo Groep Gak - Arbo Management Groep I. MELDING

Nadere informatie

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. BESLUIT Besuit van de directeur-generaa van de Nederandse mededingingsautoriteit as bedoed in artike 37, eerste id, van de Mededingingswet. Zaaknummerr 1241/REMU - GCN I. MELDING 1. Op 11 februari 1999

Nadere informatie

/m;. n;;ïum - 9 ju);! ydo. Provinciale Staten van Zeeland Postbus 165. Onderwerp: alternatief advies voor bef beheer van ganzen

/m;. n;;ïum - 9 ju);! ydo. Provinciale Staten van Zeeland Postbus 165. Onderwerp: alternatief advies voor bef beheer van ganzen Provinciae Staten van Zeeand Postbus 165 AFD. SG AMT. 4330 AD Middeburg AFD. 'I'ERMIJN f i n;;ïum - 9 ju);! 2011 -ydo J S e Onderwerp: aternatief advies voor bef beheer van ganzen Amsteveen, 7 juni 201

Nadere informatie

ASBESTFEIT. In elk gebouw, huis of stal, daterend van vóór 1994, kan asbest zitten. Nederland ziet zich gesteld voor de uitdaging

ASBESTFEIT. In elk gebouw, huis of stal, daterend van vóór 1994, kan asbest zitten. Nederland ziet zich gesteld voor de uitdaging INLEIDING PERSPECTIEF OP DE ONTWIKKELINGEN IN DE ASBESTMARKT De asbestmarkt is nog steeds voop in beweging sinds in september 2009 de eerste druk van Asbestfeiten; peidooi voor een hernieuwde samenwerking

Nadere informatie

gemeente auditcommissie gemeente Heemskerk 2015 \PS Verordening HEEl`l' SkEl'k januari 2015

gemeente auditcommissie gemeente Heemskerk 2015 \PS Verordening HEEl`l' SkEl'k januari 2015 Regegeving - 30112 Scan nummer 1 van 1 - Scanpagina 1 van gemeente \PS HEE`' SkE'k auditcommissie Verordening gemeente Heemskerk 201 januari 201 mvo/2014/30112 Ii I H Z01C1738EE fëš Regegeving - 30112

Nadere informatie

Handboek Kosten-batenanalyse (KBA) Fietsbeleid

Handboek Kosten-batenanalyse (KBA) Fietsbeleid Handboek Kosten-batenanayse (KBA) Fietsbeeid Datum 20 juni 2000 Kenmerk ZZ08.003 MuConsu/t B. V. Postbus 2054 3800 CB Amersfoort Teefoon 033-465 50 54 Fax 033-461 40 21 E-mai Internet INFO@MUCONSULT.NL

Nadere informatie

ouderparticipatie keuzedossier vmbo osb in de onderbouw Gemengde Leerweg

ouderparticipatie keuzedossier vmbo osb in de onderbouw Gemengde Leerweg euzedossier ouderparticipatie keuzedossier vmbo osb in de onderbouw Gemengde Leerweg Op vijf badzijden in het werkboek wordt de medewerking van de ouders of verzorgers van de eeringen gevraagd. Wanneer

Nadere informatie

RC4-2. Gebruiksaanwijzing RC4-2 afstandsbediening

RC4-2. Gebruiksaanwijzing RC4-2 afstandsbediening RC4-2 Gebruiksaanwijzing RC4-2 afstandsbediening Inhoud De afstandsbediening en andere onderdeen die in deze gebruiksaanwijzing zijn afgebeed kunnen er in werkeijkheid anders uitzien. Daarnaast behouden

Nadere informatie

Een korte kennismaking met t Verlaet

Een korte kennismaking met t Verlaet Een korte kennismaking met t Veraet t Veraet is een woonzorgcentrum in Westdorpe. Het maakt onderdee uit van SOKA, ofwe Stichting Ouderenzorg Kanaazone. t Veraet biedt vee diensten: wooncomfort, zorg,

Nadere informatie

Aanvragen zelf beleggen zonder advies (voor ondernemers) SNS Zelf Beleggen (Zakelijk)

Aanvragen zelf beleggen zonder advies (voor ondernemers) SNS Zelf Beleggen (Zakelijk) Aanvragen zef beeggen zonder advies (voor ondernemers) SNS Zef Beeggen (Zakeijk) Aeen voedig ingevude formuieren nemen we in behandeing. I Mijn gegevens A Gegevens bedrijf Rechtsnaam Postcode en vestigingspaats

Nadere informatie

Kwaliteit van examinering borgen in 4 stappen

Kwaliteit van examinering borgen in 4 stappen Kwaiteit van examinering borgen in 4 stappen Verder Kwaiteit van examinering borgen in 4 stappen 2 Examencommissies hebben een centrae ro bij het bewaken van de kwaiteit van toetsen en examens. Dit is

Nadere informatie

De materialen die worden gebruikt voor het voorbereiden van de vloer moeten worden gebruikt in overeenstemming met de instructies van de fabrikant.

De materialen die worden gebruikt voor het voorbereiden van de vloer moeten worden gebruikt in overeenstemming met de instructies van de fabrikant. Design foors cick 1 2 Instaatieinstructies Agemene voorwaarden Een goede voorbereiding is essentiee voor een probeemoze instaatie. De designvoer kan worden geegd op betonnen, houten, stenen en vee andere

Nadere informatie

www.toeatingsexamen-geneeskunde.be 1. Je staat met je twee voeten op de grond. Hoe verandert de druk die je uitoefent op de grond as je één been opheft? a. De druk haveert. b. De druk verdubbet. c. De

Nadere informatie

Voortplanting van trillingen - lopende golven

Voortplanting van trillingen - lopende golven Voortpanting van triingen - opende goven 8. Eigenschappen van goven Interferentie van goven Interferentie doet zich voor as goven ekaar samentreffen. Het is dus een samensteen van goven. COHERENTIEVOORWAARDE:

Nadere informatie

Atab in de IKO groep. Atab onderscheidt zich door: IKO setting the standard

Atab in de IKO groep. Atab onderscheidt zich door: IKO setting the standard Vanuit Begië is Atab gegroeid van markteider Beneux tot internationaa bedrijf in de waterdichting. Atab onderscheidt zich door: 100 jaar ervaring in waterdichting expertise in dakdichtingsmateriaen expertise

Nadere informatie

Royal MH Voor een koninklijke behandeling.

Royal MH Voor een koninklijke behandeling. Roya MH Voor een koninkijke behandeing. Kiemvrije bewaring en minder aardappeopsag Kiemvrije bewaring en minder aardappeopsag met één bespuiting Een kiemvrije bewaring bevordert een hoge opbrengst kiemremmende

Nadere informatie

Examen Algemene natuurkunde 1 18 januari 2016

Examen Algemene natuurkunde 1 18 januari 2016 Examen Agemene natuurkunde 8 januari 206 Lees zorgvudig de vragen en aarze niet om uiteg te vragen indien je iets onduideijk vindt. Denk er ook aan om je antwoorden vodoende te motiveren, aeen de uitkomst

Nadere informatie

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. BESLUIT Besuit van de directeur-generaa van de Nederandse mededingingsautoriteit as bedoed in artike 37, eerste id, van de Mededingingswet. Zaaknummer 1431/Autogri - Host Marriott Services I. MELDING 1.

Nadere informatie

llllllllli IIlllllllll Hllillll

llllllllli IIlllllllll Hllillll APRzins on1vmse~'a i Hi * Z O O ' D 8 A 1 F 9 F * hiegomíssenoordwijk 8049 Z/15/006057 BEWä'E' n fdwik?'h U=Y1í?8'=11 Aan het coege van burgemeester en wethouders H b=h Sff?=f 92 van de gemeente Noordwijk

Nadere informatie

BROCHURE Cursus Klantgericht Verkopen. Klantgericht Verkopen. Sales Force Consulting

BROCHURE Cursus Klantgericht Verkopen. Klantgericht Verkopen. Sales Force Consulting BROCHURE Cursus Kantgericht Verkopen Kantgericht Verkopen Saes Force Consuting ineiding Kanten vormen de beangrijkste inkomstenbron van je onderneming. Je wit dan ook optimaa rekening houden met de wensen

Nadere informatie

VERGISTEN VAN ZUIVERINGSSLIB een vergelijking tussen thermofiele en mesofiele slibgisting

VERGISTEN VAN ZUIVERINGSSLIB een vergelijking tussen thermofiele en mesofiele slibgisting J m m C i L I t : r i o o w a t e r - z u i v e r i n g s i n r i c h t i n g e n rwzi 2000 VERGISTEN VAN ZUIVERINGSSLIB een vergeijking tussen thermofiee en mesofiee sibgisting :, 1 i? * ' -p:,-] tie

Nadere informatie

1. Doelstelling. Verhuisplan ARDU!N. Begripsbepalingen. 3. Uitgangspunten

1. Doelstelling. Verhuisplan ARDU!N. Begripsbepalingen. 3. Uitgangspunten Verhuispan Verhuispan ARDU!N 1. Doesteing Bij een verhuizing van de woning of de werkpek /dagbesteding komt vee kijken. In dit pan staat beschreven hoe dat gaat. Wat kan de ciënt van Arduin verwachten

Nadere informatie

WATERWERKBLAD. AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Bevestiging van leidingen

WATERWERKBLAD. AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Bevestiging van leidingen Herziening van juni 2004 WATERWERKBLAD AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Bevestiging van eidingen WB 3.6 DATUM: DEC 2015 Auteursrechten voorbehouden Met betrekking tot de bevestiging van eidingen is

Nadere informatie

Ontdek de voordelen van integratie tussen Dynamics AX, Dynamics CRM en SharePoint!

Ontdek de voordelen van integratie tussen Dynamics AX, Dynamics CRM en SharePoint! Ontdek de voordeen van integratie tussen Dynamics AX, Dynamics CRM en SharePoint! Pyades gaat verder waar de standaard van Microsoft stopt. Pyades evert opossingen die werken! Voor toekomstige en bestaande

Nadere informatie

Correctievoorschrift VWO

Correctievoorschrift VWO Correctievoorschrift VWO 0 tijdvak natuurkunde tevens oud programma natuurkunde, Het correctievoorschrift bestaat uit: Reges voor de beoordeing Agemene reges 3 Vakspecifieke reges 4 Beoordeingsmode 5 Inzenden

Nadere informatie

Aan de slag met (F)ACT voor LVB?!

Aan de slag met (F)ACT voor LVB?! Aan de sag met (F)ACT voor LVB?! Handreiking voor de impementatie van (F)ACT voor ciënten met een icht verstandeijke beperking en compexe probematiek Laura Neijmeijer - apri 2014 1 Handreiking voor de

Nadere informatie

Evenementenlocatie Kardinge

Evenementenlocatie Kardinge Evenementenocatie Kardinge Evenementen in de stad Groningen Groningen is een bruisende en evendige stad met een ruim en gevarieerd aanbod aan evenementen. In 201 is dit bevestigd met een mooie tite Evenementenstad

Nadere informatie

Zelf klussen in uw huurwoning

Zelf klussen in uw huurwoning Zef kussen in uw huurwoning U wit iets aan uw huurwoning veranderen zodat deze beter bij u past. Een nieuwe keuken, een andere badkamer of misschien we een dakkape. Wij geven u graag de geegenheid om zef

Nadere informatie

Aan de slag met (F)ACT voor LVB?!

Aan de slag met (F)ACT voor LVB?! Aan de sag met (F)ACT voor LVB?! 4. Monitoren, verankeren en continu verbeteren Laura Neijmeijer - apri 2014 1 Handreiking voor de impementatie van (F)ACT Coofon Financier Antonia Wihemina Fonds Initiatiefnemers

Nadere informatie

Richtlijnen, wet- en regelgeving. voor warmtepompen in de praktijk

Richtlijnen, wet- en regelgeving. voor warmtepompen in de praktijk Richtijnen, wet- en regegeving voor warmtepompen in de praktijk Richtijnen, wet- en regegeving voor warmtepompen in de praktijk Januari 2014 Ineiding Reges, certificaten en richtijnen De agemene opinie

Nadere informatie

energieprestatiecertificaat

energieprestatiecertificaat energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Astridpein bestemming appartement type softwareversie 9.19.0 berekende energiescore (kwh/m2jaar): De energiescore aat toe om de heid van

Nadere informatie

Sales Force Boost. een Strategisch Verkoopplan maken. Sales Force Consulting. Sales Force Consulting Brochure Sales Force Boost

Sales Force Boost. een Strategisch Verkoopplan maken. Sales Force Consulting. Sales Force Consulting Brochure Sales Force Boost Saes Force Boost een Strategisch Verkooppan maken Saes Force Consuting ineiding Saes Force Boost Saes Force Boost is een cursus voor commerciëe managers en verkoopeiders. De cursus is beschikbaar in 2

Nadere informatie

Gemaakt door: Marinka Bruining en Marianne Fokkema Klas: 4E en 5C

Gemaakt door: Marinka Bruining en Marianne Fokkema Klas: 4E en 5C Gemaakt door: Kas: Marinka Bruining en Marianne Fokkema 4E en 5C Inhoudsopgave Samenvatting Voorwoord Ineiding Deevragen - Wat is geuk? - Hoe kun je beoordeen of je geukkig bent? - Hoe gaan we de inkomensgroepen

Nadere informatie

Keukencalculaties: rekenen in de keuken. Werkboek

Keukencalculaties: rekenen in de keuken. Werkboek Keukencacuaties: rekenen in de keuken Werkboek Coofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.n www.edu-actief.n Auteur: Barend Bakkenes Eindredactie: Kees Faas Tite: Keukencacuaties: rekenen

Nadere informatie

informair 25 Monumentaal klooster getransformeerd tot duurzame jeugdkliniek Kwaliteitsproduct mede dankzij kwaliteitsventilatoren Productnieuws

informair 25 Monumentaal klooster getransformeerd tot duurzame jeugdkliniek Kwaliteitsproduct mede dankzij kwaliteitsventilatoren Productnieuws informair 25 Is een uitgave van Rucon Systemair - 12e jaargang februari 2014 Monumentaa kooster getransformeerd tot duurzame jeugdkiniek Kwaiteitsproduct mede dankzij kwaiteitsventiatoren Productnieuws

Nadere informatie

Algemene inkoopvoorwaarden gemeente Utrecht 2018

Algemene inkoopvoorwaarden gemeente Utrecht 2018 Agemene inkoopvoorwaarden gemeente Utrecht 2018 I Agemeen Artike 1 Definities Afevering: Contractant: Diensten (Dienst): Gemeente: Goederen: Leveringen(Levering): Offerte: Offerteaanvraag: Overeenkomst:

Nadere informatie

1. Inkomende documenten Samenvrerkingsc>rg"s"ssï "f "QɱÉ.aÉÉ?`ifÃÉ.ÉQJ N LA c.nry. na. '"""""" "M """ weltlti CZ? ïmïâ. asf' . 0:.

1. Inkomende documenten Samenvrerkingsc>rgsssï f QɱÉ.aÉÉ?`ifÃÉ.ÉQJ N LA c.nry. na. ' M  weltlti CZ? ïmïâ. asf' . 0:. Scan nummer 1 van 1 - Scanpagina 1 van 6 """""" W '"""""" "M """ Samenvrerkingsc>rg"s"ssï "f "QɱÉ.aÉÉ?`ifÃÉ.ÉQJ N LA c.nry. na. W";_cfgf««.t

Nadere informatie

Tentamen CT2053 Constructief Ontwerpen 2 studiejaar 2009/2010 donderdag 24 juni 2010 van 14.00 tot 17.00 uur

Tentamen CT2053 Constructief Ontwerpen 2 studiejaar 2009/2010 donderdag 24 juni 2010 van 14.00 tot 17.00 uur Uitgangspunten: 1. Zet op ae baden naam en studienummer, en ever deze na het tentamen in de omsag in. 2. Werk netjes en systematisch, schrijf eesbaar. 3. Bij twijfe over een uitkomst kunt u toch nog punten

Nadere informatie

Knik van een verend gesteunde kolom in een raamwerk

Knik van een verend gesteunde kolom in een raamwerk EINDVERSIE februari 007 Knik van een verend gesteunde koom in een raamwerk ir. J. Majaars, ir. H.M.G.M. Steenbergen, dr. ir. M.C.M. Bakker, prof. ir. H.H. Snijder Johan Majaars en Henri Steenbergen zijn

Nadere informatie

Aan de slag met (F)ACT voor LVB?!

Aan de slag met (F)ACT voor LVB?! Aan de sag met (F)ACT voor LVB?! 2. De voorbereiding Laura Neijmeijer - apri 2014 1 Handreiking voor de impementatie van (F)ACT Coofon Financier Antonia Wihemina Fonds Initiatiefnemers Amarant Groep, Ivo

Nadere informatie

Therapeutisch elastische kousen

Therapeutisch elastische kousen C T Therapeutisch eastische kousen bij oedeem, trombose en spataderen De therapeut weet raad K1 C H - T K1 - T K1 K2 C G C - G T G CF CE CD CC buiten engte A-omvang binnen engte C - F D CB C Therapeutisch

Nadere informatie

Betaalbaar zitcomfort

Betaalbaar zitcomfort Koopwijzer es.qxd 26-02-2003 17:18 Pagina 27 K&E KOOPWIJZER Bureaudraaistoeen (Prestatiekasse 3.3) Betaabaar Een achturige werkdag op kantoor vraagt om goed zitmeubiair. Het aanbod van bureaudraaistoeen

Nadere informatie

J J. September 2015 I ~I= =1= = 1

J J. September 2015 I ~I= =1= = 1 j September 2015 ~= =1= = 1 ~ ~ " neiding De voetbavereniging Vathermond bestaat nu 85 jaar en is niet aeen een begrip in het dorp Vathermond maar ook in de wijde omgeving. Veen uit het dorp beeven zef

Nadere informatie

Huurdersinformatie. Veranderingen in uw woning

Huurdersinformatie. Veranderingen in uw woning 1 Huurdersinformatie Veranderingen in uw woning Veranderingen Rochdae geeft u zovee mogeijk vrijheid om uw woning naar eigen inzicht aan te keden. Wat u zef mag aanpassen en wanneer u toestemming van Rochdae

Nadere informatie

Bureau- en bezoekersstoelen quarterback

Bureau- en bezoekersstoelen quarterback Bureau- en bezoekersstoeen quarterback Royae arounder Royaa en eegant: met de Sedus quarterback doet een bureaustoe zijn intrede weke vee ruimte toekent aan productief wezijn. Met zijn hoge rugeuning verschaft

Nadere informatie

Horizontale vormen van verantwoording en interne vormen van toezicht

Horizontale vormen van verantwoording en interne vormen van toezicht Horizontae vormen van verantwoording en interne vormen van toezicht Ineiding In onze sameneving gaat toenemende autonomie van burgers en organisaties gepaard met horizontaisering van invoedsuitoefening

Nadere informatie

HET DISPOSITIEVRAAGSTUK NADER BESCHOUWD

HET DISPOSITIEVRAAGSTUK NADER BESCHOUWD MASTERPROOF HET DSPOSTEVRAAGSTUK NADER BESCHOUWD Op weke wijze kan het disgositiebeeid van institutionee beeggers in direct vastgoed worden ondersteund? drs. W.J. Gedof SBV-MRE Opeihg Jaargang 2001-2003

Nadere informatie

Odia C & B HTE Condenserende staande gasketel

Odia C & B HTE Condenserende staande gasketel Odia C & B HTE Dat is wat we Think noemen! Het excusieve simme technoogiepatform dat aan de basis igt voor de ontwikkeing van het nieuwe gamma Odia-condensatieketes van Chappée. Laatste nieuwe interface

Nadere informatie

Condensatievloerketel op stookolie. icovit exclusiv

Condensatievloerketel op stookolie. icovit exclusiv Condensatievoerkete op stookoie icovit excusiv Energiezuinige systemen voor de energiebewuste, veeeisende consument Er is de aatste jaren vee veranderd. Vandaag bent u as consument voora geïnteresseerd

Nadere informatie

CONCEPT WATERWERKBLAD. AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Bevestiging van leidingen

CONCEPT WATERWERKBLAD. AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Bevestiging van leidingen Herziening van juni 2014 CONCEPT WATERWERKBLAD AANLEG VAN LEIDINGWATERINSTALLATIES Bevestiging van eidingen WB 3.6 DATUM: OKT 2014 Auteursrechten voorbehouden Met betrekking tot de bevestiging van eidingen

Nadere informatie

VOORBEELD. Supplement Netto, De Tijd - 22 Mar. 2014 Page 60

VOORBEELD. Supplement Netto, De Tijd - 22 Mar. 2014 Page 60 VOORBEELD Suppement Netto, De Tijd - 22 Mar. 2014 Page 60 Reaties zijn gemakkeijk vandaag. We stappen er sne in en zetten er ook sne een punt achter. Wat we durven te vergeten, is dat eke duurzame nieuwe

Nadere informatie

Glas als energiebespaarder

Glas als energiebespaarder unigas TOP Hoog Rendement Begazing Gas as energiebespaarder Door de sinkende energievoorraden en stijgende kosten worden aan de thermische isoatie steeds hogere eisen gested. Nieuwe technoogieën bij de

Nadere informatie

BESLUIT. Zaaknummer: 118/Ontwikkelbedrijf Rotterdam vs. Nozema

BESLUIT. Zaaknummer: 118/Ontwikkelbedrijf Rotterdam vs. Nozema BESLUIT Besuit van de directeur-generaa van de Nederandse mededingingsautoriteit tot afwijzing van een aanvraag tot het nemen van een besuit op grond van artike 56, eerste id, van de Mededingingswet. Zaaknummer:

Nadere informatie

Zonder zorgen blijven rijden. Met de Autoverzekering van Centraal Beheer Achmea

Zonder zorgen blijven rijden. Met de Autoverzekering van Centraal Beheer Achmea Zonder zorgen bijven rijden. Met de Autoverzekering van Centraa Beheer Achmea 1 Inhoud Een goede basis voor uw auto. 3 Een goede basis voor uw auto. Daarom kiest u voor onze Autoverzekering! 4 U kiest

Nadere informatie

Bekijk onze resultaten van 2017

Bekijk onze resultaten van 2017 Vog ons: in f Nieuwsbrief Trivire 1 augustus 2018 Bekijk onze resutaten van 2017 Onze resutaten van 2017 staan onine! Hier kunt u aes ezen over onze activiteiten, inspanningen en projecten van het afgeopen

Nadere informatie

Gespannen of overspannen? Sterk in ieders belang

Gespannen of overspannen? Sterk in ieders belang Gespannen of overspannen? Sterk in ieders beang Gespannen of overspannen? De boog kan niet atijd gespannen zijn. De kruik gaat net zo ang te water tot hij barst. Deze bekende gezegden geven aan dat er

Nadere informatie

Uitwerking tentamen CT2053 Constructief Ontwerpen 2 studiejaar 2009/2010 donderdag 24 juni 2010 van 14.00 tot 17.00 uur

Uitwerking tentamen CT2053 Constructief Ontwerpen 2 studiejaar 2009/2010 donderdag 24 juni 2010 van 14.00 tot 17.00 uur Vraag 1 Ontwerpen agemeen Vraag 1.1 Weke zaken wi je as constructief ontwerper aan het eind van de anaysefase vasteggen? PvE, Randvoorwaarden, Uitgangspunten, Ontwerpcriteria, mogeijkheden ontwerp Vraag

Nadere informatie

Praktisch vijveronderhoud

Praktisch vijveronderhoud Praktisch vijveronderhoud Gids voor de perfecte vijver Meer informatie: www.tetra.net Natuurijk of modern: aan u de keuze De natuur dichtbij Vijvers zijn een paradijs voor dieren en panten. Ze bieden onderdak

Nadere informatie

euzedossier ouderparticipatie keuzedossier havo/vwo profielkeuze

euzedossier ouderparticipatie keuzedossier havo/vwo profielkeuze euzedossier ouderparticipatie keuzedossier havo/vwo profiekeuze Op zes badzijden in het werkboek wordt de medewerking van de ouders of verzorgers van de eeringen gevraagd. Wanneer de werkboeken op schoo

Nadere informatie

De tandarts dirigeert en delegeert. Orale Implantologie: bij uw patiënt geïndiceerd?

De tandarts dirigeert en delegeert. Orale Implantologie: bij uw patiënt geïndiceerd? RAI Congrescentrum Amsterdam Vrijdag 1 FEBRUARI 2013 Congres voor de tandarts agemeen practicus Gordon van der Avoort Patrick Oosterwijk Marco Cune Danië Wismeyer Henny Meijer Congres over impantoogie

Nadere informatie

b i j d e b e o o r d e l i n g va n d e p l a n n e n en p r o g r a m m a s o p f e d e r a a l v l a k Screeningsdocument

b i j d e b e o o r d e l i n g va n d e p l a n n e n en p r o g r a m m a s o p f e d e r a a l v l a k Screeningsdocument Begeeidingsinstrument b i j d e b e o o r d e i n g va n d e miieueffecten va n b e p a a d e p a n n e n en p r o g r a m m a s o p f e d e r a a v a k Screeningsdocument Inhoud 1. Ineiding...3 2. Informatief

Nadere informatie

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. BESLUIT Besuit van de directeur-generaa van de Nederandse mededingingsautoriteit as bedoed in artike 37, eerste id, van de Mededingingswet. Zaak nr: 1356/VBA - Hobaho Nummer: 1356/24 I. MELDING 1. Op 25

Nadere informatie

U kunt er volgende zaken mee meten : DC Spanning AC Spanning DC Stroom Weerstand Diode test Continuiteitstest

U kunt er volgende zaken mee meten : DC Spanning AC Spanning DC Stroom Weerstand Diode test Continuiteitstest Mini Digitae Mutimeter 1. Omschrijving Uw is een professionee digitae mutimeter met een 3 ½ digit LCD uitezing. U kunt dit toeste gebruiken voor een breed scaa toepassingen zoas thuis, op de werf, op schoo,...

Nadere informatie

Nieuw wetsartikel 151c Gemeentewet: cameratoezicht op openbare plaatsen

Nieuw wetsartikel 151c Gemeentewet: cameratoezicht op openbare plaatsen Onderwerp Nieuw wetsartike 151c Gemeentewet: cameratoezicht op openbare paatsen Portefeuiehouder Mr. A.Ph. Hertog Steier Didier Manjoero Coegevergadering 11 jui 2006 Raadsvergadering 7 september 2006.

Nadere informatie

Inhoud. voorwoord 3. individuele coaching 4. teamtrainingen 7. workshops / intervisie 8. coachings thema s 9. profiel en persoonlijke kleur 10

Inhoud. voorwoord 3. individuele coaching 4. teamtrainingen 7. workshops / intervisie 8. coachings thema s 9. profiel en persoonlijke kleur 10 voorwoord 3 individuee coaching 4 teamtrainingen 7 workshops / intervisie 8 coachings thema s 9 profie en persoonijke keur 10 partners 11 contact 12 Inhoud 2 Voorwoord Persoonijke groei en effectiviteit

Nadere informatie

Kritische belastingen van stabiliteitselementen

Kritische belastingen van stabiliteitselementen Stabiiteit verdiepingbouw Kritiche beatingen van tabiiteiteementen Dit artike bechrijft een eenvoudige methode voor het berekenen van de kritiche beatingen van tabiiteiteementen in verdiepinggebouwen.

Nadere informatie

Armoede bij mensen met beperkingen

Armoede bij mensen met beperkingen Resutaten van onderzoek naar oorzaken, gevogen voor incusie, preventie en benodigde ondersteuning Armoede bij mensen met beperkingen Martin Schuurman, Hans Kröber, Manon Verdonschot Coofon Armoede bij

Nadere informatie

Slachthuisstraat 39. 2033 HC Haarlem 145 500,- k.k. makelaars. haarlem.hiermakelaars.nl

Slachthuisstraat 39. 2033 HC Haarlem 145 500,- k.k. makelaars. haarlem.hiermakelaars.nl makeaars Sachthuisstraat 39 2033 HC Haarem 145 500,- k.k. haarem.hiermakeaars.n Hier Makeaars Houtpein 26 2012 DH Haarem te (023) 5 531 631 haarem@hiermakeaars.n Agemeen Sachthuisstraat 39, 2033 HC Haarem

Nadere informatie

ICT overleg stadsdelen. 1 Inleiding

ICT overleg stadsdelen. 1 Inleiding ICT overeg stadsdeen 1 Ineiding Dit document dient as eidraad voor systeembeheer bij het uitvoeren van verschiende handeingen die dienen te worden verricht gedurende het verkiezingsproces bij gebruik van

Nadere informatie

Aan de slag met (F)ACT voor LVB?!

Aan de slag met (F)ACT voor LVB?! Aan de sag met (F)ACT voor LVB?! 3. De operationee fase Laura Neijmeijer - apri 2014 1 Handreiking voor de impementatie van (F)ACT Coofon Financier Antonia Wihemina Fonds Initiatiefnemers Amarant Groep,

Nadere informatie

Tentamen CT2053 Constructief Ontwerpen 2 studiejaar 2009/2010 donderdag 26 augustus 2010 van 9.00 tot uur

Tentamen CT2053 Constructief Ontwerpen 2 studiejaar 2009/2010 donderdag 26 augustus 2010 van 9.00 tot uur Uitgangspunten: 1. Zet op ae baden naam en studienummer. 2. Werk netjes en systematisch, schrijf eesbaar. 3. Bij twijfe over een uitkomst kunt u toch nog punten scoren door uw twijfe te motiveren. 4. As

Nadere informatie