kleuren Per tweetal: beantwoorden zijn. ontstaan door de breking van het licht in onze atmosfeer.

Transcriptie

1 Heelal les 20 Vrijwel alle energie op aar komt direct of indirect van zon af. Hoe gebruiken we die energie? En hoe komt zon zelf aan haar energie? In ze les nken leerlingen na over ze vragen en leren ze hoe een zonnecel werkt. Lesdoelen leerlingen: alle energie op aar is. bewolking van invloed zijn op het renment van een zonnecel. Voorbereidingen Bestel vooraf benodig materialen bij bijvoorbeeld Opitec (opitec.nl). Zet voor klassikale filmpjes een computer met internetverbinding en beamer klaar. Zorg dat leerlingen PowerPoint presentatie Vragen over zon kunnen doen. Zet benodigdhen klaar. Benodigdhen monstratie en spel: lamp of oplar kleuren Per tweetal: zon bron van energie en Zonnecel Tijdsduur 45 minuten Kerndoelen Vakken Natuurkun tip Met een multimeter opbrengst van zonnecellen gemeten worn. Op het werkblad zon, bron van energie staan vier beweringen over zon. Laat leerlingen in kleine groepjes overleggen en beargumenteren waarom beweringen juist of onjuist zijn. Ze kunnen eventueel internet gebruiken. Bespreek antwoorn Verkennen als leerlingen hun antwoorn op het werkblad hebben ingevuld. Dit zijn vier ze activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij stellingen met antwoorn: leerling, zodat kennis die bij het onrzoek wordt opgedaan beter beklijft. 1 zon veranrt in loop van dag van kleur. vraag onrzoekt, analyseert en beschrijft het probleem. Belangrijk is dat vraag niet te breed en te zonsonrgang. smal is gesteld. Maar vraag mag zon niet zelf met veranrt ja/nee te niet van kleur. verschillen kleuren beantwoorn zijn. ontstaan door breking van het licht in onze atmosfeer. 2 Als zon onrgaat komt maan op. leerlingen benken ieën baan voor van het ontwerp. maan Dit en ontwerp zon zijn moet onafhankelijk minimaal van elkaar. maan staat voldoen aan een programma van eisen. Dat programma van eisen wordt ook in ze fase opgesteld. kunnen haar dan niet of nauwelijks waarnemen doordat zon aan hemel staat. Maken leerlingen maken het product aan hand van het ontwerp. Testen 1 Bron: leerlingen testen het gemaakte ontwerp.

2 3 In zomer blijft zon langer aan hemel staan dan in winter. Het aantal lichturen is in zomer inrdaad groter dan in winter. Dat komt seizoenen. 4 zon komt op in het oosten en gaat onr in het westen. aar draait tegen klok in om haar as. Hierdoor komen vanaf aar gezien alle hemellichamen op in het oosten en gaan onr in het westen. Dit komt dus beeld om haar eigen as en door het heelal. Op aar merken we daar weinig van leerlingen doen daarna PowerPoint quiz van zon. Bespreek antwoorn. energie en warmte aan haar omgeving. Zo zorgt ze ervoor dat planten kunnen groeien op aar. Materiaal van afgestorven planten kan in grond terecht komen en in loop van miljoenen jaren omgevormd worn tot bijvoorbeeld aardolie en steenkool. Omdat ze brandstoffen langzaam opraken zijn wetenschappers hard op zoek naar Voordat leerlingen gaan experimenteren moeten ze weten hoe een zonnecel werkt. Dat doen ze door midl van een spel en/of het bekijken van een filmpje. Via het zonnecelspel komen leerlingen erachter hoe energie van zon in een zonnecel wordt omgezet naar elektriciteit. Het wordt klassikaal gedaan. Markeer met touw of tape een vak van ongeveer drie bij vier meter op grond. Dit stelt zonnecel voor. Verel het vak horizontaal in twee stukken. Leg met een tekening is dit het rechter vierkant. afstand tussen zonnecel en lamp is drie meter (zie afbeelding). Op plek van lamp in stroomkring komt een leerling te staan met een zaklamp. Zet hier een lege emmer neer. Zorg voor een sterke lamp in klas waar een emmer vol met ballen komt te staan. PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren 2 Bron:

3 stroomkring zonnecel Verel klas in twee teams. Elk team bestaat uit: stelt zon voor en elt ballen uit aan elektronen als lamp aan is. in bovenlaag van zonnecel. rest gaat in onrlaag staan. Het spel: zonnecel. van een balletje uit ballenbak. alleen komen via draad en lamp ( stroomkring). zonnecel. gaan ze opnieuw naar lamp. leerkracht of een leerling bedient sterke (zon)lamp en elt energieballen uit. leerling bij (zak)lamp laat ze brann zolang er energieballen in emmer ron door stroomkring. Het team dat in een minuut meeste (energie)ballen 3 Bron:

4 Kijk het volgen filmpje over werking van een zonnecel: Laat leerlingen na het spel en het filmpje het werkblad Zonnecel maken. Hiermee gaan ze experimenteren met een zonnecel. Bespreek na afloop vragen op het werkblad. een zonnecelauto: PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren 4 Bron:

5 Achtergrondinformatie voor docent van waarschijnlijk triljarn sterren in het universum. Hoewel komt door enorme massa van al dat gas. In het midn van een ster is druk en temperatuur zo groot dat er waterstofato men kunnen fuseren tot heliumatomen. Een proces dat kernfu Foto van zon gemaakt door SOHO s EIT (Extreme ultraviolet Imaging Telescope) Zonne-energie zon is bron van vrijwel alle energie op aar. Daardoor is ze cruciaal voor het leven op onze planeet. Zonlicht zorgt er bijvoorbeeld voor dat er in planten fotosyn en gas. Een zonnecel bestaat uit twee lagen silicium met een tussenlaag. Het verschil tussen bovenste en onrste laag is dat aan bovenste laag fosfor wordt toegevoegd en aan onrste laag borium. Bei elementen gaan een verbinding aan met silicium. makkelijk worn losgelaten door atomen. Ondanks het overschot van elektronen kunnen elektronen niet van bovenste laag naar onrste laag stromen. Dat wordt door een schein laag voorkomen. kunnen ze gaan bewegen. 5 Bron:

6 Zodra er een stroomkring aangesloten wordt op zonnecel kunnen elektronen ze gebruiken om naar onrlaag te stromen. In die stroomkring kan weer een lampje of motortje worn geplaatst die energie van elektronen kan gebruiken. onrlaag. Van daaruit zijn ze wel in staat om door tussenlaag naar boven cyclus kan opnieuw beginnen. Plaatsing van zonnecel staan zonnepanelen met een bepaal hellingshoek op het dak. In Nerland is een hemel staat en bovendien feller schijnt. 6 Bron:

7 werkblad zon, Heelal bron van energie les 20 Verkennen ontwerp- en onrzoekscyclus bestaan uit verschillen fasen. Per fase is ontwerp- en onrzoekscyclus bestaan uit verschillen fasen. Per fase is ze er een activiteit specifiek activeert pictogram al bestaan dat naar kennis fase verwijst. of introduceert Hieronr nieuwe is te zien kennis welke bij er een specifiek pictogram dat naar fase verwijst. Hieronr is te zien welke pictogrammen leerling, ontwerp- zodat en welke onrzoekscyclus kennis fase van die bij cycli bestaan het aangeven. onrzoek uit verschillen Een wordt aantal opgedaan fasen. pictogrammen Per beter fase beklijft. wordt is pictogrammen welke fase van cycli aangeven. Een aantal pictogrammen wordt er in bei een specifiek cycli gebruikt. pictogram pictogrammen dat naar fase verwijzen verwijst. dan Hieronr ook naar is zelf te zien welke fase. in bei ontwerp- cycli en gebruikt. onrzoekscyclus pictogrammen bestaan verwijzen uit verschillen dan ook naar fasen. zelf Per fase fase. is pictogrammen welke fase van cycli aangeven. Een aantal pictogrammen wordt er een specifiek pictogram dat naar fase verwijst. Hieronr is te zien welke in bei vraag cycli onrzoekt, gebruikt. analyseert pictogrammen beschrijft verwijzen het probleem. dan ook naar Belangrijk zelf is fase. dat pictogrammen welke fase van cycli aangeven. Een aantal pictogrammen wordt Op zon kun je vertrouwen, elke ochtend komt hij op vraag niet te breed en te elke smal avond is gesteld. gaat hij vraag weer mag onr. niet met Wat ja/nee weet te jij van in bei cycli gebruikt. pictogrammen verwijzen dan ook naar zelf fase. beantwoorn zijn. zon? Verkennen Verkennen ze activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij ze activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij Verkennen Verkennen leerling, leerlingen zodat benken kennis ieën die voor bij het het onrzoek ontwerp. wordt Dit ontwerp opgedaan moet beter minimaal beklijft. leerling, zodat kennis die bij het onrzoek wordt opgedaan beter beklijft. voldoen ze activiteit aan een activeert programma Hieronr al bestaan van eisen. staan kennis Dat een programma of introduceert aantal van beweringen nieuwe eisen wordt kennis ook over bij zon. ze in Verkennen activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij ze fase opgesteld. Onrzoeksvraag leerling, zodat leerling, zodat kennis kennis die bij het onrzoek ze wordt opgedaan beter beklijft. Onrzoeksvraag activiteit activeert Bespreek al bestaan die bij het kennis onrzoek beweringen of introduceert wordt opgedaan je nieuwe groepje beter kennis beklijft. benk bij ze activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij Maken leerling, vraag onrzoekt, vraag onrzoekt, zodat kennis analyseert analyseert die bij en en het beschrijft beschrijft onrzoek het het wordt probleem. probleem. opgedaan Belangrijk Belangrijk beter is is beklijft. dat dat Verkennen Onrzoeksvraag vraag niet breed en te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te vraag leerlingen niet te breed maken het en te smal product is gesteld. hand vraag van mag niet het ontwerp. met ja/nee te ze beantwoorn vraag activiteit onrzoekt, onrzoekt, activeert zijn. analyseert analyseert al bestaan en beschrijft en beschrijft kennis of het het introduceert probleem. probleem. nieuwe Belangrijk Belangrijk kennis dat dat bij Onrzoeksvraag beantwoorn zijn. argumenten op. vraag leerling, vraag niet niet zodat breed te breed kennis smal te smal die bij is is het gesteld. gesteld. onrzoek vraag vraag wordt mag mag opgedaan niet met niet met beter ja/nee ja/nee beklijft. te vraag onrzoekt, analyseert en beschrijft het probleem. Belangrijk is dat te Testen beantwoorn beantwoorn Hypothese zijn. Hypothese vraag niet te zijn. breed en te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te leerlingen testen het gemaakte ontwerp. beantwoorn Voor leerlingen Voor leerlingen zijn. aan slag gaan, formuleren ze een mogelijk antwoord op aan slag gaan, formuleren ze een mogelijk antwoord op Hypothese onrzoeksvraag. onrzoekt, Een analyseert hypothese en beschrijft is niet goed het of probleem. fout. hypothese Belangrijk geeft is dat onrzoeksvraag. leerlingen benken Een ieën hypothese voor het is niet ontwerp. goed of Dit fout. ontwerp hypothese moet minimaal geeft Meer Voor weer vraag leerlingen wat weten leerlingen niet leerling te benken breed aan verwacht en ieën te slag smal dat gaan, voor is gesteld. formuleren het uitkomst ontwerp. van vraag ze Dit het een ontwerp mag onrzoek mogelijk niet moet met antwoord zal ja/nee minimaal zijn. te op voldoen Hypothese weer wat aan een leerling programma verwacht van dat eisen. uitkomst Dat programma van het onrzoek van eisen zal wordt zijn. ook Er voldoen beantwoorn wordt onrzoeksvraag. aan bronnenonrzoek een zijn. Een hypothese programma gedaan, van eisen. een niet Dat discussie goed of programma gevoerd fout. hypothese van of eisen leerkracht geeft wordt ook in Voor ze leerlingen fase leerlingen opgesteld. benken aan ieën slag gaan, voor het formuleren ontwerp. ze Dit een ontwerp mogelijk moet antwoord minimaal op geeft weer in Experiment wat ze extra fase uitleg. leerling verwacht dat uitkomst van het onrzoek zal zijn. opgesteld. voldoen Experiment onrzoeksvraag. aan een programma Een hypothese van eisen. niet Dat goed programma of fout. van hypothese eisen wordt geeft ook Maken in weer leerlingen ze leerlingen wat fase opgesteld. leerling zoeken zoeken verwacht proefonrvinlijk proefonrvinlijk dat uitkomst het antwoord het antwoord van het onrzoek op onrzoeksvraag. op onrzoeksvraag. zal zijn. Maken Experiment Het leerlingen experiment benken kan een 2 ieën proef Als zijn, voor maar het zon ontwerp. ook onrgaat een theoretisch Dit ontwerp komt experiment. moet maan minimaal op. Het experiment maken kan een het proef product zijn, aan maar hand ook een van theoretisch het ontwerp. experiment. voldoen Materialen leerlingen leerlingen en maken proefopzet het product horen ook aan bij het hand experiment. van het ontwerp. Maken Experiment aan een zoeken programma proefonrvinlijk van eisen. Dat het programma antwoord op van eisen onrzoeksvraag. wordt ook Materialen en proefopzet horen ook bij het experiment. in Het Testen ze experiment leerlingen fase opgesteld. kan een proef zijn, maar ook een theoretisch experiment. maken zoeken het proefonrvinlijk product aan hand het antwoord van het ontwerp. op onrzoeksvraag. Materialen Testen Resultaten en proefopzet horen ook bij het experiment. Het Resultaten experiment kan een proef zijn, maar ook een theoretisch experiment. leerlingen testen het gemaakte ontwerp. Maken Na leerlingen het experiment testen leggen het gemaakte leerlingen ontwerp. resultaten vast. Dit kan door tekenen, Testen Materialen Na het experiment en proefopzet leggen horen leerlingen ook bij het resultaten experiment. vast. Dit kan door tekenen, Resultaten schrijven, leerlingen plakken maken of fotograferen. het product aan hand van het ontwerp. Meer schrijven, leerlingen plakken weten testen of het fotograferen. Na het experiment leggen gemaakte leerlingen ontwerp. resultaten vast. Dit kan door tekenen, Meer Resultaten weten Er schrijven, wordt bronnenonrzoek gedaan, een discussie gevoerd of leerkracht Er Conclusie plakken of fotograferen. Testen wordt bronnenonrzoek gedaan, een discussie gevoerd of leerkracht geeft Meer Na Conclusie het extra weten experiment leggen leerlingen resultaten vast. Dit kan door tekenen, uitleg. geeft extra uitleg. geven antwoord op onrzoeksvraag. resultaten uit het Er schrijven, leerlingen wordt leerlingen bronnenonrzoek plakken testen geven of antwoord het fotograferen. gemaakte gedaan, op ontwerp. onrzoeksvraag. een discussie gevoerd resultaten of leerkracht uit het Conclusie onrzoek zijn leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken geeft onrzoek extra zijn uitleg. leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken hierbij Conclusie leerlingen hierbij of hun geven hypothese antwoord klopt. op onrzoeksvraag. resultaten uit het Meer weten of hun hypothese klopt. onrzoek zijn leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken Er wordt leerlingen bronnenonrzoek geven antwoord gedaan, op onrzoeksvraag. een discussie gevoerd resultaten of leerkracht uit het onrzoek Meer hierbij weten of hun hypothese klopt. geeft Meer extra weten zijn uitleg. leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken leerlingen verdiepen zich verr door bronnenonrzoek te doen, een leerlingen hierbij of hun verdiepen hypothese zich klopt. verr door bronnenonrzoek te doen, een Meer discussie weten te voeren of leerkracht geeft extra uitleg. discussie te voeren of Maak leerkracht PowerPoint-quiz geeft extra uitleg. leerlingen verdiepen zich verr door bronnenonrzoek over te doen, zon. een Meer weten discussie te voeren of leerkracht geeft extra uitleg. leerlingen verdiepen zich verr door bronnenonrzoek te doen, een argumenten waarom ze juist of onjuist zijn. Schrijf 1 zon veranrt in loop van dag van kleur. Ja/nee omdat, Ja/nee omdat, 3 In zomer blijft zon langer aan hemel staan dan in winter. Ja/nee omdat, 4 zon komt op in het oosten en gaat onr in het westen. Ja/nee omdat, discussie te voeren of leerkracht geeft extra uitleg. PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren Welke vragen waren lastig? PAGINA PAGINA 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 12 Onrzoekend en ontwerpend leren PAGINA 13 Onrzoekend PAGINA 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 13 Onrzoekend en ontwerpend leren PAGINA 13 Onrzoekend 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 1 Bron: PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren

8 Zoek op internet antwoorn op vragen die je fout beantwoord had. Schrijf goe antwoorn hieronr op: 2 Bron:

9 werkblad Heelal Zonnecel les 20 Voor heel veel dingen heb je energie nodig. Bijvoorbeeld als je een nieuwe chemische stof wilt maken, of als je licht nodig hebt. Ook voor verwarmen en bewegen is energie nodig. Een manier om energie te transporteren is elektriciteit, die weer kan worn opgewekt met zonne-energie. Benk naast zonnepanelen nog meer manieren waarop we energie van zon gebruiken: In het volgen experiment ga je experimenteren met je eigen zonnecel. Wat heb je nodig? Wat ga je doen? 1 Draai boutjes aan onrkant van zonnecel een klein beetje los. Stop onr elk boutje één draadje van het motortje en draai boutjes vast. Je hebt nu een stroomkring gemaakt. Zet propeller op uitsteken draaias van het motortje. 2 Richt lamp op zonnecel of hou zonnecel in het zonlicht. propeller gaat draaien als het goed is. 3 Bron:

10 3 Experimenteer met zonnecel. Schrijf op wat je doet en wat er dan gebeurt. Suggesties om te doen: hand? Je weet nu hoe zonnecel en het motortje werken. Je gaat nu kijken wat invloed is van twee variabelen op zonnecel; hellingshoek en hoeveelheid bewolking. 4 Bron:

11 ze ze activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij Verkennen Verkennen leerling, activiteit zodat activeert kennis al bestaan die bij het kennis onrzoek of introduceert wordt opgedaan nieuwe beter kennis beklijft. bij Onrzoeksvraag leerling, leerling, zodat zodat kennis kennis die bij het die bij het onrzoek onrzoek wordt opgedaan wordt opgedaan beter beter beklijft. ze Onrzoeksvraag activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis beklijft. bij ze Verkennen activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij onrzoekt, analyseert en beschrijft het probleem. Belangrijk is Onrzoeksvraag leerling, onrzoekt, zodat kennis analyseert die bij en het beschrijft onrzoek het wordt probleem. opgedaan Belangrijk beter beklijft. dat dat ze Onrzoeksvraag leerling, activiteit zodat activeert kennis al bestaan die bij het kennis onrzoek of introduceert wordt opgedaan nieuwe beter kennis beklijft. bij Verkennen niet breed en te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te niet te breed te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te ze leerling, vraag onrzoekt, beantwoorn vraag onrzoekt, zodat kennis analyseert onrzoekt, zijn. analyseert die bij en en het beschrijft beschrijft onrzoek het het wordt probleem. probleem. opgedaan Belangrijk Belangrijk beter is is beklijft. dat dat Verkennen Onrzoeksvraag Onrzoeksvraag beantwoorn activiteit niet activeert zijn. breed analyseert en al te bestaan smal en is gesteld. beschrijft kennis of het introduceert vraag probleem. mag niet nieuwe Belangrijk met kennis ja/nee dat te bij leerling, niet niet te breed zodat te breed kennis en te smal te smal die bij is gesteld. is het gesteld. onrzoek vraag vraag wordt mag niet mag opgedaan niet met ja/nee met beter ja/nee beklijft. te te ze beantwoorn vraag activiteit onrzoekt, onrzoekt, activeert zijn. analyseert analyseert al bestaan en beschrijft en beschrijft kennis of het het introduceert probleem. probleem. nieuwe Belangrijk Belangrijk kennis dat dat bij beantwoorn Onrzoeksvraag beantwoorn Hypothese zijn. zijn. Hypothese vraag leerling, vraag niet niet zodat breed te breed kennis te smal te smal die bij is is het gesteld. gesteld. onrzoek vraag vraag wordt mag mag opgedaan niet met niet met beter ja/nee ja/nee beklijft. te vraag onrzoekt, Voor leerlingen analyseert en beschrijft het probleem. Belangrijk is dat te beantwoorn beantwoorn Hypothese zijn. Voor leerlingen aan slag gaan, formuleren ze een mogelijk antwoord op aan slag gaan, formuleren ze een mogelijk antwoord op Hypothese vraag niet te zijn. breed en te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te onrzoeksvraag. onrzoekt, Een analyseert hypothese en beschrijft is niet goed het of probleem. fout. hypothese Belangrijk geeft is dat Verkennen onrzoeksvraag. leerlingen benken Een ieën hypothese voor het is niet ontwerp. goed of Dit fout. ontwerp hypothese moet minimaal geeft beantwoorn Voor leerlingen Voor weer leerlingen wat leerlingen zijn. aan slag gaan, formuleren ze een mogelijk antwoord op leerling aan benken verwacht Heeft slag ieën dat gaan, voor hoek formuleren het uitkomst ontwerp. waaronr van ze Dit het een ontwerp onrzoek het mogelijk licht antwoord moet zal op minimaal zijn. zonnecel op valt invloed op ze voldoen Hypothese Hypothese weer onrzoeksvraag. niet activiteit wat onrzoekt, te breed aan een leerling activeert programma verwacht Een analyseert te al hypothese smal bestaan van dat en is gesteld. eisen. beschrijft is kennis uitkomst niet goed het vraag Dat programma of introduceert van of probleem. het fout. mag onrzoek niet hypothese Belangrijk met ja/nee van nieuwe eisen zal wordt kennis zijn. geeft is dat te ook bij voldoen beantwoorn onrzoeksvraag. leerlingen aan een benken Een zijn. programma ieën hypothese van voor eisen. het niet Dat ontwerp. goed of programma Dit fout. ontwerp hypothese van eisen moet wordt minimaal geeft ook in Voor Voor weer vraag ze leerling, leerlingen wat leerlingen fase leerlingen niet zodat leerling te opgesteld. benken breed aan aan kennis verwacht en hoeveelheid ieën te slag slag smal die dat gaan, gaan, voor bij gesteld. formuleren het het formuleren uitkomst onrzoek energie? ontwerp. van vraag ze ze wordt Dit het een een ontwerp mag onrzoek mogelijk opgedaan mogelijk niet moet met antwoord antwoord zal ja/nee beter minimaal zijn. te op beklijft. op in voldoen Hypothese weer Experiment wat ze fase aan opgesteld. een leerling programma verwacht van dat eisen. uitkomst Dat programma van het onrzoek van eisen zal wordt zijn. ook voldoen beantwoorn onrzoeksvraag. Experiment onrzoeksvraag. aan een zijn. Een hypothese niet goed of fout. hypothese geeft Een hypothese niet goed of fout. hypothese geeft in Voor ze leerlingen leerlingen fase leerlingen programma opgesteld. benken aan ieën slag van gaan, eisen. voor het formuleren Dat programma ontwerp. ze Dit een ontwerp mogelijk van eisen moet antwoord wordt ook minimaal op weer zoeken proefonrvinlijk het antwoord op onrzoeksvraag. Maken weer Experiment wat leerling verwacht dat uitkomst van het onrzoek zal zijn. leerlingen wat leerling zoeken verwacht proefonrvinlijk dat uitkomst het antwoord van het onrzoek op onrzoeksvraag. zal zijn. voldoen Experiment ze onrzoeksvraag. fase opgesteld. aan een programma Een hypothese van eisen. niet Dat goed programma of fout. van hypothese eisen wordt geeft ook Maken Het experiment benken kan een ieën zijn, voor maar het ontwerp. ook een theoretisch Dit ontwerp experiment. moet minimaal Het vraag experiment onrzoekt, maken kan een het analyseert en beschrijft het probleem. Belangrijk is dat 4 product zijn, Hou aan maar zaklamp hand ook een van theoretisch op het 20 ontwerp. experiment. voldoen Maken in weer leerlingen ze Materialen leerlingen wat fase opgesteld. leerling zoeken en zoeken verwacht proefonrvinlijk maken proefopzet proefonrvinlijk dat uitkomst het antwoord het product horen ook aan bij het het hand experiment. antwoord van het onrzoek op onrzoeksvraag. op van het ontwerp. centimeter onrzoeksvraag. zal zijn. hoogte en schijn loodrecht op Maken Experiment Experiment Het aan een programma van eisen. Dat programma van eisen wordt ook Materialen leerlingen experiment vraag niet en benken te proefopzet kan een ieën proef breed en te horen zijn, voor smal ook maar is gesteld. bij het het ontwerp. ook experiment. een theoretisch Dit experiment. moet minimaal vraag mag niet met ja/nee te in Het beantwoorn Testen ze experiment fase opgesteld. maken kan een het proef product zijn, aan maar hand ook een van theoretisch het ontwerp. experiment. voldoen Materialen leerlingen zoeken zijn. proefonrvinlijk zonnecel. het antwoord op onrzoeksvraag. Maken Experiment leerlingen aan en een zoeken maken proefopzet programma proefonrvinlijk het product horen van ook eisen. aan bij het Dat het hand experiment. programma antwoord op van het ontwerp. van eisen onrzoeksvraag. wordt ook Materialen Testen Het Resultaten en proefopzet horen ook bij het experiment. in Het Resultaten experiment kan een zijn, maar ook een theoretisch experiment. testen gemaakte ontwerp. Maken Testen ze experiment leerlingen fase opgesteld. kan een proef zijn, maar ook een theoretisch experiment. maken zoeken het proefonrvinlijk product aan hand het antwoord van het ontwerp. op onrzoeksvraag. Materialen Na leerlingen het experiment testen leggen het gemaakte leerlingen ontwerp. resultaten vast. Dit kan door tekenen, Testen Materialen Resultaten en proefopzet horen ook bij het experiment. Na het en proefopzet leggen horen leerlingen ook bij het resultaten experiment. vast. Dit kan door tekenen, Het Resultaten experiment kan een proef zijn, maar ook een theoretisch experiment. schrijven, leerlingen plakken maken testen of het fotograferen. gemaakte product aan ontwerp. hand van het ontwerp. Meer Maken schrijven, leerlingen plakken weten benken testen of het fotograferen. 5 ieën gemaakte Verplaats voor ontwerp. Testen Materialen Na het experiment Na het experiment proefopzet leggen leggen horen leerlingen leerlingen ook bij het het resultaten ontwerp. resultaten experiment. vast. Dit kan door tekenen, lamp Dit steeds vast. ontwerp Dit 20 kan moet gran door minimaal tekenen, naar rechts, totdat je met een Meer Resultaten weten voldoen Resultaten schrijven, leerlingen plakken maken of fotograferen. het product aan hand van het ontwerp. Er wordt aan bronnenonrzoek een programma gedaan, van eisen. een Dat discussie programma gevoerd van of eisen leerkracht wordt ook Er Conclusie Testen Meer schrijven, leerlingen plakken wordt weten testen of het fotograferen. Na het experiment gemaakte ontwerp. bronnenonrzoek leggen in geeft Meer Na Conclusie ze het extra weten experiment fase uitleg. opgesteld. leggen gedaan, leerlingen leerlingen een discussie resultaten resultaten gevoerd vast. Dit vast. Dit of kan kan leerkracht door tekenen, Resultaten door tekenen, geeft Er schrijven, wordt extra uitleg. geven antwoord op onrzoeksvraag. resultaten uit het schrijven, leerlingen bronnenonrzoek leerlingen plakken testen geven of antwoord het fotograferen. gemaakte gedaan, op ontwerp. een discussie gevoerd of leerkracht Er Conclusie plakken of fotograferen. Testen wordt bronnenonrzoek gedaan, onrzoeksvraag. een discussie gevoerd resultaten of leerkracht uit het geeft Meer Na Conclusie het onrzoek extra weten experiment leggen leerlingen resultaten vast. Dit kan door tekenen, zijn uitleg. leind bij het om beantwoorn juiste hoeken van vraag. te bepalen. leerlingen bekijken Maken geeft onrzoek extra zijn uitleg. geven leind antwoord bij het beantwoorn op onrzoeksvraag. van vraag. resultaten leerlingen uit het bekijken leerlingen hierbij Er schrijven, leerlingen wordt leerlingen hierbij bronnenonrzoek plakken testen of hun geven of hypothese antwoord het fotograferen. gemaakte gedaan, klopt. op ontwerp. onrzoeksvraag. een discussie gevoerd resultaten of leerkracht uit het Meer Conclusie Conclusie onrzoek weten zijn of hun leind maken hypothese bij het het product klopt. beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken wordt leerlingen geeft onrzoek extra zijn uitleg. leind bij het beantwoorn aan hand van van het vraag. ontwerp. leerlingen bekijken Er leerlingen hierbij bronnenonrzoek of hun geven geven hypothese antwoord antwoord gedaan, klopt. op onrzoeksvraag. onrzoeksvraag. een discussie gevoerd resultaten resultaten of leerkracht uit het Meer uit het Conclusie Meer hierbij weten weten of hun hypothese klopt. geeft onrzoek Testen onrzoek Meer extra zijn weten zijn uitleg. leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken leerlingen verdiepen zich verr door bronnenonrzoek te doen, een Er wordt leerlingen bronnenonrzoek geven leind antwoord 6 bij het Beschrijf gedaan, beantwoorn op onrzoeksvraag. een wat discussie van gebeurt gevoerd vraag. resultaten met of leerlingen leerkracht propeller uit het bekijken Meer als hoek steeds kleiner hierbij leerlingen hierbij weten of hun hypothese klopt. geeft of hun testen verdiepen hypothese het zich gemaakte klopt. verr ontwerp. door bronnenonrzoek te doen, een onrzoek Meer extra discussie weten zijn uitleg. leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken leerlingen hierbij of hun verdiepen hypothese zich klopt. verr door bronnenonrzoek te doen, een te voeren of leerkracht discussie leerlingen te voeren verdiepen of zich leerkracht wordt. verr door geeft extra uitleg. geeft bronnenonrzoek extra uitleg. te doen, een Meer Meer Meer discussie weten weten weten voeren of leerkracht geeft extra uitleg. discussie voeren of leerkracht geeft extra uitleg. leerlingen verdiepen zich verr door bronnenonrzoek te doen, een Er Meer wordt leerlingen weten bronnenonrzoek verdiepen zich gedaan, verr door een bronnenonrzoek discussie gevoerd of te doen, leerkracht een discussie te voeren of leerkracht geeft extra uitleg. geeft discussie leerlingen extra te uitleg. voeren verdiepen of zich leerkracht geeft extra uitleg. verr door bronnenonrzoek te doen, een discussie te voeren of leerkracht geeft extra uitleg. PAGINA PAGINA 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 7 aar draait om haar eigen as. Daarom lijkt het vanaf aar alsof zon langs hemel beweegt. Als je zon vergelijkt met zaklamp, wat kan je dan zeggen over invloed van stand van zon op zonnecel? PAGINA PAGINA 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 13 Onrzoekend PAGINA 12 Onrzoekend en en ontwerpend leren 13 Onrzoekend en ontwerpend leren PAGINA 13 Onrzoekend PAGINA 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 13 Onrzoekend 13 Onrzoekend 12 Onrzoekend en ontwerpend leren PAGINA 13 Onrzoekend 12 Onrzoekend en ontwerpend leren PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren 8 Wat is dan optimale hoek van zon op zonnecel? gran PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren In Nerland staan zonnecellen altijd in een hoek van 35 tot 36 gran ten opzichte van lichtinval, zo krijgt het zonnepaneel gemidld meeste zonne-uren. 5 Bron:

12 ze Onrzoeksvraag activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij leerling, vraag onrzoekt, vraag onrzoekt, zodat kennis analyseert analyseert die bij en en het beschrijft beschrijft onrzoek het het wordt probleem. probleem. opgedaan Belangrijk Belangrijk beter is is beklijft. dat dat Verkennen Onrzoeksvraag vraag niet breed en te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te vraag niet te breed en te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te ze beantwoorn vraag activiteit onrzoekt, onrzoekt, activeert zijn. analyseert analyseert al bestaan en beschrijft en beschrijft kennis of het het introduceert probleem. probleem. nieuwe Belangrijk Belangrijk kennis dat dat bij Onrzoeksvraag beantwoorn zijn. vraag leerling, vraag niet niet zodat breed te breed kennis te smal te smal die bij is is het gesteld. gesteld. onrzoek vraag vraag wordt mag mag opgedaan niet met niet met beter ja/nee ja/nee beklijft. te vraag onrzoekt, analyseert en beschrijft het probleem. Belangrijk is dat te beantwoorn beantwoorn Hypothese zijn. Hypothese vraag niet te zijn. breed en te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te beantwoorn Voor leerlingen Voor leerlingen zijn. aan slag gaan, formuleren ze een mogelijk antwoord op aan slag gaan, formuleren ze een mogelijk antwoord op Hypothese onrzoeksvraag. onrzoekt, Een analyseert hypothese en beschrijft is niet goed het of probleem. fout. hypothese Belangrijk geeft is dat onrzoeksvraag. leerlingen benken Een ieën hypothese voor het is niet ontwerp. goed of Dit fout. ontwerp hypothese moet minimaal geeft Voor weer vraag leerlingen wat leerlingen niet leerling te benken breed aan verwacht en ieën te slag smal dat gaan, voor is gesteld. formuleren het uitkomst ontwerp. van vraag ze Dit het een ontwerp mag onrzoek mogelijk niet moet met antwoord zal ja/nee minimaal zijn. te op voldoen Hypothese weer wat aan een leerling programma verwacht van dat eisen. uitkomst Dat programma van het onrzoek van eisen zal wordt zijn. ook Verkennen voldoen beantwoorn onrzoeksvraag. aan een zijn. Een hypothese niet goed of fout. hypothese geeft programma van eisen. Dat programma van eisen wordt ook in Voor ze leerlingen fase leerlingen opgesteld. benken aan ieën slag gaan, voor het formuleren ontwerp. ze Dit een ontwerp mogelijk moet antwoord minimaal op weer ze in Experiment wat leerling verwacht dat uitkomst van het onrzoek zal zijn. ze activiteit fase opgesteld. activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij voldoen Experiment onrzoeksvraag. aan een programma Een hypothese van eisen. niet Dat goed programma of fout. van hypothese eisen wordt geeft ook leerling, zodat kennis die bij het onrzoek wordt opgedaan beter beklijft. Maken in weer leerlingen ze leerlingen wat fase opgesteld. leerling zoeken zoeken verwacht proefonrvinlijk proefonrvinlijk dat uitkomst het antwoord het antwoord van het onrzoek onrzoeksvraag. op onrzoeksvraag. zal zijn. Maken Experiment Het leerlingen experiment benken kan een ieën proef zijn, voor maar het ontwerp. ook een theoretisch Dit ontwerp experiment. moet minimaal Het experiment maken kan een het proef product zijn, aan maar hand ook een van theoretisch het ontwerp. experiment. voldoen Materialen leerlingen leerlingen maken het product aan hand van het ontwerp. Maken Experiment aan en een zoeken proefopzet programma proefonrvinlijk horen van ook eisen. bij het Dat het experiment. programma antwoord op van eisen onrzoeksvraag. wordt ook Materialen en proefopzet horen ook bij het experiment. in Het vraag onrzoekt, analyseert en beschrijft het probleem. Belangrijk is dat Testen ze experiment leerlingen fase opgesteld. kan een proef zijn, maar ook een theoretisch experiment. maken zoeken het proefonrvinlijk product aan hand het antwoord van het ontwerp. op onrzoeksvraag. Materialen Testen Resultaten en proefopzet horen ook bij het experiment. Het Resultaten vraag experiment niet te breed kan een en proef te smal zijn, is maar gesteld. ook een vraag theoretisch mag niet experiment. met ja/nee te leerlingen testen het gemaakte ontwerp. beantwoorn Maken Na leerlingen het experiment testen zijn. leggen het gemaakte leerlingen ontwerp. resultaten vast. Dit kan door tekenen, Testen Materialen Na het experiment en proefopzet leggen horen leerlingen ook bij het resultaten experiment. vast. Dit kan door tekenen, Resultaten schrijven, leerlingen plakken maken of fotograferen. het product aan hand van het ontwerp. Meer schrijven, leerlingen plakken weten testen of het fotograferen. Na het experiment leggen gemaakte leerlingen ontwerp. resultaten vast. Dit kan door tekenen, Meer Resultaten weten Er schrijven, wordt bronnenonrzoek gedaan, een discussie gevoerd of leerkracht Er Conclusie plakken of fotograferen. Testen wordt leerlingen bronnenonrzoek benken ieën en gedaan, voor zonnecel. het een ontwerp. discussie Dit gevoerd ontwerp of moet leerkracht minimaal geeft Meer Na Conclusie het extra weten experiment leggen leerlingen resultaten vast. Dit kan door tekenen, uitleg. voldoen geeft extra aan uitleg. een geven programma antwoord van op eisen. onrzoeksvraag. Dat programma van resultaten eisen wordt uit het ook Er schrijven, leerlingen wordt leerlingen bronnenonrzoek plakken testen geven of antwoord het fotograferen. gemaakte gedaan, op ontwerp. onrzoeksvraag. een discussie gevoerd resultaten of leerkracht uit het Conclusie in onrzoek ze fase zijn opgesteld. leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken geeft onrzoek extra zijn uitleg. leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken hierbij Conclusie leerlingen hierbij of hun geven hypothese antwoord klopt. op onrzoeksvraag. resultaten uit het Meer weten of hun hypothese klopt. onrzoek zijn leind bij het beantwoorn van vraag. leerlingen bekijken Maken Er wordt leerlingen bronnenonrzoek geven antwoord gedaan, op onrzoeksvraag. een discussie gevoerd resultaten of leerkracht uit het onrzoek Meer hierbij Meer leerlingen weten of hun hypothese klopt. geeft extra weten zijn uitleg. maken leind het bij product het Kijk beantwoorn goed aan naar hand van van het propeller. vraag. ontwerp. leerlingen bekijken leerlingen verdiepen zich verr door bronnenonrzoek te doen, een leerlingen hierbij of hun verdiepen hypothese zich klopt. verr door bronnenonrzoek te doen, een Meer Testen discussie weten te voeren of leerkracht geeft extra uitleg. discussie te voeren of leerkracht geeft extra uitleg. leerlingen verdiepen zich verr door bronnenonrzoek te doen, een Meer leerlingen weten testen het gemaakte ontwerp. discussie te voeren of leerkracht geeft extra uitleg. leerlingen verdiepen zich verr door bronnenonrzoek te doen, een Wat is invloed van bewolking op het renment van een zonnepaneel? 9 Hou zaklamp weer op 20 centimeter hoogte, en schijn loodrecht op 10 Vouw het overtrekpapier dubbel. En hou het nogmaals tussen lamp 11 Vouw het overtrekpapier nog een keer dubbel, hou het voor lamp. 12 Herhaal stap 11 totdat je iets ziet veranren aan propeller. Meer discussie weten voeren of leerkracht geeft extra uitleg. Er wordt bronnenonrzoek gedaan, een discussie gevoerd of leerkracht geeft extra uitleg. 13 Beschrijf hieronr wat er gebeurt: PAGINA PAGINA 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 12 Onrzoekend en ontwerpend leren PAGINA 13 Onrzoekend PAGINA 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 13 Onrzoekend en ontwerpend leren PAGINA 13 Onrzoekend 12 Onrzoekend en ontwerpend leren 14 Als je het overtrekpapier vergelijkt met het wolkenk in lucht. Wat kan je dan zeggen over invloed van wolken op een zonnecel? PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren 15 Wat zijn iale weersomstandighen voor een zonnepaneel? PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren 6 Bron:

13 Verkennen Wat is iale plek voor zonnepanelen? ze activiteit activeert al bestaan kennis of introduceert nieuwe kennis bij leerling, zodat kennis die bij het onrzoek wordt opgedaan beter beklijft. Behalve zonnepanelen op daken van huizen heb je ook hele veln met vraag onrzoekt, analyseert en beschrijft het probleem. Belangrijk is dat zonnepanelen, hiermee kan energie worn opgewekt voor hele sten. Je vraag niet te breed en te smal is gesteld. vraag mag niet met ja/nee te beantwoorn zijn. gaat nu onrzoeken waar in Europa een goe plek is om een nieuw zonnepanelenveld aan te leggen. leerlingen benken ieën voor het ontwerp. Dit ontwerp moet minimaal voldoen aan een programma van eisen. Dat programma van eisen wordt ook in ze fase opgesteld. Maken leerlingen maken het product aan hand van het ontwerp. Testen leerlingen testen het gemaakte ontwerp. 16 Bekijk satellietbeeln van juli en augustus van jaren 2008 tot en met Kies daarna een plek uit en beargumenteer waarom zonnepanelen daar moeten komen te staan. Meer weten Er wordt bronnenonrzoek gedaan, een discussie gevoerd of leerkracht geeft extra uitleg Bekijk zonuren in verschillen lann van Europa. Kies beste plek uit voor het zonnepanelenveld en beargumenteer waarom zonnepanelen daar moeten komen te staan. PAGINA 13 Onrzoekend en ontwerpend leren 7 Bron:

14 8 Bron:

15 zon, bron van energie Wat weet jij over zon?

16 Vraag 1 Waaruit bestaat zon? a. gesteente, water en gassen b. gesteente en gassen c. gassen bron NASA

17 Vraag 2 Hoe oud is onze zon? a. bijna 5 miljard jaar b. ongeveer 10 miljard jaar c. meer dan 15 miljard jaar bron: NASA/ESA

18 Vraag 3 Hoelang duurt het voordat aar volledig rond zon is gedraaid? a. een jaar b. een dag c. een etmaal bron

19 Vraag 4 Hoe lang duurt het voordat het licht van zon aar bereikt? a. ongeveer 8 dagen b. ongeveer 8 jaar c. ongeveer 8 minuten

20 Vraag 5 Hoe noemn Romeinen hun zonnegod? a. Ra b. Sol c. Helios bron: NASA/ESA

21 Vraag 6 zon is groter dan aar. Hoeveel keer? a. 100 x b x c. 10 x bron: ESA

22 Vraag 7 Van welk sterrenstelsel maakt zon el uit? a. Andromeda b. Orionnevel c. Melkweg

23 Vraag 8 Wanneer begint zomer in het zuilijk halfrond? a. 21 juni b. 21 maart c. 21 cember bron: SOHO - EIT Consortium - ESA - NASA

24 Vraag 9 Welke zonnestralen kunnen je huid verbrann? a. ultraviolette stralen b. infraro stralen c. röntgenstralen bron: SOHO - EIT Consortium - ESA - NASA

25 Vraag 10 Hoe worn afstann in ons zonnestelsel uitgedrukt? a. in kilometers b. in lichtjaren c. in astronomische eenhen bron: ESA