Een goed pensioen: wat kunt ú daarvoor doen?

Transcriptie

1 Een goed pensioen: wat kunt ú daarvoor doen? Speech gehouden door Theodor Kockelkoren, bestuurder van de AFM, op de algemene ledenvergadering van de Nederlandse orde van pensioendeskundigen op 8 juni 2010 te Zeist. 1. U bent verenigd omdat het pensioenvak u aan het hart gaat. Een deel van u adviseert werkgevers over pensioenregelingen. Ik hoef u niet te vertellen dat pensioen een hot topic is. Het pensioen van de Nederlander staat onder druk. En de Nederlander begint dit langzamerhand te begrijpen. U als pensioenprofessional zal, zo stel ik me voor, niets liever willen dan een bijdrage leveren het Nederlandse pensioen duurzaam te houden. 2. Het grootste deel van de beroepsbevolking (5,8 miljoen van in totaal 7,7 miljoen beroepsmatig werkende mensen) is deelnemer aan een verplichte pensioenregeling van de ondernemings-, bedrijfstak- of beroepspensioenfondsen. Zo n 1,2 miljoen werknemers zijn deelnemer aan rechtstreekse verzekerde pensioenregeling die hun werkgever heeft afgesloten bij een verzekeraar. Daarnaast zijn er nog de zelfstandigen al dan niet met of zonder personeel (respectievelijk en ) waarvan onduidelijk is of en, zo ja, hoe zij hun pensioen geregeld hebben. 3. De huidige economische omstandigheden hebben voor veel Nederlanders duidelijk gemaakt dat hun pensioen niet langer vanzelfsprekend is. Niet alleen het feit dat de AOW-leeftijd naar verwachting omhoog gaat maakt mensen meer alert. Ook de regelmatig in de publiciteit getoonde averij die pensioenfondsen hebben opgelopen en koppen over woekerpensioenen maken mensen gevoeliger voor het onderwerp pensioenen. 4. Vooral werkenden van nu moeten gespitst zijn op hun pensioen. En hoe jonger, des te scherper de werkende moet zijn. Immers, naarmate je ouder wordt neemt het aantal mogelijkheden om je pensioen te herstellen snel af. Uiteindelijk valt zelfs de laatste remedie, langer doorwerken, af. Dan moet je het te doen met het dan opgebouwde pensioen. 5. In uw rol als adviseur van werkgevers heeft u een belangrijke taak om de werkgever te attenderen op deze pensioenuitdagingen. U kunt hem of haar helpen de werknemers bij de les te houden, waar het hun pensioen betreft. U kunt deze rol echter pas goed invullen als u in staat bent de werkgever goed te adviseren, er goede pensioenproducten beschikbaar zijn en u deze goed begrijpt, en u het perspectief van de werknemer, degene die het pensioen uiteindelijke geniet, goed kent. 6. In mijn bijdrage voor vandaag zal ik voornamelijk op deze drie onderwerpen in gaan. Ik richt me daarbij vooral op de rechtstreeks verzekerde regelingen. Dit zijn de regelingen waar de pensioenadviseurs onder u vooral mee te maken hebben. Afsluitend zal ik aangeven welke rol de AFM heeft en welke activiteiten we ondernemen. Adviezen 7. Werkgevers goed adviseren omtrent hun pensioentoezeggingen is niet eenvoudig. U zult dit met me eens zijn. We, en ik veronderstel u ook, zijn flink geschrokken van de uitkomsten van ons onderzoek naar de advisering over rechtstreeks verzekerde regelingen. Geen van de uitgebrachte adviezen haalde echt de lat en slechts 6% van de adviezen kwam in de buurt van de lat. De overige 94% was echt niet goed genoeg en 31% was zelfs zeer slecht te noemen. Veel pensioenadviseurs lijken de ingewikkelde pensioenmaterie te onderschatten.

2 8. Onze eerste aanbeveling was dan ook om de deskundigheidseisen voor pensioenadviseurs sterk te verhogen door een aparte categorie voor hen in de wet te maken. U zult het hier vermoedelijk hartgrondig mee eens zijn. En waarschijnlijk heeft u dit in het verleden al eens bepleit. Het CDFD heeft deze handschoen opgepakt en werkt aan een aparte module pensioenen. Daarnaast hebben we een leidraad gepubliceerd, in delen, waarin we hebben aangegeven hoe een goed pensioenadvies tot stand kan komen en waar de valkuilen zitten. Een vaak terugkerende valkuil is dat de adviseur start vanuit het door de werkgever aangegeven budget. Vervolgens stelt de adviseur dan in één stap een regeling die binnen dit budget past. Of deze regeling vervolgens past bij de doelstellingen en of gewekte verwachtingen bij werknemers wordt dan regelmatig niet beoordeelt. Een recept voor mogelijke toekomstige ellende. Laat ik een paar voorbeelden noemen van concrete aspecten die in deze leidraad behandeld worden en waarvan we in de praktijk hebben geconstateerd dat deze geregeld misgaan. 9. Eerste voorbeeld: De pensioenadviseur wordt geacht vroeg in het proces na te gaan of er een CAO en/of BPF van toepassing is. U zult waarschijnlijk denken dat dit voor de hand ligt. Pensioenadviseurs in het veld echter verzuimen dit te doen in driekwart van de gevallen. Uit ons onderzoek blijkt dat ze dit beter wel hadden kunnen doen: in opnieuw driekwart van de gevallen waarin deze stap nagelaten is, bleek een sectorverplichting zeer waarschijnlijk wel aanwezig te zijn. 10. Tweede voorbeeld: We zijn regelmatig pensioenadviezen tegengekomen waarbij de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid niet-staffelvolgend is meeverzekerd. In 9 van de 10 gevallen was daarbij nagelaten om te inventariseren of dit ook paste bij de doelstellingen van de werkgever. Ik hoef u niet uit te leggen dat de consequenties van langere arbeidsongeschiktheid bij een dergelijke pensioentoezegging zeer groot kunnen zijn. 11. Derde voorbeeld: Wat adviseurs slechts bij uitzondering doen is het nagaan of de werkgever de beoogde pensioentoezegging ook kan nakomen. Het niet kunnen nakomen van de toezegging is geen theoretisch risico. Wij constateerden in een kwart van de gevallen dat de werkgever op dit punt een aanzienlijk risico loopt. Er is al veel discussie gevoerd over dit onderwerp, waarbij een deel van de adviseurs stelt geen accountant te zijn en dit niet als een onderdeel van het advies te willen beschouwen. Nu hoeft wat ons betreft de adviseur zich ook niet als een accountant te gaan gedragen, maar hij of zij dient wel een marginale toets te verrichten op de financiële positie van de onderneming. Dat betekent een beperkte toets op de balans en de winst- en verliesrekening. Wat is het eigenvermogen en verdiencapaciteit van de onderneming? Als deze marginale toets geen aandachtspunten oplevert kan het onderwerp gesloten worden. Indien er wel aandachtspunten zijn zal dit onderwerp met de ondernemer besproken moeten worden. 12. Voorgaande voorbeelden illustreren wat de term zorgplicht betekent. Een adviseur dient te staan en gaan voor het belang van de klant. Ook als deze klant niet een individuele consument is, maar een MKB-ondernemer, moet de adviseur in staat zijn te handelen in het belang van de klant wat overigens niet altijd hetzelfde is als de wens van de klant. Vanuit die optiek kan het ook niet bevreemdend zijn dat van een adviseur het nodige verlangd wordt. 13. Gegeven deze bevindingen kunt u hopelijk begrijpen dat de AFM zeer bezorgd is over het fenomeen dat er zo n 1200 financieel dienstverleners maar 1 tot 2 pensioenadviezen per jaar geven. Het lijkt erop of deze dienstverleners pensioenadvisering erbij doen. Deze

3 Producten adviseurs lopen een duidelijk groter risico dat hun adviezen niet op orde zijn. De AFM verwacht dan ook van verzekeraars dat ze meer doen dan alleen het toetsen of een adviseur de vereiste vergunning heeft. De AFM verwacht bijvoorbeeld dat verzekeraars nagaan of de adviseurs met wie zij samenwerken wel voldoende expertise hebben. Een productaanbieder die complexe, impactvolle producten verkoopt via een gebrekkig kanaal neemt grotere risico s dan nodig is. 14. Een productaanbieder heeft een verantwoordelijkheid om te zorgen dat haar producten van goede kwaliteit zijn. Dat betekent dat haar producten nuttige, kostenefficiënte, veilige en begrijpelijke producten zijn. Een product is nuttig indien het van toevoegde waarde is voor de beoogde doelgroep. De distributie is nuttig indien het toegesneden diensten levert in het belang van de klant. De producten en distributie zijn kostenefficiënt indien deze geleverd en uitgevoerd worden met zo min mogelijk kosten. De producten zijn veilig als de uitkomsten in alle scenario s uitlegbaar en acceptabel zijn voor de doelgroep. De distributie is veilig wanneer kwaliteit de boventoon voert en er geen sterke prikkels tegen het belang van de klant in gaan. Het product is begrijpelijk indien de informatie overduidelijk duidelijk is én de doelgroep de werking van het product kan begrijpen en beoordelen. In elk geval betekent dit dat rendement, kosten, risico en restricties begrepen worden. De distributie is begrijpelijk indien informatie omtrent de aard en beperkingen van de geleverde dienst verstrekt wordt en overduidelijk duidelijk is. 15. Een recent gepubliceerd rapport van ons laat zien dat er kritische vragen gesteld moeten worden bij pensioenverzekeringen op basis van beschikbare premie en de wijze waarop ze gedistribueerd worden. Zo zijn er kritische kanttekeningen omtrent de kosten waaronder provisies en mogelijke productinstellingen die een adviseur kan kiezen. Ook verdient het aanbeveling de informatie die adviseurs krijgen kritisch te beoordelen en na te gaan of de adviseur niet met instrumenten moet zijn of worden uitgerust voordat hij op een goede wijze deze pensioenverzekeringen kan adviseren. Laten we een aantal voorbeelden nader onderzoeken. 16. Voorbeeld één: Elke aanbieder heeft zijn eigen pensioenproducten. De hoogte van de kosten en de kostenstructuur tussen pensioenproducten kunnen sterk verschillen. Zo variëren de kosten voor de verzekeraar en intermediair typisch tussen de 5 en 25 cent per ingelegde euro. De beleggingskosten bewegen zich veelal tussen de 7 en 17 cent per ingelegde euro. Zo kan het voorkomen dat bij een pensioenverzekering 90 cent per ingelegde euro wordt belegd voor het pensioen en bij een tweede verzekering het belegde deel niet verder komt dan 53 cent per ingelegde euro. Dit verschil leidt tot een verschil van 41% in het uiteindelijke pensioenkapitaal. Deze verschillen zijn groot en geven aanleiding om te vragen hoe de hoge kosten en bijbehorende structuren tot stand zijn gekomen. Inmiddels probeert de sector tot een compensatieregeling te komen met klanten voor de producten waarin de allerhoogste kosten opgenomen waren. 17. Voorbeeld twee: Aanbieders bieden de mogelijkheid de pensioenproducten langs verschillende dimensies in te regelen. Zo kan omvang van de nabestaandendekking ingesteld worden en kan de omvang van de jaarlijkse premie afgesproken worden. Beide aspecten kunnen grote impact hebben op het uiteindelijke pensioenkapitaal. Als de werkgever bijvoorbeeld een pensioentoezegging doet op het maximale nivo wat de fiscus toestaat om

4 belastingvrij in te leggen, zal de werknemer een pensioen kunnen opbouwen dat mogelijk in buurt van 70% van het gemiddelde verdiende loon komt. Echter, als de werkgever bijvoorbeeld een toezegging doet op basis van een vlakke staffel, bijvoorbeeld 6,9% van de pensioengrondslag, ligt naar verwachting het ouderdomspensioen 60% lager. 18. Indien een ruime verzekering ten behoeve van nabestaanden ingebouwd is kan het opgebouwde ouderdomspensioen nog beduidend lager zijn. Bovendien wordt als gevolg van de productstructuur in zulke situaties het risico dat de deelnemer loopt op de beleggingen uitvergroot. Als de beurzen tegenzitten wordt het opgebouwde pensioenkapitaal dan nog harder uitgehold. In het ergste geval zakt het kapitaal door de bodem en wordt de inleg nog slechts voor de ingebouwde verzekeringen en ingehouden kosten gebruikt: pensioen wordt dan niet meer opgebouwd. Voor kenners onder u: dit is een gevolg van het hefboomeffect dat ingebakken zit in deze producten. De vraag die de verzekeraar zich moet stellen is of dergelijke combinaties van productinstellingen die niet in het belang van de klant zijn wel instelbaar moeten zijn. 19. Voorbeeld drie: de meeste pensioenverzekeringen zijn beschikbare premieregelingen. Kenmerk van deze regelingen is dat de deelnemer zelf kan bepalen hoe het geld dat beschikbaar is voor het opbouwen van een pensioen belegd kan worden. Belangrijk voor het opbouwen van een voldoende pensioenkapitaal is het beschikbaar zijn van voldoende keuze in kwalitatief goede beleggingsfondsen. Er zijn aanbieders die zich beperken tot een klein aantal huisfondsen niet noodzakelijkerwijs toegesneden voor pensioenopbouw. Er zijn ook aanbieders die een breed maar overzichtelijk palet aan fondsen aanbiedt over de verschillende beleggingscategoriën en waar beschikbaar ook passieve fondsen. De eerste groep aanbieders zou zich af moeten vragen of zij voor een zo belangrijke doelstelling als pensioen zich geen grotere inspanning mogen getroosten. 20. Deze voorbeelden maken duidelijk dat ook aanbieders in zekere zin een zorgplicht hebben. De suggestie van de AFM is dat zij hun bestaande portefeuille doorlichten en alleen nieuwe producten op de markt brengen die de toets der kritiek kunnen doorstaan. Wij raden hen aan in elk geval de negen vragen grondig te beantwoorden zoals de AFM die eerder uiteen heeft gezet (zie hiervoor de toespraak uit januari van dit jaar Het klantbelang vereist het kritisch toetsen van producten op de website van de AFM). 21. Naast de verantwoordelijkheid van aanbieders om goede producten aan te bieden, hebben ook adviseurs een verantwoordelijkheid. Zij moeten zorgen dat ze de beschikbare pensioenproducten goed doorgronden, ook kwantitatief. Veelal vereist dit goede adviessoftware die de professionele adviseur al langere tijd gebruikt. Alleen dan zijn adviseurs in staat het kaf van het koren te scheiden. Samenwerken met verzekeraars die geen goede producten op het schap hebben liggen, is geen goed idee ook al is de beloning aantrekkelijk. Dit kan betekenen dat de samenwerking met een verzekeraar wordt beëindigd en nieuwe verbintenissen aangegaan worden. De adviseur die zich daarbij laat betalen door de directe klant, de werkgever, zal het eenvoudiger hebben om zich kritisch tegenover verzekeraars op te stellen. Het is ook voorstelbaar dat deze adviseur eenvoudiger vragen omtrent beloningen van klanten zal kunnen beantwoorden. Verwachtingen 22. Dit brengt ons bij het perspectief van de uiteindelijke klanten, namelijk de werknemers. Uit onderzoek van de AFM in 2009 blijkt dat zo n zestig procent van de mensen verwacht 70% of

5 zelfs meer van het laatste verdiende loon als pensioeninkomen te zullen genieten. Dit feit moet alarmbellen laten rinkelen omdat het grootste deel van deze mensen de 70% van het laatste verdiende loon niet gaat halen. Eindloonregelingen bestaan nauwelijks meer, mensen zullen hooguit 70% van het gemiddeld verdiende loon gaan verdienen. 23. Bovendien maken mensen onbewust de veronderstelling dat hun pensioen steeds volledig gecompenseerd wordt voor inflatie. We weten dat de meeste pensioenfondsen geen garantie tegen het inflatierisico bieden, ze beschermen vaak alleen tegen de ontwaarding van het pensioen als de beleggingsopbrengsten dit mogelijk maken. De afgelopen jaren hebben nogal wat pensioenfondsen wegens de slechte marktomstandigheden deze inflatiecorrectie niet of slechts gedeeltelijk kunnen toepassen. Het grootste deel van de mensen begrijpen deze ontwikkelingen niet en zullen naar verwachting teleurgesteld zijn in hun uiteindelijke pensioen. In het AFM-rapport Geef Nederlanders pensioeninzicht werken aan vertrouwen door het dichten van de verwachtingskloof worden de belangrijkste risico s en risicogroepen op een rijtje gezet. 24. Dit is voor iedere pensioenadviseur en zijn of haar direkte klant belangrijke informatie. Als werknemers niet goed op de hoogte worden gebracht over de zin en onzin van hun pensioenverwachtingen blijven we uiteindelijk achter met alleen maar verliezers. Omdat MKB-werkgevers vaak niet beter geïnformeerd zijn over pensioenen dan hun medewerkers, ligt het op de weg van de pensioenadviseur om het thema informatieverstrekking en mogelijk ook advisering van werknemers op de agenda te zetten. Een werkgever die een pensioentoezegging doet getuigt van verantwoordelijkheidszin indien hij of zij de werknemers goed op de hoogte brengt wat een pensioen is, wat de toezegging behelst en wat dit kan betekenen voor het uiteindelijke pensioen. Het bij de les houden van de werknemers vergt aandacht en tijd, maar voorkomt lastige situaties in de toekomst. 25. Een werkgever zou bovendien werknemers kunnen stimuleren om zich integraal te laten adviseren omtrent hun pensioensituatie. Een manier om dit te doen is het financieren van een inventarisatie, zodat de werknemer een totaalbeeld krijgt van zijn financiële toekomst. Het bieden van een dergelijk beeld kost niet veel geld (hooguit een paar honderd euro), maar kan de werknemer doen beslissen dat een advies nuttig is. Een integraal advies betekent dat niet alleen naar de huidige pensioentoezegging wordt gekeken, maar bijvoorbeeld ook naar mogelijke toezeggingen van eerdere werkgevers, de mogelijk in het huis of andere categorieën opgebouwd vermogen en de situatie voor nabestaanden. Zo kan een werknemer inzicht krijgen in de verwachte hoogte van zijn pensioeninkomen in relatie tot de verwachte kosten na pensionering. Indien nodig of gewenst kan een werknemer tijdig actie ondernemen. Vlak vóór pensionering is het dichten van een aanzienlijk pensioengat niet meer realistisch. 26. Wellicht hier één voorbeeld. In het eerder genoemde AFM-rapport staat dat mensen met een aflossingsvrije hypotheek risico lopen dat hun lening bij pensionering nog niet is afgelost. Om dit in perspectief te plaatsen: meer dan de helft van de mensen in Nederland heeft deels een aflossingsvrije hypotheek en bijvoorbeeld 43% van de nieuwe hypotheken in het derde kwartaal van 2008 was volledig aflossingsvrij. Mensen met een schuld bij pensionering zien hun hypotheeklasten sterk stijgen (mogelijk zelfs verdubbelen). Tegelijkertijd loopt hun inkomen terug. Dit inkomen kan zelfs zeer sterk teruglopen indien zij over de tijd bij verschillende werkgevers pensioenverzekeringen hebben op basis van beschikbare premie. Dit is het gevolg van de kosten in dergelijke producten. Deze mensen lopen het risico in de

6 Conclusie betalingsproblemen te komen. Anderen zullen het moeten doen met een sober pensioen ofwel langer doorwerken. Tijdig een goed advies zou deze mensen veel ellende kunnen besparen. 27. De ware pensioenprofessional is continu bezig zijn kennis verder te ontwikkelen waar het pensioenen betreft. Zij kent de goede pensioenproducten op de markt van binnen en buiten. Zij zorgt dat de werkgever verstandige pensioentoezeggingen doet. Ook zorgt zij dat de werkgever in staat is gesteld de werknemers goed voor te lichten en in te lichten over hun pensioen. Zij is in staat de werkgever te overtuigen dat goed werkgeverschap met zich kan brengen dat het voor de werknemer periodiek inzichtelijk maken van de financiële toekomst onderdeel van de pensioentoezegging is. Dit zal steeds meer werknemers doen realiseren dat het betalen van een goed integraal pensioenadvies het geld dubbel en dwars waard kan zijn. Ik wens uw vereniging van pensioenprofessionals veel succes toe!