Schenking en vererving familiebedrijven : nieuw stelsel in Brussel. Schenking en vererving familiebedrijven : nieuw stelsel in Brussel

Transcriptie

1 Page 1 of 8 Schenking en vererving familiebedrijven : nieuw stelsel in Brussel Auteur(s): Ph. Hinnekens/L. Wellens Editie: 1501 p. 6 Publicatiedatum: 14 december 2016 Schenking en vererving familiebedrijven : nieuw stelsel in Brussel Naast een radicale hervorming van de 'woonfiscaliteit' (zie Fisc., nr. 1501, p. 14), omvat het ontwerp van Brusselse ordonnantie "houdende het tweede deel van de fiscale hervorming" ook een wijziging en vereenvoudiging van de gunstregelingen bij vererving en schenking van familiebedrijven. Het ontwerp werd inmiddels goedgekeurd in de Commissie voor Financiën van het Brussels Parlement (Parl.St. Brussels Parlement , nr. A-429/002). Bij de aanpassing van deze gunstregelingen heeft het Brussels Gewest zich in zeer grote mate geïnspireerd op de Vlaamse regeling. Zoals bekend, heeft het Vlaams Gewest sinds 2012 een vernieuwd gunststelsel voor de overdracht van familiebedrijven dat wordt gekenmerkt door een belastingvrijstelling bij 'schenking' onder levenden en een erfbelasting tegen een vast tarief van 3 % (in rechte lijn en tussen partners) of 7 % (overige verkrijgers); (voor een bespreking van de meest recente Vlaamse Omzendbrief m.b.t. dit stelsel, zie Fisc., nr. 1465, p. 6). Hieronder volgt een analyse van de belangrijkste wijzigingen aan het huidige Brusselse stelsel, waarna wordt ingegaan op de voornaamste verschilpunten met het huidige stelsel in Vlaanderen. Wijzigingen in Brussels Gewest In het Brussels Gewest geldt momenteel, onder bepaalde voorwaarden, een vlak schenkingsrecht van 3 % bij schenking van familiale ondernemingen en vennootschappen. Voorts kunnen, eveneens onder welbepaalde voorwaarden, familiale ondernemingen en vennootschappen - maar hier uitdrukkelijk beperkt tot KMO's - worden vererfd tegen een verlaagd successierecht van 3 %. Uit de memorie van toelichting en het verslag van de bespreking in de Commissie voor Financiën van het Brussels Parlement blijkt dat deze gunstregelingen "zeer weinig" succes kennen. Om te vermijden dat ondernemers die in het Brussels Gewest wonen, verhuizen naar Vlaanderen of Wallonië om gebruik te maken van de aldaar geldende gunstregelingen in het kader van hun successieplanning, wil de Brusselse regering de aantrekkingskracht van de gunstregeling

2 Page 2 of 8 nu verhogen, mede door het stelsel te vereenvoudigen en de transparantie te versterken (MvT, Parl.St. Brussels Parlement , nr. A-429/001, 3). Dit gebeurt onder meer, zoals in het Vlaams Gewest, door de toepassingsvoorwaarden van de twee gunstregelingen op elkaar af te stemmen (nieuw art. 140/1 t.e.m. 140/6 Brussels W.Reg. en nieuw art. 60bis t.e.m. 60bis/3 Brussels W.Succ.). Voorwerp van de overdracht Een eerste reeks van aanpassingen betreft het voorwerp van de overdracht. Zoals voorheen, komen zowel aandelen van een familiale vennootschap in aanmerking als beroepsmatig aangewende activa in een familiale onderneming. Maar anders dan in de huidige regeling : * moet de overdracht van beroepsmatige activa niet langer deel uitmaken van een 'universaliteit van goederen, bedrijfstak of handelsfonds'. Bijgevolg komt nu ook de overdracht van individuele activabestanddelen in aanmerking voor de gunstregeling. Onroerende goederen die "hoofdzakelijk" worden aangewend of bestemd tot bewoning, worden uitgesloten; * moet de familiale onderneming of familiale vennootschap niet meer voldoen aan de KMO-criteria. Bijgevolg komen voortaan ook 'grote' ondernemingen en vennootschappen in aanmerking. Onder de huidige regeling is de toepassing van de gunstregeling enkel mogelijk bij een schenking of vererving in 'volle eigendom'. Ook deze voorwaarde wordt nu versoepeld, zodat voortaan eveneens overdrachten in blote eigendom of vruchtgebruik in aanmerking komen. Deze versoepeling is in de praktijk welgekomen, gelet op de wens van de meeste bedrijfsleiders om zich bij schenking van activa of aandelen, de controle (en eventueel ook een zekere inkomstenstroom) voor te behouden. Dit gebeurt vaak door een voorbehoud van vruchtgebruik, zodat dan enkel de blote eigendom geschonken wordt. Voortaan zal dit dus ook in het Brussels Gewest geen hinderpaal meer vormen voor de toepassing van de gunstregeling. Participatievoorwaarde Ook de participatievoorwaarde bij een familiale vennootschap wordt gewijzigd. Onder de huidige regeling is vereist dat een minimumparticipatie van 25 % (erfenis) of 10 % (schenking) wordt overgedragen. Voorts geldt dat, indien de overgedragen aandelen minder dan 50 % van de stemrechten in de algemene vergadering vertegenwoordigen, er een aandeelhoudersovereenkomst moet worden gesloten die slaat op minstens 50 % van de stemrechten en waarin de partijen zich ertoe verbinden de voorwaarden na te leven die op het vlak van het behoud van het gunststelsel gesteld worden. Dit alles wordt nu vervangen door de - op Vlaamse leest geschoeide - vereiste dat de aandelen "voor ten minste 50 % in volle eigendom toebehoren" aan de schenker/erflater en zijn familie op het ogenblik van de schenking dan wel het overlijden. En net zoals in het Vlaams Gewest, kan een participatie van 30 % volstaan, indien de schenker/erflater (en zijn familie), ofwel samen met één externe aandeelhouder (en zijn familie) minstens 70 % in volle eigendom bezit, ofwel samen met twee andere aandeelhouders (en hun families) minstens 90 % in volle eigendom bezit. De definitie van "familie" is dezelfde als in het Vlaams Gewest (dus de partner - echtgenoot of wettelijk samenwonende - van de

3 Page 3 of 8 schenker (erflater) of aandeelhouder; de verwanten in rechte lijn van de schenker (erflater) of aandeelhouder alsook hun partners, enz.). Het ontwerp van ordonnantie bepaalt uitdrukkelijk dat het moet gaan om aandelen met 'stemrecht'. En dat aandelen die middels een 'rechtspersoon' worden aangehouden, niet mee in aanmerking genomen worden om de voormelde minimumdrempels te berekenen. Daarop maakt het ontwerp een uitzondering voor de aandelen die gecertificeerd worden, op voorwaarde dat er in hoofde van het administratiekantoor een doorstortingsplicht geldt (de dividenden en andere vermogensvoordelen moeten 'onmiddellijk' dan wel 'uiterlijk binnen een maand' worden doorgestort aan de certificaathouders). De overige voorwaarden die in de huidige regeling m.b.t. de certificering gelden, worden nu geschrapt (met name, dat er één certificaat moet uitgegeven zijn voor één aandeel en dat er een vervreemdingsverbod geldt in hoofde van het administratiekantoor m.b.t. de onderliggende aandelen). Activiteitvoorwaarde Wat de activiteitvoorwaarde betreft, wordt de mosterd eveneens gehaald bij het huidige Vlaamse stelsel. Momenteel is in het Brussels Gewest vereist dat de onderneming of vennootschap actief is in de nijverheid, handel, ambacht of landbouw, dan wel een vrij beroep, een ambt of een post uitoefent. De huidige regeling vereist evenwel niet dat deze activiteit een 'reële' economische activiteit uitmaakt. De nieuwe regeling maakt geen melding meer van een 'ambt of post'; maar vereist anderzijds wel dat het om een reële economische activiteit gaat : "vennootschappen die geen reële economische activiteit hebben, worden uitgesloten van" de gunstregeling. Het ontwerp van ordonnantie voert een vermoeden in dat dit laatste soms het geval is en maakt daarbij gebruik van de cumulatieve parameters die ook van toepassing zijn in het Vlaams Gewest : een vennootschap zal geacht worden geen reële economische activiteit te hebben, indien (i) de "bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen" gelijk of lager zijn dan 1,5 % van de totale activa, én (ii) het actief voor meer dan 50 % bestaat uit gebouwen en terreinen, geboekt als materieel vast actief. Volgens het ontwerp "kan de verkrijger het tegenbewijs leveren". Indien de vennootschap geen bovenvermelde activiteit uitoefent - maar bv. enkel participaties in andere vennootschappen aanhoudt (zogenaamde 'passieve holding') -, komen de aandelen van die vennootschap niet in aanmerking voor de huidige gunstregeling. Onder de nieuwe regeling zal in dergelijk geval het gunststelsel eventueel wel kunnen worden toegepast, indien de vennootschap minstens één participatie van minimaal 30 % bezit in een 'actieve' dochtervennootschap met zetel in de EER. Zoals in het Vlaams Gewest, komt dan enkel de waarde van de participaties in actieve dochtervennootschappen met zetel in de EER in aanmerking voor de gunstregeling. Voorwaarden tot behoud gunststelsel Eenmaal het gunststelsel is toegekend, moet voldaan worden aan bepaalde continuïteitsvoorwaarden vooraleer de verwerving van het stelsel definitief wordt. Waar deze voorwaarden momenteel tot vijf jaar na de overdracht moeten worden nageleefd, is de termijn onder de nieuwe regeling ingekort tot driejaar (net zoals in het Vlaams Gewest).

4 Page 4 of 8 * M.b.t. de familiale onderneming moet "de activiteit" (en niet meer "de hoofdactiviteit") van de onderneming zonder onderbreking worden verdergezet gedurende de voormelde termijn. Voorts mogen, onder de nieuwe regeling, de activa van de familiale onderneming "niet hoofdzakelijk" worden aangewend of bestemd tot bewoning (onder de huidige regeling luidt het dat de onroerende goederen "niet geheel of gedeeltelijk" mogen worden aangewend of bestemd tot bewoning). * Voor de familiale vennootschap geldt nog steeds dat het kapitaal niet mag dalen "door uitkeringen of terugbetalingen". Voorts moet "de activiteit" van de vennootschap ononderbroken worden voortgezet. Bovendien moet de vennootschap gedurende de driejarige termijn voortaan voldoen aan de vereiste van een "reële" economische activiteit (cf. de voormelde parameters), én mag zij haar zetel niet verplaatsen buiten de EER. In tegenstelling tot de huidige regeling, is de begunstigde van een 'schenking' voortaan niet meer verplicht de aandelen van de familiale vennootschap voor een minimale periode aan te houden. Bovendien is de voorwaarde tot behoud van werkgelegenheid geschrapt (voorwaarde die vandaag enkel van toepassing is in geval van vererving). Formele voorwaarden Tot slot moeten enkele formele voorwaarden nageleefd worden. De toepassing van het stelsel moet formeel worden gevraagd in de schenkingsakte of aangifte van nalatenschap. Er moet voorts bij de aangifte van nalatenschap of bij de registratie van de schenkingsakte (zoals onder de huidige regeling) een 'attest' worden gevoegd waaruit blijkt dat de voorwaarden vervuld zijn. Nieuw is wel dat nu in een 'gratieperiode' van één jaar na betaling van de belasting is voorzien : binnen deze termijn kan het attest alsnog worden ingediend om terugbetaling van de belasting te verkrijgen (die eerst tegen de normale tarieven werd berekend bij gebrek aan onmiddellijke voorlegging van het attest). Verder moet de schenking nog steeds bij 'authentieke' akte gebeuren. Ten slotte moeten de erfgenamen of begunstigden van de schenking aan de hand van nieuw aan te vragen 'attesten' aantonen dat de voorwaarden vervuld zijn "gedurende de eerste driehonderdvijfenzestig dagen die op het overlijden [of de datum van de authentieke schenkingsakte] volgden", alsook "gedurende tussen de driehonderd zesenzestigste dag en de zevenhonderd dertigste dag die op het overlijden [of de datum van de authentieke schenkingsakte] volgden" (zie ook verder). Controle na drie jaar Na drie jaar zal het Brussels Gewest controleren of de toepassingsvoorwaarden vervuld zijn, waarna de gunstregeling definitief verworven is. Indien niet voldaan is aan alle toepassingsvoorwaarden, zullen de verschuldigde rechten overeenkomstig de normale regels berekend worden en verschuldigd zijn. Gunststelsel Wanneer aan alle voormelde voorwaarden voldaan is, is de gunstregeling definitief verworven. * Wat het schenkingsrecht betreft, gaat het nu (naar analogie met het Vlaams Gewest) om een vrijstelling (momenteel geldt een vlak tarief van 3 %).

5 Page 5 of 8 * Inzake de successierechten geldt (net zoals onder de huidige regeling) een vlak tarief van 3 %. Maar onder de nieuwe regeling zal dit tarief enkel gelden voor verkrijgingen "in rechte lijn en tussen partners". Het tarief wordt nu verhoogd naar 7 % voor verkrijgingen tussen andere personen. Hier is dus in sommige gevallen sprake van een verhoging van de belastingdruk. Inwerkingtreding De nieuwe regeling zal gelden voor de nalatenschappen die openvallen vanaf 1 januari 2017 en voor schenkingen vanaf diezelfde datum. Vergelijking met Vlaams Gewest Hoewel de nieuwe regeling in het Brussels Gewest een 'copy paste' is van de gunstregeling in Vlaanderen, zijn er toch enkele verschillen. * In de eerste plaats kan gewezen worden op de specifieke antimisbruikbepaling die in het Brussels Gewest geldt ten aanzien van 'recente' inbrengen van activa in de familiale vennootschap of 'recente' aanwending van dergelijke activa in de familiale onderneming. De activa die aldus zijn ingebracht of toegevoegd "in het jaar dat het overlijden [of de schenking] voorafgaat", komen in principe niet in aanmerking voor de gunstregeling. Het huidige Vlaamse stelsel kent geen dergelijke bepaling. De vraag rijst echter of dit wel een wezenlijk verschil uitmaakt. Volgens het ontwerp van ordonnantie wordt een voormelde 'recente' inbreng of affectatie immers "vermoed een niet aan de administratie tegenstelbare rechtshandeling te zijn zoals bedoeld in artikel 18 2" W.Reg.; zijnde de algemene antimisbruikbepaling. Krachtens deze bepaling kunnen de belastingplichtigen het vermoeden van 'fiscaal misbruik' weerleggen door aan te tonen dat de rechtshandeling (in casu, inbreng of affectatie) ingegeven is door andere motieven dan het ontwijken van registratie- of successierechten. Zoals bekend, is deze algemene antimisbruikbepaling ook opgenomen in de Vlaamse Codex Fiscaliteit (art VCF). Welnu, indien de Vlaamse Belastingadministratie van oordeel is dat een bepaalde inbreng of affectatie (al dan niet kort vóór de overdracht) een 'fiscaal misbruik' uitmaakt, zou zij zich kunnen beroepen op de algemene antimisbruikbepaling om de toepassing van de gunstregeling op de ingebrachte activa te verwerpen (zonder dat hiervoor een specifieke antimisbruikbepaling vereist is). * Daarnaast heeft het Brussels Gewest de voorwaarden tot behoud van het gunststelsel (na de overdracht) in lijn gebracht met Vlaanderen, maar met dit verschil dat zowel voor de familiale onderneming als voor de familiale vennootschap er verwezen wordt naar het behoud van 'de' activiteit, daar waar het in Vlaanderen expliciet volstaat dat er 'een' activiteit wordt verdergezet gedurende drie jaar (vroeger : vijf jaar) na de overdracht. Gelet op de woordelijke overname van het Vlaamse stelsel op andere punten, lijkt deze afwijking intentioneel te zijn. Dit zou betekenen dat de verplichting tot voortzetting wel degelijk slaat op 'de' activiteit die wordt uitgeoefend op het ogenblik van de overdracht (zodat het niet mogelijk is - anders dan in het Vlaams Gewest - de aard van de activiteit te wijzigen, voor zover op ononderbroken wijze een economische activiteit wordt uitgeoefend). * Een belangrijk onderscheid op formeel vlak is dat in het Vlaams Gewest de mogelijkheid (maar niet de verplichting) bestaat om voorafgaandelijk aan de schenking, een attest te

6 Page 6 of 8 verkrijgen waaruit het voldoen aan de voorwaarden blijkt (art VCF; zie daarover Fisc., nr. 1420, p. 10). In het Brussels Gewest blijft het, daarentegen, wel een uitdrukkelijke verplichting om, zowel in geval van vererving als van schenking, een attest bij te voegen waaruit de voldoening van de voorwaarden blijkt. Zoals hoger aangehaald, is het nu wel mogelijk teruggave van de rechten te krijgen, indien dit attest pas later - maar wel binnen het jaar na betaling van de belasting - wordt voorgelegd. Bovendien moeten de erfgenamen of begunstigden de verplichting tot attestering nog tweemaal naleven, nl. na afloop van het eerste jaar (attest te bezorgen binnen 500 dagen na overdracht) en na afloop van het tweede jaar (attest te bezorgen binnen 865 dagen na overdracht); (zie ook hoger). Een dergelijke verplichting bestaat niet in het Vlaams Gewest. Wel zal, zowel in het Vlaams als Brussels Gewest, na afloop van de driejarige termijn de belastingadministratie controleren of de voorwaarden nog vervuld zijn, waarna het gunststelsel definitief verworven wordt. Merk ten slotte op dat het ontwerp van ordonnantie het heeft over een attest dat wordt afgeleverd door 'een door de Brusselse regering aangeduide ambtenaar', hoewel de afhandeling van de successierechten (en de schenkingsrechten) in het Brussels Gewest nog steeds door de federale overheid wordt verzorgd. Zoals opgemerkt door de Raad van State in zijn advies bij het ontwerp van ordonnantie, betekent dit dat de Brusselse gewestelijke ambtenaar wel een attest kan uitschrijven, maar dat de (federale) ontvanger hierdoor niet gebonden zal zijn, aangezien deze bevoegdheid zich thans nog op het federale niveau bevindt (Advies RvSt, Parl.St. Brussels Parlement , nr. A-429/001, 51). Hetzelfde geldt voor de controle na drie jaar m.b.t. de voorwaarden tot behoud. Philippe Hinnekens Laurens Wellens Kaderstukje Andere maatregelen inzake registratie- en successierechten Het ontwerp van Brusselse ordonnantie "houdende het tweede deel van de fiscale hervorming" bevat ook nog enkele andere maatregelen op het vlak van de registratie- en successierechten. Zij komen, kort samengevat, hierop neer. Successierechten * Daar waar in het Brussels Wetboek van Successierechten (voor toepassing van 'Hoofdstuk VI' inzake de 'tarieven' en 'Hoofstuk VII' inzake de 'vrijstellingen en verminderingen') sprake is van 'echtgenoten en samenwonenden' wordt dit telkens vervangen door het begrip 'partners'. Waarbij onder 'partners' moet worden verstaan, "de persoon die op dag van het openvallen van de nalatenschap met de erflater gehuwd was", dan wel "de persoon die zich op de dag van het openvallen van de nalatenschap in de toestand van wettelijke samenwoning [in de zin van het Burgerlijk Wetboek] met de erflater bevindt" (aanpassing art. 48, 48/2, 55bis, enz. 'Brussels' W.Succ.). * Voor de toepassing van het successierecht 'in rechte lijn' wordt een persoon die "niet afstamt van de erflater" toch gelijkgesteld met een "nakomeling" van de erflater, indien de betrokkene met de erflater een voldoende lange 'zorgrelatie' heeft gehad. Momenteel is daartoe vereist dat de betrokkene "vóór de leeftijd van 21 jaar, gedurende zes achtereenvolgende jaren bij de erflater heeft ingewoond en gedurende die tijd van de

7 Page 7 of 8 erflater of van de erflater en zijn echtgenoot of samenwonende tezamen, de hulp en verzorging heeft gekregen die kinderen normalerwijze van hun ouders krijgen" (art. 50, 1 'Brussels' W.Succ.). Voortaan is voor deze gelijkstelling vereist dat een persoon, "op het ogenblik van het overlijden", gedurende "minimum één ononderbroken jaar" bij de erflater heeft ingewoond en gedurende die tijd de voormelde 'hulp en verzorging' heeft gekregen van "hoofdzakelijk", "de erflater, de partner van de erflater, de erflater en zijn partner, de erflater en andere personen, [dan wel] de partner van de erflater en andere personen". Verder worden voortaan met een 'nakomeling van de erflater' gelijkgesteld (zonder verdere voorwaarden), "het kind van zijn partner" en het "kind van een vooroverleden partner mits de partnerrelatie nog bestond op het ogenblik van het overlijden". * Voor het bepalen van het tarief van de successierechten wordt in principe geen rekening gehouden met de verwantschap uit een gewone adoptie. Daarop wordt in vier gevallen een uitzondering gemaakt (zodat dan tussen de adoptant en de geadopteerde het tarief in rechte lijn kan worden toegepast). - Eén van deze uitzonderingen betreft de situatie waarin "op het ogenblik van de adoptie, het adoptief kind onder de voogdij was van de openbare onderstand of van een [OCMW], of wees van een voor België gestorven vader of moeder" (art. 52/2, al. 2, 2 'Brussels' W.Succ.). Voortaan wordt ook de voogdij (op het ogenblik van de adoptie) van "een vergelijkbare instelling in de Europese Economische Ruimte" geviseerd. - Een andere uitzondering betreft het geval waarin de geadopteerde, "vóór de leeftijd van 21 jaar", "gedurende zes jaar zonder onderbreking van de adoptant of van de adoptant en diens echtgenoot samen, dan wel van de adoptant en de persoon met wie hij samenwoont tezamen, de hulp en verzorging heeft gekregen die kinderen normalerwijze van hun ouders krijgen" (art. 52/2, al. 2, 3 'Brussels' W.Succ.). De voorwaarde inzake de 'leeftijd van 21 jaar' wordt geschrapt; en de vereiste van 'zes' jaar onderbroken hulp en verzorging wordt teruggebracht naar 'drie' jaar. * Geplande inwerkingtreding : nalatenschappen die openvallen vanaf 1 januari Registratierechten * Zoals in de vorige editie toegelicht, verhoogt het Brussels Gewest het zgn. 'abattement' in het kader van het verkooprecht (bij aankoop van een hoofdverblijfplaats) van (en soms ) EUR naar EUR (Fisc., nr. 1500, p. 4). * Bij schenking van "ter beurze genoteerde publieke effecten" wordt het schenkingsrecht momenteel berekend uitgaande van de waarde van de effecten volgens de 'prijscourant' (art. 133 'Brussels' W.Reg.). Het ontwerp van ordonnantie schrapt nu de verwijzing naar 'de prijscourant' en voert een nieuwe waarderingsregeling in die geldt voor (i) "financiële instrumenten die toegelaten zijn tot verhandeling op Belgische of buitenlandse [lees : in een andere EER-lidstaat] gereglementeerde markten" (in de zin van art. 2, al. 1, 5 en 6 van de wet van 2 augustus 2002 "betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten") en (ii) "Belgische of buitenlandse multilaterale handelsfaciliteiten" (in de zin van art. 2, al. 1, 4 van dezelfde wet). Zij moeten voortaan worden gewaardeerd aan de hand van hun "beurswaarde" van een welbepaalde dag (bedoeld is de "slotkoers zoals vastgesteld op basis van de koersinformatie gepubliceerd

8 Page 8 of 8 door de betrokken beurs of, bij gebrek hieraan, door de gespecialiseerde media"). Deze dag is "de laatste dag van de maand die voorafgaat aan de maand waarin de schenking plaatsvindt" (of, als er op die datum geen notering is, de beurswaarde op de eerstvolgende dag waarop er opnieuw een notering wordt vastgesteld). Geplande inwerkingtreding : 1 januari * Het ontwerp van ordonnantie voert - onder zeer strikte voorwaarden - een bijzondere regeling in voor het geval "de nietigverklaring, de vernietiging, de annulering of de ontbinding" van een overeenkomst 'in der minne' is overeengekomen tussen de partijen, of ingeval de annulering van een overeenkomst "voortvloeit uit de toepassing van een ontbindende voorwaarde van rechtswege" (geviseerd zijn o.m. de overeenkomsten inzake de overdracht "ten bezwarende titel van onroerende goederen" bedoeld in art. 44 tot 71 'Brussels' W.Reg.; de "schenkingen" in de zin van art. 131 tot 140octies 'Brussels' W.Reg.; enz.). De regeling bestaat in de invoering van : - enerzijds, een nieuw bijzonder vast recht van 10 EUR en een vrijstelling van evenredige rechten (in de gevallen waarin de overeenkomst nog niet werd geregistreerd); (nieuw art. 159bis 'Brussels' W.Reg.); - anderzijds, een teruggave van betaalde evenredige rechten (wanneer de overeenkomst al wel is geregistreerd tegen het toepasselijke evenredige registratierecht); (nieuw art. 209, 3 /2 en 3 'Brussels' W.Reg.). Geplande inwerkingtreding : overeenkomsten onderworpen aan de evenredige rechten "die niet vóór de datum van bekendmaking van [de] ordonnantie in het Belgisch Staatsblad zijn gesloten". (CB)