Si Deus, unde malum, si malum unde Deus? Over de plaats van pijn en lijden in onze samenleving. Prof. Dr. Ignaas Devisch 21/10/2014

Transcriptie

1 Si Deus, unde malum, si malum unde Deus? Over de plaats van pijn en lijden in onze samenleving Prof. Dr. Ignaas Devisch 21/10/2014

2

3 Verleden Paternalisme Heteronomie Lot Afhan kelijkh eid

4 Nu Zelfstandi gheid Autonomie Keuzevrijheid Maakbaarheid

5

6 Odo Marquard Schema s: miskenning complexe verhouding moderne mens tot pijn en gezondheid Toepassing Marquards analyse op steeds meer streven naar gezondheid en perfectie Apologie des Zufälligen Abschied vom Prinzipiellen Individuum und Gewaltenteilung.Philosophische Studien Autonomie heeft alles te maken met theodicee?

7 One could ask me: What are you working on? The answer: On the problem of theodicy. How many answers have you found so far?. The answer: None. Then, Well, that s a lot for theodicy. (Rolf Hille, 2004)

8 Analyse Marquard Pre-moderniteit= zorgen (pijn en lijden is onze conditie) Aarde: tranendal, dus face it (overleven, uithouden) Daarom geloof in God: verlossing van pijn en lijden Als kwaad overal is (lot), dan is aanvaarden de boodschap Modern leven: deel van de bevolking lijdt niet langer Waarom lijden sommigen en anderen niet? Reden tot pijn en lijden valt weg Niet langer zorgen, maar genezen (from care to cure)

9 Reflectieve afstand Moderniteit Reflectie over pijn Tijdperk van reflectieve afstand : waarom deze conditie? Als er overal honger is, accepteren we het; als je voldoende voedsel hebt, aanvaard je niet langer dat je soms honger moet lijden wet van de toenemende ergernis : hoe meer pijn en lijden verdwijnen, hoe minder tolerant tgo restje pijn dat overblijft

10 Theodicee als modern probleem Hoe meer controle over ons leven: Hoe meer de bron van het lijden (kwade) onder druk komt te staan Hoe groter de noodzaak tot justificatie ervan (waartoe dient lijden?) Daarom, pas in moderniteit wordt theodicee (vraag naar het kwade) relevant Waarom nog een God, indien we onszelf kunnen redden?

11 Dus Niet langer: si Deus, unde malum? (als god bestaat, wat met kwaad) (Augustinus) Wel: si malum, unde Deus? (als kwaad bestaat, wat met god?) God moet onvermijdelijk dood (waar god is, is kwaad) Nietzsche: god is gestorven aan Mitleid (omdat we medelijden hebben met elkaar, is god niet langer nodig want lijden niet langer aanvaardbaar)

12 Maar Kant: Gerichtshof der Vernunft / Schiller of Hegel Weltgeschichte als Weltgericht God is weg, lijden niet We blijven zoeken naar oorzaak of reden van lijden Marquard: geboorte autonomie begrijpen in relatie tot theodicee en het judicieel perspectief moderne mens het zoeken naar de schuldige Marquard: waarom de nood aan dit oordeel?

13 Vrijheid ~ oordeel Descartes, Spinoza, Kant: vrijheid en causaliteit Kant: autonomie= vrij subject dat zichzelf bepaalt Goed doen, impliceert kwaad vermijden Dus: oordeel is aan de mens toebedeeld Niet langer god beoordelen, maar onszelf Mens vervangt god als schepper (autonomie), maar moet nu zelf voor tribunaal verschijnen Dus: atheïsme komt voort uit theodicee-motieven (zoektocht naar het kwade)

14 Terug naar gezondheid/lijden Medische wereld: verlossingsfabriek waar verlangen aan lot te ontsnappen gestalte krijgt Meer autonomie= meer verantwoordelijkheid Al wat is, is van ons Alles moet worden verklaard/gelegitimeerd Het lot/toeval worden schandalige zaken die we met een verzekeringslogica bestrijden Daarom: zoveel mogelijk toeval uitsluiten en meer controle verwerven

15 Onze samenleving Gezondheid als norm Ziekte: de levenslange fase waarin we nog niet perfect gezond zijn Imperfectie als het ondraaglijke voorstadium van perpectie Daardoor: categorie van lijden is veel ruimer Wat indien er nog lijden is? Wiens schuld is het dan?

16 Beschuldigingslogica +: betere geneeskunde -: judiciële logica (het kan niet dat iets zomaar gebeurt; er moet schuld/kwaad zijn) Indien norm niet gehaald: wat/wie ligt aan de basis? Marquard: moderniteit= absolute verantwoordelijkheid voor bestaan Daarom hebben we nooit genoeg gedaan voor onze gezondheid (er is geen eindpunt)

17 In marquardees Omdat Schepper er niet meer is, staat vrijheid voor bestrijden van imperfectie Nog overblijvend lijden is onaanvaardbaar Die plicht = verlossingslogica (overal in SA aanwezig) Gevolg: individu wordt schuldig aan eigen imperfectie (indien we imperfectie kunnen bestrijden, dan moeten we het doen) Daarom: steeds meer focus op individuele schuld aan situatie Huidige zoektocht naar verbanning lijden ~ kern van modern bestaan

18 La douleur existe, elle est injustifiable (Jean-Luc Nancy)

19 Publicaties (2012) Devisch, Ignaas, The tribunal of modern life: The case of UZ Brussels in the light of Odo Marquard s discussion of autonomy and theodicy. The Journal of Evaluation of Clinical Practice 2014) Devisch, Ignaas en Vanheule Stijn, Singularity and medicine: is there a place for heteronomy in medical ethics? Journal of Evaluation in Clinical Practice DOI: /jep.12110