JAARRAPPORT 2007 EXTERNE KWALITEITSEVALUATIE VOOR ANALYSEN KLINISCHE BIOLOGIE NIET INFECTIEUZE SEROLOGIE. ANA RF/WR/aCCP - ANCA

Transcriptie

1 ISSN WIV J. Wytsmanstraat, 14 B-1050 BRUSSEL FEDERALE OVERHEIDSDIENST, VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU COMMISSIE VOOR KLINISCHE BIOLOGIE DIENST VOOR LABORATORIA VAN KLINISCHE BIOLOGIE COMITE VAN DESKUNDIGEN JAARRAPPORT 2007 EXTERNE KWALITEITSEVALUATIE VOOR ANALYSEN KLINISCHE BIOLOGIE NIET INFECTIEUZE SEROLOGIE ANA RF/WR/aCCP - ANCA WIV/2007/niet infectieuze serologie. 03 Dit rapport mag uitsluitend worden gereproduceerd, gepubliceerd of gedistribueerd met toestemming van het WIV.

2 COMITE VAN EXPERTEN tel. fax WIV Secretariaat : 02/ / Dr. Van Campenhout: Coördinator Niet-infectieuze serologie : 02/ / : c.vancampenhout@iph.fgov.be Dr. BOSSUYT X. : 016/ / : xavier.bossuyt@uz.kuleuven.ac.be Dr. HUMBEL R. : 00352/ / : rlhumbel@llip.lu Dr. MEWIS A. : 011/ / : alex.mewis@virgajesse.be Dr. SERVAIS G. : 02/ / : genevieve.servais@chu-brugmann.be Dr. TOMASI J-P. : 02/ / : tomasi@mblg.ucl.ac.be Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/2008 2/11

3 JAARRAPPORT 2007 NIET-INFECTIEUZE SEROLOGIE ENQUETES / STAALMATERIAAL / DEELNAME - In de eerste cyclus van 2007 werd een monster (S/7677) rondgestuurd afkomstig van een plasmaferese, uigevoerd bij een patiënt met het CREST syndroom, voor het opsporen, titreren en identificeren van ANA. 134 laboratoria hebben deelgenomen aan deze enquête. - In de tweede cyclus van 2007 werden twee monsters rondgestuurd, voor het opsporen en doseren van merkers voor reumatoïde artritis, met name RF en accp. Het monster S/7362 was afkomstig van een gezonde donor en het monster S/7696 was afkomstig van een patiënte met een sinds jaren gekende seropositieve reumatoïde artritis. 161 laboratoria hebben deelgenomen aan deze enquête. Eveneens werd een monster (S/6584) rondgestuurd, afkomstig van een patiënte met de ziekte van Wegener, voor het opsporen en identificeren van ANCA. 77 laboratoria hebben aan deze enquête deelgenomen. - In de derde cyclus van 2007 werd een monster (S/7883) rondgestuurd, afkomstig van een gezonde persoon, voor het opsporen, titreren en identificeren van ANA. Om didactische redenen, namelijk verificatie van screening titers voor zeer jonge patiënten, werd gesuggereerd dat het monster afkomstig was van een jong meisje met vermoeden van auto-immune aandoening. 133 laboratoria hebben deelgenomen aan deze enquête. Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/2008 3/11

4 De evolutie in de tijd van het aantal deelnemende laboratoria per parameter is weergegeven in onderstaande grafiek. 300 EVOLUTION OF PARTICIPATING LABS 250 ANA RF accp 200 NUMBER OF LABS YEAR Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/2008 4/11

5 RESULTATEN A. 0psporen, titreren en identificeren van ANA. I. Indirecte immunofluorescentie (IIF) op HEp-2(000) cellen Onderstaande tabel geeft een overzicht van de te verwachten resultaten en het aantal aanvaardbare en niet aanvaardbare resultaten: TE VERWACHTEN RESULTATEN LABO s (Patroon) MONSTER PATROON TITER Aanvaardbaar Onaanvaardbaar S/7677 Kern: Centromeer 1/640 1/ /132 7/132 Cytoplasma: Negatief ********* S/7883 Kern: Negatief Cytoplasma: Negatief < 1/80 ****** 130/131 1/131 Voor het monster S/7883, dat werd geïntroduceerd voor het evalueren van de aangewende screeningtiters, werden volgende vaststellingen en opmerkingen gedaan: - een evolutie naar een screeningtiter van 1/40 naar 1/80 wordt vastgesteld. 64% van de laboratoria hanteren 1/80 als screeningtiter (of hoger) en 16% van de laboratoria hanteren een titer van 1/40 (of lager). De overige laboratoria hebben geen screeningtiter medegedeeld. - voor kinderen dient de screeningtiter niet noodzakelijk verlaagd te worden; in bepaalde gevallen of op specifieke vraag van de clinicus kan een lagere screeningtiter van 1/40 geïndiceerd zijn. - de screeningtiter opgegeven door de producent dient te allen tijde te worden getoetst aan de eigen praktijkomgeving t.t.z. type microscoop lamp donkere afleesruimte (aanbevolen)- en klinisch te worden geëvalueerd op een geschikte controle en patiëntenpopulatie. Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/2008 5/11

6 II. Opsporen van anti- dsdna/ndna antistoffen Onderstaande tabellen geven een overzicht van de bekomen resultaten per monster en per techniek. Gezien de klinische gegevens van de patiënte (CREST) werden er in het monster S/7677 geen anti-dsdna/ndna antistoffen verwacht. S/7677 Crithidia l. (IIF) RIA ELISA/EIA/FEIA IMMUNODOT POSITIEF NEGATIEF * 14 *51 laboratoria maakten gebruik van een ELISA/FEIA techniek; 2 laboratoria hebben geen resultaat vermeld Gezien het monster (S/7883) afkomstig was van een gezonde donor, werden er geen anti-ndna/dsdna antistoffen verwacht. Crithidia l. (IIF) RIA ELISA/EIA/FEIA IMMUNODOT POSITIEF NEGATIEF Vanwege het negatieve resultaat bekomen voor ANA was er niet onmiddellijk evidentie voor het opsporen anti-dsdna/ndna. Toch hebben 75 laboratoria (56%) de aanwezigheid van anti-dsdna/ndna antistoffen opgespoord, waarvan 10 met 2 technieken; geen enkel laboratorium bekwam een positief resultaat. Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/2008 6/11

7 III. Opsporen van anti-ena/ana antistoffen Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verstuurde monsters, het percentage laboratoria dat de aanwezigheid van anti-ena/ana antistoffen opspoorde, de op te sporen anti-ena/ana antistoffen en het aantal aanvaardbare en onaanvaardbare resultaten: Monsters Labo s S/ % Positief Te verwachten resultaten Anti ENA/ANA Screen. Identif. Anticentromeer Aanvaardbaar Screen. / Identif. Onaanvaardbaar Screen. / Identif. 25/42 82/112 15/42 29/112 S/ % Negatief Negatief 34/34 75/75 0/34 0/75 Monster S/7677 Het herkennen van een anti-centromeer patroon m.b.v. indirecte immunofluorescentie op HEp2(000) cellen is van cruciaal belang in het kader van de diagnostiek naar auto-immune aandoeningen. Het is het enige immunofluorescentiepatroon op HEp2(000) cellen waarop men zich met voldoende zekerheid kan baseren om te besluiten dat anti centromeer antistoffen aanwezig zijn. Het toepassen van andere technieken (vb. EIA) ter bevestiging van het immunofluorescentieprofiel kan een bijdrage leveren, doch de klinisch bioloog dient op de hoogte te zijn van de aanwezige antigenen in zowel de ANA/ENA identificatietesten als de screeningtesten. Uit de negatieve resultaten bekomen voor ANA/ENA identificatie (N=44) blijkt duidelijk dat een groot deel van deze systemen de geschikte antigenen voor het aantonen van deze anti centromeer antistoffen niet bevatten. Laboratoria die deze testsystemen in gebruik hebben dienen zich er van te vergewissen dat het aantonen van ANA m.b.v. indirecte immunofluorescentie de referentiemethode is. 43/44 laboratoria die in deze enquête een dergelijk systeem hebben toegepast, hebben alle correct de anti-centromeer antistoffen aangetoond m.b.v. indirecte immunofluorescentie op HEp2(000) cellen. Voor dit monster heeft slechts 1 laboratorium de aanwezigheid van anticentromeer antistoffen met geen enkele techniek aangetoond. Monster S/7883 Er werden voor dit monster geen fout positieve resultaten gerapporteerd. Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/2008 7/11

8 B. REUMASEROLOGIE I. Reumafactor (RF) Van de 161 deelnemende laboratoria maakten er 48 gebruik van 1 reagens, 117 deelnemers maakten gebruik van 2 reagentia, 4 deelnemers van 3 reagentia en 1 deelnemer van 4 reagentia voor de bepaling van reumafactor (RF). Voor het negatieve staal S/7362 werden geen fout positieve resultaten (0%) voor RF genoteerd. Er werden 2 borderline resultaten gerapporteerd (0.6 %), te wijten aan een foutieve instelling van de referentiewaarden. De interpretatie van het negatieve staal in 2007 is beter dan in 2006 waar 1.3% fout positieve resultaten werden genoteerd. Het is de verantwoordelijkheid van het laboratorium om de opgegeven referentiewaarden te toetsen of eigen referentiewaarden op te stellen en deze op regelmatige basis te verifiëren. Resultaten van EKE programma s kunnen hier een bijdrage leveren. Voor het positieve monster S/7696 bedroeg het percentage fout negatieve resultaten 0.6 % (2/297) wat eveneens een verbetering is t.o.v (3.0%). Voor deze 2 fout negatieve interpretaties noteren we 1 duidelijk negatieve waarde, wat dient beschouwd te worden als een analytische fout en 1 duidelijk verhoogde waarde wat eerder een foutieve interpretatie doet vermoeden. Eveneens bemerken we 2 borderline rapporteringen, waarvan 1 een RF-IgG. Resultaten voor reumafactor klasse IgM, die zich situeren rond het beslissingsgebied ( borderline ), zijn niet in overeenstemming met de kliniek van de patiënt, nl. patiënte met een sinds meerdere jaren gekende seropositieve reumatoïde artritis, en met de resultaten bekomen door de overige de deelnemers. Laboratoria met duidelijk lage waarden of borderline resultaten dienen een onderzoek naar mogelijke foutenbronnen in te stellen. Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/2008 8/11

9 II. Anti cyclic citrullinated peptide (accp) 81 deelnemers bepaalden de aanwezigheid van anti-ccp antistoffen tegenover 62 deelnemers in 2006 en 47 deelnemers in (zie ook grafiek op pag. 4/11) Voor anti-ccp werden noch fout positieve, noch fout negatieve rapporteringen genoteerd, met uitzondering van 1 borderline resultaat bekomen met Euro- Diagnostica, wat voor dit monster niet correct is. Onderstaande tabel geeft voor beide monsters de te verwachten resultaten en de resultaten van de laboratoria per parameter: Antwoorden van de laboratoria voor RF Antwoorden van de laboratoria voor accp Monster Negatief Borderline Positief Negatief Borderline Positief S/7362 Negatief S/7696 Positief Voor de bepaling van RF door middel van manuele methodes wordt andermaal een zeer grote spreiding van de resultaten bekomen. De bruikbaarheid van deze kits als kwantitatieve meetsystemen, kan hierbij in vraag worden gesteld. De spreiding van de kwantitatieve resultaten voor anti CCP binnen eenzelfde methode t.o.v. de vorige enquête in 2006 is verbeterd. Met uitzondering van de geautomatiseerde systemen, blijft de variatie tussen de resultaten nog steeds hoog. Aangezien voor het merendeel van de manuele systemen de kitcontroles reeds verdund zijn (klaar voor gebruik), wordt er op de monsterverdunning geen controle uitgevoerd. Dit is één van de mogelijke oorzaken voor de grotere spreiding vastgesteld bij de manuele of semi-manuele systemen t.o.v. de geautomatiseerde systemen. Een regelmatige controle van pipetten, washers, diluters en optische meetsystemen (ELISA readers) zal bijdragen tot een verbetering van de resultaten. Bij gebrek aan een internationaal erkende standaard en omwille van het gebruik van een verschillend conjugaat en/of substraat zijn, ondanks het gebruik van eenzelfde antigeen in het merendeel van de aangewende kits, de bekomen kwantitatieve resultaten onderling sterk verschillend. Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/2008 9/11

10 C. OPSPOREN EN IDENTIFICEREN VAN ANCA I. AANGEWENDE TECHIEKEN Onderstaande tabel toont de verdeling van de technieken/combinaties voor het aantonen en identificeren van ANCA, zoals aangewend door de laboratoria in ANCA (S/6584) IIF uitgevoerd IIF niet uitgevoerd TOTAAL EIA uitgevoerd EIA niet uitgevoerd 12 **** 12 TOTAAL Gezien het monster afkomstig is van een patiënte met de diagnose ziekte van Wegener met aanwezigheid van anti-pr3 antistoffen, werd een canca patroon verwacht. 1. Indirecte immunofluorescentie Volgende tabel geeft de verdeling van de ANCA patronen weer bekomen door de laboratoria m.b.v. indirecte immunofluorescentie: canca Positief Negatief Totaal panca Positief Negatief Borderline Totaal /81 laboratoria hebben enkel indirecte immunofluorescentie uitgevoerd en geen identificatie van de antistoffen ter bevestiging van het patroon. De mediane titers bekomen voor de verschillende methodes vertonen geen grote spreiding. Binnen de methode echter, is de titerspreiding te groot ( Mediaan +/- 2 titers is aanvaardbaar). Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/ /11

11 2. Identificatie van de ANCA s Onderstaande tabel geeft de resultaten weer bekomen met verschillende EIA technieken (ELISA/FEIA/DOT/BLOT); alle bekwamen een positief resultaat voor anti-pr3, enkele bekwamen eveneens positiviteit voor anti-mpo. Technieken Totaal ELISA FEIA D0T/BLOT PR3 MPO AANTALLEN * (*): Borderline MPO De anti-mpo antistoffen werden teruggevonden door 5 deelnemers met reactieven van de producent Euroimmun, en dit zowel wat betreft ELISA als DOT/BLOT, bij 2 deelnemers met reactieven van Alphadia en bij 1 deelnemer met reactieven van Inova. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de bevindingen voor de anti-mpo positieve resultaten zoals deze door de 8 laboratoria werden gerapporteerd, alsook het resultaat van 1 laboratorium dat een panca patroon rapporteerde met hoge titer en met positiviteit voor anti-pr3 met Dot/Blot. (?) MPO DOT/BLOT ELISA FIRMA IIF PATROON TITER CUToff FIRMA IIF + Dot/Blot Alphadia panca ± 1/80 1/40 Inova + ELISA Inova panca - ***** **** Inova + ELISA Euroimmun **** **** **** **** ± Dot/Blot Alphadia **** **** **** **** ± Dot/Blot Euroimmun panca + **** **** Euroimmun ± Dot/Blot Euroimmun panca ± 1/40 1/40 The Binding Site ± ELISA Euroimmun panca - **** **** Euroimmun ± ELISA Euroimmun panca - **** 1/10 Euroimmun - Dot/Blot Euroimmun panca + 1/640 1/20 The Binding Site (PR3 pos) **** : niet vermeld of niet uitgevoerd Jaarrapport niet-infectieuze serologie 2007 Datum: 20/11/ /11