Digitale zorg verbindt

Transcriptie

1 Digitale zorg verbindt Ervaringen, wensen en behoeftes van cliënten en n die gebruik maken van ambulante GGz Juni 2014 Dr. Marloes Martens, Projectleider Grip op ehealth Serge Metselaar, MSc., Onderzoeker Grip op ehealth

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Grip op ontwikkelingen in ehealth Digitale zorg Doel onderzoek Leeswijzer Opzet van het onderzoek Onderzoeksvragen Aanpak groepsinterviews Groepsinterviews met de doelgroep Werving Aanpak vragenlijstonderzoek Vragenlijstonderzoek onder de doelgroep Werving Dataverwerking Achtergrondkenmerken Groepsinterviews Vragenlijstonderzoek Achtergrondkenmerken Aard van de psychische klachten Vaardig Resultaten Kennis van digitale zorg Ervaring met digitale zorg Gebruik van digitale zorg Waardering van digitale zorg Mening over digitale zorg

3 4.3.1 Algemene mening digitale zorg Randvoorwaarden voor gebruik van digitale zorg Redenen om geen gebruik te maken van digitale zorg Geschiktheid van digitale zorg naar zorgfase Algemene geschiktheid Digitale zorg in de preventiefase Digitale zorg in de diagnosefase Digitale zorg in de behandelfase Digitale zorg in de nazorgfase Empowerment en zelfmanagement Toekomstig gebruik van digitale zorg Participatie bij ontwikkeling van digitale zorg Actieve participatie Waarom men (niet) wil participeren Advisering Kanttekeningen, inzichten en aanbevelingen Kanttekeningen onderzoek Inzichten Aanbevelingen Bijlage 1 Topiclijst groepsinterview..39 Bijlage 2 Samenvatting groepsinterviews digitale zorg..44 Bijlage 3 Vragenlijst cliëntervaringen met ehealth-toepassingen..55 Bijlage 4 Printscreens werving.68 Bijlage 5 Frequenties vragenlijst cliëntervaringen met ehealth- toepassingen.73 Bijlage 6 Gegeven adviezen groepsinterviews 102 Bijlage 7 Significanties.110 3

4 Voorwoord Dit rapport biedt bruikbare inzichten voor GGz-instellingen en cliënten- en familieorganisaties om digitale zorg voor mensen met psychische klachten en hun n onder mensen die gebruik maken van ambulante zorg te verbeteren. Een woord van dank gaat uit naar alle organisaties, mensen met psychische klachten en hun n die een bijdrage hebben geleverd aan deze verkenning. Dankzij de deelnemers aan de groepsinterviews en het vragenlijstonderzoek hebben wij inzicht in de wensen en behoeftes ten aanzien van digitale zorgtoepassingen om zelfmanagement en empowerment van mensen met psychische klachten en hun n te vergroten. Ook biedt de verkenning inzicht in hoeverre de doelgroep betrokken wil worden bij de planning, ontwikkeling en implementatie van digitale zorgtoepassingen. In het bijzonder danken wij iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan de voorbereiding van deze verkenning: Annemarie Lunenberg (ResCon), Arlette Hesselink (ResCon), Gerard Plessius (Depressie Vereniging), Hein van der Hulst (Labyrint - In perspectief), Henriëtte Twilhaar (Caleidoscoop), Jan Niemantsverdriet (Labyrint - In perspectief), Johan Krijgsman (Nictiz), Karin van den Berkmortel (van den Berkmortel), Niek Stoffelsma (Naastbetrokkenenraad Riwis), Roos van der Vaart (Universiteit Leiden). Ook onderstaande cliënten- en familieorganisaties en GGz-instellingen hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de werving. Natuurlijk danken we ook René Borkus (programmaleider van het vraagsturingsproject) voor zijn bruikbare feedback op de eerste resultaten. De projectgroep Grip op ehealth kijkt ernaar uit om samen met een aantal GGz-instellingen de geleerde lessen uit deze verkenning toe te passen in de praktijk. Marloes Martens (ResCon) Serge Metselaar (ehonad) Projectleider Grip op ehealth Onderzoeker Grip op ehealth 4

5 1 Inleiding 1.1 Grip op ontwikkelingen in ehealth We worden in Nederland steeds digitaler. We regelen onze bankzaken online, checken via een app de treintijden en bestellen concertkaarten via de digitale weg. Ook in de zorg maakt men steeds meer gebruik van digitale mogelijkheden. Cliënten en n 1 kunnen met ervaringsdeskundigen chatten, er zijn online spelletjes om aan de gezondheid te werken en tal van apps beschikbaar. De 15 cliënten- en familieorganisaties in de GGz willen grip krijgen op deze ontwikkelingen en een eigen visie ontwikkelen, wensen formuleren ten aanzien van de ontwikkeling en verspreiding van digitale zorgtoepassingen en actief deelnemen tijdens het ontwikkelen/implementeren van digitale zorg. Zij zetten zich hier via het Grip op ehealth - project voor in 2. Met dit project verstevigen we de empowerment en zelfmanagement van mensen met psychische klachten en hun n (familie/vrienden) in de ambulante GGz. Met dit project verkrijgen we inzicht in: Welke digitale zorgtoepassingen er zijn in de ambulante GGz. Wat werkt en voor wie. De bijdrage van digitale zorg aan empowerment en zelfmanagement van mensen met psychische klachten en hun n. Om de doelstellingen van het project te behalen, zetten we een mix van onderzoeksmethoden in. Om inzicht te krijgen in welke digitale zorgmogelijkheden er zijn, is in 2013 deskresearch uitgevoerd. In dit rapport gaan we in op de groepsinterviews en het vragenlijstonderzoek dat is uitgevoerd onder mensen met psychische klachten en hun n. Deze onderzoeken geven ons inzicht in welke digitale zorgtoepassingen werken voor wie en welke bijdrage dit levert aan empowerment en zelfmanagement. De uitkomsten van het onderzoek vormen de basis voor een visie op digitale zorgtoepassingen vanuit een cliënten- en familieperspectief en een (online) boekje dat we laagdrempelig beschikbaar stellen voor mensen met psychische klachten en hun n. 1.2 Digitale zorg In dit onderzoek hanteren we de volgende definitie van digitale zorg: Digitale zorg betreft alle vormen van digitale zorg die als doel hebben om mensen met psychische klachten en hun n te informeren en ondersteunen bij hun geestelijke gezondheid. Gebruikers 3 zijn hierdoor in staat om goed om te gaan met symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties van hun psychische klachten. Voorbeelden zijn: websites, online 1 Wanneer we het in dit rapport over n hebben bedoelen we familieleden, partners en vriend(inn)en. 2 Meer informatie over het Grip op ehealth - project vindt u terug op de website van het Landelijk Platform GGz. 3 Wanneer we het in dit rapport over gebruikers hebben, bedoelen we cliënten en n. 5

6 lotgenotencontact, beeldcontact met hulpverlener, online spelletjes om aan de gezondheid te werken en apps op de telefoon. 1.3 Doel onderzoek Met de onderzoeken verkrijgen we inzicht in welke digitale zorgtoepassingen werken voor wie en welke bijdrage deze leveren aan empowerment en zelfmanagement. Hierdoor krijgen we meer grip op digitale zorg en hoe deze beter aansluit op de wensen en behoeftes van mensen met psychische klachten en hun n. De onderzoeken zijn verricht onder mensen die gebruik maken van ambulante zorg. 1.4 Leeswijzer Na deze inleiding vindt u in hoofdstuk 2 de onderzoeksvragen en de gehanteerde aanpak. In hoofdstuk 3 en 4 worden de resultaten van de onderzoeken geïntegreerd beschreven. Het rapport wordt in hoofdstuk 5 afgesloten met kanttekeningen van het onderzoek, belangrijkste inzichten en aanbevelingen voor de praktijk. 6

7 2 Opzet van het onderzoek Om de onderzoeksvragen te beantwoorden is gebruikt gemaakt van twee elkaar aanvullende methoden. Er zijn groepsinterviews gevoerd met mensen met psychische klachten en/of hun n. Er is ingegaan op de ervaring, de wensen en behoeftes ten aanzien van digitale zorgtoepassingen van mensen met psychische klachten en hun n en de mogelijke bijdrage daarvan aan empowerment en zelfmanagement. Ook is gevraagd in hoeverre de doelgroep betrokken wil worden bij de planning, ontwikkeling en implementatie van digitale zorgtoepassingen. Om de resultaten uit de groepsinterviews te controleren en meer kracht bij te zetten, is daarnaast een vragenlijstonderzoek uitgezet onder potentiële gebruikers. Beide onderzoeken zijn verricht in de ambulante GGz. Dit hoofdstuk bevat de onderzoekaanpak van beide methoden. 2.1 Onderzoeksvragen Met de onderzoeken wordt antwoord gegeven op de volgende onderzoeksvragen: 1. In hoeverre zijn mensen met psychische klachten en n bekend met digitale zorg? 2. In hoeverre maakt de doelgroep gebruik van digitale zorg? 3. Wat is de waardering voor digitale zorgtoepassingen als geheel en specifiek per toepassing? 4. Welke randvoorwaarden acht de doelgroep van belang voor het gebruik van digitale zorg? 5. Wat is de reden om geen gebruik te maken van digitale zorg? 6. Wat is de geschiktheid van digitale zorg per zorgfase? 7. Welke bijdrage kan digitale zorg leveren aan empowerment- en zelfmanagementaspecten? 8. In hoeverre is de doelgroep voornemens om digitale zorg in de toekomst te gebruiken? 9. Welk belang ziet de doelgroep van actieve gebruikersparticipatie bij de ontwikkeling van digitale zorg? 10. In hoeverre wil de doelgroep actief participeren bij de planning, ontwikkeling, en implementatie van digitale zorgtoepassingen? 11. Welke adviezen geeft de doelgroep om digitale zorg te verbeteren, zodat het beter aan sluit bij (potentiële) gebruikers? 7

8 2.2 Aanpak groepsinterviews Groepsinterviews met de doelgroep Om verdiepende informatie te verkrijgen over de ervaring, gebruik, wensen en behoeftes ten aanzien van digitale zorg zijn groepsinterviews gehouden met mensen met psychische klachten en n. Bij de selectie van de respondenten is gestreefd naar een goede verdeling op basis van behandelfase, ervaring met digitale zorg en aard van de psychische klachten (van de ). Als blijk van waardering voor deelname aan het groepsinterview hebben de deelnemers een VVV-bon van 25,- gekregen. Bij de interviews is gebruik gemaakt van een topiclijst (zie bijlage 1), bestaande uit een aantal gestandaardiseerde vragen en punten om op door te vragen. Deze punten kwamen voort uit de deskresearch 4. Voorafgaand aan de groepsinterviews zijn enkele verkennende gesprekken gevoerd met de organiserende organisatie (GGz-instelling, cliënten- of familieorganisatie). Om voldoende verdiepende informatie te verkrijgen zijn in de helft van de interviews de punten zelfmanagement en empowerment besproken en in de andere helft is ingegaan op actieve gebruikersparticipatie. Om de mate van participatie te concretiseren, is gebruik gemaakt van de participatieladder van Pretty (zie figuur 2.1). 4 De deskresearch is onderdeel van het 'Grip op ehealth'- project en te lezen via de website van het Landelijk Platform GGz. 8

9 Figuur 2.1 Participatieladder Actieve participatie Passieve participatie Geen participatie Trede 6. Zelfmobilisatie Professionals staan op de achtergrond in de ontwikkeling van de digitale zorgtoepassing. Cliënten maken onafhankelijk van professionele instanties keuzes, leggen hun eigen contacten en hebben volledige controle over planning, ontwikkeling en implementatie van activiteiten. Trede 5. Interactieve participatie Trede 4. Functionele participatie Trede 3. Participatie via consultatie Trede 2. Participatie via informatie Trede 1. Passieve participatie Vloer. Geen participatie Cliënten werken samen met professionals in de planning, ontwikkeling en/of implementatie van activiteiten. Besluiten worden gezamenlijk genomen en er is sprake van het delen van kennis om nieuwe inzichten te creëren. Cliënten zijn actief betrokken in de planning, ontwikkeling en/of implementatie van de digitale zorgtoepassing, activiteiten, en in de besluitvorming daaromtrent. Zij krijgen taken toegewezen, al dan niet met een beloning of prikkel om deze uit te voeren. De controle en (uiteindelijke) verantwoordelijkheid voor het proces en de uitkomsten liggen bij professionals. Professionals hebben de regie over de planning, ontwikkeling en/of implementatie van de digitale zorgtoepassing en zijn verantwoordelijk voor de financiering. De mening, behoeften of veranderingswensen van (representatieve) cliënten worden gevraagd en er wordt gehandeld naar hun visie als de professionals dat nodig achten. De besluitvorming ligt bij de professionals. Professionals hebben volledige controle over de planning, ontwikkeling en/of implementatie van de digitale zorgtoepassing en zijn verantwoordelijk voor de financiering. Cliënten worden geïnformeerd over het programma (zoals de doelstelling, betrokken partijen, looptijd en deelactiviteiten) en worden betrokken via het stellen en beantwoorden van vragen. Professionals hebben volledige controle over de planning, ontwikkeling en/of implementatie van de digitale zorgtoepassing en zijn verantwoordelijk voor de financiering. Cliënten worden geïnformeerd over het programma. Cliënten zijn niet geïnformeerd over de digitale zorgtoepassing of alleen over activiteiten/onderdelen die voor haar relevant worden geacht. Het principe van de participatieladder is eenvoudig. De treden geven het participatieniveau aan: hoe hoger men op de ladder staat, hoe hoger de mate van participatie is. De ladder is onderverdeeld in een vloer en zes treden: van geen participatie tot zelfmobilisatie. De hoogste trede betekent dat cliënten de volledige controle hebben over het project en dat professionals participeren in het project van de cliënten. Verder zijn op basis van specifieke behoeftes van de organisaties en de resultaten van eerdere groepsinterviews de vragen gedurende het proces aangescherpt. De interviews zijn op locatie van de deelnemende organisatie afgenomen en duurden gemiddeld 1,5 uur. Alle interviews zijn opgenomen met een voicerecorder. Van elk gesprek is een samenvattend verslag gemaakt. De verslagen zijn gebruikt voor een geïntegreerde samenvatting (zie bijlage2) en voor de resultatenbeschrijving. De data is gestructureerd in het analyseprogramma MaxQDA. Bij elk gesprek waren twee personen aanwezig: een gespreksleider en een observator Werving Voor de werving van mensen met psychische klachten en hun n zijn verschillende wervingsstrategieën ingezet. De belangrijkste strategieën zijn: 9

10 Het Landelijk Platform GGz heeft een oproep per aan de lid-organisaties gestuurd. Het Landelijk Platform GGz heeft een uitnodiging op de ehealth-pagina geplaatst. Het Landelijk Platform GGz heeft regelmatig herinneringen aan de lid-organisaties gestuurd. Via diverse sociale media (digitale nieuwsbrief, Facebook, Twitter, LinkedIn) zijn oproepen verstuurd. Via het netwerk van de projectgroep Grip op ehealth zijn mensen met psychische klachten en hun n direct of via een mailing benaderd. 2.3 Aanpak vragenlijstonderzoek Vragenlijstonderzoek onder de doelgroep Om de resultaten uit de groepsinterviews te controleren en meer kracht bij te zetten is een vragenlijst uitgezet onder potentiële gebruikers (zie bijlage 3). Bij de selectie van de respondenten is gestreefd naar een goede verdeling op basis van behandelfase, ervaring met digitale zorg en aard van de psychische klachten (van de ). Voor de ontwikkeling van de vragenlijst is naast de input uit de groepsinterviews gebruik gemaakt van de vraagstellingen (zie paragraaf 2.1) en het eerder uitgevoerde deskresearch 5. Voor het concretiseren van het begrip zelfmanagement is gebruik gemaakt van het zelfmanagementmodel dat CBO hanteert 6. Voor het concretiseren van het begrip empowerment zijn vragen gebaseerd op de Nederlandse empowerment vragenlijst 7. Tenslotte is een deel van de vragen afgestemd op de ehealth-monitor van het Nivel 8. Om de kans op respons te verhogen hebben we in afstemming met de projectgroep besloten geen vragen op te nemen specifiek over actieve participatie. Voordat de vragenlijst online is geplaatst, is de vragenlijst voorgelegd aan enkele externe deskundigen, onderzoekers en de projectgroep. Vervolgens is de vragenlijst getest onder de doelgroep. Naar aanleiding hiervan is de vragenlijst, waar nodig, aangepast. 5 De deskresearch is onderdeel van het 'Grip op ehealth'- project en te lezen via de website van het Landelijk Platform GGz. 6 CBO: Kort en krachtig generiek zelfmanagementmodel Geraadpleegd in mei Boevink,W De Nederlandse Empowerment Vragenlijst. Trimbos: Utrecht. 8 Krijgman etc al ehealth, verder dan je denkt: ehealth-monitor Nivel: Utrecht. Geraadpleegd in januari

11 De vragenlijst bestaat uit de volgende onderdelen: Achtergrondkenmerken: geslacht, leeftijd, opleiding (3 vragen); behandelfase (van de ) en aard psychische klachten (van de ) (6 vragen); digitale vaardigheid (1 vraag); wervingsmethode, hoe respondent geattendeerd is op de vragenlijst (1 vraag). Ervaring digitale zorg: kennis digitale zorg (1 vraag); gebruik digitale zorg (1 vraag). Mening digitale zorg: waardering digitale zorg algemeen (1 vraag); waardering digitale zorg per toepassing (1 vraag per toepassing); randvoorwaarden gebruik digitale zorg (1 vraag); redenen om geen gebruik te maken van digitale zorg (1 vraag). Geschiktheid van digitale zorg per zorgfase: algemene geschiktheid (preventiefase, diagnosefase, behandelfase en nazorgfase; 1 vraag); geschiktheid per zorgfase (variërend per fase van 3-8 vragen). Empowerment en zelfmanagement bijdrage digitale zorg aan empowerment en zelfmanagement (16 vragen). Toekomstig gebruik digitale zorg (1 vraag) Werving De vragenlijst is landelijk uitgezet via verschillende kanalen. Het onderzoek heeft alleen online plaatsgevonden. Om voldoende respons te behalen zijn veel verschillende strategieën ingezet. De verschillende wervingsstrategieën kunt u zien in bijlage 4. De belangrijkste strategieën zijn: Sneeuwbal effect (via via): respondenten uit de groepsinterviews hebben een aan bekenden gestuurd; GGz-instellingen en cliënten- en familieorganisaties hebben een naar mensen met psychische klachten en n gestuurd; het Landelijk Platform GGz heeft een oproep per aan de lid-organisaties gestuurd. Online oproepen via: sociale media kanalen (Facebook, Twitter, LinkedIn); websites van GGz-instellingen, LPGGZ, cliënten- en familieorganisaties en kennisplatforms; fora cliënten- en familieorganisaties; diagnosefora (ADHD, Autisme, Depressie, Angststoornissen, Borderline, lotgenoten). Onder de deelnemers zijn tien cadeaubonnen van 25,- verloot. 11

12 2.3.3 Dataverwerking De dataverzameling heeft tussen 3 februari en 17 maart 2014 plaatsgevonden. In totaal hebben 314 personen doorgeklikt naar de startpagina van de vragenlijst. Alle vragenlijsten van respondenten die in ieder geval de ervaringsvragen met digitale zorg en de algemene waardering voor digitale zorg hebben ingevuld, zijn meegenomen in de analyses. Na data-exclusie (zie grafiek 2.1) konden we uiteindelijk 214 respondenten meenemen in de analyses. Het aantal analyseerbare respondenten voldoet aan de G-Power analyse 9. Verder bleken de wervingsstrategieën directe mailing (25), via een cliënten- en/of familieorganisatie (13), het LPGGZ (9) en via een forum (9) het meest succesvol. Grafiek 2.1 Data-exclusie respondenten N Eerste vraag niet beantwoord 8 Behoort niet tot de doelgroep 28 Respondent is opgenomen op klinische afdeling 13 Vragenlijst niet consistent ingevuld 10 2 Onvoldoende vragen ingevuld De gegevens zijn ingevoerd en geanalyseerd met behulp van SPSS De resultaten zijn beschreven aan de hand van beschrijvende statistiek en frequenties. Bijlage 5 presenteert de antwoorden op alle vragen in aantallen en percentages. Om antwoord te kunnen geven op de vraag wat werkt voor wie is ook gekeken naar verschillen in antwoorden op basis van: doelgroep (cliënt ten opzichte van cliënt & ); opleiding (hoog ten opzichte van laag en middelbaar); geslacht ( man ten opzichte van vrouw); leeftijd (jonger ten opzichte van ouder); aard psychische klachten 11 ; kennis (weet vrij precies wat digitale zorg betekent ten opzichte van de rest); gebruik digitale zorg (wel ten opzichte van geen gebruikerservaring); digitale vaardigheid (zeer makkelijk met computer omgaan ten opzichte van niet makkelijk ermee omgaan). 9 In de poweranalyse is uitgegaan van een t-toets voor twee onafhankelijke steekproeven uit te voeren, waarbij voor A Priori gekozen is. Dit kwam uit op een benodigde steekproefgrootte van 210 respondenten (power 95, d=.5, α=.05). 10 Hiermee wordt common method bias bedoeld. In dit geval betreft het respondenten die alleen antwoord 1 hebben aangekruist. 11 Mede gebaseerd op Trimbos-instituut/GGz centraal. Geraadpleegd in januari De aard van de psychische klachten is alleen meegenomen bij de empowerment en zelfmanagement vragen. 12

13 Om de verschillen tussen de groepen te toetsen zijn passende parametrische en non-parametrische toetsen uitgevoerd 12. Daar waar significante en relevante verschillen optreden, worden deze beschreven in de resultaten. P-waarden van <0.05 zijn hierbij als significant beschouwd. 12 Anova met Bonferonni met Levene's toets, t-toetsen, chi2-toetsen, Kruskall Wallis-, en Mann Whitneytoetsen. 13

14 3 Achtergrondkenmerken In dit hoofdstuk worden de respons en de achtergrondkenmerken van de respondenten aan de groepsinterviews en het vragenlijstonderzoek gepresenteerd. Bijlage 5 presenteert de antwoorden op alle vragen in aantallen en percentages. 3.1 Groepsinterviews Met ondersteuning van 10 organisaties hebben we tussen oktober en december 2013 in totaal 67 mensen (verdeeld over 11 groepsinterviews) gesproken. We hebben zowel mensen met digitale zorgervaring (64) als mensen zonder digitale zorgervaring (36) gesproken. Tabel 3.1 toont een aantal achtergrondkenmerken van de deelnemers. In de tabel is af te lezen dat we een diverse groep mensen hebben gesproken. Er hebben meer vrouwen dan mannen deelgenomen. Ook zijn er relatief veel cliënten en oudere mensen gesproken. Tabel 3.1 Achtergrondkenmerken respondenten* totaal N totaal Doelgroep cliënt cliënt & Geslacht man vrouw Leeftijd <30 jaar > Behandeling volgt behandeling < 1 jaar gestopt 7 10 > 1 jaar gestopt 9 13 Aard psychische klachten depressie angst/ dwangklachten 5 7 borderline 5 7 verslaving 3 5 overig 4 6 onbekend N 67 *Door afrondingsverschillen kan het totaal afwijken van

15 3.2 Vragenlijstonderzoek Achtergrondkenmerken Tabel 3.2 toont de achtergrondkenmerken van de respondenten. Overeenkomend met de groepsinterviews hebben in verhouding meer cliënten, vrouwen en oudere respondenten deelgenomen aan het vragenlijstonderzoek. De meeste respondenten en hun n volgt op dit moment begeleiding en behandeling. Verder hebben in verhouding meer hoger opgeleide mensen deelgenomen dan laag tot middelbaar opgeleide mensen. Uit aanvullende analyses blijkt dat n significant ouder zijn dan de groep cliënten & n (respectievelijk 53 jaar versus 43 jaar) 13. Tabel 3.2 Achtergrondkenmerken respondenten* totaal Doelgroep cliënt 60 cliënt & Geslacht man 23 vrouw 77 Leeftijd <30 jaar > Opleiding 1 laag tot middelbaar 34 hoog 66 Behandeling cliënt (N=152) volgt behandeling 69 < 1 jaar gestopt 7 > 1 jaar gestopt 24 Behandeling (N=77) volgt behandeling 65 < 1 jaar gestopt 4 > 1 jaar gestopt 31 N 188 *Door afrondingsverschillen kan het totaal afwijken van Laag tot middelbaar is geen onderwijs/lager onderwijs, LBO/LTS/LEAO/VMBO, MBO kort- en lang; Hoog is HAVO/VWO, HBO/WO en WO-doctoraal. 13 Vanwege de leesbaarheid zijn de significantieniveaus niet in de tekst verwerkt. Alle significante verschillen die optreden, staan opgenomen in bijlage 7. 15

16 3.2.2 Aard van de psychische klachten Aan de respondenten is gevraagd wat de aard van de psychische klachten van hun () was. Er hebben vooral mensen deelgenomen met depressieve klachten (39), persoonlijkheidsklachten (29) en angstklachten (21). Bij de groep scoort ook autisme relatief hoog. Grafiek 3.5 Aard van de psychische klachten Vaardig Om een indruk te krijgen van de digitale vaardigheid van de respondenten is gevraagd hoe moeilijk of makkelijk ze met een computer omgaan. Inherent aan de manier van werven gaat de grootste groep respondenten (zeer) gemakkelijk met de computer om (86). Slechts 3 vindt het (heel) moeilijk om met de computer om te gaan en nog eens 11 staat hier neutraal tegenover. Grafiek 3.6 Gebruik van een computer 16

17 4 Resultaten In dit hoofdstuk presenteren we de resultaten van het vragenlijstonderzoek en de groepsinterviews geïntegreerd. Per onderdeel geven we inzicht in de resultaten van de totale groep. Vervolgens beschrijven we of er significante en relevante verschillen zijn tussen de verschillende groepen respondenten Kennis van digitale zorg Om digitale zorg te gebruiken moeten mensen op zijn minst weten wat digitale zorg is. Dit is dan ook een belangrijke voorwaarde om digitale zorg te gebruiken. Het begrip digitale zorg is redelijk bekend onder de respondenten (zie grafiek 4.1). Een kwart van de respondenten weet vrij precies wat digitale zorg is en nog eens 42 weet dit ongeveer. Verder zijn er op basis van de achtergrondkenmerken geen significante verschillen in de bekendheid met digitale zorg aan te tonen. Wel blijkt dat respondenten die digitale zorgervaring hebben, significant vaker weten wat digitale zorg is dan respondenten die geen digitale zorgervaring hebben (respectievelijk 70 versus 46). Grafiek 4.1 Kennis van digitale zorg 4.2 Ervaring met digitale zorg Gebruik van digitale zorg Om inzicht te krijgen in de ervaring van mensen met digitale zorg zijn diverse digitale zorgmogelijkheden voorgelegd en is gevraagd naar het gebruik daarvan. De respondenten beschikken over een behoorlijke digitale zorgervaring. Een grote meerderheid van 87 gebruikt in ieder geval één van de voorgelegde digitale zorgmogelijkheden en 13 gebruikt dit (nog) niet. De 14 Vanwege de leesbaarheid zijn de significantieniveaus niet in de tekst verwerkt. Alle significante verschillen die optreden, staan opgenomen in bijlage 7. 17

18 respondenten hebben vooral ervaring met informatie zoeken over psychische klachten (74), e- mailcontact met een hulpverlener (51), via het internet een zelftest doen (40), online lotgenotencontact (36), het invullen van Routine Outcome Monitoring (ROM) vragenlijsten (25), online vragenlijst diagnostiek (23) en het bekijken van YouTube filmpjes over psychische klachten (24; zie grafiek 4.2). Respondenten hebben veel minder gebruik gemaakt van beeldbellen (3), online behandelvormen (ook wel blended care) (6), apps om gegevens bij te houden (3) en serious gaming (2). Grafiek 4.2 Gebruik van digitale zorgvormen (n=214) *PK staat voor psychische klachten. HV staat voor hulpverlener Waardering van digitale zorg Respondenten die digitale zorgervaring hebben, zijn daar over het algemeen neutraal tot tevreden over (zie grafiek 4.3). Uit de gegeven toelichtingen blijkt dat men digitale zorg snel, handig en efficiënt vindt. Maar men vindt digitale informatie ook vaak onbetrouwbaar, niet specifiek genoeg, en onduidelijk. 'De informatie op internet heeft als beperking dat het vrij algemeen is en nooit toegespitst kan zijn op persoonlijke situaties.' Verder blijkt dat vrouwen en hoger opgeleiden significant meer tevreden zijn over het contact met hun hulpverlener dan mannen en lager tot middelbaar opgeleiden. Ook blijkt dat respondenten die verwachten digitale zorg in de toekomst te (gaan) gebruiken, significant meer tevreden zijn over online lotgenotencontact en informatie zoeken over psychische klachten dan mensen die (nog) niet van plan zijn digitale zorg in de toekomst te gaan 18

19 gebruiken. Respondenten zijn vooral tevreden over het via website bestellen van medicatie (82), contact met de hulpverlener (75) en online lotgenotencontact (68). Uit de gegeven toelichtingen en groepsinterviews blijkt dat men contact vooral ondersteunend vindt om spanningen kwijt te raken. Ook vindt men dat ze door tussentijds contact met de hulpverlener beter voorbereid een gesprek ingaan. Door lotgenotencontact ervaren geïnterviewden her- en erkenning waardoor zij beter met hun eigen problemen om kunnen gaan. Je geeft elkaar handvatten hoe je ergens mee om kunt gaan, daardoor kun je steun ervaren van je lotgenoten. Maar lotgenotencontact kan ook averechts werken blijkt uit de toelichtingen en groepsinterviews. Zo kunnen psychische klachten in stand gehouden worden of kan informatie verkeerd geïnterpreteerd worden. Het kan af en toe gevaarlijk zijn om lotgenotencontact te hebben via Twitter of chat en dat vind ik wel een nadeel daarvan. Via of chat kan bepaalde uitleg namelijk verkeerd geïnterpreteerd worden of via een groepschat kan iemand zich buitengesloten voelen, dat soort zaken. Over zelftesten (75), gebruik van apps in verband met psychische klachten (68) en het invullen van evaluaties van de behandeling (Routine Outcome Monitoring) (61) zijn respondenten in verhouding tot de andere digitale zorgvormen minder tevreden. Uit de gegeven toelichtingen komt naar voren dat men een zelftest niet geschikt en voldoende betrouwbaar vindt voor het stellen van een diagnose. Aanvullend blijkt uit de interviews dat men weinig vertrouwen heeft in zelftesten die verwijzen naar commerciële aanbieders. 'Er zijn allerlei zelftesten online. Vaak kom je bij één of andere commerciële instantie terecht en dat weerhoudt mij om er iets mee te doen. Verder vinden geïnterviewden dat online vragenlijsten veelal slecht gepresenteerd worden. De vragenlijsten zijn allerbelabberdst vertaald, er ontbreken woorden, zinnen lopen niet door en de grammatica klopt niet en dat ervaar ik ook met online hulp met een burn-out module die ik volg. Daar ontbreken ook hele woorden. En daardoor was het voor mij onduidelijk wat er nu specifiek gevraagd wordt. Dat kan wel invloed hebben op de antwoorden die ik geef. Tenslotte blijkt uit de gegeven toelichtingen dat men ROM-vragenlijsten onpersoonlijk en niet relevant vindt, dat een terugkoppeling naar de gebruiker mist en uitwisseling van de vragenlijsten bij doorverwijzing naar een andere hulpverlener ontbreekt. Grafiek 4.3 Waardering top 10 meest gebruikte digitale zorgvormen 1 1. Schaal 1-5, hoge score is meer tevreden over digitale zorgvorm. *PK staat voor psychische klachten. 19

20 4.3 Mening over digitale zorg Algemene mening digitale zorg Om meer te kunnen zeggen over de mening die respondenten hebben over digitale zorg, is gevraagd of men het inzetten van digitale zorg een goede ontwikkeling vindt (zie grafiek 4.4). Het blijkt dat 62 digitale zorg een (hele) goede ontwikkeling vindt, 26 staat hier neutraal tegenover en 12 vindt het een (hele) slechte ontwikkeling. Verder zijn er op basis van de achtergrondkenmerken geen significante verschillen in de algemene mening over digitale zorg. Wel blijkt dat respondenten die bekend zijn met digitale zorg en (zeer) gemakkelijk met de computer om kunnen gaan, digitale zorg significant een betere ontwikkeling vinden dan mensen die niet bekend zijn met digitale zorg en neutraal tot zeer moeilijk met een computer om kunnen gaan. In de groepsinterviews is aanvullend gezegd dat digitale zorg een belangrijke ondersteuning is bij het omgaan met psychische klachten, maar dat het niet face-to-face hulpverlening kan vervangen. Digitale zorg is een hele goede toevoeging, maar het moet niet helemaal de behandeling overnemen. Verder vindt men digitale zorg vooral geschikt voor milde klachten. Klachten van zwaardere aard, daar leent digitale zorg zich volgens de geïnterviewden niet voor. Digitale zorg past bij mensen die redelijk goed in hun vel zitten, als je slecht in je vel zit, ben je niet helder genoeg om het te gebruiken. Daarbij wordt aangegeven dat een bepaalde mate van concentratie nodig is om digitale zorg te gebruiken. Wanneer gebruikers in ernstige mate last ervaren van psychische klachten, is deze concentratie laag. Een dag dat ik geen andere dingen heb dan kan ik het emental Health programma doen, maar ik kan niet én een gespreksgroep hebben én ook die online opdracht, dat gaat niet, dan kan ik mij niet meer concentreren. Tenslotte wordt aangegeven dat de vindbaarheid van de informatie niet goed georganiseerd is. Ook komt duidelijk naar voren dat de betrouwbaarheid van informatie niet duidelijk is. Er wordt dan ook meerdere malen voorgesteld om een centrale website voor psychische klachten te maken waar relevante en betrouwbare informatie over psychische klachten te vinden is. Niet te veel op internet gaan zoeken maar dat er één algemene website is waar je met je vragen naartoe kan, dat zou mij erg helpen. Grafiek 4.4 Mening over digitale zorg 20

21 4.3.2 Randvoorwaarden voor gebruik van digitale zorg Om goed aan te sluiten bij de behoeftes van (toekomstige) gebruikers is het belangrijk om inzicht te hebben in wat voor hen belangrijk is. Respondenten vinden bescherming van informatie in verband met privacy belangrijk (70), het combineren van persoonlijk contact met de hulpverlener (67), dat het een aanvulling is op de behandeling (27) en dat hulpverleners snel reageren (26) (zie grafiek 4.5). Dat digitale zorg 24 uur per dag beschikbaar is (14), de informatie makkelijk vindbaar is (10), (mogelijke) gebruikers actief betrokken worden bij het verbeteren van digitale zorg (7) en dat het effect van digitale zorg goed gemeten wordt (3), scoort in verhouding veel minder in de top drie antwoorden van de respondenten. In de groepsinterviews is privacy veelal niet een onderwerp dat mensen als voorwaarde benoemen, maar als er in de interviews direct naar gevraagd is, erkent men dit wel. Geïnterviewden zijn vooral bang dat gegevens verkeerd terecht komen. Het zou toch kunnen als jij als mens een mindere periode hebt en je maakt gebruik van digitale zorg, dat je er toch vijf jaar later tegenaan loopt. Dat zijn toch de gevaren van digitale zorg. Het opbouwen van een vertrouwensrelatie speelt bij privacy een belangrijke rol: Ik ga niet en met een wildvreemde over dit soort zaken. Dat zou ik wel doen over een gebroken been, maar over psychische problematiek moet ik eerst de mensen kennen en weten wie daar aan de andere kant zitten. Het volgende citaat illustreert dat digitale zorg een aanvulling op de behandeling moet zijn: Digitale zorg is een hele goede toevoeging, maar het moet niet helemaal de behandeling overnemen. Geïnterviewden willen graag 24 uur per dag gebruik kunnen maken van digitale zorg. Dit betekent niet dat hulpverleners ook 24 uur per dag hoeven te reageren. Men wil wel duidelijkheid over de reactietijd en wordt onzeker en geïrriteerd als de hulpverlener het systeem niet gebruikt. Grafiek 4.5 Randvoorwaarden voor gebruik van digitale zorg 1 1.Respondent kon maximaal drie antwoorden invullen. * Anders betreft o.a. keuzes maken, Skype. 21

22 4.3.3 Redenen om geen gebruik te maken van digitale zorg Inzicht in wat mensen belangrijk vinden aan digitale zorg vraagt ook te weten waarom mensen (nog) geen digitale zorg gebruiken. De belangrijkste reden is dat respondenten het niet is aangeboden (36). Daarnaast geven respondenten aan dat ze niet wisten dat digitale zorg bestond (29). Een geïnterviewde zegt hierover: Ik ben van 2007 tot 2010 in behandeling geweest en ik heb nooit iets gehoord over ehealth of wat dan ook. Andere redenen zijn dat respondenten persoonlijk contact prefereren (29) en dat er geen goed aanbod voor hen is (11). Uit de groepsinterviews blijkt dat het persoonlijk contact samenhangt met vertrouwen. Ik wil dat iemand mij ook ziet, wat voor man is dat. Een computer kan dat niet, die ziet gewoon nulletjes en eentjes. Een mens ziet andere dingen, een computer kan tot verkeerde oordelen komen. Uit de groepsinterviews komt verder naar voren dat hulpverleners onvoldoende actief zijn met digitale zorg. Dit zit zowel in de doorverwijzing naar digitale zorg als in het gebruik maken van digitale zorg. Een professional zou je door kunnen verwijzen naar relevante informatie op internet, maar dat gebeurt helemaal nooit. en Hulpverleners zijn er nog niet aan gewend om met digitale zorg om te gaan. Veel geïnterviewden hebben het idee dat er veel weerstand is bij hulpverleners om aan de slag te gaan met digitale zorg. Vooral het veranderen bij zorgverleners, dat is het punt. Geïnterviewden geven aan dat digitale zorg een omslag vraagt bij zowel de gebruikers als bij de hulpverleners. Ik vergelijk het met de opkomst van de . In het begin printte ik dan s uit en zocht de informatie op waarom in de mail gevraagd werd en bracht dat persoonlijk bij de vrager. Maar ik had dat natuurlijk ook toe kunnen sturen in een mail. Het zat gewoon nog niet in mijn systeem. Het vraagt zo n omslag in je denken. Grafiek 4.5 Redenen om geen gebruik digitale zorg 1 1. Respondent kon maximaal drie antwoorden invullen. *Anders betreft o.a. digitale zorg bestond niet toen ik gebruik maakte van zorg, ik heb een negatieve mening over digitale zorg, digitale zorg is te taalgericht, ik ben een digibeet. 22

23 4.4 Geschiktheid van digitale zorg naar zorgfase Algemene geschiktheid Digitale zorg wordt op verschillende manieren ingezet. Van de voorgelegde zorgfases vindt men digitale zorg vooral geschikt om mensen te informeren over psychische klachten en om in te zetten na afloop van een behandeling (zie grafiek 4.6). Uit de groepsinterviews blijkt dat bij preventie de kracht vooral zit in het vergaren van informatie over psychische klachten en bij nazorg als onderhoud en het voorkomen van een terugval door middel van monitoring. Mijn eerste gevoel zegt de preventie en nazorg. Ten eerste omdat je op zoek bent naar antwoorden op vragen die je hebt en daarna als onderhoud en vangnet. Digitale zorg vindt men minder geschikt om in te zetten om een diagnose te stellen. Uit aanvullende analyses blijkt dat hoger opgeleide mensen digitale zorg significant meer geschikt vinden om mensen te informeren over psychische klachten dan laag tot middelbaar opgeleide mensen (respectievelijk 4,24 versus 3,95). Verder blijkt dat mensen die (vrij) precies weten wat digitale zorg is, dit significant meer geschikt vinden om in te zetten om mensen te informeren dan mensen die niet goed weten wat digitale zorg is. Bekendheid met digitale zorg maakt dus bemind. Grafiek 4.6 Geschiktheid van digitale zorg naar zorgfase 1 1. Schaal 1-5, hoge score is meer geschikt Digitale zorg in de preventiefase Binnen de preventiefase vindt men digitale zorg vooral geschikt om informatie te krijgen over psychische klachten (zie grafiek 4.7). Daarnaast vindt men het ook geschikt om taboes over psychische klachten te verminderen en begrip te krijgen voor psychische klachten. De 23

24 groepsinterviews maken verder duidelijk dat digitale zorg taboes rondom psychische klachten kan doorbreken en mensen ervaren dat ze niet de enigen zijn met bepaalde problematiek. Op de eerste plaats is het belangrijk dat mensen zich even gaan uiten, hun zorgen kwijt kunnen en misschien horen dat ze niet de enige zijn met die problemen. Zo haal je mensen uit een isolement. Uit aanvullende analyses blijkt dat hoger opgeleiden digitale zorg significant meer geschikt vinden om mensen te informeren over psychische klachten dan laag tot middelbaar opgeleiden (respectievelijk 4,15 versus 3,84). Verder blijkt dat mensen die (vrij) precies weten wat digitale zorg is, digitale zorg significant meer geschikt vinden om erger te voorkomen en om taboes en zorgkosten te verminderen dan mensen die niet goed weten wat digitale zorg is. Tenslotte is digitale zorgervaring van positieve invloed op de waardering van verschillende aspecten in de preventiefase. Ook hier geldt net als in de vorige paragraaf dat bekendheid met digitale zorg bemind maakt. Grafiek 4.7 Geschiktheid digitale zorg preventiefase 1 1. Schaal 1-5, hoge score is meer geschikt. *PK staat voor psychische klachten Digitale zorg in de diagnosefase Paragraaf laat zien dat respondenten digitale zorg minder geschikt vinden in de diagnosefase. Deze minder positieve waardering komt ook terug wanneer we verdiepende vragen stellen over deze fase (zie grafiek 4.8). Binnen de diagnosefase vinden respondenten digitale zorg geschikt om te voorkomen dat mensen opnieuw hun ervaringsverhaal moeten vertellen. In de groepsinterviews wordt duidelijk dat de negatieve emoties die het ophalen van een ervaringsverhaal met zich meebrengt, hierin vooral van invloed is. Hoe vaak ik niet hetzelfde verhaal heb moeten vertellen, weer bij een andere juffrouw. Leg het digitaal vast, dan hoef ik niet iedere keer door die pijn heen. 24

25 Grafiek 4.8 Geschiktheid digitale zorg diagnose 1 1. Schaal 1-5, hoge score is meer geschikt Digitale zorg in de behandelfase Binnen de behandelfase zien respondenten de grootste meerwaarde van digitale zorg om tussentijds contact op te nemen met de hulpverlener (zie grafiek 4.9). Uit de groepsinterviews blijkt dat tussentijds contact van positieve invloed is op de efficiëntie van een behandeling. 'Ik heb ook een e- mail aan mijn therapeut gestuurd die hij heeft gelezen. Hij weet dus in welke fase ik verkeer, ik hoef niet opnieuw mijn verhaal te vertellen en ik kan het gesprek efficiënter laten verlopen.' Respondenten vinden digitale zorg verder geschikt om tijdens de behandeling te oefenen met opdrachten en om vorderingen bij te houden. Tussentijdse opdrachten bevorderen volgens de gebruikers een actieve houding tussen de face-to-face contacten met een hulpverlener. Een deelnemer uit een groepsinterview zegt hierover: Ik wil tussen de afspraken door iets doen. Ik wil mijn levensverhalen opschrijven, ik wil opdrachten doen. Ook vinden respondenten digitale zorg geschikt om ervoor te zorgen dat een hulpverlener beter voorbereid een gesprek ingaat. Tevens vinden respondenten dat digitale zorg ondersteunt in een behandeling bij het verwerken van wat er is geleerd tijdens de behandeling. Aanvullende analyses tonen ons dat respondenten die bekend zijn en/of digitale zorgervaring hebben met digitale zorg positiever reageren op de stellingen over het inzetten van digitale zorg in de behandelfase dan respondenten die niet bekend zijn en/of geen digitale zorgervaring hebben met digitale zorg. Het verschil is in de meeste gevallen significant. Zo vinden bijvoorbeeld mensen die (vrij) precies weten wat digitale zorg is, digitale zorg meer geschikt om tussentijds contact op te nemen met de hulpverlener dan mensen die niet goed weten wat digitale zorg is. Mensen die ervaring hebben met Facebook en Twitter, vinden digitale zorg meer geschikt om te oefenen met opdrachten dan mensen die geen ervaring hebben met deze vormen van sociale media. 25

26 Grafiek 4.9 Geschiktheid digitale zorg behandelfase 1 1. Schaal 1-5, hoge score is meer geschikt. *HV staat voor hulpverlener Digitale zorg in de nazorgfase Binnen de nazorgfase vindt men digitale zorg vooral geschikt om eenvoudig contact op te nemen met een (vroegere) hulpverlener (zie grafiek 4.10). In de groepsinterviews noemt men aanvullend dat ze zich hierdoor minder aan hun lot overgelaten voelen. Andere hoog scorende verdiepende vragen zijn dat digitale zorg in deze fase: geschikt is om het geleerde tijdens de behandeling beter te onthouden, en; stimuleert om te blijven werken aan de afgesproken doelen tijdens de behandeling. In de groepsinterviews is verder genoemd dat men bij het signaleren of voorkomen van een terugval een meerwaarde zit in het gebruik kunnen maken van eerdere inzichten. Bij een terugval heb ik het nodig om e.a. terug te lezen en de handvatten die daarin staan zijn nodig om terugval te voorkomen. Uit het vragenlijstonderzoek scoort dit punt in verhouding tot de andere vragen minder positief. Aanvullende analyses tonen aan dat mensen die (vrij) precies weten wat digitale zorg is, positiever zijn over het inzetten van digitale zorg in de nazorgfase dan mensen die niet goed weten wat digitale zorg is. Deze positieve ontwikkeling is ook zichtbaar in de aanvullende analyses op basis van digitale zorgervaring en is in een aantal gevallen significant. Zo vinden mensen die digitale zorgervaring hebben met contact, digitale zorg meer geschikt om eenvoudig contact op te nemen met een (vroegere) hulpverlener dan mensen die geen digitale zorgervaring hebben. Ook in dit geval gaat de uitdrukking bekend maakt bemind op. 26

27 Grafiek 4.10 Geschiktheid digitale zorg nazorgfase 1 1. Schaal 1-5, hoge score is meer geschikt. * HV staat voor hulpverlener. 4.5 Empowerment en zelfmanagement Digitale zorg ondersteunt cliënten en n in het omgaan met en de behandeling en gevolgen van psychische klachten. Aan de respondenten is een aantal empowerment- en zelfmanagementaspecten voorgelegd (zie bijlage 3, onderdeel C). Men waardeert deze verschillende aspecten neutraal tot positief. Men geeft de hoogste waardering aan de bijdrage die digitale zorg levert aan het verkrijgen van informatie over psychische klachten. Informatie over psychische klachten vermindert taboes en verhoogt begrip hiervan, zoals paragraaf ons toont. De groepsinterviews maken ook zichtbaar dat informatie relevant is om psychische klachten meer te accepteren, duidelijkheid te krijgen over psychische klachten en handvatten geeft hiermee om te gaan. Ook vindt men digitale zorg geschikt om beter voorbereid gesprekken met een hulpverlener in te gaan. In de groepsinterviews zegt men aanvullend dat door een betere voorbereiding er effectiever gewerkt kan worden in de therapiesessies. Doordat ik van te voren dingen heb opgezocht, afgewogen heb en een aantal punten van te voren opgeschreven heb, ga je heel anders een gesprek in dan dat je denkt nou, ik zie wel. Dat men door digitale zorgervaringen kan delen met anderen met soortgelijke klachten krijgt van de respondenten ook een hoge waardering. Online lotgenotencontact biedt gebruikers her- en erkenning, waardoor zij beter met hun eigen problemen om kunnen gaan. Verder vonden deelnemers de woorden empowerment en zelfmanagement te abstract waardoor het moeilijk was om de meerwaarde van digitale zorg op empowerment en zelfmanagement onder woorden te brengen. Uit aanvullende analyses komen geen significante verschillen naar voren op basis van geslacht en leeftijd. Laag tot middelbaar opgeleide mensen vinden dat digitale zorg significant meer bijdraagt aan het sneller tot de kern komen in de behandeling komen dan hoger opgeleide mensen. De groepsinterviews geven hiervoor geen mogelijke verklaringen. 27

28 Verder blijkt dat mensen met een angststoornis digitale zorg significant meer geschikt vinden om zicht te krijgen op hoe het leven iemand heeft gevormd tot wie hij /zij nu is dan mensen zonder angststoornis. In het groepsinterview met mensen met angst- en dwangklachten kwam deze behoefte, om verdiepend in te gaan op psychische klachten, ook naar boven. In het gesprek werd echter de angst geuit dat digitale zorg daarvoor minder geschikt zou zijn. Bij therapie ga je er helemaal op in, dan ga je het helemaal volgen is het wel echt zo en de therapeut is bij uitstek iemand die je weer helemaal terug kan halen naar wat maakt het eigenlijk uit. Dan ga je echt terug naar de bron, die momenten in de therapie lijken mij heel lastig te digitaliseren. Tenslotte blijkt dat mensen met een persoonlijkheidsstoornis digitale zorg significant meer geschikt vinden om schaamtegevoelens over psychische klachten te verminderen dan mensen zonder een persoonlijkheidsstoornis (PS). De groepsinterviews geven geen verklaring voor dit verschil. Tabel 4.11 Bijdrage digitale zorg aan empowerment en zelfmanagement 1 1. Schaal 1-5, hoge score is meer geschikt. *PK staat voor psychische klachten. HV staat voor hulpverlener. 4.6 Toekomstig gebruik van digitale zorg Willen cliënten en n wel gebruik maken van digitale zorg in de toekomst? Een zeer essentiële vraag die we mee hebben genomen in onze verkenning. Van de respondenten verwacht 57 in de toekomst digitale zorg te gebruiken, 30 weet het nog niet en 13 verwacht het niet te gebruiken. 28

29 Uit aanvullende analyses blijkt dat de groep n significant minder verwachten dan de groep n & cliënten om digitale zorg te (gaan) gebruiken. Ook blijkt dat jongere respondenten significant vaker gebruik willen maken van digitale zorg dan oudere respondenten. Bij nadere exploratie geldt dit vooral bij respondenten die jonger zijn dan 30 jaar (zie tabel 4.13). In de interviews kwam naar voren dat men vooral kansen ziet in digitale zorg voor jongere mensen. Jongeren zijn vertrouwd en bekend met allerlei vormen van sociale media en gebruik van internet waardoor, volgens de deelnemers, de kans ook groot is dat digitale zorg aanslaat bij de jongere mensen. Ik kan me voorstellen dat het heel laagdrempelig werkt om op deze manier aan informatie te komen en jongeren door te verwijzen. Ik zie het als een heel positief iets. Het is een medium waarmee ze bekend zijn. Maar ik kan me voorstellen dat ouderen er veel minder mee hebben en ook niet iedereen is goed digitaal dus het moet niet de enige manier zijn. Verder zijn er op basis van geslacht en opleiding geen verschillen in toekomstig gebruik gevonden. Wel zijn respondenten die digitale zorgervaring hebben met digitale zorgtoepassingen, positiever over het in de toekomst gebruiken van digitale zorg dan respondenten die geen digitale zorgervaring hebben (respectievelijk 63 versus 14). Ook is er een positieve relatie tussen toekomstig gebruik en tevredenheid over lotgenotencontact en het gebruik van Facebook en Twitter in verband met psychische klachten. Ook hier lijkt bekend maakt bemind op te gaan. Tenslotte blijkt dat mensen die makkelijker met een computer om kunnen gaan, eerder geneigd zijn om in de toekomst digitale zorg te gaan gebruiken (respectievelijk 62 versus 28). Tabel 4.12 Toekomstig gebruik van digitale zorg 29

30 Tabel 4.13 Toekomstig gebruik digitale zorg naar leeftijd 4.7 Participatie bij ontwikkeling van digitale zorg Het actief participeren van eindgebruikers bij de ontwikkeling van digitale zorgtoepassingen kan de eigen regie van cliënten vergroten, de kans op een succesvolle implementatie verhogen en ervoor zorgen dat professionals de digitale zorgtoepassing effectiever gebruiken 15,16, Actieve participatie In de groepsinterviews is gevraagd in hoeverre gebruikers actief willen participeren bij de planning, ontwikkeling en implementatie van digitale zorgtoepassingen. Alle geïnterviewden zijn het erover eens dat gebruikers betrokken dienen te worden bij de ontwikkeling van digitale zorg. Het staat als een paal boven water dat je cliënten en n moet laten participeren bij de ontwikkeling van digitale zorg. Met het actief meedoen met de planning, ontwikkeling en implementatie van een digitale zorgtoepassing en daarin een (gedeelde) verantwoordelijkheid krijgen, zijn deelnemers minder bekend. Een aantal geïnterviewden vindt dat gebruikers inhoudelijke input kunnen leveren, maar dat ontwikkelaars de vertaling moeten maken naar de toepassing waarna deze getest wordt door gebruikers (trede 3). Het testen van een digitale zorgtoepassing vindt men zeer waardevol in een ontwikkelproject. Geïnterviewden ervaren weinig verschil tussen actieve en passieve participatie van gebruikers. Beide worden als even waardevol ervaren. Verder geven deelnemers aan dat gedurende een ontwikkeltraject van digitale zorg niet continue dezelfde mensen hoeven deel te nemen, maar dat je in verschillende fases aan verschillende personen kunt betrekken. 15 Daansen, P.J Van couch naar computer in. Tijdschrift voor Psychotherapie Bohn, Stafleu van Loghum /s Putters, K. & Janssen, M. e.a ehealth: Face to Facebook: Over ehealth en zelfredzaamheid van patiënten in de GGZ. Erasmus Universiteit: Rotterdam. 17 Jaegere, V. de & DeSmet, A. e.a Een starterskit voor betere GGZ: visie en methodieken Federale Overheidsdienst Volksgezondheid: Leuven. 30