Actieplan Seks onder je 25e

Transcriptie

1 Actieplan Seks onder je 25e Van onderzoek naar actie 62

2 2

3 VOORWOORD Voor u ligt het actieplan Seks onder je 25e. Dit actieplan is gericht op het behoud en de verbetering van de seksuele gezondheid van jongeren. Het geeft aan wat volgens de betrokken partijen die actief zijn op het gebied van jongeren en seksualiteit de komende jaren moet worden opgepakt. Het actieplan is gebaseerd op de resultaten van het grootschalig nationaal onderzoek Seks onder je 25e 2012, een vervolg op het onderzoek uit 2005 én de inbreng van een groot aantal partijen zoals GGD en, Senseregio s, landelijke thema en kennisinstituten, gezondheidsbevorderende instellingen, jongerenvertegenwoordigers, (jongeren) media, docentenopleiders, organisaties gericht op specifieke groepen zoals artsen en seksuologen. Zij zijn actief betrokken geweest bij de opzet van het onderzoek en hebben input geleverd voor gewenste acties. Zo hebben vele professionals in het veld in de aanloop naar het onderzoek aangegeven welke informatie ze nodig hadden om hun werkzaamheden op het gebied van jongeren en seksualiteit te verbeteren. Daarnaast zijn de uitkomsten met hen geduid, prioriteiten benoemd en aanbevelingen voor beleid, (aanpassing van) interventies, en implementatie geformuleerd. Het inleidende hoofdstuk beschrijft wat er in het project Seks onder je 25e 2012 onder Participatory Action Research wordt verstaan en hoe het proces van participatie in onderzoek en actie vorm heeft gekregen. De door de betrokken partijen genoemde behoud en verbeterpunten op het gebied van de seksuele gezondheid van jongeren worden in hoofdstuk drie besproken. De eventuele activiteiten van partijen zelf op basis van de resultaten zijn het onderwerp van hoofdstuk vier. In hoofdstuk vijf geven stakeholders aan welke knelpunten er zijn in de uitvoering van deze activiteiten. Hoofdstuk zes gaat in op de aanbevelingen die belanghebbenden hebben geformuleerd voor beleid en voor ontwikkeling en implementatie van interventies. In het laatste hoofdstuk worden vervolgstappen geschetst met betrekking tot de implementatie van de aanbevelingen en de rol van Soa Aids Nederland en Rutgers WPF daarbij. Voor de totstandkoming van het actieplan gaat onze dank uit naar de inspirerende, constructieve bijdragen van alle partijen tijdens het gehele proces. We bedanken ZonMw, dat dit project financieel mogelijk heeft gemaakt. Jos Poelman Beleidsmedewerker Programma Jongeren Soa Aids Nederland Ineke van der Vlugt Programma Coördinator Rutgers WPF 3

4 4

5 INHOUD pagina hfdst titel Voorwoord Introductie Seks onder je 25e als Participatory Action Research Participatory Action Research Het proces van onderzoek naar actie in Seks onder je 25e 2012 De belangrijkste aandachtsgebieden voor actie Behoudpunten Verbeterpunten Activiteiten die de komende jaren (gaan) worden uitgevoerd Knelpunten volgens stakeholders Wat moet de komende jaren worden opgepakt? Implementatie van actieplan Bijlage I: Stakeholders wenseninventarisatie Bijlage II: Deelnemende GGD en Bijlage III: Stakeholders werkconferentie Colofon 5

6 Hoofdstuk 1 6

7 INTRODUCTIE In 2012 werd onderzoek uitgevoerd naar de seksuele gezondheid van jongeren: Seks onder je 25e Dit onderzoek is een vervolg op het onderzoek van In 2011 vulden bijna jongeren in de leeftijdsgroep van 1225 jaar een digitale vragenlijst in. Het onderzoek heeft geresulteerd in een hierop gebaseerde aanzet tot een actieplan dat het komende jaar verder vorm zal krijgen. Het project Seks onder je 25e 2012 is net als het project in 2005 opgezet als een Participatory Action Research 1. Dit actieplanrapport geeft inzicht in een dynamisch proces waarin vele verschillende partijen, zo n 100, gedurende twee jaar een rol hebben. Mensen in het veld die een professionele band hebben met jongeren, hebben aangegeven welke informatie zij nodig hebben om hun werkzaamheden op het gebied van seksuele gezondheidbevordering te verbeteren. Jongeren gaven antwoord op vragen over hoe ze denken en wat ze doen op het gebied van relaties en seksualiteit. Het onderzoeksboek Seks onder je 25e: Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2012 en de dynamiek die tussen vele partijen ontstaan is, leggen de basis voor een nieuwe fase. Hierbij gaat het om het implementeren van (potentieel) succesvolle interventies, het herzien van interventies en het aanscherpen van het huidige beleid. 1 Meijer, S.; Graaf, de H.; Vanwesenbeeck I.; Poelman J.(2005). Actieplan Seks onder je 25e. Participatie in onderzoek en actie. 7

8 Seks onder je 25e als Participatory Action Research 2.1 Participatory Action Research Hoofdstuk 2 De opzet van het project Seks onder je 25e 2012 is gebaseerd op de principes van Participatory Action Research, zoals ook in het onderzoek in 2005 het geval was. Wat is Participatory Action Research? Koelen en Van den Ban (2004) 2 beschrijven dit type onderzoek als een proces dat start met een algemeen idee dat verbetering of verandering van een specifieke situatie gewenst is. Kenmerkend voor Participatory Action Research is dat het zowel een evaluatiefunctie als een actiefunctie heeft. De evaluatiefunctie richt zich op het analyseren en monitoren van de problemen, processen en uitkomsten. De actiefunctie stimuleert daarmee de voortgang in de praktijk. Resultaten worden direct teruggekoppeld naar de praktijk. De praktijk kan deze kennis gebruiken voor beslissingen over de aanpak van problemen. Participatory Action Research genereert direct bruikbare kennis voor de praktijk (Wagemakers, 2010) 3. Participatory Action Research is een speciale vorm van actieonderzoek. Hierbij werken de onderzoekers samen met allerlei partijen, waaronder leden van de doelgroep. McTaggart (1991) 4 beschrijft een aantal voorwaarden voor participatie in onderzoek: 1) partijen hebben een rol bij de agendasetting van het onderzoek; 2) partijen participeren in de data verzameling en analyses; 3) partijen oefenen controle uit over het gebruik van de uitkomsten en het proces als geheel. Participatie in onderzoek stimuleert betrokkenheid van stakeholders (Wagemakers, 2010), ownership van kennis en commitment ten aanzien van de verbetering van de praktijk (Mc Taggart, 1991). 2 Koelen, M.A. en Van den Ban, A.W. (2004). Health Education and Health Promotion. Wageningen: Wageningen Academic Publishers. 3 Wagemakers A. Community health promotion. Facilitating and evaluating coordinated action to create supportive social environments. 8 Thesis. Wageningen University Wageningen The Netherlands, McTaggart, R. (1991). Principles for Participatory Action Research. Adult Education Quarterly. 41 (3),

9 In Seks onder je 25e 2012 stond vast dat het onderzoek gericht moest zijn op het verkrijgen van inzicht in belangrijke mechanismen en drijfveren op het relationele en seksuele vlak. Voor de concrete invulling werd een grote groep van belanghebbenden betrokken. Zo sluit het onderzoek beter aan bij behoeften in het veld en is er een grotere kans op implementatie van de onderzoeksresultaten. Er hebben diverse activiteiten plaatsgevonden ter bevordering van de betrokkenheid van stakeholders, bijvoorbeeld door middel van een vragenlijst over onderzoekswensen, terugrapportage van deze wenseninventarisatie, stakeholders feedback laten geven op de conceptvragenlijst, verspreiding van enkele nieuwsbrieven, input van stakeholders voor de analyse van de onderzoeksuitkomsten, interviews met stakeholders over huidige activiteiten en gewenste speerpunten, een werkconferentie waar de onderzoeksresultaten zijn besproken en geduid en behoud en verbeterpunten zijn geformuleerd. Tot slot hebben partijen aangegeven welke activiteiten zij zelf al (gaan) doen, eventueel op basis van de resultaten van Seks onder je 25e 2012, welke knelpunten er zijn in de uitvoering van deze activiteiten en wat er op basis van de resultaten van Seks onder je 25e 2012 moet worden opgepakt. Door al die verschillende partijen vanaf de start te betrekken, werden voorwaarden geschapen voor het creëren van ownership ten aanzien van het onderzoek en commitment ten aanzien van verdere actie op basis van het onderzoek. 9

10 2.2 Het proces van participatie in onderzoek en actie in Seks onder je 25e 2012 Diverse activiteiten droegen bij aan het creëren van betrokkenheid bij de verschillende partners. Hieronder in chronologische volgorde, van mei 2010 tot mei 2012, de belangrijkste stappen in het proces: 10 Fase 1: Wenseninventarisatie (mei 2010) Selectie van stakeholders. Op basis van de bestaande netwerken en met inbegrip van belanghebbenden die in het Participatief Onderzoek van 2005 waren betrokken, werd een grote, brede groep van stakeholders geselecteerd. Met deze partijen werd contact gezocht en nagegaan of ze betrokkenheid wilden bij het onderzoek. En er werden afspraken gemaakt voor de wenseninventarisatie. Wenseninventarisatie: Stakeholders zijn benaderd met een online vragenlijst met de items: welke onderwerpen en thema s zijn belangrijk om in de vragenlijst voor de jongeren te verwerken; over welke specifieke subgroepen jongeren zouden we meer te weten moeten komen; in welke mate wil men als stakeholder betrokken zijn (bijvoorbeeld geïnformeerd blijven, feedback geven op de vragenlijst voor de jongeren, deelname werkconferentie, opstellen actieplan aan de hand van de onderzoeksresultaten). Er zijn 142 stakeholders benaderd: 65 stakeholders hebben hun reactie gegeven, waarvan er 58 actief betrokken wilden zijn (bijlage I: Stakeholders wenseninventarisatie). Rapportage aan stakeholders. In een rapport zijn de resultaten van deze wenseninventarisatie teruggekoppeld aan de stakeholders.

11 Fase 2: Ontwikkeling van de vragenlijst (juni 2010 januari 2011) De vragenlijst van het in 2005 uitgevoerde onderzoek Seks onder je 25e diende als basis aangevuld met literatuuronderzoek en vragen of thema s die door 65 betrokken partijen/personen zijn aangedragen (zie bijlage 1). Om vergelijkingen te kunnen maken, werden veel vragen herhaald, maar ook nieuwe onderwerpen hebben een plek gekregen, bijvoorbeeld: eerste keer geslachtsgemeenschap verwacht of onverwacht; spijt na de eerste keer geslachtsgemeenschap; communicatie met sekspartner over seks, soa s, anticonceptie en condooms; geïnternaliseerde homofobie; attitudes ten aanzien van anticonceptiva. De aangegeven wensen ten aanzien van de vragenlijst door de stakeholders zijn waar mogelijk overgenomen. Enkele voorbeelden: vrijheid van partnerkeuze; aantal partners; motieven voor de eerste keer geslachtsgemeenschap; testgedrag na stoppen condoomgebruik; positieve gevoelens rondom seks; inschatting eigen effectiviteit in aangeven grenzen; ervaring met verschillende vormen van grensoverschrijding en de context daarvan; communicatie met ouders (frequentie, onderwerpen, behoefte) en wat weten ouders; zelfbenoeming t.o.v. seksuele oriëntatie; opvattingen over porno; strippen voor de webcam; alcohol en drugsgebruik in relatie tot seksuele risico s; gebruik aantal informatieve websites; met wie praten jongeren in geval van problemen; dubbele moraal onder jongeren voor meisjes en jongens. Feedback op vragenlijst. Een selectie van stakeholders gaf feedback op de conceptvragenlijst. Een taaladviesbureau ging na of de vragenlijst in begrijpelijke taal was geschreven. Voor praktijkonderwijsleerlingen werd een verkorte en versimpelde vragenlijst opgesteld. De vragenlijsten werden gepretest onder leerlingen en docenten. Bij de pretest werden leerlingen geobserveerd die de vragenlijst invulden, in gespreksgroepen kwamen thema s uit de vragenlijst aan de orde en werd nagegaan of de vragen juist werden geïnterpreteerd, met speciale aandacht voor taalgebruik. Communicatie naar stakeholders en anderen Nieuwsbrieven. Gedurende het project werd op een tweetal momenten een digitale nieuwsbrief verstuurd waarin stakeholders en andere geïnteresseerden op de hoogte gehouden werden van de stand van zaken van het onderzoek en de planning van de vervolgactiviteiten. 11

12 Website Om de betrokkenheid van stakeholders en andere geïnteresseerden te bevorderen werd een speciale website geopend. Op deze site vindt men informatie over achtergronden, werkwijze en stand van zaken en planning van dit participatieve actieonderzoek. Fase 3: Uitzetten vragenlijst (februari mei 2011) Jongeren tussen de 12 en 16 jaar werden via de scholen geworven. Jongeren tussen 17 tot 25 jaar via de Gemeentelijke Basis Administraties van gemeenten. Een representatieve steekproef van 63 scholen (waarvan 8 praktijkonderwijsscholen) en van 55 gemeenten werd getrokken. 27 GGD en werden per brief benaderd met het verzoek een rol te spelen bij het werven van scholen en gemeenten. Zestien GGD en namen de werving volledig op zich en acht GGD en ondersteunden de projectgroep bij het benaderen van gemeenten en scholen. Drie GGD en gaven aan geen rol te kunnen of willen spelen bij het uitzetten van de vragenlijst (bijlage II: Deelnemende GGD en). De participerende GGD en kregen uitgebreide instructies door middel van een informatiepakket. Drie GGD en hebben ervoor gekozen om binnen de eigen regio een extra groep jongeren te benaderen. Alle 55 benaderde gemeenten verleenden hun medewerking en stelden adressen uit de GBA beschikbaar om de jongeren te werven voor het onderzoek. De werving van de onderzoekspopulatie verliep moeizamer dan bij het Seks onder je 25e onderzoek in GGD en hebben minder capaciteit of stellen andere prioriteiten en voeren anders dan zes jaar geleden ook zelf meer onderzoek uit onder jongeren op scholen. Waar GGD en niet of slechts deels meededen, heeft Soa Aids Nederland de werving van scholen en gemeenten overgenomen. Het werven van scholen verliep aanvankelijk erg moeizaam. Voor scholen die niet mee wilden werken was de reden meestal tijdgebrek, soms ook doordat ze al eerder dat jaar aan een ander onderzoek van de GGD hadden meegewerkt. Een enkele keer werd een inhoudelijk reden gegeven ( wij vinden dergelijke vragen te persoonlijk en te intiem om ze als school te stellen of onze leerlingen zijn meer met hun lichamelijke conditie bezig dan met seksualiteit ). Vooral brugklasleerlingen vond men vaak nog te jong om met de thema s in de vragenlijst te confronteren. Omdat de werving aanvankelijk tegenviel, is de periode voor het verzamelen van de data met anderhalve maand verlengd. Extra inspanningen via bekende netwerken leverden de benodigde respons op. Uiteindelijk hebben vijftig scholen (waarvan zeven Praktijkonderwijsscholen) meegedaan. Alle wervingsinspanningen hebben geleid tot deelname van jongeren, representatief voor de populatie van jongeren van 12 tot 25 jaar in Nederland. Persaandacht voor het onderzoek. Bij de start van het onderzoek zijn regionale persberichten verstuurd. Ruim 40 nieuwswebsites en lokale dagbladen plaatsten een bericht over het onderzoek. 12

13 Fase 4: Analyse onderzoeksuitkomsten (juni december 2011) Bepalen analyse databestanden. Betrokken partijen en personen werd gevraagd naar wensen ten aanzien van te analyseren onderzoeksvragen. Door middel van een online vragenlijst hebben twintig betrokkenen hiervoor input geleverd. Syntaxen werden gedeeld met de regio s die de steekproef hebben opgehoogd, opdat zij hier gebruik van kunnen maken bij de uitvoering van de analyses. Fase 5: Implicaties onderzoeksresultaten bepalen/ontwikkelen actieplan (oktober 2011 april 2012) Interviews met stakeholders. Met elf stakeholders werden diepteinterviews gehouden (oktober november 2011) rond de onderwerpen: welke activiteiten op het gebied van het bestendigen en verbeteren van de seksuele gezondheid van jongeren vinden reeds plaats en wat zijn de speerpunten voor de komende jaren; wat zijn belemmeringen in het bestendigen en verbeteren van de seksuele gezondheid van jongeren; hoe is de samenwerking in het werkveld. Er zijn diepteinterviews gehouden met GGD Amsterdam, GGD RotterdamRijnmond, Pharos, Schorer, GGD ZuidLimburg, GGD Gelderland Midden, Movisie, een artsseksuoloog, RIVM, Soa Aids Nederland en Rutgers WPF. Als uitkomst werden de volgende speerpunten genoemd: nadruk op implementatie, de behoefte aan structureel overleg met het onderwijs en meer samenwerking tussen en binnen organisaties. Specifieke activiteiten van deze organisaties zijn opgenomen in Hoofdstuk 4. Werkconferentie. Op 24 januari 2012 werden de onderzoeksresultaten gepresenteerd aan een groep van ca. 120 stakeholders en geïnteresseerden. Dit gebeurde tijdens de werkconferentie Seks onder je 25e 2012 (bijlage III: Stakeholders werkconferentie). Volgend op de presentatie vond er een uitwisseling plaats in werkgroepen tussen stakeholders en andere geïnteresseerden. Bij de indeling van de werkgroepen werd gestreefd naar een mix van verschillende partijen in elke groep: onderzoekers, GGDmedewerkers, Sense, seksuologen en vertegenwoordigers van landelijk kenniscentra. Thema s van de werkgroepen waren: wat zijn op basis van de uitkomsten van het onderzoek gewenste behouden verbeterpunten? wat moet er de komende jaren worden opgepakt en wat zijn daarbij belemmeringen? In hoofdstuk 3 worden de behoud en verbeterpunten opgesomd. De meest genoemde punten staan bovenaan. De evaluatie van de werkconferentie onder 58 deelnemers over de manier waarop men wordt betrokken bij het onderzoek Seks onderje 25e en het ontwikkelen van het actieplan is als volgt gewaardeerd: goed: 57%, heel goed: 26%, voldoende: 15.5%, onvoldoende 1.5%. Het gemiddelde rapportcijfer voor de werkconferentie is:

14 De belangrijkste aandachtsgebieden voor actie 3.1 Behoudpunten Hoofdstuk 3 Hieronder worden de door stakeholders aangegeven behoudpunten genoemd. De punten die door de stakeholders het meest genoemd zijn, staan bovenaan. Condoomgebruik groot, vooral tijdens de eerste keer Het condoomgebruik in Nederland is groot in vergelijking met andere Westerse landen (Gabhainn et al., 2009). Bij de eerste keer geslachtsgemeenschap gebruikt bijna driekwart van de jongeren een condoom. Startleeftijd en verloop seksuele carrière stabiel Over het algemeen verloopt de seksuele ontwikkeling hetzelfde als tijdens het onderzoek in De meeste jongeren bouwen hun seksuele ervaring geleidelijk op. De leeftijd waarop de helft van de jongeren voor de eerste keer geslachtsgemeenschap heeft gehad is met 17,1 stabiel gebleven. Ook de leeftijd waarop jongeren voor het eerst geslachtsgemeenschap hebben, is hetzelfde gebleven. De toename van seksueel actieve jongeren op het voortgezet onderwijs die in 2005 ten opzichte van 1995 werd waargenomen, is gestabiliseerd. In zes jaar tijd zijn er nauwelijks wijzigingen in het percentage 12 tot 17jarigen dat ervaring heeft met verschillende vormen van seks. Openheid naar ouders Ouders zijn een belangrijke bron van informatie en worden betrokken in geval van problemen, met name de moeders. Vooral de 12 tot 14jarigen gaan bij problemen als eerste naar hun moeder. Onder de oudere leeftijdscategorieën komen vrienden of de partner op de eerste plaats, maar nog steeds snel gevolgd door de moeder. Zowel 14

15 jongens als meisjes geven vaak aan wel eens met de ouders over seksualiteit te praten. Deze gesprekken gaan vooral over verliefdheid en relaties en preventie van zwangerschappen en soa s. In veel mindere mate wordt er gesproken over wensen en grenzen. Ook geven veel jongeren aan dat hun ouders goed op de hoogte zijn van wat zij doen op relationeel en seksueel gebied. Anticonceptiegebruik hoog Het merendeel van de jongeren beschermt zich net als in 2005, de eerste keer goed tegen zwangerschap en soa. Bij 50 procent van de jongens en 58 procent van de meisjes wordt de pil (of een andere anticonceptiemethode) gebruikt bij de eerste keer. 34 procent van de jongens en 41 procent van de meisjes gebruikt beide methoden tegelijk (double Dutch). 13 procent van de jongens en 9 procent van de meisjes doet de eerste keer niets om zwangerschap te voorkomen. Bij geslachtsgemeenschap met de laatste partner werd door 78 procent van de jongens en 81 procent van de meisjes altijd iets gedaan om zwangerschap te voorkomen. Het gebruik van andere anticonceptiemethoden dan de pil of het condoom, zoals een spiraal of de NuvaRing, is iets toegenomen ten opzichte van Het gebruik van de morningafterpil is behoorlijk hoog: van de seksueel ervaren meisjes gebruikte 12 procent het afgelopen jaar een morningafter pil. 15

16 16

17 Eerder uit de kast komen Vergeleken met 2005 is er een kleine toename te zien in het aantal jongeren dat zegt evenveel, vooral of uitsluitend op seksegenoten te vallen. Onder jongeren van 12 tot 14 jaar is het percentage dat zegt te twijfelen iets afgenomen. De leeftijd waarop jongens voor het eerst vertellen dat ze (ook) op seksegenoten vallen is gedaald van 17,8 jaar naar 16,6 jaar. Bij lesbische meisjes is die verschuiving niet significant en ligt op 15,9 jaar. Laag aantal tienerzwangerschappen, ongewenste zwangerschappen en abortuscijfer Door het hoge anticonceptiegebruik blijft het aantal ongeplande zwangerschappen laag. Meisjes krijgen iets minder vaak te maken met een ongeplande zwangerschap dan in Van de jongeren van 12 tot 25 heeft 2,3 procent van de jongens en 1,7 procent van de meisjes het afgelopen jaar te maken gehad met een ongeplande zwangerschap. In de totale groep 15 tot en met 19jarigen uit het onderzoek zeggen 15 jongens (1,0 procent) en 12 meisjes (0,8 procent) dat ze kinderen hebben. (Ongeplande) zwangerschap en abortus komen nauwelijks voor onder jongeren van 12 tot en met 14 jaar. Zwangerschap, gepland en ongepland, komt relatief veel voor onder jongeren van 21 jaar en ouder. Daarnaast hebben laag opgeleide jongens en meisjes vaker te maken met (ongeplande) zwangerschap en abortus dan hun hoger opgeleide seksegenoten. Andere genoemde behoudpunten: Jongeren die relatief veel risico lopen op soa s en hiv laten zichzelf vaker testen. Van de homo en biseksuele jongens van 17 jaar en ouder liet 31 procent zich het afgelopen jaar testen, tegenover 14 procent van de heterojongens van deze leeftijd. Jongeren weten betrouwbare informatiekanalen te vinden (Sekswoordenboek en Jongeren stellen elkaar plezier geven voorop als gevraagd wordt naar de motivatie om seks te hebben. De morningafterpil is goed toegankelijk. Jongeren vinden goed hun weg naar soapoli en huisarts. 17

18 3.2 Verbeterpunten Hieronder worden de verbeterpunten opgesomd. De punten die door de stakeholders het meest genoemd zijn, staan bovenaan. Homonegativiteit Homonegativiteit is hoog onder jongeren. Vooral onder jongens, in de jongste leeftijdsgroepen, onder jongeren met een Turkse of Marokkaanse achtergrond, onder streng christelijke en islamitische jongeren en onder lager opgeleide jongeren. De hoge mate van homonegativiteit in de omgeving heeft zijn weerslag op homo en biseksuele jongeren. Vooral homo en biseksuele jongens staan vaak negatief tegenover de eigen seksuele oriëntatie. Dertig procent van de homo en biseksuele jongens zegt bijvoorbeeld dat ze liever geen homo zouden zijn en 22 procent zegt dat het niet fijn is om als homo te leven. Bij lesbische en biseksuele meisjes is dat respectievelijk 10 procent en 8 procent. Grensoverschrijding en weerbaarheid Ondanks het feit dat jongeren hun vaardigheden om grenzen aan te geven hoog inschatten, blijft de mate waarin grensoverschrijdend seksueel gedrag voorkomt onverminderd hoog, vooral bij meisjes en bij homo en biseksuele jongeren. Zeventien procent van de meisjes en 4 procent van de jongens geeft aan wel eens gedwongen te zijn om seksuele dingen te doen of toe te laten die ze eigenlijk niet willen. Onder jongeren van 17 jaar en ouder geldt dat voor 4 procent van de heteroseksuele jongens, 16 procent van de homo en biseksuele jongens, 21 procent van de heteroseksuele meisjes en 33 procent van de homo en biseksuele meisjes. Ruim 7 procent van de meisjes heeft wel eens geslachtsgemeenschap gehad tegen haar wil, tegenover bijna 2 18

19 procent van de jongens. Bij de eerste geslachtsgemeenschap werd 0,2 procent van de jongens en 3,3 procent van de meisjes gedwongen en 4,7 procent van de jongens en 13,5 procent van de meisjes overgehaald. Dat is vaker zo wanneer de ander meer dan 5 jaar ouder is en wanneer ze elkaar nog maar kort kennen en/of geen relatie hebben. Dertig procent van de jongens en 44 procent van de meisjes heeft wel eens iets gedaan op seksueel gebied waar ze achteraf spijt van hadden. Binnen deze groep geeft 32 procent van de jongens en 30 procent van de meisjes aan dat dit wel eens gebeurd is omdat ze te veel alcohol gedronken hadden en 8 procent van de jongens en 5 procent van de meisjes zegt dat dit regelmatig, vaak of altijd het geval was. Veel jongens en meisjes vinden het lastig om seks te weigeren als er alcohol in het spel is. Bovendien geeft 5 procent van de jongens en 7 procent van de meisjes aan dat iemand wel eens misbruik van hen heeft gemaakt toen ze alcohol of drugs hadden gebruikt en 4 procent van de jongens en 1 procent van de meisjes heeft dat laatste wel eens bij iemand anders gedaan. Alcohol en drugs zouden een rol kunnen spelen bij het voorkomen van grensoverschrijding, maar het kan ook zo zijn dat jongeren met ervaringen met grensoverschrijding eerder geneigd zijn om alcohol of drugs te gebruiken, of dat zowel seks onder invloed als grensoverschrijdende seks vaker voorkomen in een bepaalde context, bijvoorbeeld het uitgaansleven. Het onderzoek laat een samenhang zien, de aard van deze samenhang is echter nog onbekend. 19

20 Laag opgeleide jongeren lopen, net als in 2005, op allerlei aspecten van seksuele gezondheid meer risico dan hoog opgeleide jongeren. Ze doen gemiddeld eerder ervaring op met seks en hebben gemiddeld meer sekspartners. Van de 14 en 15jarige VMBOers heeft bijvoorbeeld 22 procent wel eens geslachtsgemeenschap gehad, tegenover 7 procent van de 14en 15 jarigen op havo en vwo. De kennis van seksualiteit, voortplanting, anticonceptie en soa s is bij laag opgeleide jongeren gebrekkiger dan bij hoog opgeleide jongeren. Laag opgeleide jongeren krijgen vaker te maken met een zwangerschap, zowel gepland als ongepland. En laag opgeleide jongens en meisjes maken vaker grensoverschrijding mee dan hoog opgeleide jongeren. Twintig procent van de laag opgeleide meisjes is wel eens gedwongen om iets te doen op seksueel gebied, tegenover 13 procent van de hoog opgeleide meisjes. Bij jongens is dat respectievelijk 6 procent en 3 procent. Daarnaast zeggen laag opgeleide jongens relatief vaak dat ze seksueel getinte contacten hebben op internet, bijvoorbeeld dat ze hun penis of billen laten zien voor de webcam, seksfoto s of filmpjes van zichzelf of anderen versturen of camseks hebben. Jonge starters Jonge starters zijn jongeren voor wie de eerste geslachtsgemeenschap voor het 14e jaar plaatsvindt. Deze kleine groep loopt bij seksuele contacten meer risico, vooral op grensoverschrijding, soa s en ongeplande zwangerschap. Van de meisjes voor wie de eerste keer met 13 jaar of eerder plaatsvindt, wordt 33 procent hiertoe overgehaald of gedwongen. Wanneer de eerste keer met 14 of 15 jaar plaatsvindt, daalt dit naar 20 procent en bij eerste keren met 16 of 17 jaar naar 13 procent. Jongens en meisjes van 12 tot en met 14 jaar zijn in seksuele interacties minder assertief en ze hebben minder controle en zelfvertrouwen dan oudere jongeren. Sociale druk speelt bij de jongste jongens een grotere rol. Ruim een derde van de jongens en een kwart van de meisjes gebruikte geen anticonceptie wanneer de eerste keer voor het 14e jaar plaatsvond. Bij de eerste geslachtsgemeenschap met 14 of 15 jaar daalt dat naar 11 procent van de jongens en 9 procent van de meisjes. Ook houdt de groep die reeds op jonge leeftijd seksueel actief is, de ouders minder goed op de hoogte over zijn doen en laten op seksueel gebied. Niet goed voorbereid eerste keer De eerste geslachtsgemeenschap komt voor veel jongeren (38 procent van de jongens en 31 procent van de meisjes) onverwacht. Slechts 15 procent van de jongens en 16 procent van de meisjes geeft aan dat ze wisten dat het die dag zou gebeuren. Wanneer de eerste geslachtsgemeenschap onverwacht komt, zijn jongeren hier vaak minder goed op voorbereid. Deze jongeren beschermen zich bijvoorbeeld minder goed tegen zwangerschap en soa s. Ook wordt de eerste keer vaker als vervelend omschreven wanneer deze onverwachts komt (door 7 procent van de jongens en 30 procent van de meisjes). Spijt van de eerste keer Meisjes beoordelen de eerste geslachtsgemeenschap aanzienlijk minder positief dan jongens. Tweeëntwintig procent van de meisjes zeggen dat ze achteraf eigenlijk nog even hadden willen wachten, tegenover 8 procent van de jongens. Ook zegt 23 pro 20

21 cent van de meisjes dat de eerste geslachtsgemeenschap vervelend was, bij jongens is dit 5 procent. Tenslotte had 29 procent van de meisjes in mindere of meerdere mate spijt van haar eerste geslachtsgemeenschap. Maar ook 16 procent van de jongens had spijt van de eerste keer. Rol school, waardering voorlichting op scholen is matig De meeste jongeren (92 procent van de jongens en 93 procent van de meisjes) zeggen dat ze op school informatie over seksualiteit en relaties hebben gekregen. Met name over anticonceptie, soa s en voortplanting. Andere thema s, zoals homoseksualiteit, het aangeven van wensen en grenzen, maagdelijkheid en seks in de media blijven veel vaker onderbelicht. Jongeren waarderen de informatie die ze op school kregen gemiddeld met een 6,6. Condoomgebruik binnen een relatie wordt niet lang volgehouden Tweeëntwintig procent van de jongens en 34 procent van de meisjes geeft aan dat ze aan het begin van de relatie met de laatste sekspartner condooms gebruikten, maar slechts 22 procent van deze jongeren volgt het advies om dit minstens drie maanden te doen. 31 procent gebruikt één tot vier weken condooms, 34 procent één tot drie maanden en 13 procent is al binnen een week gestopt. Bovendien geeft tweederde van deze jongeren aan dat ze zich bij het stoppen met condooms niet hebben laten testen op soa s en hiv. Kennisniveau De kennis van seksualiteit, voortplanting en soa s is op een aantal punten matig. Veertig procent van de jongeren weet bijvoorbeeld niet dat een meisje ook zwanger kan worden als een jongen bij geslachtsgemeenschap niet klaarkomt. 37 procent van de jongens en 29 procent van de meisjes denkt dat je soa s kunt voorkomen door jezelf goed te wassen na het vrijen. Deze percentages zijn iets hoger dan in Op een aantal punten zijn meisjes iets beter op de hoogte dan jongens. Ze weten vooral beter dan jongens dat er soa s zijn waar ze onvruchtbaar van kunnen worden en dat meisjes niet altijd bloeden bij de eerste geslachtsgemeenschap. Jongeren met een Surinaamse of Antilliaanse afkomst Jongens en meisjes met een Surinaamse achtergrond en meisjes met een Antilliaanse achtergrond gebruiken minder vaak de pil en/of een condoom bij de eerste geslachtsgemeenschap. Ook gebruiken meisjes met een Surinaamse of Antilliaanse achtergrond bij geslachtsgemeenschap met de laatste partner vaker geen anticonceptie. Surinaamse meisjes die ervaring hebben met geslachtsgemeenschap geven daarnaast relatief vaak aan dat ze bij de eerste keer werden overgehaald of gedwongen. Invloed van religie op opvattingen en gedrag Religie blijkt een bijzonder grote rol te spelen in seksueel gedrag en opvattingen. Op verschillende punten komen christelijke jongeren voor wie het geloof erg belangrijk is en islamitische jongeren sterk met elkaar overeen. Met vrijwel alle vormen van seks hebben zowel christelijke meisjes voor wie het geloof erg belangrijk is als islamitische meisjes van 12 tot en met 17 jaar minder ervaring dan niet of minder gelovige meisjes. 21

22 Bij jongens speelt geloof nauwelijks een rol als het om seksuele ervaring gaat. Laag opgeleide jongeren lopen, net als in 2005, op allerlei aspecten van seksuele maar islamitische jongens hebben wel veel vaker ervaring met betaalde seks. Zowel christelijke jongeren voor wie het geloof erg belangrijk is als islamitische jongens en meisjes rapporteren relatief veel negatieve gevoelens rondom seksualiteit, zoals gevoelens van schuld of schaamte of seks vies vinden. Christelijke jongeren voor wie het geloof erg belangrijk is, zeggen iets vaker dat ze bij hun eerste geslachtsgemeenschap werden overgehaald of gedwongen dan andere jongeren. Daarnaast gebruiken christelijke meisjes voor wie het geloof erg belangrijk is en islamitische jongens en meisjes vaker geen anticonceptie bij de eerste geslachtsgemeenschap en ook vaker niet altijd anticonceptie met de laatste partner. Het gebruik van de morningafterpil onder islamitische meisjes die seksueel actief zijn is bijzonder hoog: één op de drie meisjes uit deze groep slikte het afgelopen jaar een morningafterpil. islamitische jongens en meisjes praten minder vaak met hun ouders over seksualiteit en relaties. Deze jongens en meisjes hebben minder kennis van voortplanting, anticonceptie en soa dan niet gelovige of christelijke jongeren. Grote verschillen in beleving tussen jongens en meisjes Er zijn grote verschillen tussen jongens en meisjes in de seksuele beleving en op veel punten zijn meisjes hierbij in het nadeel. Meisjes maken vaker seksuele grensoverschrijding mee dan jongens en ze evalueren de eerste geslachtsgemeenschap beduidend minder positief. Meisjes hebben meer negatieve en minder positieve gevoelens over seks. En meisjes zijn minder positief over hun eigen lichaam. Vooral bij meisjes komen seksuele problemen vaak voor. Dertien procent van de meisjes met minstens enige seksuele ervaring ervaart problemen met opwinding en 11 procent heeft regelmatig of vaker pijn tijdens het vrijen. Een kwart van de meisjes heeft er regelmatig of altijd last van dat ze niet klaarkomt en 17 procent van de meisjes heeft er regelmatig of vaker last van dat ze geen zin heeft in seks. Bij jongens varieert het voorkomen van deze problemen tussen de 2 procent en 6 procent. Jongens komen wel vaker te snel klaar naar hun zin: 19 procent heeft dit regelmatig of vaker, tegenover 5 procent van de meisjes. Er is op seksueel gebied bijna geen groter verschil tussen jongens en meisjes te zien dan bij het bekijken van erotisch materiaal. Alle vormen van erotisch materiaal worden veel meer door jongens bekeken dan door meisjes. Er zijn er ook grote verschillen tussen jongens en meisjes te vinden in de houding ten aanzien van erotisch materiaal. Om te beginnen geven meisjes veel vaker dan jongens aan dat ze niet weten wat ze hiervan vinden, en daarnaast zijn meisjes het vaker eens met stellingen die een afkeer van porno reflecteren (porno is vies). Jongens zijn het juist vaker eens met stellingen die de leerzame of opwindende kanten van porno beschrijven. Driekwart van de jongens zegt bijvoorbeeld dat porno opwindend kan zijn, tegenover 42 procent van de meisjes. Daarnaast zegt één op de drie jongens dat je veel van porno kunt leren, tegenover 15 procent van de meisjes. 22

23 23

24 Activiteiten in de komende jaren 4. Activiteiten die de komende jaren (gaan) worden uitgevoerd Hoofdstuk 4 Stakeholders hebben aangegeven welke activiteiten zij zelf al doen of gaan doen op basis van de resultaten van Seks onder je 25e De voorbeelden hieronder zijn een greep uit alles wat er gebeurt of op stapel staat in het veld en is bedoeld om de dynamiek en diversiteit van activiteiten van de participerende stakeholders in beeld te brengen. Dit overzicht is dus niet compleet. Dat hebben we ook niet willen pretenderen. Niet alle GGD en hebben bijvoorbeeld input geleverd. We schetsen hier een aantal voorbeelden die algemene ontwikkelingen illustreren. Publieksinformatie en hulpverlening via Sense Sense.info is de landelijke jongerensite met betrouwbare informatie over relaties, seksuele problemen, seksuele gezondheid, prettige seks en dergelijke en de extra mogelijkheid om vragen te stellen per: telefoon, , chatbox, live chat en een afspraak te maken voor een (gratis) consult in de buurt. Sense.info wordt jaarlijks door jongeren bezocht. Een gebruikersonderzoek liet zien dat de jongeren Sense.info met gemiddeld een 8 waarderen. Sense en de sense spreekuren seksuele gezondheid voor jongeren tot 25 jaar blijft een belangrijke activiteit voor GGD en. Bij verschillende GGD en wordt geëxperimenteerd met spreekuren op locatie. De GGD Rotterdam Rijnmond heeft bijvoorbeeld een spreekuur op het aanbod voor ROC s. GGD Gelderland Midden heeft het project Lessons more ontwikkeld voor ROC s waar op locatie een spreekuur op indicatie deel van uitmaakt. Diverse GGD en voeren pr en promotie activiteiten om de bekendheid van Sense te vergroten, onder jongeren, maar ook onder intermediaire groepen als huisartsen, docenten, jongerenwerkers en apothekers. Sommige GGD en gaan of willen aan de slag met nieuwe consulttechnieken als chat en . Scholieren. com biedt de chatbox van Sense aan om het bereik van Sense te vergroten. Soa Aids Nederland en Rutgers WPF ontwikkelden in 2012 een mobiele versie van Sense.info. 24

25 Casa en andere centra seksuele gezondheid verzorgen Sense spreekuren of hebben een inloopspreekuur bij het JIP, een econsult en chat. Er zijn ook binnen de JGZ preventieve activiteiten waarin Sense wordt meegenomen in de seksuele voorlichting. Alle scholen die in het kader van maatwerkgesprekken worden bezocht door de JGZ verpleegkundige of arts van de GGD Hart voor Brabant ontvangen informatie (en voorlichting) over Sense. De informatie wordt uitgezet naar alle (vak) leerkrachten, mentoren en zorgcoördinatoren van de school. Het beeldmerk van Sense wordt op de website/het intranet van de school geplaatst. Ook de Centra Jeugd & Gezin, jongerenwerk en welzijn zijn belangrijke promotors van Sense. Zo worden op de sites van Centrum Jeugd en Gezin Tilburg en den Bosch, van het Jongerenwerk en welzijnswerk links geplaatst naar Sense. Tijdens alle contacten met stakeholders, netwerk en ketenpartners wordt de mogelijkheid tot het plaatsen van het beeldmerk Sense geagendeerd. Onderwijs Lespakketten: Ontwikkeling en implementatie Om een grote groep jongeren te bereiken met educatie op het terrein van seksuele gezondheid, hen adequaat te ondersteunen bij hun seksuele ontwikkeling, en zorg te dragen voor een veilig pedagogisch klimaat (bevorderen homoacceptatie en preventie seksuele intimidatie) is het onderwijs een belangrijke setting. In het onderwijs 25

26 wordt gebruik gemaakt van uiteenlopende lespakketten. Voorbeelden zijn Lang Leve de Liefde voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs (Soa Aids Nederland) en Relaties & Seksualiteit voor het basisonderwijs (Rutgers WPF) (dat met name in de Week van de Lentekriebels wordt gepromoot) en Marietje Kessel, een project voor het basisonderwijs gericht op de preventie van machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag ten opzichte van kinderen zowel door leeftijdgenoten als door volwassenen. Deze interventies worden in de meeste regio s gepromoot en ondersteund door de GGD. Sommige GGD en, zoals GGD Amsterdam, focussen op VMBO, praktijkonderwijs en basisonderwijs. Het VMBOlespakket Lang Leve de Liefde is geheel herzien en kan nu ook gebruikt worden in de onderbouw van HAVO en VWO. Er is nu ook een versie voor het praktijkonderwijs. Universiteit Maastricht heeft Lang Leve de Liefde voor Bovenbouw HAVO en VWO ontwikkeld. Bijna alle GGD en geven aan dat ze aan de slag gaan met de verspreiding en implementatie van de nieuwe versie van Lang Leve de Liefde voor onder en bovenbouw. Ze bieden scholen ondersteuning met training, scholing en advies, websites en de organisatie van ouderbijeenkomsten. Naast een basispakket Lang Leve de Liefde is er een aanvullende lesmodule Jij en de Media ontwikkeld door Rutgers WPF. Leerlingen leren kritischer en genuanceerder te kijken naar geseksualiseerde en geïdealiseerde beelden in de media en een onderscheid te maken tussen de verbeelde en de alledaagse werkelijkheid. Soa Aids Nederland en Rutgers WPF gaan (met financiering van ZonMw) in het najaar 2012 en het voorjaar 2013 een vijftal regionale bijeenkomsten organiseren om de lespakketten Lang Leve de Liefde en Relaties en Seksualiteit extra onder de aandacht te brengen bij (aankomende) docenten en leerkrachten. GGD Rotterdam Rijnmond ontwikkelt een databank met lessen over seksuele gezondheid voor ROC s met de naam: Lang Leve de Liefde MBO. Het Fiom ontwikkelt de lesmodule Zwanger en dan als aanvullend onderdeel bij het lespakket Lang Leve de Liefde met voorlichting over onbedoelde zwangerschap en tienerouderschap aan hoogrisicojongeren. GGD Amsterdam en Movisie gaan het door hen ontwikkelde lesprogramma Je Lijf, je Lief! implementeren. Dit lespakket heeft tot doel het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij leerlingen uit het praktijkonderwijs. De werkgroep Seksuele Gezondheid en Aids van het IFMS verzorgt gastlessen in het voortgezet en basisonderwijs met hun lespakketten het Voorspel en Tienerwijs. De LoveBuzz, een omgebouwde vrachtwagen, van Rutgers WPF gaat (met financiering van de Nationale Postcode Loterij) gedurende twee jaar on tour langs middelbare scholen. In de truck spelen brugklasleerlingen een interactieve game over liefde, relaties en seksualiteit waarbij ze zich leren verplaatsen in zes personages, seksualiteit bespreekbaar leren maken en respect leren krijgen voor diversiteit. De Lovebuzz voor brugklassers is een belangrijke opmaat voor Lang Leve de Liefde in het tweede leerjaar. Movisie implementeert de methodiek het vlaggensysteem. Dit is een samen met het Vlaams service en expertisecentrum voor seksuele gezondheid en Sensoa ontwikkelde methodiek om seksueel gezond én seksueel grensoverschrijdend gedrag van kinderen en jongeren te duiden en bij te sturen. Movisie gaat Benzies & Batchies implementeren; een theater en lesprogramma voor het VMBO gericht op preventie van grensoverschrijdend gedrag naar aanleiding van geseksualiseerde beelden in de media. 26

27 Gezonde School Diverse GGD en zetten de Gezonde School Methode in, een planmatige aanpak van (o.a. seksuele) gezondheidsbevordering waarbij thema s in participatief overleg met docenten, ouders en leerlingen worden geprioriteerd. Scholen in het basisonderwijs kunnen een themacertificaat Relaties & Seksualiteit krijgen als ze aan een aantal voorwaarden voldoen. Voor het MBO wordt een Handleiding Gezonde School gemaakt met aandacht voor het thema relaties en seksualiteit met een koppeling naar reeds ontwikkelde interventies. Ondersteuning en advisering onderwijs en opleidingen De website Rutgers WPF is een website met een overzicht van lesmaterialen en achtergrondinformatie voor basisonderwijs, voortgezet onderwijs, ROC/MBO, PABO en lerarenopleidingen. Om aankomende leerkrachten en docenten beter toe te rusten voor de onderwijspraktijk heeft Rutgers WPF voor de PABO s een modulair lespakket ontwikkeld over relationele en seksuele vorming Juf doet u ook aan seks en voor de lerarenopleidingen een lespakket onder de titel Over seks gesproken. Rutgers WPF ondersteunt de opleidingen bij de implementatie. Seksuele diversiteit en homoacceptatie. De Nederlandse Jeugd Raad biedt scholen gastlessen aan rond het project Open up. Open up richt zich op het vergroten van kennis over seksuele diversiteit en het creëren van een veilige omgeving waarin het onderwerp besproken kan worden. Ook het initiatief Gay Straight Alliances van het COC vindt haar weg naar het onderwijs. Een GayStraight Alliance, oftewel een GSA, is een groep waarin homohetero, lesbische en transgender leerlingen en docenten samenwerken aan een LHTBvriendelijke school met een tolerante sfeer. Het COC ontwikkelt trainingen en methodieken m.b.t. voorlichting over seksuele diversiteit, een website opgezet door COC Nederland, biedt holebijongeren de mogelijkheid elkaar te ontmoeten. In het najaar is het ministerie van OCW gestart met een pilot om de seksuele diversiteit en een veilige school te bevorderen in de bovenbouw van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 140 scholen doen mee aan de pilot. Hierbij wordt ook de effectiviteit van een geïntegreerde aanpak onderzocht aan de hand van een aantal meetmomenten. Movisie ondersteunt het LHBTemancipatiebeleid in de koplopergemeenten. 40 gemeenten hebben zich verbonden aan het ontwikkelen, dan wel implementeren van homoemancipatiebeleid op lokaal niveau gedurende de periode Hiernaast hebben Movisie en het COC in nauwe samenwerking met LHBTjongeren zelf een website ontwikkeld gericht op de vermindering van suïcidaal gedrag bij LHBTjongeren. Rutgers WPF en Soa Aids Nederland ondersteunen gemeenten middels de handreiking lokaal beleid seksuele gezondheid (zie verder onder gemeenten). Er is ook een aantal lokale initiatieven waarin beleid rond seksuele diversiteit expliciet aandacht krijgt. In opdracht van de Gemeenten Helmond en Eindhoven wordt een driejarig project gestart om seksuele diversiteit in het onderwijs bespreekbaar te maken. De pilot is gericht op de Nijmeegse aanpak SchoolsOut. De scholen zullen op vier pijlers (educatie, zichtbaarheid, beleid en regelgeving en zorgstructuur) een diversiteit aan activiteiten uitzetten voor zowel leerlingen als schoolpersoneel. 27

28 28

29 Vanwege het faillissement van Schorer voeren Soa Aids Nederland en Rutgers WPF op verzoek van RIVMCIB activiteiten uit ter bevordering van de seksuele gezondheid, inclusief weerbaarheid van LHBTjongeren, o.a. gericht op: 1 verbetering van de informatievoorziening voor LHBTjongeren op sense.info en de promotie van sense.info bij LHBTjongeren; 2 informatievoorziening en toeleiding naar Sense via (cultuurgebonden) community websites; 3 promotie van het (gezond) seksuele gedragsadvies voor jonge MSM (o.a. middels promotie van MantotMan onder jonge MSM); 4 het uitbreiden van de campagne Maak Seks Lekker Duidelijk met activiteiten specifiek gericht op de LHBTdoelgroep en het ontwikkelen van een weerbaarheidstool voor holebijongeren; 5 het ontwikkelen van een onderwijsmodule seksuele diversiteit; 6 opbouw van een actief landelijk/regionaal netwerk van gezondheidsorganisaties, Sense professionals en (jonge) holebigroepen; 7 het ontwikkelen van een nieuw strategisch meerjarenplan LHBT. De gemeente Utrecht werkt aan het verbeteren van acceptatie van LHBT op de Utrechtse scholen voor (speciaal) voortgezet onderwijs en de ROC s met hun project Het Utrechtse onderwijs is comingout. Doel van dit project is het verminderen van homonegativiteit onder leerlingen in de richting van een tolerantere houding en opstelling. Middelen die hiervoor ingezet worden zijn onder andere het sluiten van convenanten met schoolbesturen waarin schoolbesturen, directies en het personeel verklaren dat iedereen de integriteit van een ander respecteert met nadrukkelijk daarin seksuele diversiteit, bevordering van de Gay Straight Alliances op scholen, het bevorderen van een ketenaanpak met daarin samenwerking tussen scholen, GGD, huisarts en belangenorganisaties, training jongerenwerkers en de werkconferentie: Gewoon homo/ lesbienne zijn op school. Gemeenten Jeugd is een belangrijke prioriteitsgroep in het landelijk beleid van VWS. Iedere vier jaar maken gemeenten op basis van de VTV een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid. Zij volgen hierin de prioriteiten zoals deze zijn vastgesteld door de overheid ( Gezondheid Dichtbij ). Seksuele gezondheid en weerbaarheid van de jeugd kan hier onderdeel van uitmaken. GGD LimburgZuid ontwikkelt bijvoorbeeld een factsheet met onder andere de cijfers van de regionale ophoging van het landelijke onderzoek Seks onder je 25e, soacijfers van de poli en uit de abortuskliniek, met als doel gemeenten duidelijk te maken dat er acties nodig zijn om de seksuele gezondheid van bewoners te verbeteren. Rutgers WPF en Soa Aids Nederland hebben in 2010 in samenwerking met CGL een handreiking ontwikkeld: lokaal beleid seksuele gezondheid. In de handreiking worden feiten en cijfers aangedragen over seksuele gezondheid, de beleidscyclus toegelicht, de beleidspijlers benoemd voor lokale preventie en een overzicht gegeven van geschikte en of effectief bewezen interventies. Zij volgen een aantal gemeenten in hun beleid en dragen tips en handvatten aan voor beleidsmakers. Gemeenten maken ook vierjaarlijks een beleidsplan WMO. Hierin kan ook beleid rondom seksuele opvoeding worden vastgelegd waarbij ook de Centra Jeugd & Gezin een rol kunnen spelen. 29

30 Selectieve/doelgroepgerichte (preventie) activiteiten GGD en voeren soms ook preventieactiviteiten uit gericht op risicogroepen, zoals jongeren met een lage sociaaleconomische status (SES), jonge MSM/homojongens, jonge meisjes, jongeren van allochtone afkomst en tienermoeders. De Gezondheidsbus in Rotterdam heeft als een van de thema s seksuele gezondheid. In deze mobiele unit kan men zich laten testen op soa s. Voorlichting op locatie wordt ook uitgevoerd, bijvoorbeeld op ROC s, in buurthuizen, in jongerencentra, in vakantiebussen en op festivals. Ook verzorgen GGD en voorlichtingsactiviteiten. Sommige GGD en bieden soatesten op locatie aan, zoals de GGD en WestBrabant en Hart voor Brabant een zelfafname voor chlamydia op een ROClocatie gericht op studerende jongeren. In het werkgebied van de Zeebraregio zijn jaarlijks diverse zomerfestivals zoals de Dance Tours, de HBO Intro s en het Top festival. In de regio Eindhoven wordt Sense gepromoot via de Love Seat ; een bank in de vorm van rode lippen waarin jongeren gefotografeerd kunnen worden. Ondertussen krijgen ze informatie over Sense. Allochtone jongeren/tmsa jongeren Voor allochtone jongeren zijn verschillende subsites op communitywebsites ingericht met cultuursensitieve informatie. Zoals Geentaboes.marokko.media voor jongeren met een Marokkaanse achtergrond en Geentaboes.hababam.nl voor Turkse jongeren, (Rutgers WPF). Lovensex.kitatin.com is voor jongeren met een Antilliaanse achtergrond, ontwikkeld door Soa Aids Nederland. In het najaar gaat Liefde, seks en islam van Soa Aids Nederland op Maroc.nl online. Movisie richt zich op jongens met een Marokkaanse, Turkse en/of islamitische achtergrond in het project Peer2Peer Be a Man, met als uiteindelijk doel het bijdragen aan de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Be A Man! werkt met peer educators: jonge mannen met dezelfde culturele achtergrond als de doelgroep, die opgeleid zijn om de trainingen te geven. Rutgers WPF voert een kwalitatief onderzoek uit naar de seksuele levensloop van Nederlandse jongeren met een Surinaamse, Antilliaanse, en Marokkaanse en Turkse achtergrond. Het programma Gezondheid jeugd van Pharos richt zich op de verbetering van het bestaande zorg en preventieaanbod van kinderen met een migrantenachtergrond en kinderen uit gezinnen met lage sociaaleconomische status (SES), o.a. door het cultuursensitief maken van interventies en methodieken. Voor seksuele voorlichting aan nieuwkomers en asielzoekers gaan Pharos en Rutgers WPF Wijzer in de Liefde updaten. Pharos is betrokken bij een onderzoek naar de rol van etniciteit bij seksueel misbruik onder Nederlandse en nietwesterse jongeren in Nederland. Landelijke campagnes Soa Aids Nederland en Rutgers WPF voeren de online campagne Maak Seks Lekker Duidelijk uit, gericht op seksuele weerbaarheid: jongeren bewust maken van het belang om na te denken over de eigen grenzen en wensen op het gebied van seksualiteit en de wensen en grenzen van sekspartners te respecteren. Hiernaast voert Soa Aids Nederland via sociale media en in samenwerking met online communities activiteiten uit gericht op veilig vrijen. WE CAN Young is de landelijke campagne van Movisie met als doel dat jongeren respectvol met elkaar omgaan en zich bewust zijn van grenzen als het gaat om relaties en seks, met veel aandacht voor seksueel geweld. De campagne maakt deel uit van de wereldwijde campagne WE CAN end all violence against women. Dit is een 30