Pathogenen van de Japanse oester en hun impact op inheemse schelpdieren

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pathogenen van de Japanse oester en hun impact op inheemse schelpdieren"

Transcriptie

1 Pathogenen van de Japanse oester en hun impact op inheemse schelpdieren Themadag werkgroep exoten, 18 december 2014 Marc Engelsma 1, Olga Haenen 1 & Anouk Goedknegt 2 (1) CVI, (2) NIOZ

2 Inleiding De co-introductie van ziekteverwekkers met import van invasieve soorten is een bekend verschijnsel Noord Amerikaanse rivierkreeften zijn bijvoorbeeld dragers van de oömycete Aphanomyces astaci A. astaci is veroorzaker van kreeftenpest bij de inheemse Europese rivierkreeft Astacus astacus Sinds ca is de populatie inheemse rivierkreeften afgenomen en nagenoeg verdwenen A. astaci hyphen in kweek

3 Tilmans et al. (2014) J Invert Pathol Inleiding Recentelijk is Aphanomyces astaci ook in Nederland vastgesteld Daarmee (mede) oorzaak van het instorten van de populatie inheemse rivierkreeften

4

5 Inheemse platte oester Europese platte oester Ostrea edulis Inheemse oester soort in noordwest Europa Winter 1963 dramatisch voor de oesterpopulatie: voor de winter 120 miljoen, na de winter 4 miljoen Vanaf 1980 instorten populatie door parasitaire infecties

6 Invasie van de Japanse oester Japanse oester Crassostrea gigas Exoot; Oorspronkelijke verspreidingsgebied noordoost Azië: Japan, Korea, China In Nederland geïntroduceerd vanuit Brits Colombia (1964) en Japan (1966) als alternatief voor de afnemende platte oesters populatie In eerste jaren geen reproductie Vanaf 1975 reproductie in de Oosterschelde Bron: Achim Wehrmann / Senckenberg Research Institute

7 Bron Smaal et al De Japanse oester in de Oosterschelde Vanaf 1982 exponentiële toename Japanse oesters Tot 90% bedekking op droogvallende platen

8

9 De schelp als habitat Schelpen van oesters zijn een perfect habitat voor allerhande organismen Korringa (1951) beschrijft 134 macrobentische soorten op de platte oester

10

11 Invasieve soorten en parasieten Invasive species Native species Invasive parasites Native parasites Co-introduction Enemy release Spill-over effect Spill-back effect Dilution effect

12 Enemy release: Marteilioides chungmuensis In het oorspronkelijke verspreidingsgebied is de parasiet Marteilioides chungmuensis Marteilioides chungmuensis infecteert de oöcyten van de Japanse oester en heeft daarmee direct een impact op de voortplanting van de oester De parasiet is nooit buiten het oorspronkelijke verspreidingsgebied waargenomen

13 Invasieve soorten en parasieten Invasive species Native species Invasive parasites Native parasites Co-introduction Enemy release Spill-over effect Spill-back effect Dilution effect

14 Zomersterfte Japanse oester 2006 Nederland Zomer 2006: verhoogde sterfte van Japanse oesters in het Grevelingenmeer Primaire oorzaak sterfte: combinatie van langdurig hoge watertemperatuur, laag zuurstof gehalte. Maar... De bacterie Nocardia crassostreae kon worden geïsoleerd uit stervende oesters Eerste waarneming van deze bacterie in Europa (Engelsma et al. 2008) Data Hydro Meteo Centrum Zeeland

15 Co-introductie: Nocardia crassostreae Gastheer: Japanse oesters en platte oesters Bodem bacterie, opportunist, vaak secundair oorzaak van sterfte Oorspronkelijke beschreven in Japan (ca. 1945) en westkust Noord- Amerika (ca. 1960) Potentieel aanwezig in alle gebieden waar Japanse oesters worden gekweekt

16 Co-introductie: Nocardia crassostreae Nocardia crassostreae is genetisch zeer homogeen Sequentie ITS regio's van Japanse en Nederlandse stammen zijn identiek N. crassostreae prevalence Lake Grevelingen as detected by PCR Oct 2011 n weight (g) prevalence (%) adult juvenile

17 Invasieve soorten en parasieten Invasive species Native species Invasive parasites Native parasites Co-introduction Enemy release Spill-over effect Spill-back effect Dilution effect

18 Spill-over of Mytilicola orientalis Crassostrea gigas 2-50 % M.orientalis M.orientalis Mytilus edulis 3-53 % Cerastoderma edule 2-18 % Macoma balthica 6-7 %

19 Host specificity of Mytilicola spp. Crassostrea gigas Mytilus edulis Ostrea edulis Mytilus galloprovincialis Mytilus californianus Ostrea lurida Crepidula fornicata M.orientalis Mytilus crassestra Saxidomus giganteus Mytilus edulis Crassostrea gigas Mytilus galloprovincialis Ostrea edulis M.intestinalis Cerastoderma edule Paphia pullastra Protothaca staminea Macoma balthica Crepidula fornicata Tapes decussates Cerastoderma edule

20 Invasieve soorten en parasieten Invasive species Native species Invasive parasites Native parasites Co-introduction Enemy release Spill-over effect Spill-back effect Dilution effect

21 Spill-back: Ostracoblabe implexa Ostracoblabe complexa is een schimmel die in alle marine kalkstructuren kan groeien. De schimmel zorgt voor een verzwakking van de schelp Ostracoblabe implexa, shell boring fungus Polydora sp., Polychaete worms

22 % Ostracoblabe Spill-back: Ostracoblabe implexa Sinds 2000 sterke toename van Ostracoblabe complexa in de Oosterschelde en de Grevelingen Dit is gepaard met de toename in biomassa van Japanse oesters Synergistisch effect? Prevalence of Ostracoblabe sp. in O.edulis, Lake Grevelingen Spring Autumn

23 Opkomende ziekte: OsHV-1 µvar Oesterherpesvirus (OsHV-1) veroorzaakt sterfte in oesterlarven en broed van oesters. Algemeen voorkomend en met name een probleem in hatcheries Vanaf 2008 massale zomersterfte onder jonge Japanse oesters in Europa in samenhang met detectie van OsHV-1 µvar ; een nieuw genotype van OsHV-1 OsHV-1 µvar lijkt met name pathogeen voor broed en jonge Japanse oesters In Nederland in 2010 en 2011 monitoring

24 OsHV-1 µvar in Nederland Droogvallende platen Oosterschelde Oosterschelde locatie positief (%) typering O OsHV-1 µvar O2 2.6 OsHV-1 µvar O OsHV-1 µvar Oesterbroed ingevangen met collectoren Grevelingen Grevelingen locatie C. gigas sterfte (%) C. gigas positief (%) Geen sterfte platte oesters! typering GM81 12,2 10,4 OsHV-1 µvar GM94 5,2 0 Stampersplaat 46,4 1,5

25 Monitoring OsHV-1 µvar Verspreiding OsHV-1 µvar niet beperkt tot de oesterkweek gebieden Monitoring in 2012 in het Waddengebied ook aangetroffen op 3 van de 5 onderzochte locaties Gittenberger et al. J Fish Dis in press

26 Conclusies Pathogenen van de invasieve Japanse oester beïnvloeden inheemse soorten via verschillende scenario s: Co-introductie, Nocaradia crassostreae en spill-over, Mytilicola orientalis Maar ook spill-back, Ostracoblabe implexa En nieuw opkomende ziektes die specifiek effect hebben op de invasieve Japanse oester: OsHV-1 µvar

27 Dank! CVI Olga Haenen Ineke Roozenburg Michal Voorbergen-Laarman Betty van Gelderen Ad Bartelse Ralf Kok Rob Zwart IMARES Pauline Kamermans Ad van Gool Karin Troost Carola van Zweden Anneke van den Brink Ministrie EZ Gert-Jan van Veen Harry Heidekamp Bemanning Valk and Regulus NIOZ David Thieltges Anouk Goedknegt GiMARIS Arjan Gittenberger Tohoku University (Japan) Naoki Itoh Alterra Ivo Roessink Maurice Tilmans Charles University Prague Jiří Svoboda Agata Mrugała Adam Petrusek

28 Jan Steen

Wageningen IMARES. De rol van schelpdieronderzoek in een duurzame ontwikkeling van de Waddenzee. Pauline Kamermans

Wageningen IMARES. De rol van schelpdieronderzoek in een duurzame ontwikkeling van de Waddenzee. Pauline Kamermans De rol van schelpdieronderzoek in een duurzame ontwikkeling van de Waddenzee Pauline Kamermans is een samenwerkingsverband tussen Wageningen UR en TNO De rol van schelpdieronderzoek in een duurzame ontwikkeling

Nadere informatie

Oesterherpesvirus OsHV-1 μvar in de Waddenzee

Oesterherpesvirus OsHV-1 μvar in de Waddenzee Oesterherpesvirus OsHV-1 μvar in de Waddenzee In opdracht van de Producentenorganisatie van de Nederlandse Mosselcultuur A. Gittenberger M. Engelsma GiMaRIS rapport 2013_04 Oesterherpesvirus OsHV-1 μvar

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Uitheemse soorten die door menselijk handelen worden geïntroduceerd in nieuwe ecosystemen vormen een wereldwijde bedreiging voor natuurlijke levensgemeenschappen. Deze biologische invasies

Nadere informatie

Het mossel mysterie: identiteit, vorm en vestiging

Het mossel mysterie: identiteit, vorm en vestiging Het mossel mysterie: identiteit, vorm en vestiging Prof. Dr. Edmund Gittenberger & Dr. Arjan Gittenberger GiMaRIS Naturalis Biodiversity Center, Leiden Instituut Biologie, Universiteit Leiden Paard en

Nadere informatie

Profielwerkstuk Biologie De Japanse Oester

Profielwerkstuk Biologie De Japanse Oester Profielwerkstuk Biologie De Japanse Oester Profielwerkstuk door een scholier 12392 woorden 9 augustus 2011 5,7 17 keer beoordeeld Vak Biologie [Zie bijlage] De Japanse oester - Bedreiging of verrijking?

Nadere informatie

Themadag Exoten, 2 december

Themadag Exoten, 2 december OPENHEID maakt KWETSBAAR Rob Leewis NCB Naturalis OF BIOLOGISCHE WEERSTAND??? STEL JEZELF OPEN OP EN JE WORDT KWETSBAAR CONCLUSIE: DAT MOET JE DUS ALLEEN DOEN ALS JE STERK (WEERBAAR) BENT Themadag Werkgroep

Nadere informatie

Kwetsbaarheid van watertypen binnen de Nederlandse zoete en zoute wateren voor exoten

Kwetsbaarheid van watertypen binnen de Nederlandse zoete en zoute wateren voor exoten Kwetsbaarheid van watertypen binnen de Nederlandse zoete en zoute wateren voor exoten Arjan Gittenberger GiMaRIS Marine Research, Inventory, & Strategy solutions Stichting ANEMOON in samenwerking met TPS,

Nadere informatie

RSG MAGISTER ALVINUS. De Japanse oester. Bedreiging of verrijking? Anne Margot Stapert & Eline Fijlstra

RSG MAGISTER ALVINUS. De Japanse oester. Bedreiging of verrijking? Anne Margot Stapert & Eline Fijlstra RSG MAGISTER ALVINUS De Japanse oester Bedreiging of verrijking? Anne Margot Stapert & Eline Fijlstra 2010 De Japanse oester,oftewel Crassostrea gigasis, is een van de bekendste en beruchtste exoten in

Nadere informatie

Wageningen IMARES Risico inventarisatie schelpdier transporten

Wageningen IMARES Risico inventarisatie schelpdier transporten Wageningen IMARES Risico inventarisatie schelpdier transporten Edwin Foekema Themadag werkgroep exoten NecoV Wageningen, 13 december 2007 Project-team IMARES Yerseke: Jeroen Wijsman, Aad Smaal TNO-IMARES

Nadere informatie

Stichting Wageningen Research Centrum voor Visserijonderzoek (CVO)

Stichting Wageningen Research Centrum voor Visserijonderzoek (CVO) Stichting Wageningen Research Centrum voor Visserijonderzoek (CVO) Schelpdierbestanden in het Veerse meer en Grevelingenmeer in 2017 K. Troost, E.B.M. Brummelhuis, M. van Asch & J. van Zwol CVO rapport:

Nadere informatie

Themadag Werkgroep Exoten

Themadag Werkgroep Exoten Themadag Werkgroep Exoten 18 december 2014 Naturalis, Leiden De rol van parasieten en pathogenen bij de impact van exoten. Sommige exoten veroorzaken problemen in hun nieuwe omgeving, omdat ze door hun

Nadere informatie

Soort? Risico? Grijze eekhoorn Vector parapokkenvirus. Soort? Hammerheaded fruitbat Vector Ebola virus. Soort? Risico?

Soort? Risico? Grijze eekhoorn Vector parapokkenvirus. Soort? Hammerheaded fruitbat Vector Ebola virus. Soort? Risico? Hammerheaded fruitbat Vector Ebola virus Grijze eekhoorn Vector parapokkenvirus (Elke gelijkenis met bestaande personen berust op puur toeval ) Siberische grondeekhoorn Reservoir Borrelia burgdorferi Halsbandparkiet

Nadere informatie

Honingbijen als exotische soort. Honey bees, origin and distribution. Invasieve soort Varroa destructor: tijd voor een andere strategie

Honingbijen als exotische soort. Honey bees, origin and distribution. Invasieve soort Varroa destructor: tijd voor een andere strategie Invasieve soort Varroa destructor: tijd voor een andere strategie Tjeerd Blacquière Bijen@wur, Wageningen UR Symposium Bijengezondheid, Wageningen, 24 maart 18 Honey bees, origin and distribution Honingbijen

Nadere informatie

Amerikaanse oesterboorder Urosalpinx cinerea

Amerikaanse oesterboorder Urosalpinx cinerea Amerikaanse oesterboorder Urosalpinx cinerea Algemene opmerkingen: Noot 1: Naamgeving: Nomenclatuur WoRMS (http://www.marinespecies.org/) overgenomen. Noot 2: Een aantal maal komen exoten gerelateerde

Nadere informatie

Exoten in de Nederlandse kustwateren

Exoten in de Nederlandse kustwateren Arjan Gittenberger & Marjolein Rensing Exoten in de Nederlandse kustwateren Exoten zijn tegenwoordig niet meer weg te denken uit de Nederlandse natuur. Dit is ook het geval in onze mariene wateren waarbij

Nadere informatie

Henrice Jansen, 27 Januari, schelpdierconferentie

Henrice Jansen, 27 Januari, schelpdierconferentie Mosselkweek & Natuur KOMPRO Henrice Jansen, 27 Januari, schelpdierconferentie Aad Smaal, Pauline Kamermans, Karin Troost, Margriet v Asch, Marnix v Stralen, Jacob Capelle, Sander Glorius,..,.. Overzicht

Nadere informatie

Ministerie van EZ T.a.v. de heer Drs. R. Feringa Directeur N&B Postbus EK Den Haag. Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling &

Ministerie van EZ T.a.v. de heer Drs. R. Feringa Directeur N&B Postbus EK Den Haag. Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling & Ministerie van EZ T.a.v. de heer Drs. R. Feringa Directeur N&B Postbus 20401 2500 EK Den Haag Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling & Advies over de risico s in de oestersector op introductie

Nadere informatie

Pacific oysters in Dutch estuaries Troost, Karin

Pacific oysters in Dutch estuaries Troost, Karin Pacific oysters in Dutch estuaries Troost, Karin IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.

Nadere informatie

Noot 1: Naamgeving: Nomenclatuur WoRMS (http://www.marinespecies.org/) overgenomen.

Noot 1: Naamgeving: Nomenclatuur WoRMS (http://www.marinespecies.org/) overgenomen. Soortformulieren Mariene soorten Algemene opmerkingen: Noot 1: Naamgeving: Nomenclatuur WoRMS (http://www.marinespecies.org/) overgenomen. Noot 2: Een aantal maal komen exoten gerelateerde pathogenen en

Nadere informatie

Verslag van een geologische excursie naar Simonszand (oostelijke Waddenzee) op 21 september 2013.

Verslag van een geologische excursie naar Simonszand (oostelijke Waddenzee) op 21 september 2013. Verslag van een geologische excursie naar Simonszand (oostelijke Waddenzee) op 21 september 2013. Bert van der Valk 1 en Albert Oost 2 Met de Stichting Verdronken Geschiedenis is per ms Boschwad een bezoek

Nadere informatie

Voorschriften en beperkingen

Voorschriften en beperkingen > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag Jan Vette B.V. Korringaweg 47 4401 NT Yerseke Directie en Biodiversiteit Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401 2500 EK Den

Nadere informatie

De ontwikkeling van de Japanse oester in de Nederlandse Waddenzee: Situatie 2006

De ontwikkeling van de Japanse oester in de Nederlandse Waddenzee: Situatie 2006 De ontwikkeling van de Japanse oester in de Nederlandse Waddenzee: Situatie 26 Frouke Fey, Norbert Dankers, Andre Meijboom, Martin de Jong, Piet-Wim van Leeuwen, Elze Dijkman, Jenny Cremer pagina 2 van

Nadere informatie

Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen

Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen Exoten in mondiale waterwegen: oorzaken en gevolgen Rob Leuven i.s.m. Gerard van de Velde Rob Lenders Lezing Vissennetwerk 3 juni 2010 Instituut voor Water en Wetland Research Radboud Universiteit Nijmegen

Nadere informatie

Bacteriële visziekten, sinds 1986 in beeld bij CVI

Bacteriële visziekten, sinds 1986 in beeld bij CVI Bacteriële visziekten, sinds 1986 in beeld bij CVI Olga Haenen Hoofd NRL voor Vis-, Schaal- en Schelpdierziekten Inhoud Taken lab Bacteriologische visziekten Welke zijn belangrijk? Wat vonden wij? Diagnostiek

Nadere informatie

Kenniskring Oesterkweek

Kenniskring Oesterkweek schelpdieren Kenniskring Oesterkweek Door Arie van Duijn en Kees Taal, LEI Wageningen UR Vorig jaar zijn in de Nederlandse visserijsector een aantal kenniskringen van start gegaan. De leden van zo n kring

Nadere informatie

Amerikaanse kreeft Homarus americanus

Amerikaanse kreeft Homarus americanus Amerikaanse kreeft Homarus americanus Algemene opmerkingen: Noot 1: Naamgeving: Nomenclatuur WoRMS (http://www.marinespecies.org/) overgenomen. Noot 2: Een aantal maal komen exoten gerelateerde pathogenen

Nadere informatie

Toepassingsmogelijkheden van edna voor het opsporen van invasieve exoten. Jeroen van Delft & Jelger Herder Driebergen - Zeist, 14 juni 2017

Toepassingsmogelijkheden van edna voor het opsporen van invasieve exoten. Jeroen van Delft & Jelger Herder Driebergen - Zeist, 14 juni 2017 Toepassingsmogelijkheden van edna voor het opsporen van invasieve exoten Jeroen van Delft & Jelger Herder Driebergen - Zeist, 14 juni 2017 Wat is een exoot? Exoot = plant, dier, micro-organisme of schimmel

Nadere informatie

Algemene Criteria voor het Zeker Zeeuws Streekproduct

Algemene Criteria voor het Zeker Zeeuws Streekproduct Algemene Criteria voor het Zeker Zeeuws Streekproduct Om in aanmerking te komen voor certificering als Zeker Zeeuws Streekproduct en het mogen gebruiken van het Zeker Zeeuws beeldmerk, dient het product

Nadere informatie

BEGROEIING VAN STORTMATERIALEN ONDER WATER

BEGROEIING VAN STORTMATERIALEN ONDER WATER BEGROEIING VAN STORTMATERIALEN ONDER WATER Rob Leewis Foto s: Ron Offermans Arjan Gittenberger Joop Stalenburg Ouwerkerk 26 november 2014 ALS JE EEN VOORWERP IN HET WATER GOOIT, RAAKT HET (in principe)

Nadere informatie

titel Opbouw Vis, exoten en KRW Visexoten en achtergrond MWTL 2008 Visexoten in Nederland Oorzaken

titel Opbouw Vis, exoten en KRW Visexoten en achtergrond MWTL 2008 Visexoten in Nederland Oorzaken Opbouw Vis, exoten en KRW visexoten- achtergrond en ecologie KRW-maatlatten en visexoten andere exoten (rivierkreeften) en vis signalering nieuwe visexoten Themadag exoten en de KRW 10 dec 09 Willie van

Nadere informatie

P. Kamermans, E. Brummelhuis, J. Poelman, A. van Gool & K. Troost. Directie Visserij, afd. KBC t.a.v. Mr. A.H. IJlstra Postbus EK Den Haag

P. Kamermans, E. Brummelhuis, J. Poelman, A. van Gool & K. Troost. Directie Visserij, afd. KBC t.a.v. Mr. A.H. IJlstra Postbus EK Den Haag Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) BV Postbus 68 Postbus 77 1970 AB IJmuiden 4400 AB Yerseke Tel.: 0255 564646 Tel.: 0113 672300 Fax.: 0255 564644 Fax.: 0113 573477 Internet:postkamer@rivo.dlo.nl

Nadere informatie

6/4/2010. Beleidscyclus. Opzet van de presentatie. En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat uit: José Tom. Team Invasieve Exoten

6/4/2010. Beleidscyclus. Opzet van de presentatie. En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat uit: José Tom. Team Invasieve Exoten Opzet van de presentatie Beleidscontext Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het? Wiebe TIE bestaat uit: Biodiversiteitsverdrag (1992) (Convention

Nadere informatie

Opzet van de presentatie. Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting

Opzet van de presentatie. Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting Opzet van de presentatie Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat

Nadere informatie

Soortselectie en beoordeling mariene soorten ten behoeve van de EU Exotenverordening.

Soortselectie en beoordeling mariene soorten ten behoeve van de EU Exotenverordening. Soortselectie en beoordeling mariene soorten ten behoeve van de EU Exotenverordening. Resultaten en verslaglegging expertpanelbeoordeling van de soortengroep mariene soorten. Initieel product als onderdeel

Nadere informatie

Is de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren bereikt?

Is de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren bereikt? Is de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren bereikt? Pauline Kamermans, Wouter van Broekhoven, Luca van Duren, Sven Ihnken, Henrice Jansen, Jacco Kromkamp, Sairah Malkin, Tim Schellekens,

Nadere informatie

Kennis- en onderzoeksagenda voor de Nederlandse oestersector. A.C. Smaal, P. Kamermans & W.J. Strietman. IMARES Rapport C057/16

Kennis- en onderzoeksagenda voor de Nederlandse oestersector. A.C. Smaal, P. Kamermans & W.J. Strietman. IMARES Rapport C057/16 Kennis- en onderzoeksagenda voor de Nederlandse oestersector A.C. Smaal, P. Kamermans & W.J. Strietman IMARES Rapport C057/16 Kennis- en onderzoeksagenda voor de Nederlandse oestersector Auteur(s): A.C.

Nadere informatie

RAAK PRO Zilte Productie. Introductie. Project bijeenkomst 31 01 2014 NIEUWSBRIEF 2 JUNI 2014

RAAK PRO Zilte Productie. Introductie. Project bijeenkomst 31 01 2014 NIEUWSBRIEF 2 JUNI 2014 RAAK PRO Zilte Productie NIEUWSBRIEF 2 JUNI 2014 Introductie Het project RAAK PRO Zilte Productie is in september 2014 van start gegaan. O.a. door middel van nieuwsbrieven willen wij u op de hoogte houden

Nadere informatie

Bijlage 1 bij besluit DRZZ/ , d.d Inhoudelijke overwegingen Uitzaaien in Natura-2000 gebied Oosterschelde van uit Ierland en het

Bijlage 1 bij besluit DRZZ/ , d.d Inhoudelijke overwegingen Uitzaaien in Natura-2000 gebied Oosterschelde van uit Ierland en het Bijlage 1 bij besluit DRZZ/2009-2069, d.d. 22-06-2009 Inhoudelijke overwegingen Uitzaaien in Natura-2000 gebied Oosterschelde van uit Ierland en het Verenigd Koninkrijk geïmporteerde schelpdieren DE AANVRAAG

Nadere informatie

Blauwband als sluipmoordenaar.

Blauwband als sluipmoordenaar. Blauwband als sluipmoordenaar. Effect van overdracht parasiet op inheemse vissen Frank Spikmans RAVON 22 september 2016 Vissennetwerk Hasselt (B) Onderdeel van: Nederlands Expertisecentrum Exoten I.s.m.

Nadere informatie

IMARES Wageningen UR. Kokkelsterfte in de Oosterschelde, juni Rapportnummer C101/10 1 van 42

IMARES Wageningen UR. Kokkelsterfte in de Oosterschelde, juni Rapportnummer C101/10 1 van 42 Kokkelsterfte in de Oosterschelde, juni 2010 Anneke van den Brink 1, Karin Troost 1, Marc Engelsma 2, Tom Ysebaert 1 1 IMARES, 2 CVI Rapport C101/10 IMARES Wageningen UR (IMARES - institute for Marine

Nadere informatie

- B o o r s t a a t -

- B o o r s t a a t - - Boorstaat - N e d e r l a n d s I n s t i t u u t v o o r T o e g e p a s t e G e o w e t e n s c h a p p e n T N O B 4 9 A 1 0 7 7 NITG-Boornummer B49A1077 X-coordinaat 65717 Y-coordinaat 392724 Maaiveld

Nadere informatie

4.7 Exoten. Bram bij de Vaate, RIZA en Erwin Winter, RIVO

4.7 Exoten. Bram bij de Vaate, RIZA en Erwin Winter, RIVO .7 Bram bij de Vaate, RIZA (b.bdvaate@riza.rws.minvenw.nl) en Erwin Winter, RIVO (erwin.winter@wur.nl) Een aanzienlijk deel van de macrofauna op harde substraten bestaat uit exoten. Dat kan problemen opleveren

Nadere informatie

Openbaar register van Vergunninghoudende aquacultuurproductiebedrijven die weekdieren houden (oesters) (Artikel 6 van Richtlijn 2006/88/EG

Openbaar register van Vergunninghoudende aquacultuurproductiebedrijven die weekdieren houden (oesters) (Artikel 6 van Richtlijn 2006/88/EG Openbaar register van Vergunninghoudende aquacultuurproductiebedrijven die weekdieren houden (oesters) (Artikel 6 van Richtlijn 2006/88/EG geïmplementeerd in Artikel 2.2.1 van de Regeling Aquacultuur)

Nadere informatie

Diversiteit en eigenschappen van Legionella-bacteriën

Diversiteit en eigenschappen van Legionella-bacteriën Diversiteit en eigenschappen van Legionella-bacteriën Dick van der Kooij ISSO Congres, Nijkerk, 27 november 2014 Inhoud Inleiding Ontdekking van Legionella Incidentie van Legionnaires Disease (LD)/veteranenziekte

Nadere informatie

IMARES Wageningen UR. Fokkerij op ziekteresistentie van Japanse oesters. Pauline Kamermans 1, Marc Engelsma 2, Frank Peene 3 en Robbert Blonk 1

IMARES Wageningen UR. Fokkerij op ziekteresistentie van Japanse oesters. Pauline Kamermans 1, Marc Engelsma 2, Frank Peene 3 en Robbert Blonk 1 Fokkerij op ziekteresistentie van Japanse oesters Pauline Kamermans 1, Marc Engelsma 2, Frank Peene 3 en Robbert Blonk 1 Rapport C025.15 1 IMARES, 2 CVI, 3 Roem van Yerseke IMARES Wageningen UR (IMARES

Nadere informatie

Wageningen IMARES Rendement mosselkweek. Jeroen Wijsman

Wageningen IMARES Rendement mosselkweek. Jeroen Wijsman Wageningen IMARES Rendement mosselkweek Jeroen Wijsman Studiedag vrijdag 25 februari 2011 Medewerking Jacob Capelle, Ilse de Mesel, Johan Jol, Emiel Brummelhuis, Jack Perdon, Aad Smaal Marnix van Stralen

Nadere informatie

Legionella stand van zaken vanuit wetenschappelijk perspectief

Legionella stand van zaken vanuit wetenschappelijk perspectief 1 Legionella stand van zaken vanuit wetenschappelijk perspectief Frank Oesterholt KWR Watercycle Research Institute 2 Legionella algemeen Toename aantal legionellosegevallen Aantal geregistreerde gevallen

Nadere informatie

Monitoring Vectoren. Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren.

Monitoring Vectoren. Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren. Monitoring Vectoren Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren. Het Centrum Monitoring Vectoren (CMV) voert sinds 2010 in heel Nederland

Nadere informatie

Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier

Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Aantal soorten Inhoud presentatie Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Habitatgebruik & trendontwikkeling in de grote Actuele verspreiding & Ecologie Risico s voor inheemse

Nadere informatie

Nederlands Instituut voor Ecologie

Nederlands Instituut voor Ecologie Nederlands Instituut voor Ecologie VERSPREIDING VAN ABUNDANTE MACRO-ALGEN IN HET VEERSE MEER 2009 P.H. van Avesaath, A. Engelberts, O.J.A. van Hoesel & H. Hummel Monitor Taskforce Publication Series 2009-7

Nadere informatie

IMARES Wageningen UR. Risicobeeld oestertransporten in relatie tot mariene invasieve exoten. J.W.M. Wijsman, D. van den Ende Rapport C066/15

IMARES Wageningen UR. Risicobeeld oestertransporten in relatie tot mariene invasieve exoten. J.W.M. Wijsman, D. van den Ende Rapport C066/15 Risicobeeld oestertransporten in relatie tot mariene invasieve exoten J.W.M. Wijsman, D. van den Ende Rapport C066/15 IMARES Wageningen UR (IMARES - Institute for Marine Resources & Ecosystem Studies)

Nadere informatie

Factsheet oester. Inhoudsopgave. Jaap Vegter, Hanneke Punter. In opdracht van: Stichting Geïntegreerde Visserij

Factsheet oester. Inhoudsopgave. Jaap Vegter, Hanneke Punter. In opdracht van: Stichting Geïntegreerde Visserij Factsheet oester Jaap Vegter, Hanneke Punter In opdracht van: Stichting Geïntegreerde Visserij 01-01-2017 Inhoudsopgave 1 Soort 2 1.1 Naamgeving 2 1.2 Systematiek/Taxonomie 2 1.3 Uiterlijke kenmerken,

Nadere informatie

Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier

Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Plaag/risico analyses en habitatgebruik van exoten in de grote rivier Frank Spikmans RAVON I.s.m: Nils van Kessel - Natuurbalans Inhoud presentatie Exotische vissen in Nederland Habitatgebruik & trendontwikkeling

Nadere informatie

Amerikaanse vogelkers door evolutie ingehaald. Barbara Gravendeel & Menno 10 december 2016

Amerikaanse vogelkers door evolutie ingehaald. Barbara Gravendeel & Menno 10 december 2016 Amerikaanse vogelkers door evolutie ingehaald Barbara Gravendeel & Menno Schilthuizen @Florondag, 10 december 2016 Prunus serotina (Amerikaanse vogelkers) In 1630 geïntroduceerd, oorspronkelijk uit Noord

Nadere informatie

Omgaan met exoten. een controversiële en beladen discussie. Gerard Oostermeijer

Omgaan met exoten. een controversiële en beladen discussie. Gerard Oostermeijer Omgaan met exoten een controversiële en beladen discussie Gerard Oostermeijer Ecologische effecten van exoten Positief soortenrijkdom bloemenrijkdom grote hoeveelheden voedsel - nectar en stuifmeel voor

Nadere informatie

Astacicultuur. Commerciële teelt van rivierkreeften. door Thomas Abeel

Astacicultuur. Commerciële teelt van rivierkreeften. door Thomas Abeel Astacicultuur Commerciële teelt van rivierkreeften door Thomas Abeel Inhoud Inleiding Rivierkreeft op je bord? Productie van rivierkreeft Rode rivierkreeft Redclaw Europese rivierkreeft Onderzoek HUB-KAHO

Nadere informatie

edna als alternatief voor de Passieve Vismonitoring

edna als alternatief voor de Passieve Vismonitoring edna als alternatief voor de Passieve Vismonitoring De toepassing van de edna methode in stromend water Wouter Patberg - 9 april 2015 - Vissennetwerk Inleiding edna de edna methode in een notendop e staat

Nadere informatie

Essentaksterfte in Nederland

Essentaksterfte in Nederland Essentaksterfte in Nederland Op zoek naar een duurzame oplossing Jelle Hiemstra Nederlandse Boominfodag; Velp Van Hall Larenstein, 1 juni 2017 Inhoud Essentaksterfte Oplossing??? Onderzoek naar minder

Nadere informatie

30 jaar aan veranderingen in het Oosterschelde ecosysteem TOM YSEBAERT. Bouwen aan een Veerkrachtige Delta 1-2 juni 2017, Vlissingen

30 jaar aan veranderingen in het Oosterschelde ecosysteem TOM YSEBAERT. Bouwen aan een Veerkrachtige Delta 1-2 juni 2017, Vlissingen 30 jaar aan veranderingen in het Oosterschelde ecosysteem TOM YSEBAERT Bouwen aan een Veerkrachtige Delta 1-2 juni 2017, Vlissingen De Oosterschelde: een uniek gebied Zoute getijdennatuur (buiten- en binnendijks)

Nadere informatie

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl

Nadere informatie

OESTERKWEEKEXPERIMENTEN PERIODE 2010 T/M 2012

OESTERKWEEKEXPERIMENTEN PERIODE 2010 T/M 2012 2010 Nederlandse Oestervereniging/Kenniskring Oesterkweek OESTERKWEEKEXPERIMENTEN PERIODE 2010 T/M 2012 Inhoudsopgave 1. Systemen 3 Systeem 1 Oyster grow system 3 Systeem 2 Longlines 3 Systeem 3 Kweken

Nadere informatie

Stichting Wageningen Research Centrum voor Visserijonderzoek (CVO)

Stichting Wageningen Research Centrum voor Visserijonderzoek (CVO) Stichting Wageningen Research Centrum voor Visserijonderzoek (CVO) Herziene schatting van het kokkelbestand in de Waddenzee en Oosterschelde in het najaar van 2018 K. Troost & M. van Asch CVO rapport:

Nadere informatie

(Invasieve*) exoten wandeling Schothorst

(Invasieve*) exoten wandeling Schothorst (Invasieve*) exoten wandeling Schothorst Een exoot is een plant, dier of ander organisme dat van nature niet in Nederland voorkomt. Als een soort schadelijk is voor de natuur noemen we ze invasieve exoten.

Nadere informatie

Ontwikkeling van banken Japanse oesters (Crassostrea gigas) op droogvallende platen in de Waddenzee

Ontwikkeling van banken Japanse oesters (Crassostrea gigas) op droogvallende platen in de Waddenzee onderzoek en advies mariene ecologie, visserij en schepldierkweek Elkerzeeseweg 77 4322 NA Scharendijke tel./fax: 0111-671584 GSM: 06-44278294 e-mail: marinx@zeelandnet.nl RAPPORT 2012.101 Ontwikkeling

Nadere informatie

Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving in 2013

Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving in 2013 Het wegvangen van Pallas eekhoorns in Weert en omgeving in 2013 Periode mei-november V. Dijkstra Rapportnummer 2013.38 December 2013 Rapport van het bureau van de Zoogdiervereniging In opdracht van Ministerie

Nadere informatie

HET GEVECHT VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST

HET GEVECHT VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST HET GEVECHT VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST Allereerst zal ik uiteen zetten wie wij zijn en wat wij doen. Mijn naam is Huub Lacor, algemeen directeur van het familiebedrijf Roem van Yerseke. Mijn voorvaderen

Nadere informatie

Bedreigingen van aquatische biodiversiteit

Bedreigingen van aquatische biodiversiteit Workshop3: Biodiversiteit: basisproduct of luxegoed? Bedreigingen van aquatische biodiversiteit Steven Declerck Leuven Sustainable Earth Research center launch event Vrijdag 19 juni 2009 Aquatische biodiversiteit

Nadere informatie

Wat vertellen modellen ons over de kans op invasiesucces?

Wat vertellen modellen ons over de kans op invasiesucces? Wat vertellen modellen ons over de kans op invasiesucces? Patsy Haccou, Theoretische Biologie Themadag Risico-analyse en risicomanagement van exoten Rotterdam, 11 december 2008 1 Aspecten van invasie risico

Nadere informatie

De verspreiding en uitbreiding van de Japanse Oester in de Nederlandse Waddenzee

De verspreiding en uitbreiding van de Japanse Oester in de Nederlandse Waddenzee De verspreiding en uitbreiding van de Japanse Oester in de Nederlandse Waddenzee Dit project is uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van LNV, voor agentschap LASER, vestiging Dordrecht. Kenmerk nr.

Nadere informatie

Een oude Nederlander keert terug

Een oude Nederlander keert terug Een oude Nederlander keert terug De herintroductie van de platte oester in de Waddenzee Auteurs: Opdrachtgever: Begeleider: Wesley Fransen Iris Menger Felix Zundel Michiel Firet Peter Hofman Leeuwarden

Nadere informatie

Kokkels in Waddenzee en Zeeuwse Delta,

Kokkels in Waddenzee en Zeeuwse Delta, Indicator 2 juli 2015 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De natuurlijke dynamiek van het

Nadere informatie

Duurzame Schelpdiertransporten

Duurzame Schelpdiertransporten Duurzame Schelpdiertransporten J.W.M. Wijsman, I. De Mesel Rapport C067/09 Opdrachtgever: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid Directie Kennis Postbus 482 6710 BL Ede BAS code: BO-07-002-010

Nadere informatie

Kinkhoest niet onder controle.

Kinkhoest niet onder controle. Kinkhoest niet onder controle. Een overzicht van de epidemiologische situatie. 2 18 absoluut aantal meldingen 16 14 12 1 8 6 4 2 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 jaar 22 23 24 25 26

Nadere informatie

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Inleiding Nederland werkt, net als de andere Europese landen aan de Lissabon-doelstellingen van de EU om te komen tot een dynamische en concurrerende

Nadere informatie

Programma calamiteitenteam

Programma calamiteitenteam Programma calamiteitenteam 1. Welkom 2. Wanneer is er sprake van een calamiteit? 3. Oorzaken van calamiteiten; wat kun je aantreffen? 4. Welke vissoorten zijn het kwetsbaarst? 5. Karpersterfte 6. Vis redden,

Nadere informatie

Andre M eijboom - IMARES

Andre M eijboom - IMARES Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria Japanse oester De Japanse oester Crassostrea gigas of 'creuse' - door veel mensen aanzien ais een lekkernij - werd in

Nadere informatie

Bijlage 1 bij besluit DRZ/06/4101 d.d. 6 oktober 2006

Bijlage 1 bij besluit DRZ/06/4101 d.d. 6 oktober 2006 Bijlage 1 bij besluit DRZ/06/4101 d.d. 6 oktober 2006 HET UITZAAIEN IN DE OOSTERSCHELDE VAN MOSSELEN (MYTILUS SPP) EN PLATTE OESTERS (OSTREA EDULIS) AFKOMSTIG UIT DE IERSE EN KELTISCHE ZEE. INHOUDELIJKE

Nadere informatie

Sanitair Schelpdier Onderzoek 2015

Sanitair Schelpdier Onderzoek 2015 Sanitair Schelpdier Onderzoek 2015 Resultaten De Nederlandse productiegebieden voor levende tweekleppige weekdieren worden onderzocht op de aanwezigheid van E.coli (microbiologie), potentieel toxineproducerende

Nadere informatie

HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN R. Dekker & D. Waasdorp

HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN R. Dekker & D. Waasdorp HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 26 R. Dekker & D. Waasdorp Dit onderzoek zijn uitgevoerd in opdracht van Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en zee Koninklijk

Nadere informatie

Beweging van zeezoogdieren in de Noordzee

Beweging van zeezoogdieren in de Noordzee Beweging van zeezoogdieren in de Noordzee Geert Aarts In samenwerking met Sophie Brasseur, Roger Kirkwood, Peter Reijnders, Steve Geelhoed, Meike Scheidat en vele anderen... Waarom bewegen? Geert Aarts

Nadere informatie

Invasieve, uitheemse soorten. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag

Invasieve, uitheemse soorten. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag Invasieve, uitheemse soorten Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag 2017-02-03 Inhoud Inleiding Aanpak Wetgeving Uitvoering Inleiding exoten = invasieve, uitheemse soorten Invasieve,

Nadere informatie

Naar een Early Warning System voor de stierkikker in Nederland

Naar een Early Warning System voor de stierkikker in Nederland Naar een Early Warning System voor de stierkikker in Nederland Jeroen van Delft Wilbert Bosman Stichting RAVON Indeling Theorie inleiding problematiek de soort doel aanpak en verdeling hokken hygiëne Veld

Nadere informatie

Schelpdier import monitoring protocol

Schelpdier import monitoring protocol In opdracht van de Vereniging van Importeurs van Schelpdieren A. Gittenberger GiMaRIS rapport 2010.10d4 Ref. nr. GPR11_Draft04 Datum: juli 2010 Rapport nr.: GiMaRIS 2010.10d4 Referentie nr.: GPR11_Draft04

Nadere informatie

HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2008

HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2008 HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2008 R. Dekker Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Rijkswaterstaat Waterdienst Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek

Nadere informatie

HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2005

HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2005 NIOZ-RAPPORT 2006-2 HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2005 R. Dekker & D. Waasdorp 50 55 60 65 70 75 80 85 80 85 Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek

Nadere informatie

Overleving van MZI zaad: heeft krabben vangen zin?

Overleving van MZI zaad: heeft krabben vangen zin? Overleving van MZI zaad: heeft krabben vangen zin? Pauline Kamermans, Jack Perdon, Monique Blankendaal, Arnold Bakker, Liesbeth van der Vlies, Martin de Jong, Maarten van Hoppe Vraat door krabben MZI zaad

Nadere informatie

De Universele Verklaring tot Exoot

De Universele Verklaring tot Exoot De Universele Verklaring tot Exoot Roelf Pot P Waarom zo n verklaring? P Wat verklaren anderen? P Hoe verklaar ik de verschillen? P Voorstel Aanleiding P Behoefte aan uitspraak over sommige soorten: is

Nadere informatie

Situatie Maïswortelkever 2005

Situatie Maïswortelkever 2005 Situatie Maïswortelkever 2005 - Diabrotica virgifera virgifera - Plantenziektenkundige Dienst Wageningen December 2005 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Situatie maïswortelkever in Europa...4 Samengevat...

Nadere informatie

De nieuwe Aquacultuurrichtlijn: aangifteplichtige vis- schaal- en schelpdierziekten

De nieuwe Aquacultuurrichtlijn: aangifteplichtige vis- schaal- en schelpdierziekten De nieuwe Aquacultuurrichtlijn: aangifteplichtige vis- schaal- en schelpdierziekten Dr.ir. Olga Haenen & Dr.ir. Marc Engelsma Nationaal Referentie Laboratorium voor Vis- en Schelpdierziekten, CIDC-Lelystad

Nadere informatie

HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2007

HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2007 HET MACROZOOBENTHOS OP TWAALF RAAIEN IN DE WADDENZEE EN DE EEMS-DOLLARD IN 2007 R. Dekker & D. Waasdorp Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Rijkswaterstaat Waterdienst Koninklijk Nederlands Instituut

Nadere informatie

Essentaksterfte. Ontwikkelingen onderzoek en alternatieven. Jelle Hiemstra. Informatiebijeenkomst Groninger Bomenwacht; Zuidwolde, 18 oktober 2017

Essentaksterfte. Ontwikkelingen onderzoek en alternatieven. Jelle Hiemstra. Informatiebijeenkomst Groninger Bomenwacht; Zuidwolde, 18 oktober 2017 Essentaksterfte Ontwikkelingen onderzoek en alternatieven Jelle Hiemstra Informatiebijeenkomst Groninger Bomenwacht; Zuidwolde, 18 oktober 2017 Inhoud Essentaksterfte Oplossing??? Onderzoek naar minder

Nadere informatie

Ontwikkeling van schelpdierbestanden op de droogvallende platen van de Waddenzee

Ontwikkeling van schelpdierbestanden op de droogvallende platen van de Waddenzee Hoe staat het met de schelpdieren in de Waddenzee? Aan de hand van langjarige tijdreeksen geven we een overzicht van de ontwikkeling van Mossel (Mytilus edulis), Kokkel (Cerastoderma edule), Nonnetje (Macoma

Nadere informatie

IMARES Wageningen UR. Ecologische risico s lozing binnendijkse zoute aquacultuur op Oosterschelde. Pauline Kamermans & Ainhoa Blanco Rapport C032/15

IMARES Wageningen UR. Ecologische risico s lozing binnendijkse zoute aquacultuur op Oosterschelde. Pauline Kamermans & Ainhoa Blanco Rapport C032/15 Ecologische risico s lozing binnendijkse zoute aquacultuur op Oosterschelde Pauline Kamermans & Ainhoa Blanco Rapport C032/15 IMARES Wageningen UR (IMARES - Institute for Marine Resources & Ecosystem Studies)

Nadere informatie

Mariene virussen. Corina Brussaard NIOZ - Koninklijk Instituut voor Onderzoek der Zee & Universiteit van Amsterdam (UvA)

Mariene virussen. Corina Brussaard NIOZ - Koninklijk Instituut voor Onderzoek der Zee & Universiteit van Amsterdam (UvA) Mariene virussen Corina Brussaard NIOZ - Koninklijk Instituut voor Onderzoek der Zee & Universiteit van Amsterdam (UvA) Wat is een biologisch virus? 20-200 nm (miljoenste mm) diameter Bundeltje genetisch

Nadere informatie

Welkom en introductie

Welkom en introductie Welkom en introductie Blok 1 Mariene omgeving Martin Baptist (IMARES) Dag 4 Waddenzee Tropische gebieden Duurzaam werken op Zee Een wereldwijd uniek gebied Martin Baptist Wanneer hebben jullie in je

Nadere informatie

IMARES Exploitatie van Chinese Wolhandkrab in Nederland. Emil Kuijs

IMARES Exploitatie van Chinese Wolhandkrab in Nederland. Emil Kuijs Exploitatie van Chinese Wolhandkrab in Nederland Emil Kuijs Geschiedenis Introductie 197 Begin 193s Snelle colonisatie Plaag voor de visserij Schade aan rivier oevers e Eeuw Plagen in 19, 197, 1953, 195,

Nadere informatie

Exoten in zoetwater: vissen

Exoten in zoetwater: vissen Indicator 23 september 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aantal soorten vissen

Nadere informatie

Biotamonitoring door RWS

Biotamonitoring door RWS Biotamonitoring door RWS Andrea Houben RWS WVL RWS Monitoring MWTL waterkwantiteit Waterkwaliteit chemie, biologie en afval Bodemhoogte Projecten Waterkwaliteitsbewaking 2 14 February 2014 Water management

Nadere informatie

CRIMP, CSIRO Marine Research

CRIMP, CSIRO Marine Research Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria Japanse kelp CRIMP, CSIRO Marine Research Japanse kelp Undaria pinnatifida of wakame is een bruinwier afkomstig uit Noordoost-Azië

Nadere informatie

5 Relatie tussen het voorkomen van de bosmuis en de rosse woelmuis en de structuur en breedte van de verbinding

5 Relatie tussen het voorkomen van de bosmuis en de rosse woelmuis en de structuur en breedte van de verbinding 5 Relatie tussen het voorkomen van de bosmuis en de rosse woelmuis en de structuur en breedte van de verbinding 5.1 Inleiding Vanuit de praktijk komen veel vragen over de optimale breedte en structuur

Nadere informatie