reo V I E W P O I N T SEPTEMBER 2014

Transcriptie

1 reo V I E W P O I N T SEPTEMBER 2014 IN DE GREEP VAN DE CHAEBOLS : CORPORATE GOVERNANCE IN ZUID-KOREA F&C heeft in Seoul gesproken met ondernemingen en toezichthouders over corporate governance. We hebben er bij grote conglomeraten ( chaebols ) op aangedrongen om de samenstelling van het bestuur en de effectiviteit van onafhankelijke bestuurders te verbeteren. Toezichthouders bleken bereid om de bestaande corporate-governancecode te hervormen. Problemen met de corporate governance zijn niet nieuw voor Zuid-Korea. In de enorme economische onrust van de financiële crisis in Azië in 1997 wezen het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank al op slechte corporate governance als een belangrijke oorzaak voor de problemen in Zuid-Korea. Dit leidde direct tot diverse - in de pers breed uitgemeten - faillissementen en hervorming van het ondernemingsbestuur werd een prioriteit. De overheid legde veranderingen op die de grip van families op de grote concerns van het land (chaebols) wat losser moesten maken. Dat diende bereikt te worden door de transparantie bij bedrijven te verbeteren, de bescherming van minderheidsaandeelhouders te versterken en de verantwoording door het management aan te scherpen. In de Code of Best Practices for Corporate Governance werden internationale verslaggevingsregels overgenomen en de rechten van de minderheidsaandeelhouder versterkt (dat iemand voor zoveel procent eigenaar moet zijn om namens de onderneming een rechtszaak tegen een derde aan te spannen een afgeleide rechtszaak bijvoorbeeld). Het land ging ook in 2001 en 2003 door met hervormen: de meerderheid van het bestuur van een onderneming moest in het vervolg verplicht onafhankelijk zijn. Verder moest er een auditcommissie komen bij ondernemingen met een balanstotaal van meer dan $ 2 miljard. Na 2003 namen de hervormingen echter snel af. In het tweejaarlijkse onderzoek naar de kwaliteit van de corporate governance door de Asian Corporate Governance Association (ACGA), een non-profitorganisatie die zich sterk maakt voor deugdelijk ondernemingsbestuur in Azië, stond Zuid-Korea nog op een respectabele vijfde plaats in een lijst van elf regionale aandelenmarkten 1. De op Azië gerichte effectenmakelaar CLSA geeft een corporate-governancescore aan beursgenoteerde ondernemingen; in 2003 noteerden Zuid-Koreaanse ondernemingen nog de hoogste scores vergeleken met andere Aziatische ondernemingen. In 2012 was het land op beide ranglijsten echter weggezakt naar een achtste plaats van de 11 aandelenmarkten in Azië. Hoewel Zuid-Korea is doorgegaan met de introductie van nieuwe wet- en regelgeving voor corporate governance staat het trage verbeteringstempo in schril contrast met de relatief snelle vooruitgang in de buurlanden. Spraakmakende gevallen van verduistering bij Samsung Group, SK Group en Hanwha Group overschaduwen eveneens het goede nieuws. Uit onderzoek van The Economist ( Minority Report, februari 2012) blijkt verder een soort Korea-disagio : Zuid-Koreaanse bedrijven kennen vanwege de slechte corporate governance bij de chaebols een lagere waardering van hun aandeel dan vergelijkbare namen op de Aziatische kapitaalmarkten. Sterker nog: het is bijna 20 jaar geleden dat Azië gebukt ging onder de financiële crisis, maar de economie van Zuid-Korea wordt nog altijd gedomineerd door de chaebols. Deze conglomeraten vertegenwoordigen op dit moment circa 60% van de marktkapitalisatie van de Koreaanse beurs. Rekenen we ook dochters mee, dan zijn ze goed voor meer dan 90% van de totale omzet die er op de aandelenmarkt wordt verdiend (bron: CLSA). F&C ONDERNEEMT ACTIE F&C is dit jaar naar Seoul gegaan voor gesprekken met ondernemingen en toezichthouders over corporate governance. Aandachtspunten bij ondernemingen waren met name de samenstelling van het bestuur, de effectiviteit van onafhankelijke bestuurders en de opvolgingsplanning. Met de toezichthouders hebben we gesproken over prioriteiten en plannen voor toekomstige ontwikkelingen in de corporate governance. BELANGRIJKSTE PUNTEN VAN ZORG VOOR BUITENLANDSE BELEGGERS Cirkelstructuur Een kenmerkend aspect van corporate governance in Zuid- Korea is de cirkelvorm waarin de eigendomsstructuur is geweven. Families kunnen op die manier met een relatief klein belang toch de dienst uitmaken in de chaebol. Volgens onderzoek door JPMorgan Chase hebben de voorzitter van Samsung en diens directe familieleden bijvoorbeeld een deelneming in de groep van slechts 1,3% (per eind april 2013). Via diverse aandelenbelangen in verwante ondernemingen beschikt diezelfde familie echter wel over 50,1% van het stemrecht. Bij Hyundai Motor bezit de familie 3,6% van de aandelen (per eind april 2013), met een zeggenschap is 51,6%. Die eigendomscirkels ondermijnen daarmee het beginsel van één aandeel, één stem. 1 De elf markten zijn China, Hong Kong, India, Indonesië, Japan, Zuid-Korea, Maleisië, Filippijnen, Singapore, Taiwan en Thailand. 1

2 Een paar grote chaebols, zoals LG Group en SK Group, heeft de cirkelvormige structuur inmiddels ontbonden. Gebruikelijk is het echter nog niet. Wij spraken één onderneming met een cirkelstructuur die best wilde doen wat LG en SK hebben gedaan, maar dan alleen als de overheid dat belastingtechnisch interessant zou maken en er in het herstructureringsproces geen familievermogen weglekt. Effectiviteit onafhankelijke bestuurders Dat de meerderheid van een bestuur uit onafhankelijke bestuurders moet bestaan, was een bijzonder belangrijke hervorming na de crisis. Externe bestuurders oefenen toezicht uit op het management en beschermen de belangen van aandeelhouders met een minderheidsdeelneming. Uitvoerende directiefuncties liggen vaak bij leden van de familie die de zeggenschap uitoefenen; hun belang is meestal niet hetzelfde als dat van andere aandeelhouders, omdat ze zeggenschap hebben over een kasstroom die niet in verhouding staat tot hun economische belang. Toch is een onafhankelijk geluid in de bestuurskamer nog altijd een zeldzaamheid. Het is zeer gangbaar in Zuid-Korea om wetenschappers en voormalige topambtenaren in het bestuur te benoemen. Aan het onafhankelijkheidscriterium voldoen deze namelijk moeiteloos. F&C heeft op zich niets tegen dit soort benoemingen. Onze ervaring is alleen dat deze mensen onvoldoende zakelijk en managementtechnisch onderlegd zijn om de strategie van de onderneming te sturen en waar nodig het management ter verantwoording te roepen. F&C heeft niet het volledige vertrouwen dat deze bestuurders de belangen van de aandeelhouders kunnen vertegenwoordigen en beschermen. We hebben er bij Zuid-Koreaanse bedrijven op aangedrongen de criteria voor de benoeming van onafhankelijke bestuurders toe te lichten. De meeste ondernemingen gaven aan dat het lastig is om onafhankelijke bestuurders te vinden met ervaring op het gebied van management en het bedrijfsleven. Dat heeft vooral te maken met de sterke baan voor het leven -cultuur die het land kenmerkt, waardoor extreem loyale managementleden niet bereid zijn in het bestuur van een andere chaebol zitting te nemen. Die opstelling lijkt enigszins te veranderen, maar het gaat langzaam. Management uit het midden- en kleinbedrijf kan eventueel wel, maar die worden weer zelden benoemd, omdat hun maatschappelijke status ontoereikend wordt geacht. Het gevolg? Een extreem beperkt aanbod geschikte kandidaten voor onafhankelijke bestuursfuncties. F&C begrijpt het probleem, maar zou toch graag zien dat Zuid- Koreaanse ondernemingen hun aandachtsgebied verruimen en zich niet alleen richten op professoren, advocaten en voormalige hoge ambtenaren bij de overheid. Lotte Shopping heeft bijvoorbeeld een directeur van een private-equityfirma als onafhankelijke bestuurder benoemd. F&C wil graag dat Zuid- Koreaanse ondernemingen zich nog eens goed buigen over de wervingskanalen voor onafhankelijke bestuurders. Opvolgingsplanning Door de zeggenschap van vooraanstaande families bij de chaebols ligt de opvolgingsplanning bijzonder gecompliceerd. Ook voor de aandeelhouder is dit een belangrijk risico: het is waardevernietigend als de macht bij incompetente managementleden terecht komt. Neem het recente vertrek van de voormalige voorzitter van SK Group zonder dat er een opvolger klaarstond: de vraag is nu of de groep in deze periode wel belangrijke investeringsbeslissingen kan nemen. De directie van SK bestaat uit zes leden die nu de beslissingen moeten nemen die voorheen bij de voorzitter lagen. Niet alle leden daarvan zijn ook lid van het bestuur van SK Group en ze zijn geen verantwoording verschuldigd aan de aandeelhouders. Wat we vooral ook van ons bezoek aan Zuid-Korea hebben geleerd, is dat de opvolging meestal niet formeel is gepland. Dat er familieleden op sleutelposities als voorzitter en CEO terechtkomen, staat buiten kijf, maar ook de enorme macht die de voorzitter heeft om managementleden te benoemen, is opvallend; het bestuur als geheel heeft geen invloed van betekenis op de selectie van en discussie over de juiste kandidaten. F&C moedigt Zuid-Koreaanse ondernemingen aan om het opvolgingsproces formeel in te richten en daar toch op z n minst de nominatiecommissie bij te betrekken. Daarnaast verwachten wij dat ondernemingen verslag uitbrengen over de geboekte voortgang bij het aanwijzen en opleiden van belangrijke opvolgers. Transacties met verbonden partijen Zuid-Korea stelt eisen aan de rapportage van transacties met verbonden partijen (TVP), maar is het enige land in Azië waar dergelijke transacties niet ter goedkeuring aan de aandeelhouders worden voorgelegd. Voor TVP met bestuurders en familie is alleen de goedkeuring van tweederde van de raad van bestuur nodig. Volgens de wet moeten transacties met verbonden partijen vooral eerlijk verlopen. Wordt een transactie als oneerlijk bestempeld, dan moeten bij de transactie betrokken bestuurders en degenen die de transacties hebben goedgekeurd het verlies compenseren (dat verlies wordt gedefinieerd als wat de bestuurders met de transactie hebben gewonnen). Een opinie over de eerlijkheid van derden of onafhankelijke bestuurders is echter niet vereist. Hoe die regel kan worden toegepast, is dus niet duidelijk. Alle informatie over transacties met verbonden partijen is bovendien in het Koreaans, waardoor het voor buitenlandse beleggers nog lastiger wordt om deze transacties te beoordelen. We hebben in ons gesprek met de toezichthouders aangedrongen op meer transparantie over transacties met verbonden partijen, bij voorkeur in een taal die in de zakenwereld door meer mensen wordt gesproken (zoals Engels). Accountantscontrole De kwaliteit van de accountantscontrole is voor een buitenstaander lastig te beoordelen. De accountantsverklaring is niet meer dan een paar woorden in het jaarverslag. Voor beleggers zijn er echter een aantal zorgpunten. Meer dan 90% van alle beursgenoteerde Zuid-Koreaanse ondernemingen houdt de jaarvergadering in maart (bron: ISS). De druk op externe accountants om alle controles in de hele economie binnen zeer korte tijd na einde boekjaar in december op orde te hebben, is daardoor enorm. Het gevolg is dat ondernemingen in Zuid-Korea soms bij de jaarvergadering een niet-gecontroleerde jaarrekening ter goedkeuring aan de aandeelhouders overleggen. In maart heeft F&C zich bij een initiatief aangesloten onder leiding van de ACGA, waarin 33 institutionele beleggers 26 grote Zuid-Koreaanse ondernemingen (waaronder POSCO en KB Financial Group) vragen ervoor te zorgen dat de gepresenteerde jaarrekening definitief is en voorzien is van de accountantsverklaring. Onze zorg werd door vrijwel alle aangesproken ondernemingen onderkend; er zou vóór de jaarvergadering van volgend jaar naar een oplossing worden gezocht. ZIJ ZEIDEN: Auditing is losing its attraction as a profession among graduates. There are signs of an impending skills gap. Kim Ki-Sik, wetgever in Zuid-Korea 2

3 Stemmen Stemmen tellen bij een jaarvergadering is een belangrijke taak. Een taak waaruit blijkt dat een onderneming daadwerkelijk verantwoording aflegt. In Zuid-Korea is dat niet goed geregeld; stemmen gebeurt meestal bij handopsteken. Ook valt niet vast te stellen of de stemmen van buitenlandse beleggers überhaupt wel worden geteld. Samsung heeft vrijwillig het initiatief genomen om de uitkomsten van de stemming bij de vergadering bekend te maken. F&C moedigt andere Zuid- Koreaanse ondernemingen aan dat ook te doen. PRIORITEITEN WET- EN REGELGEVING In de gesprekken met de financiële toezichthouders in Zuid- Korea, waaronder de Financial Services Commission, de beurs en het Ministerie van Justitie, ging het over op handen zijnde veranderingen in de wet- en regelgeving. De al tien jaar oude corporate governance wordt vernieuwd, onder andere met de introductie van de pas toe of leg uit -benadering, de nieuwe eis van een volledig onafhankelijke auditcommissie, beperking van het stemrecht van de grootaandeelhouder tot 3% en de mogelijkheid van afgeleide rechtszaken die door minderheidsaandeelhouders aanhangig worden gemaakt. Dat pas toe of leg uit -beginsel kan wezenlijk van invloed zijn op het gedrag van bedrijven; veel hangt echter af van de inhoud van de code (en dat is afwachten). We hebben onze mening over transacties met verbonden partijen gedeeld met de toezichthouders, namelijk dat het toezicht daarop moet worden versterkt en dat er bij verduistering strenger moet worden opgetreden. Een positief teken is de recente herziening van de stemrichtlijnen van de National Pension Service (NPS) van Zuid-Korea. Dit overheidspensioenfonds met een omvang van $ 400 miljard heeft met circa 7% van de Kospi-index veel invloed. De NPS verzet zich tegen de herverkiezing van bestuurders die schuldig zijn bevonden aan verduistering of vertrouwensbreuk. Het pensioenfonds stemt daarnaast tegen bestuurders die al meer dan tien jaar in het bestuur zitten of die in een jaar minder dan 75% van de bestuursvergaderingen hebben bijgewoond. Dit is een bemoedigende ontwikkeling: de NPS formuleert hiermee feitelijk een minimumstandaard voor corporate governance. Gezien de omvang en het belang in de markt van het pensioenfonds kan dit zijn weerslag hebben op de manier waarop andere lokale institutionele en particuliere aandeelhouders stemmen. Net als in iedere markt heeft verbetering van de regels weinig om het lijf zonder effectieve handhaving. Rechters in Zuid- Korea hebben zich in het verleden nog wel eens toegeeflijk opgesteld ten aanzien van leiders van chaebols uit angst dat een nadelig vonnis tegen een onderneming een negatief effect op de nationale economie kan hebben. In de gesprekken beluisterden we een langzame verandering in de opstelling van rechters, vooral bij de jongere generatie. Een jongere rechter zal zich bij witteboordencriminaliteit nu eerder aan de geest van de wet houden. Dat is een scherpe tegenstelling met de positie van oudere rechters die zich zorgen maken over het negatieve effect op de zakenwereld van een eventuele gevangenisstraf. Het valt te bezien hoeveel invloed die jongere rechters op het rechtssysteem van Zuid-Korea kunnen uitoefenen, maar voor de chaebols is dit een teken aan de wand: met het recht valt binnenkort mogelijk niet meer te spotten. VERVOLGSTAPPEN President Park Geun-hye heeft sinds zij in 2013 aantrad al een aantal maatregelen doorgevoerd die de invloed en macht van de chaebols aan banden moeten leggen. Sommige daarvan hebben de rechten van de aandeelhouders versterkt. Na jaren van sterke groei door de export gaat de economie van Zuid- Korea op dit moment echter gebukt onder hoge consumentenschulden en een stagnerende vastgoedmarkt. Te bezien valt of President Park ook bij economische tegenwind de chaebols tot nadere hervormingen kan aanzetten. F&C blijft overheid en toezichthouders in Zuid-Korea stimuleren om een vaste koers te blijven varen en zal in het stemseizoen van 2015 tegen de goedkeuring van niet-gecontroleerde jaarrekeningen stemmen. Samen met andere beleggers blijven wij bij toezichthouders en ondernemingen pleiten voor verbetering van het financiële rapportageproces en voor bekendmaking van de stemresultaten na de jaarvergadering. De informatie die verschaft wordt in dit document is alleen bedoeld ter informatie en dient niet te worden beschouwd als enige vorm van advies aan de ontvanger of lezer waar deze op mag of kan vertrouwen bij het nemen van beslissingen over het doen van investeringen, beleggingen of het aangaan van beleggingsovereenkomsten, noch betreft dit een aanbod om dergelijke transacties aan te gaan. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. De waarde van beleggingen kan fluctueren. Het is mogelijk dat beleggers hun inleg niet (volledig) terugkrijgen. Investeerders dienen niet over te gaan tot het beleggen in financiële instrumenten indien zij niet bereid zijn om de risico s die hiermee gepaard kunnen gaan te accepteren. De informatiebron is F&C tenzij anders vermeld. F&C Management Limited is geautoriseerd en gereguleerd door de Financial Conduct Authority FRN: F&C Management Limited is onderdeel van de F&C Group, volledig eigendom van BMO Global Asset Management (Europe) Limited, dat zelf een volledige dochteronderneming is van de Bank of Montreal. De merken F&C, F&C logo, REO en het "reo"-logo zijn geregistreerde handelsnamen van F&C Asset Management plc. F&C INVESTMENTS en het F&C INVESTMENTS logo zijn geregistreerde handelsnamen van F&C Management Limited. Het recht op deze handelsnamen alsmede het gebruik daarvan is exclusief voorbehouden aan F&C Asset Management Plc. Dit document wordt uitgegeven door F&C Netherlands B.V., in Nederland gereguleerd door de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Copyright F&C Netherlands B.V

4 Doelstellingen actief aandeelhouderschap F&C spreekt ondernemingen actief aan op negen algemene thema s voor actief aandeel- en obligatiehouderschap, ook wel engagement genoemd. Wij formuleren voor elk van die thema s specifieke doelstellingen en evalueren deze jaarlijks. De doelstellingen en specifieke aandachtsgebieden worden hieronder nader beschreven. Bestuur Corporate governance F&C moedigt ondernemingen aan sterke normen voor onder nemingsbestuur in te stellen ter bevordering van de waardecreatie op de lange termijn. F&C maakt zich daarbij sterk voor: n De rechten van minderheidsaandeelhouders, in het bijzonder bij ondernemingen waarin grootaandeelhouders een controlerend belang hebben. n Effectief Bestuur met de juiste mix van onafhankelijkheid, diversiteit en vaardigheden. n Hoog niveau van transparantie en informatieverschaffing, mede over belangrijke zaken op het gebied van mens, maatschappij en bestuur. n Solide risicobeheer: we stimuleren ondernemingen om het interne controlesysteem te verbeteren en werken aan de bewustwording van maatschappelijke en milieufactoren en de bedrijfsrisico s die daarmee gemoeid zijn. n Rechtvaardige beloningssystemen, waarmee een sterk management kan worden aangetrokken en behouden; dit met behulp van op prestaties gebaseerde financiële prikkels als beloning voor waardecreatie op de lange termijn. Duurzaamheidsbeheer en -rapportage F&C moedigt ondernemingen aan om de risico s en kansen op het gebied van milieu, maatschappij en ondernemingsbestuur te signaleren, daarover verslag uit te brengen en effectieve systemen in te richten om deze te beheersen. n Bestuursverantwoordelijkheid voor duurzaamheidsvraagstukken en effectieve structuren om deze verantwoordelijkheid uit te oefenen. n Formeel beleid voor alle belangrijke duurzaamheidsvraagstukken. n Beheer- en bewakingssystemen voor de invoering van duurzaamheidsbeleid. n Transparante rapportage en melding van de risico s, het beleid, de implementatie en de prestaties op duurzaamheidsgebied. Milieu Milieubeheer F&C spreekt ondernemingen direct aan op het beheersen van het milieueffect van de bedrijfsactiviteiten en dringt aan op: n De ontwikkeling van krachtige milieubeheersingssystemen, waarmee de risico s worden gesignaleerd en aangepakt. n Informatieverschaffing over de prestaties op het gebied van milieubeheersing. n Formulering van een bedrijfsstrategie waarin zowel de risico s als de kansen van veranderende milieuwetgeving en -normen tot uiting komen, alsook de vraag van de klant naar duurzame producten. Klimaatverandering F&C moedigt ondernemingen aan om de risico s en kansen van klimaatverandering op te pakken en daar iets mee te doen. n Bij overheden en toezichthouders wordt aangedrongen op duidelijk beleid voor de lange termijn, waarmee de overgang kan worden gemaakt naar een economie die minder van fossiele brandstoffen afhankelijk is. n Bij alle ondernemingen wordt aangedrongen op het evalueren en actief beheersen van de risico s en kansen die klimaatverandering met zich meebrengt voor de bedrijfsvoering, in het bijzonder: bij ondernemingen met een forse uitstoot van broeikasgassen: het meten, minimaliseren en melden van die uitstoot. bij ondernemingen die waarschijnlijk last krijgen van het effect van klimaatverandering: het nemen van passende aanpassingsmaatregelen om de bedrijfsvoering te beschermen en versterken.

5 Ecosysteemdiensten F&C moedigt alle ondernemingen die zich met belangrijke risico s of kansen in verband met ecosysteemdiensten geconfronteerd zien aan om deze te doorgronden en te beheersen. n Biodiversiteitsbeheer: invoeren van beleid en beheersingsproces voor (in)directe biodiversiteitseffecten. n Toegang tot grond: ontwikkelen van strategie en managementsystemen voor goedkeuring van toezichthouder en gemeenschap. n Water: integreren planning waterverbruik in projectplanning en formuleren reductiedoelstellingen. n Overige ecosysteemdiensten: implementeren beleid en managementsystemen voor een zekere toevoer van biologische hulpmiddelen. Maatschappij Mensenrechten Ondernemingen die opereren in gebieden waar de rechtsstaat zwak is, waar conflicten heersen of mensenrechten worden overtreden, aansporen om de risico s voor hun bedrijfsvoering te beheersen door middel van: n Mensenrechtenbeleid voor de eigen activiteiten en die van gelieerde ondernemingen en partners in joint ventures. n Richtlijnen voor het managen van de veiligheid van werknemers en bedrijfslocaties. n Procedures voor overleg met de gemeenschap, waaronder inheemse bevolkingsgroepen. n Werkwijzen voor het evalueren van toegangs-, veiligheids- en privacyrisico s in verband met technologie en telecommunicatie. n Beleid voor direct contact met lokale politieke leiders, waarin wordt gewezen op het belang voor het bedrijfsleven van een stabiele, verantwoording verschuldigde overheid. Bedrijfsethiek F&C zet zich in voor een effectieve bedrijfsethiek bij ondernemingen. n Stimuleren ontwikkeling en hantering zorgvuldigheidsprocedures voor de keuze van vertegenwoordigers, tussenpersonen, adviseurs en andere zakenpartners. n Grondstofproducenten worden aangemoedigd zich aan te sluiten bij en actief deel te nemen aan het Extractive Industries Transparency Initiative (EITI). n Stimuleren inrichting effectieve en vertrouwelijke klokkenluiderprocedures voor werknemers. n Stimuleren invoering F&C-richtlijnen ten aanzien van politieke invloed. n Stimuleren betere informatieverschaffing over anticorruptiebeleid, -structuren en -systemen. Arbeidsomstandigheden F&C dringt bij ondernemingen aan om het arbeidsrisico zo laag mogelijk te houden. n Goede werkomstandigheden voor wat betreft gezondheid en veiligheid, antidiscriminatie en diversiteit. n Beleid voor de arbeidsomstandigheden in de bedrijfskolom (op basis van internationaal erkende normen, de kernconventies van de International Labour Organization, ILO) en de inrichting van managementsystemen voor de implementatie hiervan (onder andere samenwerking met leveranciers om de standaarden te verbeteren). Volksgezondheid F&C moedigt alle ondernemingen die te maken hebben met belangrijke vraagstukken op het gebied van de volksgezondheid aan om een duidelijke strategie voor de aanpak van deze risico s te ontwikkelen en om een proces voor de beheersing van die risico s te definiëren en te implementeren. n Toegang tot medicijnen: relevante ondernemingen aanmoedigen de aanbevelingen van F&C voor een verantwoorde benadering van toegang tot medicijnen over te nemen. n Hiv/aids: aandringen op een evaluatie van de huidige en potentiële gevolgen van de pandemie op de internationale activiteiten van ondernemingen en optimale reactie- en preventiestrategieën ontwikkelen. n Voeding: ondernemingen stimuleren om het voedingsprofiel van producten te verbeteren, duidelijke normen voor etikettering te formuleren en een verantwoorde marketing te voeren. n Tabak: ondernemingen stimuleren om producten te ontwikkelen die minder schade toebrengen en om een verantwoord marketing- en distributiebeleid in te voeren. n Productveiligheid: bij ondernemingen aandringen op sterke systemen voor de kwaliteitsbeheersing en op de toepassing daarvan bij alle toeleveranciers.