SNORRI STURLUSON. Edda. vertaald uit het oudijslands ingeleid en toegelicht door MARCEL OTTEN. athenaeum polak & van gennep amsterdam 2011

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "SNORRI STURLUSON. Edda. vertaald uit het oudijslands ingeleid en toegelicht door MARCEL OTTEN. athenaeum polak & van gennep amsterdam 2011"

Emilie Dekker
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Edda

3 SNORRI STURLUSON Edda vertaald uit het oudijslands ingeleid en toegelicht door MARCEL OTTEN A athenaeum polak & van gennep amsterdam 2011

4 Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van Bókmenntasjóður, The Icelandic Literature Fund De vertaler ontving voor deze vertaling een werkbeurs van het Nederlands Letterenfonds en een reisbeurs van Stofnun Sigurður Nordals in Reykjavik Oorspronkelijke titel Edda Vertaling 2011 Marcel Otten/Athenaeum Polak & Van Gennep, Singel 262, 1016 ac Amsterdam Omslag Brigitte Slangen isbn / nur 302

5 INHOUD Inleiding 7 Proloog 23 De begoocheling van Gylfi Gylfaginning 31 De taal van de dichtkunst Skáldskaparmál 81 De lijst van versvormen Háttatal 201 Fragment uit De schijf van de wereld Heimskringla 221 Noten 233 Genealogie 262 Bibliografie 265 Register 269

7 INLEIDING De opkomst van een IJslandse literatuur Met de komst van het christendom in 999 n.chr. deed het geschreven woord zijn intrede in IJsland. Daardoor raakte men vertrouwd met het (Latijnse) schrift. Er bestond weliswaar het runenschrift, maar dit beheersten slechts weinigen (ook Snorri niet, hetgeen zijn ondergang is geworden, hierover later meer) en het was zeker niet geschikt voor het weergeven van langere mededelingen. Het duurde een kleine honderd jaar eer men erin slaagde de eigen taal op te schrijven. Vanaf ongeveer 1100 begon men met het optekenen van vertalingen en bewerkingen van de Latijnse manuscripten en van wetenschappelijke werken. En weer een eeuw later, zo rond 1200, begonnen de IJslanders hun eigen literatuur te schrijven, de saga s. In proza en niet in poëzie, hetgeen in de middeleeuwen de gebruikelijke vorm was (alleen in Ierland was een soortgelijke ontwikkeling gaande: de Táin Bó Cúailnge afgekort The Táin oftewel The Cattle Raid of Cooley is al in de twaalfde eeuw opgetekend). Verhalen werden geschreven in een rijk en beeldend proza, verslagen van gebeurtenissen, over mensen, van koningen tot boeren, van helden tot lafaards, uit verschillende tijdperken, uit het verre verleden, maar ook over het heden, over voorvallen uit de directe omgeving tot aan de uithoeken van de aarde. Feit en fictie vermengden zich tot een wonderlijk geheel, droge opsommingen werden afgewisseld met overdreven fantasieën en soms doken er plotseling verzen op tussen het proza, waarin ook veelvuldig gebruik werd gemaakt van de dialoog. Deze rijke literatuur werd geschreven grofweg vanaf het eind van de twaalfde eeuw tot en met het begin van de veertiende eeuw, en dit tijdperk wordt niet voor niets IJslands Gouden Eeuw genoemd. Naast het proza onderscheidt men ook twee verschillende dichtvormen: de Edda-poëzie en de skaldenpoëzie. Nadat het Latijnse schrift was geïntroduceerd, werden de eerste gedichten over christelijke onderwerpen geschreven. Veel is waarschijnlijk verloren gegaan en wat bewaard is gebleven, vinden we verspreid tussen de saga s en in didactische werken. Maar bijna nooit werden gedichten in hun geheel geciteerd. De zeer gecompliceerde skaldenpoëzie beleefde in de tiende en elfde eeuw haar bloeiperiode in IJsland en veel skalden stonden in verbinding met de Noorse koningen. Het grootste deel 7

8 van de skaldenpoëzie is hofpoëzie: men steekt de loftrompet over koningen en andere wereldlijke leiders, levend of net gestorven. In de dertiende eeuw dreigde deze poëzie te worden overvleugeld door het proza van de IJslanders en Snorri Sturluson ( ) stelde, om de traditie door te geven, een handboek voor dichters samen, de Edda. De twee Edda s Dit boek heet Edda, staat simpelweg in een van de manuscripten van de Edda van Snorri Sturluson. Waarom dit er staat is onduidelijk, het woord edda betekent overgrootmoeder (het woord komt slechts eenmaal voor in de Edda van Snorri). Het is mogelijk dat Snorri de term zelf heeft uitgevonden; hij kende redelijk Latijn en waarschijnlijk heeft hij het Latijnse edo ( ik dicht of ik stel samen ) verbasterd naar het IJslandse edda. Daarna werd het woord in de middeleeuwen gebruikt als een abstract zelfstandig naamwoord dat poëzie betekent. Snorri gaf het als titel mee aan zijn dichtershandboek, waarin voor de skalden onder andere meer dan honderd verschillende versvormen worden genoemd en waarin ook de barokke kenningen (zie p. 18) worden uitgelegd. Snorri laat zijn dichtershandboek voorafgaan door verhalen over de noordse godenwereld. Hij vertelt hierin de mythen die de lezer wordt verondersteld te kennen voordat hij aan het eigenlijke handboek begint. Vermoedelijk is het zo geweest dat de mythen in de late twaalfde en vroege dertiende eeuw in vergetelheid zijn geraakt of op zijn minst dat de saillante details niet meer bekend waren en heeft Snorri daarom, waarschijnlijk in 1222, dit handboek geschreven. In het eerste gedeelte citeert hij talrijke strofen, die echter qua stof en woordkeuze en metrum niet lijken op de poëzie der skalden, de hofdichters, voor wie het boek eigenlijk is bedoeld. Snorri heeft die citaten ontleend aan drie met name genoemde liederen: Völuspá (Het visioen van de zieneres), Grímnismál (Het lied van de Gemaskerde) en Vafþrúðnismál (Het lied van Sterke Mangelaar). Men vermoedde dat Snorri een oudere verzameling met deze liederen gehad moest hebben en toen in 1643 een handschrift werd gevonden met onder andere deze drie liederen, dacht men dat Snorri s bron was gevonden. Men noemde deze verzameling ook Edda en de verwarring was compleet, want later bleek dat dit nieuwe handschrift rond 1275 was vervaardigd, ruim vijftig jaar na Snorri s Edda. Nu bestonden er twee Edda s, één in proza (die ook die titel droeg en met de naam van de auteur) en een totaal ander handschrift in poëzie (anoniem en zonder titel). Als nu de naam Edda klinkt, denkt men automatisch aan de liederen uit de Poëtische Edda. Snorri s 8

Vergelijkbare documenten

Koptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling

Koptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling 1 In de tijd dat de mensen het Grieks van de Septuaginta (Griekse vertaling van het Oude Testament) steeds slechter begonnen te verstaan,