De Staten na de verkiezingen van 2015

Transcriptie

1 Ing. 12 oktober 2015 PS PS 16 dec De Staten na de verkiezingen van 2015 Stichting Decentraalbestuur.nl 12 oktober 2015

2 Colofon Onderzoeker Dr. P. Castenmiller (Stichting DecentraalBestuur.nl) Contactgegevens Datum 12 oktober

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Veel vernieuwing 6 3. Mannen en vrouwen 7 4. Leeftijd 8 5. Over het vervolg 9 3

4 1. Inleiding Sinds 2005 inventariseert de Stichting Decentraalbestuur.nl gegevens van provinciale ambtsdragers. Dit gebeurt mede in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Dit Ministerie brengt tweejaarlijks de publicatie De Staat van het Openbaar Bestuur 1 uit. Hierin zijn onder meer bevindingen met betrekking tot de provinciale ambtsdragers opgenomen. Aan het begin van 2015 hebben verkiezingen voor Provinciale Staten plaatsgevonden was aanvankelijk een jaar waarin, met het oog op de publicatiefrequentie van De Staat van het Openbaar Bestuur geen actualisatie van de gegevens van provinciale ambtsdragers was voorzien. Vanuit de Stichting Decentraalbestuur.nl is dit toch van belang geacht. Immers, het is inhoudelijk uiterst relevant om de verschuiving, direct veroorzaakt door de verkiezingen, vast te stellen. Als daarmee, volgens planning, gewacht zou zijn tot de winter van 2015/2016, zouden veranderingen vanwege de verkiezingen al weer ingehaald zijn door reguliere veranderingen van (om allerlei redenen) tussentijds aftredende Statenleden of Gedeputeerden. Daarom heeft de Stichting het initiatief genomen om alsnog in 2015 de nieuwe situatie te inventariseren. Elke inventarisatie staat of valt met de medewerking van diverse sleutelfunctionarissen binnen elke provincie. Dit geldt bij uitstek de griffiers. In deze inventarisatie hebben griffie(r)s van alle provincies weer een goede bijdrage geleverd. Omdat het nu enige tijd zal duren voordat er weer een Staat van het Openbaar Bestuur zal verschijnen, vonden wij het wel een goed gebaar, in reactie op jullie medewerking, om onze bevindingen tussentijds met jullie te delen. In deze notitie treffen jullie daarom enkele van onze meest interessante en opmerkelijke bevindingen aan. Voor het merendeel van die bevindingen zal overigens gelden dat jullie dat voor jullie eigen provincie al lang wisten. Naar wij hopen zit dan toch de meerwaarde in deze notitie dat jullie de situatie in jullie eigen provincie kunnen afzetten tegen die in de andere provincies. Voor de gevolgde procedure, en daarmee de interpretatie van de cijfers, zijn de volgende opmerkingen zeer relevant: - Vlak voor de verkiezingen, februari van dit jaar, hebben we de gegevens in onze database op basis van de informatie op de provinciale websites, vernieuwd. Toentertijd hebben we de informatie op de website niet gevalideerd bij jullie. Normaal doen we dat wel als dubbele controle. Wij veronderstelden dat met de gegevens op de website de situatie vlak voor de verkiezingen voldoende adequaat en actueel kon worden benaderd; - Met het inventariseren van de situatie na de verkiezingen hebben we bewust gewacht tot het begin van de zomer. Eerst wilden we wachten tot in alle provincies de Colleges van GS waren gevormd. Immers, dat kon er geregeld toe leiden dat nieuw-verkozen statenleden toetraden tot dit College en dus al direct opgevolgd werden. Dergelijke veranderingen, die vonden we inhoudelijk minder relevant. We hebben ons dus geconcentreerd op de situatie na de verkiezingen én na aantreden van de nieuwe Colleges van GS. - De actualisatie van de gegevens heeft wederom primair plaatsgevonden op basis van de informatie op de websites. In een aantal provincies worden geboortejaren/leeftijd van de statenleden niet op de website vermeld. In die provincies hebben we contact opgenomen met de griffies. Deze procedurele opmerkingen zijn van belang omdat er altijd enige ruis in de gegevens kan ontstaan. Zo is denkbaar dat in een enkele provincie de op de website vermelde situatie in februari 2015 niet volledig actueel was. Als wij in de zomer van 2015 constateren dat er ten opzichte van de gegevens van februari een specifiek statenlid niet meer actief is, gaan wij er vanuit dat deze niet herkozen is. Maar in theorie kan het dus ook zijn dat dit statenlid al voor februari 2015 was afgetreden, maar dat dit, in afwachting van de verkiezingen, niet was bijgewerkt op de website, Verder brengt het wachten tot de zomer het gevaar met zich mee dat de in maart nieuw-verkozen statenleden om welke redenen dan ook kort daarna zijn afgetreden. Een mogelijk onderscheid tussen 1 De laatste Staat van het Openbaar Bestuur dateert uit 2014, en is onder meer te vinden op de website van het Ministerie van BZK. De volgende is voorzien voor

5 nieuw-verkozen statenleden en rond de zomer aangetreden vanwege vervanging aangetreden statenleden is voor ons dan niet waarneembaar. Dit zal weinig zijn voorgekomen, maar is ook niet uit te sluiten. 2 Er is een tweede procedurele opmerking van belang voor de interpretatie van de gegevens. Als gezegd hebben we dit jaar, op eigen initiatief, de situatie vlak voor de verkiezingen geïnventariseerd en vervolgens kort na de verkiezingen wederom de balans opgemaakt. Het is de eerste keer dat we dit zo hebben gedaan. In principe had een vergelijkbare aanpak ook kunnen plaatsvinden rond de verkiezingen van 2011 en 2007, toen de Stichting ook al actief was met het inventariseren van gegevens van provinciale ambtsdragers. Bij die twee eerdere verkiezingsjaren is dat echter niet het geval geweest. Dat maakt het helaas onmogelijk om te toetsen of de thans vastgestelde mutaties sterk afwijken van de veranderingen die de verkiezingen van 2007 en 2011 in provinciale staten te weeg hebben gebracht. 2 Zo kon ik met eigen ogen waarnemen dat eind september vanwege vervanging twee nieuwe statenleden aantraden in Zeeland. Deze vervanging viel weliswaar net buiten de onderzoeksperiode, zodat deze mutaties geen betekenis hadden voor de hier vermelde gegevens. Maar het illustreert dat vervangingen eerder kunnen plaatsvinden dan je zou verwachten. 5

6 2. Veel vernieuwing Iets waar elke griffier zich van bewust is; er zijn na de verkiezingen veel nieuwe Statenleden aangetreden. Bezien over alle provincies is het aantal nieuwe Statenleden 56%, iets meer dus dan de helft van alle Statenleden. In onderstaande tabel is het aantal nieuwe statenleden per provincie opgenomen. Daaruit blijkt dat dit beeld van relatief grote vernieuwing voor elke provincie min of meer gelijk is. Tabel 1. Aandeel Nieuwe Statenleden per provincie Provincie Aandeel nieuwe statenleden 2015 Groningen 53,5% Friesland 48,8% Drenthe 61,0% Overijssel 57,4% Gelderland 56,4% Flevoland 51,2% Utrecht 56,3% Noord-Holland 60,0% Zuid Holland 58,2% Zeeland 51,3% Noord-Brabant 56,4% Limburg 57,4% Totaal 55,9% Het is speculeren over de achtergronden van het gegeven dat behalve in Friesland meer dan de helft van de Statenleden een nieuwkomer 3 is, maar het staat buiten kijf dat grote electorale fluctuaties hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Immers, als partijen fors winnen, kan de winst alleen maar verzilverd worden in de personen van nieuwe statenleden. Oftewel, zolang er sprake zal zijn van grote electorale schommelingen, zal het aantal nieuwe statenleden altijd relatief hoog zijn. 3 Volgens onze definitie worden de volgende veranderingen ook als nieuwkomer geteld: - Gedeputeerden uit de vorige periode die terugkomen als Statenlid - Personen die voor februari 2015 al eens statenlid zijn geweest, maar dat in februari 2015 niet waren. 6

7 3. Mannen en vrouwen Provinciale Staten behoren van oudsher tot een politiek platform waar vrouwen relatief goed vertegenwoordigd zijn. Het aandeel vrouwen ligt er structureel hoger dan op lokaal niveau. 4 In de Tweede Kamer zit er, meer dan bij PS en gemeenteraden, enige regie van de politieke partij op de samenstelling van de kandidatenlijsten, met als gevolg dat in de TK het aandeel vrouwen betrekkelijk hoog ligt, namelijk 38%. In dat licht valt het aandeel vrouwelijke statenleden toch positief op. Dat is namelijk na de verkiezingen 35%. Begin 2014 was dat 32%. Er is sprake van relatief grote verschillen tussen de diverse provincies, zo blijkt uit onderstaande tabel. Zo is in Zeeland het aandeel vrouwelijk statenleden in de gehele meetperiode beneden het gemiddelde. Dat is ook in 2015 het geval, al is er wel sprake van een verhoudingsgewijs flinke stijging. Opmerkelijk zijn verder de forse dalingen in Groningen en Limburg en de sterke stijgingen in Friesland en Utrecht. Tabel 2. Aandeel vrouwelijks statenleden (in %) per provincie Provincie Groningen 30,9 32,6 41,9 39,5 34,9 27,9 Friesland 32,7 41,9 42,9 37,2 25,6 44,2 Drenthe 21,6 31,7 24,4 39,0 31,7 29,3 Overijssel 28,6 31,9 32,0 29,8 36,2 38,3 Gelderland 33,0 39,6 41,5 38,2 36,4 32,7 Flevoland 25,5 30,8 28,2 30,8 30,8 36,6 Utrecht 30,2 44,7 43,6 31,9 25,5 45,8 Noord-Holland 21,7 38,2 35,8 43,6 41,8 43,6 Zuid Holland 25,3 32,7 30,9 32,7 34,5 34,5 Zeeland 19,1 30,8 28,2 17,9 15,4 25,6 Noord-Brabant 34,2 45,5 38,2 43,6 38,2 32,7 Limburg 31,7 27,7 27,8 34,5 34,5 25,5 Totaal 28,1 36,0 34,8 34,5 31,8 35,0 4 Volgens inventarisatie van de VNG was eind 2014 het aandeel vrouwen onder de raadsleden 28%. 7

8 4. Leeftijd Veel kandidaat-statenleden hebben al eerdere politieke ervaring, met name in gemeenteraden. Daardoor is het niet verwonderlijk dat de gemiddelde leeftijd van Statenledenrelatief hoog ligt. Na de laatste verkiezingen is de gemiddelde leeftijd van alle statenleden 48 jaar. Opmerkelijk is dat daarmee de gemiddelde leeftijd van Statenleden nauwelijks verschilt van die van raadsleden. 5 De gemiddelde leeftijd van de Statenleden per provincie is weergegeven in tabel 3. Tabel 3. Gemiddelde leeftijd Statenleden per provincie Gemiddelde Leeftijd statenleden Provincie Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Flevoland Utrecht Noord-Holland Zuid Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg* Totaal * In 2009 zijn deze gegevens voor Limburg niet bekend Direct na verkiezingen daalt vrijwel altijd de gemiddelde leeftijd. Immers, vlak voor de verkiezingen zijn de dan zittende Statenleden gemiddeld vier jaar ouder geworden dan bij de vorige verkiezingen. Relatief veel oudere Statenleden besluiten om zich niet meer verkiesbaar te stellen en worden, bijna als vanzelfsprekend, opgevolgd door jongere kandidaten. Op dit algemene patroon zijn er natuurlijk uitzonderingen. Er zijn partijen met relatief jonge statenleden, zonder eerdere ervaringen in andere politieke organen. Bij sommige partijen, zoals met name de Unie50+, kan het voorkomen dat afzwaaiende Statenleden worden opgevolgd door Statenleden die bij aantreden al ouder zijn dan hun voorgangers. De situatie, wat gemiddelde leeftijd betreft, laat zich eigenlijk met geen enkel ander onderzoeksjaar goed vergelijken. Maar het is heel aannemelijk dat bij de volgende meting, begin 2016, de huidige statenleden gezamenlijk gemiddeld een jaar ouder zullen zijn. Op dat moment is het beeld het goed vergelijkbaar met de meting van Al met al kan gevoeglijk worden aangenomen dat gedurende deze statenperiode de Statenleden gemiddeld een jaar jonger zijn dan in de vorige periode. Het lijkt waarschijnlijk dat dit eveneens een gevolg is van de sterke vernieuwing die heeft plaatsgevonden. In onze inventarisaties vinden we het belangrijk dat de bevindingen niet herleidbaar zijn tot personen. Toch kunnen we wel aangeven dat deze periode de jongste van alle actieve statenleden in Nederland nog 18 jaar was toen hij verkozen werd. Het betreft een statenlid in Noord-Brabant. 6 Het oudste Statenlid treffen we aan in Zuid-Holland, en is 74 jaar Volgens gegevens van de VNG ligt de gemiddelde leeftijd van raadsleden rond de 51 jaar. Ook voor raadsleden geldt dat de gemiddelde leeftijd gedurende een raadsperiode stijgt. Het genoemde gemiddelde van 51 jaar is gebaseerd op meetmomenten lopende of aan het einde van een raadsperiode. Aannemelijk is daarom dat de gemiddelde leeftijd van Statenleden en raadsleden weinig verschil vertoont. Noord-Brabant is een provincie die de leeftijd van Statenleden op de website vermeldt. Ook bij dit Statenlid geldt dat diens geboortejaar op Internet eenvoudig is terug te vinden. 8

9 5. Over het vervolg Zoals we in de inleiding hebben aangegeven, heeft de Stichting Decentraalbestuur.nl de inventarisaties van zowel de situatie voor als na de verkiezingen op eigen initiatief uitgevoerd. Naar verwachting zullen wij begin 2016, dan weer in opdracht van het Ministerie van BZK, de stand van zaken actualiseren. Bovendien zullen we dan meer gegevens dan thans het geval is geweest inventariseren. Sinds de meting van 2013 informeren we ook naar het opleidingsniveau, de arbeidssituatie en de etnische achtergrond van Statenleden. Dat hebben we nu niet gedaan. Wij zijn ons er zeer van bewust dat het inventariseren van deze gegevens een gevoelige kwestie is. Het gebeurt op uitdrukkelijk verzoek van het Ministerie, die deze gegevens gebruikt om inzicht te krijgen in de achtergronden van Statenleden, opdat een goed flankerend beleid kan worden gevoerd. Bovendien is het Ministerie geïnteresseerd in de uitgangssituatie en de resultaten van gevoerd diversiteitsbeleid. Sinds we deze gegevens inventariseren, heeft daar met menige griffier, en soms direct met Statenleden, discussie over plaatsgevonden. Als gezegd informeren wij naar deze gegevens op verzoek van het Ministerie, die daar op zichzelf goede redenen voor heeft. Mede gezien de gevoeligheid van deze gegevens dragen we er extra zorg voor dat bij publicatie deze specifieke gegevens niet herleidbaar zijn tot personen. Over de etnische achtergrond van Statenleden wordt uitsluitend in De staat van het openbaar bestuur gepubliceerd. Publicatie van deze gegevens is vooralsnog gebeurd zonder dat dit in de media of in het debat aanleiding heeft gegeven tot verdere opmerkingen. In 2016 zullen we dus weer naar deze gegevens informeren. Wij zijn er ons tevens van bewust dat het om gegevens gaat die bij de griffie(r)s niet als vanzelfsprekend bekend zijn. Wij speculeren er een beetje op dat het voor de griffies ook nuttig is om te weten welke achtergronden hun statenleden hebben en dat U het daarom ook nuttig vindt om navraag te doen naar deze gegevens. Oftewel, eigenlijk hopen wij toch ook begin 2016 weer op uw medewerking. 9