Themabijeenkomst kus Professionaliteit, professionalisering en professionele identiteit

Transcriptie

1 Themabijeenkomst kus Professionaliteit, professionalisering en professionele identiteit Na de kick-off in januari organiseerde het kennisplatform Utrecht Sociaal (kus) op 27 mei een eerste themabijeenkomst met het onderwerp Professionaliteit, professionalisering en professionele identiteit. Aanwezig waren mensen uit de regio Utrecht: gemeenten, welzijnssector, vrijwillige inzet en het onderwijs. Doel van de middag was om te komen tot verbinding, ontmoeting en samenwerking. De kern van de nieuwe professionaliteit Door de transformaties is er nieuwe professionaliteit in het sociaal domein nodig. Wat is de kern van de nieuwe professionaliteit? Wat betekent dit voor de beroepspraktijk en het onderwijs? Evelien Tonkens, hoogleraar Burgerschap en Humanisering van de Publieke Sector aan de Universiteit voor Humanistiek gaf een lezing over (De) professionalisering in de participatiesamenleving Aan het einde van haar presentatie deed zij een oproep aan professionals om hun stem te laten horen: Professionals moeten zich vrij voelen om te zeggen waar ze tegenaan lopen en gesterkt om te doen wat ze vinden dat ze moeten doen. Klik hier voor de presentatie van Evelien Tonkens Onderwerpen gesprekstafels Na haar boeiende presentatie schoven de aanwezigen aan bij verschillende gesprekstafels. Over en weer werd kennis gedeeld, informatie uitgewisseld en voorbeelden gegeven. Onderwerpen aan de tafels waren het Werken vanuit de leefwereld/ bereiken van de meest kwetsbaren, Werkalliantie; de relatie tussen professional en cliënt, Leren als team (in tijden van transformatie), Professionele ruimte, Vernieuwing van het onderwijs: Werkplekleren, Integraal werken, Netwerkversterkend werken, Bespreken van de ethische aspecten van je werk: Moreel beraad en Nieuwe professionaliteit gemeente (beleids)medewerkers in het sociaal domein. De gesprekstafels werden geleid door kennisinstellingen en welzijnsorganisaties. De onderwerpen van de tafels kwamen voort uit de uitkomsten van de eerste kus-bijeenkomst. 1

2 Analyse van de verslagen gesprekstafels Omdat de onderwerpen zeer divers zijn, zijn er meerdere mogelijkheden om een analyse te maken van het materiaal. Bij veel tafels is meer of minder expliciet gesproken over de basishouding van sociale professionals, referentiekaders om vanuit te werken, competenties waar professionals over zouden moeten beschikken enzovoort. Voor ons sprongen het thema professionele ruimte en samenspel in het oog. Hieronder beschrijven we per tafel wat over deze onderwerpen naar voren kwam. Aan het einde benoemen we de onderwerpen die expliciet zijn beschreven als onderwerpen waar nog verder over door moet worden gedacht. Professionele ruimte Het gebruik maken van professionele ruimte lijkt een belangrijke factor in het wel/niet slagen van de transformatie. Aan de verschillende tafels zijn aspecten benoemd van wat professionals nodig hebben om gebruik te maken van die ruimte. Hieronder een selectie. Gesprekstafel Professionele ruimte Er kan huiver bestaan bij beleidsmakers en ervaringsdeskundigen voor financiële professionele ruimte vanwege a) onrechtmatige herverdeling (geld komt niet terecht bij doelgroep waarvoor het bestemd is), b) aanzuigende werking (andere burgers willen dezelfde soort voorziening), c) willekeur. Uit het UvH onderzoek blijkt dat de mate waarin professionele ruimte wordt ervaren verschillend is - rond indicatiestelling is er veel bureaucratie - binnen uitvoering van het werk wordt een eigen invulling gegeven aan de beleidskaders. Er wordt gedaan wat men nodig acht. - Ook gaan professionals op zoek naar creatieve oplossingen - Soms heeft men het gevoel dat specialisten de professionele ruimte inperken Bij het invulling geven aan de professionele ruimte maken professionals gebruik van collegiaal overleg, intervisie en intercollegiale toetsing, als team normatieve kaders ontwikkelen, en derden (onafhankelijke cliëntondersteuner) laten meekijken. Tijdens het gesprek werd daar verslaglegging aan toegevoegd (niet als bureaucratisch instrument, maar voor eigen verantwoording en overdracht). Gesprekstafel Werken vanuit de leefwereld Om vanuit de leefwereld van een cliënt te werken is het nodig dat de professional tijd maakt om aanwezig te zijn en op zijn handen gaat zitten en aan te sluiten. Tijd om aanwezig te zijn is de ruimte die de professional moet nemen om op deze wijze te werken evenals de durf om los te laten, voorzichtig te zijn met oplossingen en los van alle procedures aan de gang te gaan. Gesprekstafel Integraal werken Werken vanuit een mensvisie of kader (bv positieve gezondheid of sociale gezondheid) is van belang om te kunnen kijken naar wat er in een situatie nodig is. Professionele ruimte is dan niet alleen van eigen discipline of organisatie gebruik maken, maar alle hulpbronnen in de leefomgeving (of daarbuiten) benutten. Lichte hulpvragen kunnen vaak binnen bewonersinitiatieven passen. Het ontbreken van dwarsverbanden tussen wetten/ financiële middelen kunnen een belemmering vormen om voor de beste oplossing te kiezen. 2

3 Gesprekstafel Beleidsmedewerkers van de gemeente in het sociale domein Hier viel de term realisatiemedewerker als nieuwe titel voor een gemeenteambtenaar: iemand die politiek, kennis, beleid en praktijk aan elkaar koppelt. Deze tijd vraagt om een ambtenaar in het sociale domein die contacten in netwerken kan onderhouden, opkomt voor de belangen van de gemeente, kan onderhandelen en kan aansluiten op bestaande dynamiek in de samenleving. Een generalistische/ integrale werker? Schotten tussen afdelingen kan de professionele ruimte inperken evenals het ontbreken van een link tussen de opstellers van richtlijnen en de gebruikers. Aan deze tafel werd opgemerkt dat bureaucratie niet alleen maar negatief hoeft te zijn, maar ook iets kan brengen. Het schept ook duidelijkheid. Bij te veel onzekerheid vallen professionals soms terug op bureaucratische instrumenten. Gesprekstafel Teamleren tijdens transformatie Hier kwam naar voren dat er bij de transformatie sprake is van een diepgaande (triple loop) vorm van leren. Het gaat hier om andere overtuigingen t.a.v. goede ondersteuning. Waarden moeten opnieuw met elkaar worden afgestemd. Bij de experimenten was er veel ruimte voor dit soort leren. Nu lijkt die ruimte veel minder of verdwenen. Niet alleen de voorlopers maar ook de huidige teams hebben ruimte nodig om gezamenlijk te leren om invulling te kunnen geven aan de professionele ruimte. Gesprekstafel Werkalliantie In het gesprek aan de tafel over de werkalliantie (in gedwongen kader) ging het over de ingeperkte ruimte van de cliënt en wat dat betekent voor de werkrelatie. Wat professionele ruimte in deze situaties betekent, is niet aan ter sprake gekomen. Wel werd opgemerkt dat reflectie (en dus ook ruimte voor reflectie) van essentieel belang is om het werk in het sociale domein goed te kunnen uitvoeren. Gesprekstafel Netwerkversterkend werken Professionals lijken eerder zorgzaamheid te betonen dan dat ze zelfredzaamheid bevorderen. De mogelijke oplossing zit in de nabijheid van het wijkteam, het ons kent ons. De wijk/buurtteams kennen, als het goed is, veel mensen in de buurt. Daarnaast werken teams veel met elkaar samen en weten ze veel van elkaar, waardoor ze elkaar kunnen aanvullen. Een deelnemer stelt dat als professionals zich terug gaan trekken, en daarbij niet de vrijwilligers gaan dwingen om in actie te komen, vrijwilligers en sociale netwerken vanzelf in het gat groeien dat de professionals achterlaten. Professionele ruimte is niet expliciet aan de orde gekomen. Samenwerking/samenspel Gesprekstafel Onderwijsvernieuwing Samenwerking tussen opleiding en praktijk is belangrijk. Hoe kan dit vorm krijgen? Hoe zou er samengewerkt kunnen worden met vrijwilligers/stagiaires? De ervaring is dat samenwerking wel of niet goed loopt door wederzijdse (te hoge) verwachtingen, of wel/geen goede matching. Bij betere samenwerking tussen de HU en werkveld kunnen beiden beter profiteren van elkaars netwerk. Gesprekstafel Integraal werken Het onderwerp integraal werken verwijst al naar het begrip samenwerken, samenhang, afstemming. Men vindt het belangrijk om met en van elkaar te leren als professionals om met elkaar een gemeenschappelijke taal en werkwijze te ontwikkelen. Een vraag die leeft is hoe je afstemming tussen hulpverlening en gezondheidszorg kunt realiseren en hoe je hierbij omgaat met informatie- 3

4 uitwisseling. Chemie tussen bewoners en professionals wordt als belangrijke voorwaarde gezien om de samenwerking te laten slagen. Gesprekstafel Beleidsmedewerkers gemeente in het sociale domein De bepalende en monitorende overheid maakt plaats voor een netwerkende overheid. De nieuwe ambtelijke professional moet o.a. contacten in het netwerk onderhouden. Uitwisseling tussen gemeente en professionals in de wijk wordt belangrijk gevonden. Een vraag is hoe samenwerking tussen verschillende domeinen binnen het ambtelijke apparaat efficiënter vormgegeven kunnen worden. Gesprekstafel Werken vanuit de leefwereld Vanuit de verschillende vertegenwoordigers van organisaties werd genoemd dat men op zoek is naar structurele samenwerking met andere organisaties, maar hoe vinden we elkaar? Hoe bereiken we elkaar? Presentiewerkers zijn makkelijk vindbaar omdat ze zich aanbieden in de leefwereld. In de systeemwereld moet je heel goed samenwerken, regels opheffen. Dat vraagt van de professional om goed aan te kunnen sluiten bij de ander. Kan de professional wel pretenderen alles zelf op te kunnen lossen? Er zijn structuurvragen zoals: wie neemt welke rol op zich? Hoe vinden professionals de aansluiting met kwetsbare groepen? Gesprekstafel Teamleren Bij een te hoge caseload blijven professionals op hun eigen eilandje werken waardoor er geen vernieuwing plaatsvindt wat betreft de werkwijze. Door als team een werkplan te maken kun je invloed uitoefenen op de taken die op iedereen afkomen. Samenwerking wordt belangrijk gevonden om een gezamenlijke taal te ontwikkelen en met elkaar te onderzoeken welke betekenis de verschillende woorden hebben. Als werksoort heb je taal nodig om je te legitimeren naar collega s en opdrachtgever. Vraag: hoe kunnen paramedici aansluiting vinden bij de hulpverlening, hoe weten ze elkaar te vinden? Ook samenwerking met vrijwilligers en ervaringsdeskundigen wordt als belangrijk aandachtspunt gezien. Gesprekstafel Professionele ruimte Hoe kan verticale en horizontale verantwoording op elkaar afgestemd worden? Er werd gesignaleerd dat er veel professionals in wijkteams zwemmen in het contact met cliënten. Gesprekstafel Werkalliantie Voor de werkalliantie is het van belang dat de professional ernaar streeft om met de cliënt een gezamenlijk doel te hebben. Om de relatie op te bouwen, is betrouwbaarheid van belang. Samen met de cliënt zijn belangen in kaart brengen. Bij de relatie met wijkteams komt de vraag naar voren of je als team toewerkt naar een team met een dikke poot specialisme of dat je vooral inzet op de samenwerking tussen gespecialiseerde zorg en wijkteams. Gesprekstafel Netwerkversterkend werken Men signaleert dat wijkteams veel met elkaar samenwerken en veel van elkaar weten, waardoor ze elkaar kunnen aanvullen. Een nieuwe laag als een Wijkteam zorgt ervoor dat zorg zoveel mogelijk informeel in de buurt geregeld kan worden. Succesfactoren voor netwerkversterkend werken kunnen zijn: denken vanuit 1 visie ( Hierbij moet goed worden nagedacht over de rol van de vrijwilliger en de rol van de professional) en communicatie tussen professional en vrijwilliger. Andere thema s die om aandacht vragen: - De waarde oriëntatie van de professional. Waar baseer ik mijn beroepsbeoefening op? - De lerende houding van de professional en met name het leren van en met elkaar 4

5 - Informatie uitwisseling: hoe goed te organiseren, met minimale inspanning en maximaal nut? - Het ontwikkelen van een gezamenlijke taal; waar is dit voor nodig? Aan welke voorwaarden moet deze voldoen? Wat is die taal precies? Mogelijke thema s voor vervolg: 1. Professionele ruimte: wat is dat precies? Iedereen heeft het er over maar het blijkt toch lastig om dit goed te beschrijven. Het bestaat uit meerdere dimensies en aspecten. Het begrip ruimte zou je ook kunnen toepassen op de individuele ruimte voor cliënten, ruimte voor vrijwilligers en ruimte voor eigen initiatief van burgers. 2. Samenspel tussen generalistische professionals uit de buurtteams en specialisten. Hoe geef je dat goed vorm? Hoe definieer je ieders inzet en verantwoordelijkheid? 3. Samenspel tussen professionals, vrijwilligers en burgerinitiatieven. Nadere precisering van ieders rol en bandbreedte is gewenst. Je kunt je verschillende samenwerkingsconfiguraties voorstellen. Samenwerking kan zowel als proces en als middel gezien worden om bepaalde doelstellingen te realiseren. Welke chemie werkt precies en waarom? 4. Hoe kan wetenschappelijk onderzoek (bijvoorbeeld het USBO onderzoek Verbindend vakmanschap, van Harmen Binnema e.a., of het UvH onderzoek van Thomas Kampen en Evelien Tonkens naar de waarde van nabijheid) in het sociaal domein worden vertaald naar concrete handvatten die bruikbaar zijn in de praktijk? 5. Hoe bereik en ondersteun je de meest kwetsbare groepen, zowel uit preventief als uit hulpverlenend oogpunt? Hoe verbind je hulpverlening, ondersteuning en participatie met elkaar? * Rond deze thema s zouden we Communities of Practice kunnen vormen met max. 15 deelnemers. Deze komen een aantal malen bij elkaar en leveren een concreet product op (bijv. een flyer, een publicatie, een beschrijving van een beloftevolle aanpak, een tool) 5