Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier

Transcriptie

1 StadsOntwikkeling Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier De transformatie van een bedrijventerrein Maart 2012

2

3 Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier De transformatie van een bedrijventerrein Maart 2012

4 StadsOntwikkeling Colofon Opdrachtgever Wim Greijn Gebiedsmanager West, SO Projectmanagement Leen de Wit, Roeland Hop Projectmanagementbureau, SO Projectteam Marjolein Bracht, Eva de Graaf Arno van Rijssen, Karen Boelhouwer Ron Frusch Astrid Renne, Edwin Koster Paul Vreeken Robert Gijssen Bernadette Klein Douwel Maaike van Teeseling, José Adriaanse Pauline Terreehorst Huub Kloosterman Stedenbouw en Monumenten, SO Grondzaken, SO Stedenbouw en Monumenten, JZ SO Economische zaken, SO Strategie, SO Verkeer/vervoer, SO Culturele zaken, DMO Milieu en Duurzaamheid, SO Broedplaatsenbeleid, SO Indentiteitsontwikkeling, UrbanXchange Versiedatum: 5 Maart Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

5 Inhoudsopgave Inleiding 7 Aanleiding en Doel Ontwikkelingsvisie Naamgeving Leeswijzer DEEL 1 - Typering van het gebied Identiteit 35 Naar een sterke identiteit Thema s en waarden van Werkspoorkwartier Het verhaal Werkspoorkwartier Historie 11 Historie Huidige situatie 13 Huidige situatie Ruimtelijke analyse 16 Ruimtelijke structuur Groenstructuur Infrastructuur Erfafscheiding Beeldbepalende elementen DEEL 2 - Stedelijk kader en beleid Relevant beleid 24 Structuurvisie Bestemming Utrecht (2009) Voorontwerp bestemmingsplan Ontwikkelingsvisie NV Utrecht Dynamisch Stedelijk Masterplan Bereikbaarheid Kantoren Retail/PDV Leisure Multimodaal knooppunt Lage Weide Groenstructuurplan Milieuzonering DEEL 3 - Ontwikkelingspotentie Denkkader 30 Richting kiezen in onzekere tijden De stad straks Ontwikkelingspotentie 31 SWOT- analyse Marktpotentie Kansrijk als binnenstedelijk werklandschap en creatieve zone Positionering 34 Betekenis voor creatief Utrecht Betekenis voor economisch Utrecht DEEL 4 - Ontwikkelingstrategie Identiteitsconcept 42 Programmatisch concept 43 Functies en activiteiten Programmatisch concept Thema werklandschap Thema stadsgeoriënteerd Thema creatieve zone Beleving en sfeer Doelgroepen en gebruikers Ruimtelijk concept 48 Structuur versterken Open trekken Aantrekkelijk maken Strategische maatregelen Ontwikkelingsvisie vaststellen, omarmen en hanteren als toetsingskader voor initiatieven 2. Tijdens de verbouwing gaat de verkoop door 3. De positionering ten opzichte van Rotsoord 4. De tijd haar werk laten doen 5. Ruimtelijk planologisch 6. Toetsingscriteria initiatieven 7. De strategie uitvoeren samen met een coalitie van bedrijven in het gebied en stad 8. Branding 9. Tijdelijke evenementen 10. Een of twee hotspots actief faciliteren 11. Particulier opdrachtgeverschap 12. Actieplan openbare ruimte 13. Stadswerken 14. Verwerving 15. Lichte coördinatie 16. Financiën De eerste stappen 55 BIJLAGEN Achtergrondinformatie 59 Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

6 StadsOntwikkeling Keulsekade Werkspoorhaven 6 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

7 Inleiding Aanleiding en doel Het gebied Werkspoorkwartier is historisch gezien een bedrijventerrein in de periferie van de stad. De laatste jaren ligt het accent op stadsverzorgende bedrijven. Door de ontwikkeling van Leidsche Rijn is het gebied geografisch gezien centraler in de stad komen te liggen. De autobereikbaarheid is echter relatief minder geworden. Door beide ontwikkelingen is er veel dynamiek in het gebied en verschiet het momenteel van kleur. Naast grootschalige activiteiten (NUON, transport) en kleinschaliger bedrijfjes (garages, installatiebedrijven ed.) vestigen zich er steeds meer creatieve ondernemingen en stadsverzorgende bedrijven (Kidzcity, squash, architectenbureaus etc.). Vanaf 2020 zal het gebied Cartesiusdriehoek (ten zuidoosten van de Cartesiusweg) zeer waarschijnlijk transformeren naar woongebied. Ook dit zal invloed hebben op de ontwikkelingen in het gebied Werkspoorkwartier. Werkspoorkwartier wordt vaak genoemd als broedplaats voor creatieve industrie. Dit geldt ook voor Rotsoord en de Merwedekanaalzone. Diverse initiatiefnemers melden zich bij de gemeente met de vraag of zij zich (tijdelijk) kunnen vestigen in het gebied. De gemeente wordt door hen ook nadrukkelijk om haar visie en strategie gevraagd. Ontwikkelingsvisie Deze ontwikkelingsvisie heeft als doel de ontwikkelingspotentie van het gebied Werkspoorkwartier te verwoorden en de -gemeentelijke- strategie hiervoor te bepalen. Deze visie is in het najaar van 2011 verrijkt met de ideeën van betrokkenen in het gebied. Naamgeving Het gebied waarover deze ontwikkelingsvisie gaat, is bekend als industrieterrein Cartesiusweg. Dit roept echter verwarring op met Cartesiusdriehoek. In deze visie wordt dan ook de naam Werkspoorkwartier gebruikt. De naam zal later, in overleg met de bedrijvenvereniging, definitief moeten worden gekozen. Het Werkspoorkwartier ligt globaal tussen de sporen naar Amsterdam en Rotterdam, het Amsterdam Rijnkanaal en de Cartesiusweg in. Ten zuiden van het studiegebied ligt de Schepenbuurt, dat geen onderdeel vormt van deze ontwikkelingsvisie. Leeswijzer Dit boekje bevat de volgende elementen: De typering van het gebied Het stedelijk kader en beleid De ontwikkelingspotentie van Werkspoorkwartier Het verhaal Werkspoorkwartier De ontwikkelingsstrategie van Werkspoorkwartier Bijlagen met extra kaartmateriaal Voor de leesbaarheid zijn diverse kaarten in de bijlagen groter afgedrukt. WERKSPOORKWARTIER TOEKOMSTIG LEIDSCHE RIJN CENTRUM Ligging Werkspoorkwartier Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

8

9 DEEL 1 - Typering van het gebied

10 StadsOntwikkeling Luchtfoto gebied Werkspoorkwartier Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

11 Historie Historie Het gebied behoort van oudsher tot de voormalige stadsweide van Utrecht, een middeleeuwse ontginning die in de 15e eeuw werd opgedeeld in een Hoge en een Lage Weide. De grootste ingreep in het landschap was het graven van het Merwedekanaal eind 19e eeuw. Tussen het Merwedekanaal en de spoorwegen vestigde zich in 1913 de uit Amsterdam afkomstige fabriek Werkspoor (Werktuigen en Spoorwegmaterieel). In 1916 werd besloten om een gemeentelijk industrieterrein aan te leggen langs het Merwedekanaal. Men koos hiervoor het gebied tussen het Merwedekanaal en de Cartesiusweg. Het terrein had een gunstige ligging aan zowel het kanaal, als de spoorwegen. De aanleg bestond uit de verlegging van de Lage Weidsedijk (1920), het opspuiten en bouwrijp maken van het terrein, het graven van de industriehaven ( ) en het graven van een havenkom tussen de Tractieweg en de Nijverheidsweg. In 1926 werd de Peguscentrale in gebruik genomen. Het terrein van Werkspoor besloeg uiteindelijk een groot deel van het gebied en het had een eigen havenkom en diverse spoorverbindingen. Ondanks een goed begin stokte de ontwikkeling van het industriegebied al snel. De aansluiting op de spoor- en autowegen was niet zo goed als men gedacht had, zodat men te veel op watertransport was aangewezen. Aan beide zijde van de Industriehaven is bedrijvigheid gevestigd. Aan de zuidzijde is deze beperkt tot een smalle strook. Direct daarop aansluitend is een woonbuurt gebouwd, de Schepenbuurt. centraal in deze buurt ligt het Aakplein, dat de scheiding in bouwperiode aangeeft (ca en ca. 1950). Tussen 1936 en 1952 is het Amsterdam-Rijnkanaal gegraven ter vervanging van het Merwedekanaal. Dit kanaal bestaat hier uit het verbreedde Merwedekanaal. Tegelijkertijd werd het industriegebied uitgebreid aan de westkant van het nieuwe kanaal. De Cartesiusweg was onderdeel van de stedelijke rondweg, die voortkwam uit het Uitbreidingsplan van Berlage en Holsboer (1920). De bebouwing aan weerszijden dateerde voor het overgrote deel pas uit de jaren vijftig. Aan de westkant kwam een eenvoudige woonbebouwing, aan de oostzijde van de weg stonden spoorgerelateerde gebouwen, waaronder het monumentale Centraal Autobusherstel Bedrijf van architect Van Ravesteijn. De verhoging van het spoor in maakte dat de weg doodliep. Pas met het maken van een tunnel in het verlengde van de St. Josephlaan begin jaren zestig werd de Cartesiusweg daadwerkelijk opgenomen in de binnenring. Recentelijk is hier het station Zuilen geopend. In het gebied zijn nu nog diverse fragmenten van industrieel erfgoed, waaronder enkele restanten van het bedrijf Werkspoor, inclusief de bijbehorende havenkom. Ook zijn er twee monumentale bruggen. Werkspoor 1948 Cartesiusweg 1965 RET (Rubber En Theekisten) 1951 Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

12 StadsOntwikkeling Plangebied Cartesiusweg 12 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

13 Huidige situatie Momenteel is het gebied een gemengd bedrijventerrein van 60 ha. bruto. Na het vertrek van Werkspoor kende het terrein weinig belemmeringen voor inrichting en gebruik waardoor gaandeweg vanaf 1970 een grote diversiteit is ontstaan. Kenmerkend voor Cartesiusweg is de ongebruikelijke menging van allerlei traditionele bedrijven met stadsverzorgende diensten, kantoren, creatieve bedrijven, kunstateliers en vrijetijdsbestemmingen. Op het eerste gezicht oogt het gebied weinig uitnodigend door de overwegend laagwaardige inrichting met afrasteringen, povere gebouwen en versleten openbare ruimte. Achter die façade toont zich echter een interessant pallet aan contrasten. Het gebied is tegelijkertijd grootschalig en kleinschalig, mooi en lelijk, oud en nieuw, werk en vrije tijd, productie en consumptie, traditioneel en innovatief, ontoegankelijk en publieksgericht. Onmiskenbaar herbergt het gebied een aantal pareltjes in plekken en gebouwen. Vanzelfsprekend biedt het water een fraai decor: het Amsterdam-Rijnkanaal langs de Keulsekade, de Industriehaven en de kleine insteekhaven op de hoek Keulsekade-Tractieweg. Daarnaast bevindt zich in het gebied een aantal monumentale industriële panden waaronder de energiecentrale en een aantal gebouwen van Werkspoor. Water als decor: Industriehaven Functiekaart: Kleurrijk pallet Creatieve industrie Zakelijke dienstverlening Leisure Onderwijs & Maatschappelijk Kunsten Woningen Bedrijvigheid overig Toch is duidelijk dat Werkspoorkwartier geen eenheid uitstraalt. Zo bestaat er weinig samenhang tussen alle contrasten. Activiteiten vinden plaats binnen de gebouwen of kavels en daarmee zijn er weinig tot geen onderlinge interacties. Eventuele interessante activiteiten zijn nauwelijks zichtbaar en de ruimte tussen de gebouwen wordt niet benut. Hierdoor is vooral sprake van autonome wereldjes die zich op de kavels of in de gebouwen afspelen. Hoewel niet altijd zichtbaar zijn met name de grootschalige kavels schaars bebouwd. Er is daardoor een grote overmaat aan buitenruimte; voor parkeren, opslag of ongebruikt. De hekken en muren rondom de kavels geven niet alleen een kaal aangezicht maar zorgen ook voor een gebrek aan oriëntatie. Bezoekers kunnen bijvoorbeeld niet zien wat zich achter de hekken plaatsvindt. Dit wordt vergroot door een onduidelijkheid over voor- en achterkanten en een onlogische wegstructuur door het gebied. Het versterkt dat bezoekers het gebied niet kennen en niet kunnen duiden. In samenstelling is het bedrijventerrein onalledaags. Met name aan weerszijden van de Nijverheidsweg kent het gebied ruim bemeten kavels. Deze zijn voornamelijk in gebruik voor productie, recycling, opslag en transport. Voorts is de energiecentrale van NUON langs het kanaal een blikvanger. Stadswerken heeft er zijn afvalstations en zijn stadswerf. Vanouds zijn op het bedrijventerrein ook enkele kantoren gevestigd. Ook het forse gebouw van Eneco springt bij de entree in het oog. Het overige deel van Werkspoorkwartier bestaat uit kleinschalige bedrijven. Dit betreft een kleurrijk pallet dat uiteenloopt van autoreparaties, spuiterijen en steenhouwers tot muziekproducenten, webdesigners, squashcentrum en kinderdagverblijf. Op het terrein bevindt zich aan de industriehaven een gemeentelijke overslaglocatie. De Industriehaven is de enige locatie met een openbare loswal aan de binnenstadszijde van het Amsterdam Rijnkanaal Keulsekad ekade Haven weg Werksp oorhaven Schav erijs traat Nijve rheid heidsweg e Tract ieweg eweg Industriehaven Walse alsese rijstijst raat aata Gieti jzers zers traat at Vlampijpst raat aat Blikvanger: Nuon centrale Vlampijpstraat aat Functiekaart: kleurrijk pallet Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

14 StadsOntwikkeling 14 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

15 Amsterdam-Rijnkanaal en is daarmee een waardevolle haven. In het gebied staat langs de Keulsekade een aantal woningen in particulier eigendom en enkele bedrijfswoningen. Ook is langs de Cartesiusweg een rij woningen gebouwd. Ten zuiden van de industriehaven ligt een kleine woonwijk, de Schepenbuurt, maar deze valt buiten het feitelijke bedrijventerrein. Het gebied kent veel dynamiek van vertrekkende bedrijven en nieuwe vestigers. Momenteel staat er ook veel te koop en te huur. Opvallend is dat juist de grotere bedrijven Cartesiusweg verlaten (of dit overwegen voor de korte of lange termijn). Een belangrijke reden is dat het terrein min of meer ingesloten is geraakt binnen het stedelijke weefsel van Utrecht waardoor het gebied minder aantrekkelijk is geworden voor bedrijven met veel vrachtbewegingen. Hier tegenover staat een groei van kleinere bedrijfjes. Opmerkelijk is de toename van creatieve ondernemingen. Kenners uit het creatieve circuit weten het gebied steeds meer te waarderen als een afwijkende plek met tegendraadse kwaliteiten zoals lage huren, industriële panden, veel ruimte en grotere vrijheden op een binnenstedelijke locatie. Dit soort averechtse locaties zijn elders in Utrecht zeldzaam geworden. Ook andere kleinschalige bedrijven trekken hier naartoe vanwege dezelfde redenen. Inmiddels telt Werkspoorkwartier tussen 60 en 70 kleinere bedrijven in de zakelijke en maatschappelijke dienstverlening, creatieve industrie, kunsten en vrijetijdsbestedingen. Interessant is dat met het geleidelijke vertrek van grotere bedrijven ook de grootschaligheid afneemt. Vrijkomende fabriekspanden en hallen worden in gebruik genomen als verzamelgebouw voor meerdere gebruikers. De verwachting is dat dit in de komende jaren bij nog een aantal grotere panden zal gebeuren. Kleinschaligheid doet zijn intrede, al is dat nog niet zichtbaar buiten de gebouwen of de kavels. Met het verdwijnen van de traditionele gebruikers zal overigens ook de bijbehorende milieuhinder kunnen afnemen. De ontdekking van Werkspoorkwartier door kunstenaars, creatieve ondernemers en stadsverzorgende diensten heeft inmiddels ook de aandacht van investeerders getrokken. Projectontwikkelaar TCN heeft al een aantal jaren geleden zijn oog laten vallen op dit gebied. TCN heeft het project Transformator opgestart waar diverse creatieve bedrijven inmiddels een plek hebben gevonden. In meerderheid gaat het daarbij om bedrijven die aan de bovenkant van de creatieve sector zitten. TCN wil dit concept verder gaan verspreiden over de Cartesiusweg, waarbij de Industriehaven voor hen een interessante locatie is. Bij het grote publiek is Werkspoorkwartier als gebied relatief onbekend ondanks de binnenstedelijke locatie. Daar staat tegenover dat veel stedelingen toch hun weg er naar toe weten te vinden voor bezoek aan specifieke bestemmingen als All Inn squash en fitness, Kidzcity, het Fantaziehuis of het afvalscheidingstation. Ze komen daarbij weliswaar voor de functie en niet voor het gebied. Buiten de publieksaccommodaties valt hier weinig te beleven voor de Utrechter. Even zo goed laten die functies wel zien dat het publiek zich niet laat belemmeren door de schrale en rommelige aanblik BRENNERPAS ROYAL INVEST ROYAL INVEST NUON TCN 4. BRENNERPAS ENECO NUON NUON Dynamiek in het gebied KRUISWIJK (peildatum oktober 2010, complete lijst zie bijlagen) NUON Leegstaande panden en binnenkort in aanbod JONGENEEL Eigendomskaart Particulier eigendom Particulier eigendom - erfpacht Eigendom gemeente Dynamiek in gebied Eigendomskaart Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

16 StadsOntwikkeling Ruimtelijke analyse Nijverheidsweg as hoekverdraaiing kavelrichting Ruimtelijke structuur Er zijn op het terrein 3 deelgebieden te onderscheiden op basis van de bebouwingsstructuur. In de zone tussen het spoor en de Tractieweg is de maat en schaal van de bebouwing vrij klein. Bovendien is er per kavel een relatief groot deel bebouwd. De verkavelingsrichting is haaks op de weg en het spoor. Tussen de Tractieweg en de Nijverheidsweg worden de kavels groter, is er meer open ruimte, maar blijft de kavelrichting gericht op de Tractieweg. Aan de Nijverheidsweg zijn veel achterkanten van bedrijven. Er staan hier een tweetal zeer grote gebouwen, Eneco en Tractieweg 41. De driehoek die wordt begrensd door de Nijverheidsweg, het Amsterdam- Rijnkanaal en de Industriehaven, heeft een kavelrichting die wordt bepaald door het kanaal. De aansluiting van de kavels op de Nijverheidsweg is daardoor onder een hoek, er ontstaat restruimte. De energiecentrale domineert dit deel van het bedrijventerrein. Het is opvallend dat het gebied veel open ruimte kent, bijna geheel in privé-domein. De bouwhoogte is gemiddeld tot 9 m. Enkele gebouwen hebben een grotere bouwhoogte, met als uitschieter de NUON van 45 m hoog. Diversiteit in korrel en schaal gebouw en kavel Nijverheidsweg as hoekverdraaiing kavelrichting Relatie water niet optimaal Relatief veel open ruimte in gebied Nuon als XL gebouw en kavel Relatief veel open ruimte Relatie water niet optimaal, relatief veel open ruimte Diversiteit in korrel en schaal gebouw en kavel Verhouding bebouwd en onbebouwd terrein 16 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

17 Groenstructuur Er is geen heldere groenstructuur in het gebied. Het groen dat voorkomt is versnipperd en voegt weinig toe aan de kwaliteit van het gebied. Op onderdelen is er echter wel sprake van structureel groen. De bomenrij langs het Amsterdam Rijnkanaal is deels aanwezig, echter niet over de gehele lengte even sterk. In het groenstructuurplan is de oever van het kanaal opgenomen als wenselijke groene, recreatieve verbinding. Opvallend is het parkje achter de woningen aan de Cartesiusweg. Dit staat in contrast met het overwegend functioneel ingerichte bedrijfsterrein. Nijverheidsweg: versnipperd groen Langs de Nijverheidsweg is aan de noordoostzijde van de weg een oude watergang gelegen, een restant van de oorspronkelijke verkaveling. De watergang is in delen aanwezig en niet altijd zichtbaar. De Nijverheidsweg oogt groen, deels door de groene inrichting, groene resthoeken van de aangrenzende priveterreinen en door de bomen langs de weg. De bomenrij is evenwel niet continu. Langs de Tractieweg staan ook hier en daar bomen, maar van een doorlopende structuur is geen sprake. Tot slot bevindt zich parallel aan het spoor een groene strook. Dit groen is kwalitatief laagwaardig en draagt weinig bij aan de groenstructuur van het gebied. Heldere groenstructuur ontbreekt Structureel groen deels aanwezig Bomenrijen zijn niet continu Werkspoorhaven Groenstrook langs spoor Parkje achter woningen Cartesiusweg Keulsekade: bomenrij niet continu Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

18 StadsOntwikkeling Infrastructuur De hoofdontsluiting voor de auto is de aansluiting Cartesiusweg-Nijverheidsweg. Secundaire ontsluitingen zijn er nog vanaf de Amsterdamsestraatweg via de Julianaparklaan en de Demkaweg-Havenweg (zuidzijde). Gelet op de breedte van deze wegen zijn deze minder geschikt voor vrachtverkeer. De hoofdfietsroutes in het gebied zijn de routes via de Nijverheidsweg en de Keulsekade-Havenweg. Ook via de Julianaparklaan kan het gebied met de fiets bereikt worden. Aan de Cartesiusweg, net ten zuiden van station Zuilen, is nog een langzaam verkeers- (fiets en voetgangers)verbinding. De wens bestaat om de hoofdfietsroute langs het Amsterdam Rijnkanaal te maken. NS Nijverheidsweg geen functionele as Voetgangers kunnen het gebied bereiken via de aansluiting Cartesiusweg-Nijverheidsweg, via de langzaam verkeersverbinding net ten zuiden van het station Zuilen en de Julianaparklaan. Ook vanaf de zijde Amsterdam Rijnkanaal kan men het gebied te voet bereiken. Echter, langs deze wegen (Keulsekade en Havenweg) zijn geen trottoirs aanwezig. Onduidelijke verkeerstructuur: busknip Aan de rand van het gebied ligt Station Zuilen, onderdeel van spoorlijn Utrecht -Amsterdam. Er is één buslijn (lijn 4) die het gebied doorkruist via de route Nijverheidsweg-Tractieweg-Vlampijpstraat (of Walserijstraat)-Julianaparklaan. In de Walserijstraat zit een bussluis. Alleen van de Cartesiusweg zijn telgegevens bekend. Intensiteiten op de Cartesiusweg liggen tussen de en motorvoertuigen/etmaal (bron ALU). Onduidelijke verkeersstructuur Nijverheidsweg geen functionele as Entrees gebied fungeren niet als zodanig Gebied is onderdeel van hoofdfietsroute Station Zuilen Tractieweg Onduidelijke verkeersstructuur: hoofdontsluiting Nijverheidsweg buigt af 18 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

19 Erfafscheiding De kavels zijn zeer gesloten, afgeschermd met open en gesloten hekwerken al dan niet gecombineerd met een groene voet. Gevolg hiervan is dat grote delen ontoegankelijk zijn, waardoor de relatie met het Amsterdam Rijnkanaal en een informeel netwerk in het gebied ontbreekt. Binnen de gesloten kavels is de voor- en achterkant situatie soms onduidelijk. Open erfafscheiding Grote ontoegankelijke gebieden Informele routes ontbreken Hekwerken domineren gebied Betonnen erfafscheiding Erfafscheiding in combinatie met groen Gesloten erfafscheiding Grote ontoegankelijke gebieden: Nuon terrein Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

20 StadsOntwikkeling Landmark: Nuon-centrale en industriële brug 20 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

21 Beeldbepalende elementen Het gebied bevat een aantal beeldbepalende elementen, Nuon is één daarvan. Met name de hoge schoorsteenpijpen zijn overal zichtbaar in het gebied. De energiecentrale wordt vaak in samenhang gezien met de landmarks in de omgeving, waaronder de Nuon pijp aan de overzijde van het kanaal en de schoorsteen van Douwe Egberts. Het water is ook beeldbepalend voor het gebied. Het Amsterdam Rijnkanaal begrenst het gebied als grote ruimtelijke structuur. De havenkommen vormen de relatie met het water. De spoorbruggen over het kanaal begrenzen het Werkspoorkwartier en geven bijzondere panorama s van het bedrijventerrein. NUON Lage Weide Vanaf de Cartesiusweg gezien ligt het bedrijventerrein verscholen achter een huizenrij. De hoofdentree is wel aan de Cartesiusweg gelegen maar ook hier is er weinig zicht op het achterliggende gebied, op de schoorsteenpijpen van Nuon na. Daarnaast kent het gebied verschillende langzaamverkeer entrees en een onderdoorgang onder het spoor die wel toegankelijk is voor autoverkeer. Gemeentelijk monument (in procedure) Het terrein bevat twee (gemeentelijke) monumenten: de bruggen als onderdeel van de Keulsekade (over de Industriehaven en de Werkspoorhaven). Voor een vijftal gebouwen loopt een procedure aanvraag (gemeentelijk) monument. Dit betreft de energiecentrale, een betonnen loods langs het kanaal en een drietal oorspronkelijke werkspoorpanden: de machinefabriek, de energiecentrale aan de Tractieweg en het ontspanningsgebouw aan de Vlampijpstraat. Gebied bevat industriële pareltjes Nuon landmark van Werkspoorkwartier Water als decor (Amsterdam Rijnkanaal, Industriehaven, Werkspoorhaven) Water als decor: Industriehaven Landmark: Nuon-centrale Industiële brug bij Werkspoorhaven In procedure monumentenstatus: voormalige machinefabriek Werkspoor Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

22

23 DEEL 2 - Stedelijk kader en beleid

24 StadsOntwikkeling Relevant beleid Structuurvisie (2005) In de structuurvisie staat het gebied bij het ontwikkelingsbeeld 2015 aangeduid als bedrijventerrein. Voor de langere termijn, de gebiedsperspectief 2030, wordt aangegeven dat bedrijventerrein Cartesiusweg evtentueel in aanmerking komt voor transformatie met als directe aanleiding de ontwikkeling van de twee Ranstadspoorstations Zuilen en Majella, de aantrekkelijke ligging aan het ARK en de reservering van de verbinding tussen Lage Weide en de stad. Bestemming Utrecht (2009) In bestemming Utrecht staat het gebied Cartesiusweg omschreven als een gebied van vitalisering en gedeeltelijk stedelijke transformatie. Bestemming Utrecht legt de nadruk op het ontwikkelen van Utrecht als stad van kennis en cultuur. Voorontwerp bestemmingsplan In het voorontwerp bestemmingsplan is gekozen de bestemming zoveel mogelijk te respecteren. De voorziene verkleuring van het gebied is al in veel bestemmingen mogelijk. Indien dit niet het geval is, zal deze ontwikkelingsvisie worden gebruikt bij de keuze om al dan niet mee te werken aan bestemmingswijziging. Ontwikkelingsvisie NV Utrecht In het kader van de NV Utrecht is regionaal ruimtelijk beleid vastgesteld voor de periode tot Voor Utrecht wordt daarbij de in het Regionaal Structuurplan verankerde prioriteit voor de ontwikkeling van Leidsche Rijn en het Stationsgebied als de belangrijkste regionale ontwikkelingen bevestigd. Daarnaast wordt ingezet op de ontwikkeling van Rijnenburg en van een aantal woningbouwlocaties in het bestaand stedelijk gebied. In cijferopstelling onder het rapport is niet gerekend met de Cartesiusweg e.o. als woningbouwlocatie. Structuurvisie (2005) Bestemming Utrecht (2009) Concept voorontwerp bestemmingsplan Lage Weide, uitsnede Cartesiusweg 24 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

25 Dynamisch Stedelijk Masterplan Het Dynamisch Stedelijk Masterplan (DSM) is de agenda voor binnenstedelijk bouwen. Het is de eerste stap om de locaties in kaart te brengen die voor woningbouw in aanmerking komen. In het DSM wordt ook het verband gelegd met stedelijke ambities op bijvoorbeeld het gebied van verkeer, groen en wonen. Tot slot staat in het plan hoe gedacht wordt de locaties te gaan ontwikkelen. Daarbij is het goed te weten dat het een dynamisch plan is: de koers wordt aangegeven, maar wordt steeds aangepast aan de actualiteit. Dit sluit aan bij het feit dat het transformeren van de locaties vele jaren in beslag gaat nemen en met de laatste inzichten mee moet kunnen groeien. Het afgelopen jaar zijn met alle betrokkenen de ingrediënten verzameld voor het DSM. Dit is gedaan tijdens een excursie, een werkconferentie en een digitaal stadsdebat. Daarna is het Masterplan opgesteld. In de vergadering van 28 juni 2011 heeft de gemeenteraad het Masterplan vastgesteld. Het Werkspoorkwartier is geen onderdeel van het Dynamisch Stedelijk Masterplan geworden, in tegenstelling tot de Cartesiusdriehoek, waar op termijn een levendig woonmilieu in hoge dichtheid is voorzien. Bereikbaarheid In het Actieplan Luchtkwaliteit is de relatie geanalyseerd tussen luchtkwaliteit en automobiliteit. Dit noodzaakt tot het treffen van doorstromingsbeperkende maatregelen aan het Paardenveld en op termijn aan de westelijke verdeelring. Dit laatste met name omdat op de Pijperlaan, Haydnlaan en Lessinglaan en op de Josephlaan/Marnixlaan leefbaarheidsproblemen dreigen te ontstaan als gevolg van het aanbod aan autoverkeer. In het Collegeprogramma Groen, Open, Sociaal is aangegeven dat de ontsluiting aan de westkant van de stad dient te verlopen via een aantal aan te passen bestaande wegen, waaronder de NOUW2. Het gebied Cartesiusweg e.o. wordt in hoofdzaak op het rijkswegennet aangesloten via de route NOUW2/Hogeweidebrug/Vleutense Weg/Westelijke Verdeelring en via de NRU/Westelijke Verdeelring. Bij het ontwikkelen van het gebied Cartesiusweg e.o. dient daarom voorkomen te worden dat als gevolg van die ontwikkeling de automobiliteit op de westelijke verdeelring fors toeneemt. Momenteel doorloopt het opgestelde Ambitiedocument en de voorkeursvariant Utrecht West de besluitvormingsprocedure. Kantoren Op regionaal BRU niveau zijn afspraken gemaakt ten aanzien van de ontwikkeling van nieuwe kantoren. In dit kader is vastgelegd op welke locaties en hoeveel m2 kantoren mogen worden gerealiseerd. Binnen Utrecht zijn dat de locaties Stationsgebied, Papendorp en Leidsche Rijn Centrum. Buiten deze locaties mogen geen nieuwe kantoren worden ontwikkeld. Eén en ander is tevens vastgelegd in het Utrechtse Ontwikkelingskader Kantoren. Achtergrond hiervan is dat de drie prioritaire kantoorlocaties de grootste marktpotentie hebben en dat de (her)ontwikkeling van die gebieden staat of valt met de realisatie van de toegewezen kantoormeters. Indien het College besluit af te wijken van haar beleid door elders nieuwe kantoorontwikkeling toe te staan dan zal aan het BRU een afdracht moeten plaatsvinden van 175,- per m2. Eind 2011 is de Kantorenstrategie 2011 door het College vastgesteld. De veranderingen op de kantorenmarkt, economische crisis en de introductie van het nieuwe werken leiden tot een dalende vraag naar kantoorruimte. Utrecht reageert met deze kantorenstratgie op de veranderingen op de kantorenmarkt door keuzes te maken in nieuwbouwontwikkelingen en maatregelen te nemen om de leegstand aan te pakken. Voor het Werkspoorkwartier betekent dit dat geen solitaire kantoren mag worden gerealiseerd. Retail/PDV Ook voor de ontwikkeling van nieuwe retail en andere stadsverzorgende detailhandel is een beperkt aantal locaties in de stad aangewezen, te weten het Stationsgebied en Leidsche Rijn Centrum en in mindere mate de grootwinkelcentra Overvecht en Kanaleneiland. Leisure in Werkspoorkwartier De ontwikkeling van perifere detailhandelsvestiging (PDV) is in principe voorbehouden aan The Wall en de Woonboulevard. Daarnaast wordt op de bedrijventerreinen Overvecht (vastgesteld BP)en Lage weide (VOBP) enige ruimte geboden voor PDV. In het kader van de procedure van het Bestemmingsplan Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

26 StadsOntwikkeling Gezoneerd industrieterrein Lage Weide Geluidscontouren bedrijven november 2010 Hindercontouren bedrijven categorie m bedrijven categorie m Gasvulpunt/opslagtank m Milieuzonering: hindercontouren bedrijven binnen plangebied Milieuzonering: geluidscontouren spoor 26 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

27 Lage Weide/Cartesiusweg is voor Cartesiusweg de insteek om volumineuze detailhandel/pdv uit te sluiten. Wel wordt ruimte geboden aan productiegeliëerde detailhandel tot een maximum van 250 m2. Dit biedt bijvoorbeeld mogelijkheden om ruimte te bieden aan ateliers in combinatie met een kleine verkoopruimte wat in lijn is met de insteek om het terrein langzamerhand te transformeren naar een stadsverzorgend creatief terrein. Leisure In 2010 is in opdracht van Economische Zaken de adviesnota leisure opgesteld. Daarin is ook bekeken welke bedrijventerreinen mogelijk geschikt zijn voor leisure. Vooral vanwege de gunstige huur- en koopprijzen zijn bedrijventerreinen aantrekkelijk voor de leisuremarkt. In het gebied zijn Kidzcity en de Central Studio s gevestigd. Wat betreft verdere leisure-invulling leent Werkspoorkwartier zich vooral voor doelgerichte functies (specialty) voor nichemarkten en/of fijnproevers. Hierbij wordt gedacht aan voorzieningen die aansluiten bij de geambieerde ontwikkeling tot terrein voor de creatieve sector (bijv. een Granville Island Vancouver) achtige broedplaatsontwikkeling waarin ruimte wordt geboden aan innovaties en beginnende kunstenaars/creatieven op gebied van theater, games, kunst (galeries, ateliers, studio s, en dergelijke) Multimodaal knooppunt Lage Weide Voor het centrale deel van Lage Weide, rondom de havens, wordt een studie verricht om de kansen voor het versterken van het multimodale karakter van het bedrijventerrein zo optimaal mogelijk te kunnen benutten. De kern van het multimodale deel ligt op het industrieterrein Lage Weide, rondom de binnenhavens. Ook de nabijheid van een spoorweg en de A2 zijn van belang voor Lage Weide als multimodaal knooppunt. De industriehaven speelt echter ook een rol in de multimodale doelstelling vanwege de openbare loswal die daar ligt. De rol en positie van deze openbare loswal is onderdeel van de studie. Naast de openbare functie wordt de haven gebruikt door Van Vliet en als wachtplaats voor de schepen die elders in de haven nog niet terecht kunnen. De Nuon heeft er grote in- en uitstroomopeningen van koelwater. Bij renovatie van de afgelopen jaren is een werf gecreëerd welke voor publiek opengesteld zou kunnen worden. Het aanliggende bedrijf (RET) gebruikt de zuidkade verder niet. Groenstructuurplan In Utrecht en in de regio is de filosofie van de compacte stad steeds het uitgangspunt voor stedelijke ontwikkeling. De visie voor het stedelijk groen gaat uit van verbetering van de kwaliteit van het huidige stedelijk groenareaal en het realiseren van groene verbindingen naar de omringdende landschappen en uitbreiding van het groene areaal Utrecht. In het Werkspoorkwartier loopt langs het Amsterdam Rijnkanaal een hoofdfietsroute en vormt daarmee de groene verbinding met het groen buiten Utrecht. Het Groenstructuurplan gaat uit van opwaarderen van deze recreatieve groene verbinding. Milieuzonering Vrijwel het gehele Werkspoorkwartier is onderhevig aan een forse milieuhinder. Het grootste gedeelte van het Werkspoorkwartier ligt binnen het geluidsgezoneeerde industrieterrein Lage Weide. Ook zijn er hinderzones van het spoor en zijn er forse milieuzones van de bedrijven zelf. Deze milieuzones hebben beperkingen voor gevoelige functies. Voor een uitgebreide toelichting zie Bijlagen. Recreatieve route Amsterdam Rijnkanaal Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

28

29 DEEL 3 - Ontwikkelingspotentie

30 StadsOntwikkeling Denkkader Richting kiezen in onzeker tijden De ontwikkelingsrichting van Werkspoorkwartier heeft weinig sturing gehad in de laatste decennia. Ondernemers van allerlei pluimage zijn zich hier gaan vestigen vanwege de specifieke omstandigheden die elders in de stad steeds schaarser zijn geworden: lage prijzen, industriële panden, voldoende ruimte en een bijzondere vrijheid om je ding te kunnen doen. Het gebied is momenteel volop in beweging en verandert geleidelijk van kleur. Werkspoorkwartier blijkt steeds meer een plek voor kleinschalige innovatieve bedrijven die het vizier vooral op de stad hebben gericht. Marktpartijen zien investeringskansen met het oog op waardevermeerdering. Door het verwachte vertrek van een aantal grootschalige traditionele bedrijven zullen in de komende jaren ruime kavels beschikbaar komen, vooral in het middengedeelte van het bedrijventerrein. Welke toekomst kent de Werkspoorkwartier? In de huidige complexe en onzekere tijd is de zoektocht naar het toekomstperspectief van stedelijke gebieden er niet eenvoudiger op geworden. De overtuiging groeit dat het traditionele systeem in de ruimtelijke ordening niet meer voldoet. De heersende planningsmethodiek gaat uit van het voorspellen van behoeftes waarna planmatig het geraamde aantal vierkante meters wordt ontwikkeld. De praktijk is echter dat de onvoorspelbaarheid en de afhankelijkheid van niet-beheersbare (mondiale) processen zo groot is dat de cijfers van nu niets meer zeggen over die van morgen. Een gecompliceerd gebied als Werkspoorkwartier vereist een geheel ander denkkader en planningsbenadering. Een planmatige vastgoedontwikkeling zal niet voldoen in dit gebied met zijn grote verscheidenheid aan eigenaren, functies en inrichtingskwaliteiten. Er moet juist volop ruimte zijn voor adaptatie, flexibiliteit en nieuwe initiatieven. Om hieraan richting te geven is Werkspoorkwartier gebaat bij een helder toekomstperspectief en een overtuigend geformuleerde identiteit. De praktijk leert dat gebieden met een sterke identiteit in staat zijn betekenis te geven aan gebruikers, een antwoord te kunnen bieden aan de veranderende stad en mee te kunnen bewegen met de toekomst. De historische binnenstad van Utrecht is het ultieme voorbeeld van een gebied met een sterke en authentieke identiteit die zich al eeuwenlang weet aan te passen aan veranderende behoeften. Met het vizier op een collectief gewenste identiteit voor Werkspoorkwartier kunnen nieuwe initiatieven de ruimte krijgen wanneer ze het gewenste toekomstperspectief gaan versterken. Echter, ook tijdens de verbouwing gaat de verkoop door. Ten alle tijden moet nagestreefd worden het gebied tijdens de transitie goed te laten functioneren, ook voor bedrijven die minder bij de toekomsitge identiteit passen. Zie bijlage: verkleuring van het gebied HKU aan de Tractieweg De stad straks Het is verhelderend om naar de potenties van Werkspoorkwartier te kijken vanuit zijn (mogelijke) betekenis voor de stad. Utrecht is een stad van economische en culturele diversiteit en is volop in beweging. Er wordt hard gewerkt aan de stad van straks met een grote variëteit aan aantrekkelijke omgevingen. In een snel veranderende wereld dienen zich nieuwe generaties en nieuwe thema s aan, met alle mogelijke effecten op de ruimtelijke inrichting. Zo ontstaat in de hedendaagse steden een nieuwe orde van plekken. Utrecht loopt daarin voorop met diverse kennis- en cultuurcentra en transformatiegebieden die elk specifieke betekenis hebben voor uiteenlopende doelgroepen (zie Bestemming Utrecht, 2009). Werkspoorkwartier kan daarin een bijzondere positie innemen. Voor het ontwikkelingsperspectief van Werkspoorkwartier is het daarom essentieel om de onderscheidende kwaliteiten te bezien vanuit de meerwaarde die het kan bieden voor de stad van straks Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

31 Ontwikkelingspotentie SWOT-analyse In de zoektocht naar de ontwikkelingspotentie is het goed de (bestaande) kwaliteiten en de kansen te benoemen die je naar de toekomst toe wilt meenemen. Aan de andere kant is het ook belangrijk te weten welke voor verbetering in aanmerking komen of een risico vormen. In onderstaande swot-analyse zijn de sterktes en zwaktes cq. kansen en bedreigingen van Cartesiusweg opgesomd, bezien vanuit de ontwikkelingspotentie van het gebied. Sterktes Binnenstedelijke locatie met goede bereikbaarheid binnen de stad Station Zuilen Diversiteit aan bedrijven Ontdekt als vestigingsplek bij een aantal groeisectoren (w.o. creatieve bedrijven, stadsverzorgende diensten en vrijetijdsbestemmingen) Een groeiend creatief imago Veel dynamiek Lage prijzen (grondprijzen en huurniveau) Relatief veel ruimte Vrijheidsgevoel Aantal bijzondere plekken Aantal industriële monumenten Water als decor: kanaal en industriehavens Aantal publieksbestemmingen Zwaktes Milieuhinder geeft ontwikkelingsbeperkingen voor gevoelige functies Afnemende bereikbaarheid van buiten de stad Wegtrekken van grootschalige bedrijven Geen overall gebiedsidentiteit Geringe bekendheid / zwak imago Grotendeels traditioneel bedrijventerrein Laagwaardige uitstraling Versleten openbare ruimte Povere gebouwen Deels ontoegankelijk / hekken Traditionele verkaveling Autonome wereldjes / geen samenhang Weinig onderlinge interactie tussen bedrijven Overmaat aan ruimte op de kavels Onlogische structuur Kansen Sterke identiteit die richting kan geven aan ontwikkelingen / betekenis voor de stad Transformatie naar een werklandschap van de toekomst Schaarste in Utrecht aan ruimte voor stadsgeoriënteerde bedrijven Groeiend aantal innovatieve ondernemers Ontwikkeling van een creatieve community Ontwikkeling van een urban culture lifestyle met verblijfsplekken (voorzieningen) Specifieke publieksbestemmingen Aantal (grote) vrijkomende kavels Interesse van investeerders in transformatie Bottom-up ontwikkelingen (tendens van zelfdoen / particulier opdrachtgeverschap) Gemeentelijk grondbezit op aantal locaties Herkend als potentiële locatie voor een creatieve werkplaats in Stadsagenda Broedplaatsenbeleid Wens om te investeren in cultureel ondernemerschap / Culturele Hoofdstad 2018 Mogelijke hefboomwerking van strategische interventies op bijzondere plekken Kansen voor tijdelijke initiatieven Gebruik van water (havens) ten behoeve van watergerelateerde functies, zoals: verblijf en overslag. Bedreigingen Economische dip / onbekende marktvraag Creatieve sector is beperkt in omvang Veel kleinschalige bedrijven hebben beperkte financiële positie Veel dynamiek onder bedrijven betekent ook een beperkte stabiliteit bij veel bedrijven Speculanten in vastgoed op zoek naar rendement op korte termijn Nochtans weinig zicht op waardeontwikkeling op de lange termijn Huidige sterkte zijn lage prijzen wat weinig ruimte laat voor ontwikkelrendement en kwaliteitssprong (onrendabele toppen) Risico dat het gebied gebruikt wordt als afvalputje voor allerlei bedrijven die goedkope ruimte zoeken Broos evenwicht tussen behoefte aan een vrijplaats (informeel karakter) en regie op ontwikkelrichting (formele plekken) Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

32 StadsOntwikkeling Marktpotentie Werkspoorkwartier heeft te maken met een aantal marktontwikkelingen. Van belang is dat het werklandschap onderdeel uitmaakt van het grotere aanbod aan werklocaties in de Utrechtse regio. De vraag naar ruimte op dit terrein staat in relatie tot de totale vraag naar ruimte en het overige aanbod in de stad. Bekend is dat de agglomeratie Utrecht met zijn uitstekende vestigingsvoordelen een blijvend goede economische positie heeft binnen Nederland. De groeiverwachtingen voor Utrecht zijn bovengemiddeld ondanks de huidige economische omstandigheden. Werkspoorkwartier neemt ook nu al als binnenstedelijk terrein met zijn gemengde bedrijvigheid en betrekkelijk laagwaardig imago een geheel eigen positie in. De marktvraag voor het gebied verandert. Grootschalige productie-, opslag- en transportbedrijven zijn steeds minder geïnteresseerd vanwege de verslechterde bereikbaarheid ten opzichte van snelwegen. Voor een reeks van stadsverzorgende bedrijven is het juist wel een aantrekkelijke vestigingsplek. Voorbeelden zijn autoreparatie, carwash, grafstenenhandel, uitgeverijen en verhuur van audiovisueel equipment. Ook biedt het terrein een alternatief voor goedkope publieksaccommodaties zoals zalenverhuur, squash en fitness, kindervermaak, kinderopvang en verenigingsruimten. Een bijzondere marktontwikkeling is de groeiende belangstelling van kunstenaars en creatieve ondernemers. Het gaat hierbij om een uiteenlopende groep van kunstenaars en ondernemers die zich bezig houden met media (muziek, boeken en film) en creatieve zakelijke diensten. De perspectieven voor Werkspoorkwartier zijn gunstig voor vestiging van creatieve bedrijven. In Utrecht is de creatieve industrie bovengemiddeld aanwezig. In de afgelopen tien jaar is het aantal banen verdubbeld tot in Het groeipercentage lag gemiddeld op bijna 7% per jaar. Ruim de helft van de groei kwam door startende ondernemers. Maar ook kleine bedrijven (2 t/m 5 fte) en grotere bedrijven (meer dan 50 fte) hebben voor veel banengroei gezorgd. De creatieve bedrijven bevinden zich momenteel in diverse karaktervolle panden verspreid over de stad. De tegenwoordige behoefte van broedplaatsen is gericht op een onconventionele, inspirerende omgeving waar een groep creatieve kenniswerkers elkaar treft, stimuleert en in cross-overs samenwerkt. Vrijetijdsfuncties en eventueel woonfuncties maken integraal onderdeel uit van zo n gebied. In dit kader wordt Werkspoorkwartier expliciet genoemd als gewenste locatie voor een creatieve zone waar een grootschalig, spraakmakend gebaar kan worden gemaakt. Stadsverzorgende bedrijven in Werkspoorkwartier Ateliers, NDSM-terrein Potentie oude loods Werkspoor 32 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

33 Kansrijk als binnenstedelijk werklandschap en creatieve zone Een belangrijke conclusie uit de swot-analyse en de marktpotentie is dat Werkspoorkwartier vooral kansrijk is als een binnenstedelijk werklandschap voor (kleinschalige) bedrijven met een oriëntatie op de stad. De huidige vestigingsredenen (lage prijzen, ruimte en vrijheid) zorgen voor een onmiskenbare eigenschap die elders in de stad steeds schaarser wordt. Bijzondere potentie is er voor het verder ontwikkelen van een creatieve zone met een bijbehorende lifestyle omgeving. Hiervoor is overigens wel een aantal cruciale ingrepen noodzakelijk omdat de mogelijkheden voor onderlinge samenwerking, cross-overs en ontmoetingen nog beperkt zijn. Naast creatieve industrie is het gebied kansrijk voor andere kleinschalige stadsgeoriënteerde bedrijven waaronder ambachten en onderhoudsbedrijven. Vrijetijdsfuncties maken integraal onderdeel uit van het werklandschap met dien verstande dat het zal gaan om bestemmingen die bijdragen aan het concept. Deze conclusie betekent in feite een doorontwikkeling van de beweging die het gebied al uit zichzelf maakt en geen geforceerde volledige transformatie. Een transformatie naar een woongebied is vanwege milieubeperkingen niet mogelijk en vanwege het aanbod elders in de stad ook niet wenselijk. Creatieve zone, Duitsland Tenslotte is ook een transformatie naar een kantorenlocatie niet mogelijk of wenselijk vanwege de marktomstandigheden en regionale afspraken. Creatieve zone, voormalige Lijmfabriek Creatieve zone, NDSM-terrein Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart

34 StadsOntwikkeling Positionering Betekenis voor creatief Utrecht Utrecht heeft gekozen voor het profiel stad van kennis en cultuur. Dit profiel sluit aan bij de al aanwezige sterkten van de stad in de vele kennisinstituten, de hoog opgeleide beroepsbevolking en het veelzijdig cultureel talent. Het profiel geeft ook verdere richting aan de ontwikkeling van de stad. In Bestemming Utrecht (2009) wordt de visie hierop gegeven. Met de aanwezige kwaliteiten heeft Utrecht goud in handen. Maar de stad wil haar positie verder versterken en wil investeren in wervende woon- en werkmilieus, aantrekkelijke openbare ruimte die uitnodigt tot ontmoeting en uitstekende voorzieningen. In de Stadsagenda kennis en cultuur wordt de visie van Bestemming Utrecht uitgewerkt naar concrete acties en projecten. Belangrijk onderdeel is het investeren in de culturele infrastructuur. Utrecht heeft vergaande ambities op het gebied van cultuur. De viering van 300 jaar Vrede van Utrecht in 2013 en de kandidatuur voor Culturele Hoofdstad van Europa in 2018 illustreren dit. Het gaat zowel om investeringen aan de bovenkant (realiseren van culturele podia) als aan de onderkant (faciliteren van kunstenaars en creatieve ondernemers). In de Stadsagenda wordt het Werkspoorkwartier genoemd als interessante locatie voor broedplaatsontwikkeling, een potentieel bruisend gebied waar kleinschalige culturele en creatieve bedrijven in onderlinge interactie kunnen werken. De gemeente wil de economische kracht van de groeiende creatieve industrie verder versterken met een meer effectief broedplaatsenbeleid. Dit gaat verder dan het stimuleren van creatief ondernemerschap met goedkope werkruimtes en netwerkmogelijkheden. Zo zou het interessant zijn om in te zetten op creatieve zones om het vestigingsklimaat te verbeteren. Het Werkspoorkwartier is de locatie in Utrecht met de meeste potentie voor een grootschalig, spraakmakend gebaar. Zoals bijvoorbeeld de Amsterdamse aanpak bij de Westergasfabriek en het NDSM-terrein. Utrecht zou haar activiteiten voor creatieve werkplaatsen moeten focussen op deze locatie. Hiermee wordt onder andere gedoeld op investeringen in de kwaliteit van het gebied waaronder het mogelijk maken van bijzondere voorzieningen (horeca) en het creëren en profileren van een specifieke verblijfsplek. Hoewel de omvang van de creatieve sector te beperkt zal zijn om de gehele Werkspoorkwartier te kunnen vullen, zal de waarde van een creatief gebied veel verder reiken dan de directe economische verdiensten. Gezien de uitstralingskansen liggen er unieke mogelijkheden in de branding voor het plangebied en Utrecht als geheel. Dit laatste geldt zeker ook in relatie tot de kandidatuur voor Culturele Hoofdstad in Betekenis voor economisch Utrecht In economische zin strekt de (mogelijke) betekenis van Werkspoorkwartier veel verder dan de creatieve sector. De huidige ontwikkelingen laten zien dat het terrein met name in trek is bij kleinschalige stadsverzorgende bedrijven. Het wordt wellicht niet altijd zo gezien maar Werkspoorkwartier biedt een schaars goed: op een binnenstedelijke locatie is er ruimte en vrijheid voor relatief lage prijzen. Door buitenstaanders wordt het gebied mogelijkerwijs als laagwaardig bestempeld, maar voor een reeks aan op de stedelijke consument gerichte bedrijven heeft Werkspoorkwartier juist onmisbare kwaliteiten. Voor Utrecht als geheel en de stedelijke economie in het bijzonder is zo n locatie derhalve van grote economische waarde. Westergasfabriek Westergasfabriek 34 - Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart 2012

35 Identiteit Naar een sterke identiteit Om richting te kunnen geven aan gewenste ontwikkelingen is het van wezenlijk belang dat Werkspoorkwartier een helder geformuleerde identiteit gaat krijgen. Een gebiedsidentiteit kan worden uiteengezet in thema s en waarden. Met een aantal thema s kan het gebied worden afgebakend naar tastbare inhoud: wat gaat dit gebied bieden? Maar belangrijker nog zijn de niet-tastbare waarden die betekenis en gewicht geven aan de thema s: wat wil dit gebied vertellen? Waarden worden sterker wanneer ze door zoveel mogelijk mensen worden gevoeld en gedeeld. Een plek zal meer relevantie krijgen wanneer mensen zich er mee gaan identificeren: bewoners die trots zijn op hun plek en bezoekers die er graag deel van uitmaken. Het is dan ook belangrijk om bij het verder inkleuren van de identiteit de doelgroepen te definiëren. Zij zijn immers degenen die de waarden zullen uitdragen en moeten gaan zorgen voor vertelkracht. Voor de stad krijgt een gebied meer betekenis wanneer het toegevoegde waarden biedt, waarden die elders in de stad niet geboden worden. Zo kan een plek een bijzondere positie in de stad innemen. De huidige identiteit van Werkspoorkwartier is nog diffuus. Niet iedereen deelt dezelfde waarden en slechts een kleine groep zal zich echt met het gebied willen identificeren. De betekenis van Werkspoorkwartier in Utrecht zal groeien wanneer de identiteit helderder en sterker wordt. De toekomstige identiteit moet overtuigen, mensen en bedrijven weten te binden. Daarmee kan ook in ruimtelijke en programmatische zin de ontwikkelingsrichting verder worden ingevuld. Om de nieuwe identiteit beter voor het voetlicht te kunnen brengen is daarom het verhaal Cartesiusweg overtuigend en bondig opgesteld. Thema s en waarden van Werkspoorkwartier In het weergegeven schema staan thema s en waarden voor het toekomstige Werkspoorkwartier. Deze worden in DEEL 4 Ontwikkelingsstrategie verder toegelicht. Thema s 1. Werklandschap - Nieuwe werken - Stimulerend voor interactie - Cross-overs 2. Stadsgeoriënteerd - Ambachten - Onderhoud, reparatie - Urban sports, urban entertainment 3. Creatieve zone - Nieuwe concepten, proeftuin, experimenten - Showroom, expressie, publieksevenementen - Leefomgeving, horeca Waarden 1. Pioniersgeest - Innovatief, experimenteel - Artistiek, verrassend - Kleinschalig 2. Industrieel - Rauw, ongepolijst - Tegendraads - Tegenpool bestaande stad 3. Vrij - Onbevangen, relaxed, open toegankelijk - Bohemien, ongeregeld - Autonoom, onafhankelijk 4. Samenhang - Community, lifestyle - Ontmoeten - Interactie, kennisdelen 5. Levendig - Dynamisch, continue verandering - Tijdelijkheid Verblijven, vermaken NDSM-terrein Ontwikkelingsvisie Werkspoorkwartier, maart