UvA-DARE (Digital Academic Repository) Het sociaal plan van der Hulst, J. Link to publication

Transcriptie

1 UvA-DARE (Digital Academic Repository) Het sociaal plan van der Hulst, J. Link to publication Citation for published version (APA): van der Hulst, J. (1999). Het sociaal plan Deventer: Kluwer General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam ( Download date: 06 Mar 2017

2 1 INLEIDING 1.1 Probleemstelling Wanneer gesproken wordt over een sociaal plan, zullen de gedachten van de meeste mensen in de eerste plaats uitgaan naar sociale plannen die tot stand zijn gekomen naar aanleiding van grote afslankingsoperaties bij, of sluitingen van noodlijdende ondernemingen. Een sociaal plan heeft in die situaties meestal louter de functie om een (kleine) financiële pleister op de wonde te bieden van de vele werknemers die worden ontslagen. Sociale plannen komen echter niet alleen naar aanleiding van grote collectieve ontslagen tot stand, maar hebben doorgaans betrekking op veel meer situaties. Te denken valt aan de verhuizing van een onderneming naar een ander deel van het land. In het sociaal plan zal dan bijvoorbeeld een verhuiskostenregeling zijn opgenomen en een outplacement- en/of afvloeiingsregeling voor werknemers die om bepaalde redenen niet mee willen verhuizen. Andere aanleidingen voor de totstandkoming van een sociaal plan kunnen zijn de fusie van ondernemingen, een efficiencyoperatie of de sluiting van een afdeling. In grote ondernemingen of concerns geldt voorts dikwijls een zogenaamd generiek sociaal plan. Een generiek sociaal plan heeft doorgaans een geldigheidsduur van een aantal jaar en is van toepassing op iedere organisatiewijziging die gedurende die periode in de onderneming of het concern plaats vindt. Soms maakt een dergelijk sociaal plan integraal deel uit van de CAO. In generieke sociale plannen zijn veelal ook regelingen terug te vinden over het bij concrete reorganisatievoornemens te voeren overleg met vakorganisaties en/of ondernemingsraad en de bij de personele herbezetting van de vernieuwde organisatie in acht te nemen procedures. Concrete reorganisaties kunnen eventueel aanleiding zijn tot aanpassing van een generiek sociaal plan of tot aanvullende maatregelen. Sociale plannen komen meestal tot stand in overleg tussen de werkgever en een of meer vakorganisaties. Bij dit overleg tussen de werkgever en vakorganisaties is regelmatig ook de ondernemingsraad meer of minder intensief betrokken. Maar ook komt het voor dat de ondernemingsraad de enige overlegpartner van de werkgever is bij de totstandko-

3 1 INLEIDING ming van het sociaal plan, of dat de werkgever geheel eenzijdig het sociaal plan vaststelt. Opvallend is dat, hoewel het toch een in de praktijk veelvuldig voorkomende verschijnsel is dat verstrekkende betekenis voor de werknemers kan hebben, het sociaal plan geen expliciete wettelijke regeling kent. Mede door het ontbreken van een wettelijke regeling roepen de totstandkoming, het rechtskarakter en de rechtswerking van sociale plannen vele vragen op: waarom komen deze regelingen tot stand, hoe en waarom zijn vakorganisaties en de ondernemingsraad daarbij betrokken, hoe is een sociaal plan juridisch te duiden en kunnen werknemers gebonden zijn aan de bepalingen van een sociaal plan, ook als die in strijd zijn met bepalingen in hun individuele arbeidsovereenkomst? Maar niet alleen het feit dat het een in de rechtspraktijk ontstane figuur zonder expliciete wettelijke regeling is, maakt het sociaal plan interessant als onderwerp van een arbeidsrechtelijke studie. Een ander opvallend kenmerk van sociale plannen is dat zowel de totstandkoming, de rechtswerking als de inhoud ervan beïnvloed of bepaald wordt door rechtsregels afkomstig uit bijna alle onderdelen van het arbeidsrecht. Het is als het ware een het arbeidsrecht 'dwarsdoorsnijdend' thema. Wat betreft het collectieve arbeidsrecht zijn bijvoorbeeld voor de totstandkoming van sociale plannen de Wet melding collectief ontslag (WMCO) en het SER-besluit fusiegedragsregels (Fusiecode) van belang. Deze verplichten de werkgever om in geval van een voorgenomen ontslag van twintig of meer werknemers respectievelijk in geval van een voorgenomen fusie van een bepaalde omvang, met vakorganisaties in overleg te treden over (onder meer) het treffen van sociale begeleidingsmaatregelen ten behoeve van de werknemers. Dergelijke overlegverplichtingen in geval van voorgenomen bedrijfseconomische beslissingen met gevolgen voor de werknemers zijn tevens in veel CAO's terug te vinden. Voor zover een sociaal plan dat is overeengekomen tussen een werkgever en vakorganisaties kan worden aangemerkt als een CAO als bedoeld in de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (WCAO), is het collectief arbeidsrecht bepalend voor de rechtswerking van het sociaal plan. Het medezeggenschapsrecht is voor het sociaal plan met name van betekenis in verband met het adviesrecht van de ondernemingsraad over bepaalde ondernemersbesluiten betreffende economische en organisatorische aangelegenheden ex art. 25 van de Wet op de ondernemingsraden (WOR). Op grond van art. 25, derde lid WOR dient de ondernemer bij zijn adviesaanvrage aan de ondernemingsraad onder meer een overzicht te verstrekken van de voorziene gevolgen van zijn voorgenomen besluit voor de werknemers en van de naar aanleiding daarvan voorgenomen

4 PROBLEEMSTELLING 1.1 maatregelen. Het sociaal plan speelt aldus in ieder geval een zekere rol in de adviesprocedure. Zoals al eerder opgemerkt, komt het bovendien in de praktijk ook voor dat de ondernemingsraad in plaats van de vakorganisaties optreedt als overlegpartner van de werkgever bij de vaststelling van het sociaal plan. Op het terrein van het arbeidsovereenkomstenrecht is onder meer de verplichting van de werkgever om zich als een goed werkgever te gedragen (art. 7:611 BW) van belangrijke betekenis voor de totstandkoming en de inhoud van het sociaal plan. Een sociaal plan zou kunnen worden beschouwd als een uitwerking van deze verplichting voor de situatie dat werknemers gevolgen ondervinden van organisatorische wijzigingen in de onderneming. Het ontslagrecht beïnvloedt zowel de totstandkoming als de inhoud van sociale plannen, door onder meer het beleid van de RDA bij de verlening van toestemming voor ontslag en de jurisprudentie in kennelijk onredelijk ontslag- en ontbindingsprocedures. Ten slotte wordt op de inhoud van het sociaal plan, en dan met name op de daarin opgenomen regelingen met betrekking tot ontslagvergoedingen, een belangrijke invloed uitgeoefend door het met het arbeidsrecht nauw verbonden socialezekerheidsrecht. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld het pensioenrecht en het recht met betrekking tot vervroegde uittreding. Vanwege de noodzaak de omvang van dit onderzoek enigszins in te perken, zal de invloed van de twee laatstgenoemde rechtsgebieden op het sociaal plan hier niet worden behandeld. Niet alleen in de civiele sector, maar ook in de publieke sector komen veelvuldig en in vele vormen personele organisatiewijzigingen voor. En ook daar gelden in dat geval regelingen omtrent de door de overheidswerkgever in acht te nemen procedures, alsook maatregelen ter opvang van de gevolgen voor de medewerkers. Doordat het ambtenarenrecht op bepaalde terreinen afwijkt van het civiele arbeidsrecht, zijn er echter verschillen met de civiele sector wat betreft de totstandkoming, inhoud en rechtswerking van deze regelingen. Een ander belangrijk verschil tussen de civiele en publieke sector in dit verband, is gelegen in de betere rechtsbescherming die ambtenaren genieten. Voor hen staan uitgebreide mogelijkheden open om tegen besluiten die de overheidswerkgever in het kader van de reorganisatie neemt in beroep te gaan bij de afdeling bestuursrecht van de rechtbank. Gezien de vele vragen die het verschijnsel sociaal plan oproept en gezien de opvallende positie die het in het arbeidsrecht inneemt, is het opmerkelijk dat tot voor kort het sociaal plan in de juridische literatuur vrijwel genegeerd werd. Onderzoek naar arbeidsrechtelijke literatuur uit de jaren zeventig en tachtig over sociale plannen levert weinig resultaat

5 1 INLEIDING op. Sinds het midden van de jaren negentig kan het sociaal plan in de civiele sector evenwel op behoorlijk wat belangstelling rekenen in verschillende juridische tijdschriften. Onder invloed van een flink aantal in jurisprudentietijdschriften gepubliceerde rechterlijke uitspraken in die periode, zijn discussies ontstaan over het rechtskarakter van het sociaal plan, en met name over de verhouding tussen de afvloeiingsregeling van een sociaal plan en de door de rechter vast te stellen ontslagvergoedingen in kennelijk onredelijk ontslag- en ontbindingsprocedures. Vele andere vragen, zoals die eerder in deze inleiding gesignaleerd, zijn echter in de juridische literatuur nog steeds onderbelicht gebleven en een systematische studie naar de juridische aspecten van het sociaal plan ontbreekt. In het onderhavige onderzoek staan de juridische aspecten van het sociaal plan centraal. De centrale probleemstelling van het onderzoek luidt: hoe is het verschijnsel sociaal plan juridisch te duiden, wat zijn de juridische probleemvelden en welke oplossingen zijn daarvoor denkbaar. Deze centrale probleemstelling valt in de volgende twee onderdelen uiteen: 1. Getracht zal worden het hierboven gesignaleerde hiaat in de arbeidsrechtelijke literatuur met betrekking tot het sociaal plan op te vullen. Het onderzoek zal een analyse bevatten van het sociaal plan in de civiele sector, waarbij zowel de totstandkoming, het rechtskarakter, de rechtswerking als de inhoud van dit verschijnsel worden behandeld. Ook zal, om een zo volledig mogelijk overzicht te geven van de plaats van het sociaal plan in het Nederlandse sociaal recht, een analyse worden gegeven van de in de publieke sector bij reorganisaties in acht te nemen procedures en geldende sociale begeleidingsmaatregelen. 2. De vraag zal worden beantwoord of onderkende probleemvelden met betrekking tot het sociaal plan vragen om regelgeving door de wetgever. 1.2 Plan van behandeling In hoofdstuk 2 wordt een historisch overzicht gegeven van de opkomst en ontwikkeling van sociale plannen en van informatie- en overlegverplichtingen van werkgevers ten opzichte van vakorganisaties en ondernemingsraad bij voorgenomen bedrijfseconomische en -organisatorische besluiten. In hoofdstuk 3 staat de totstandkoming van sociale plannen centraal. Dithoofdstuk behandelt collectiefarbeidsrechtelij keen medezeggenschapsaspecten van het sociaal plan. Er zal onder meer uitgebreid worden ingegaan op de in dit verband relevante bepalingen uit de WMCO, de Fusiecode, de WOR en CAO's. Hoofdstuk 4 behandelt het rechtskarakter

6 PLAN VAN BEHANDELING 1.2 en de rechtsgevolgen van sociale plannen. Dit hoofdstuk gaat met name over de verhouding tussen sociale plannen en aspecten van het individuele arbeidsrecht en het ontslagrecht. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de invloed van het socialezekerheidsrecht op de inhoud van sociale plannen. Nadat aldus de hoofdstukken 3 tot en met 5 een overzicht verschaffen van verschillende juridische aspecten van sociale plannen in de civiele sector, bevat hoofdstuk 6 een analyse van in de praktijk voorkomende sociale plannen. De 66 sociale plannen die in dit hoofdstuk worden besproken zijn afkomstig uit het ziekenhuiswezen, het bank- en het verzekeringsbedrijf en de metaal- en elektronische industrie. Hoofdstuk 7 is gewijd aan reorganisaties en de daarbij in acht te nemen procedures en geldende sociale begeleidingsmaatregelen in de publieke sector. In dit hoofdstak zal ook uitgebreide aandacht worden besteed aan de bijzondere rechtsbescherming die ambtenaren in dit verband genieten. In hoofdstak 8 ten slotte, worden de belangrijkste bevindingen van het onderzoek samengevat en wordt de vraag naar de wenselijkheid van een wettelijke regeling omtrent sociale plannen behandeld. De tekst van het onderzoek is afgesloten op 1 juni 1999.

7