de gemeenteraad Tussentijdse rapportage Participatiebudget en re-integratiebeleid WIZ

Transcriptie

1 memo aan onderwerp de gemeenteraad Tussentijdse rapportage Participatiebudget en re-integratiebeleid WIZ van M.J.C. Suijker datum 7 juni 2010 memo Geachte leden van de raad, Als verantwoordelijk wethouder wil ik mijn informatieplicht naar de raad goed invulling geven en u op de hoogte houden van de ontwikkelingen binnen de dienst Werk, Inkomen en Zorg (WIZ). Via deze memo informeer ik u over de stand van zaken rondom het Participatiebudget. Reden is dat het participatiebudget sneller wordt uitgeput dan voorzien en wij op dit moment maatregelen moeten nemen om hier niet een nog groter tekort op te krijgen dit jaar. Wat is het participatiebudget? Met de invoering van de wet Participatiebudget op 1 januari 2009 heeft het Ministerie van SZW de gelden van gemeentelijk re-integratie, inburgering, en volwasseneneducatiebeleid onder één budget geplaatst: het Participatiebudget. Dit is geoormerkt geld. Dat betekent dat dit geld alleen besteed mag worden aan reintegratievoorzieningen, inburgeringsvoorzieningen, en educatietrajecten. Daarbij is de gemeente vrij om deze voorzieningen zelf uit te voeren of uit te besteden. Het besteedbaar Participatiebudget is voor 2010 gelijk aan waarvan in principe voor re-integratie is bestemd. In 2009 was het besteedbaar Participatiebudget nog , omdat er nog een overschot was uit voorgaande jaren waar nog gebruik van mocht worden gemaakt. Overigens heeft het rijk van 2008 naar 2009 een fikse korting ingevoerd op het re-integratiebudget van ongeveer 1 miljoen. Van krap 7,3 miljoen in 2008 naar ruim 6,3 miljoen in De regels om geld mee te nemen naar een volgend jaar zijn inmiddels behoorlijk aangescherpt. Veel gemeenten moeten terugbetalen aan het rijk omdat zij het geld niet hebben besteed. Gouda hoeft dit niet. Participatiebudget of W-deel? Soms hoort u nog de term W-deel. Deze term werd vòòr de komst van het Participatiebudget gebruikt. Het W-deel is het zogenoemde werkdeel. Dit geld werd besteed aan re-integratietrajecten met uitzicht op werk. Met de komst van de Wet Werk en Bijstand (WWB) in 2004 werd het begeleiden van mensen naar werk belangrijker dan het verstrekken van uitkeringen. Dit betekende een omslag voor gemeenten. Zoals u weet, is Gouda hier de laatste jaren behoorlijk succesvol in. Het W-deel was geoormerkt geld en er waren strakke regels hoe dit te besteden. Er was ook een meeneemregeling. Wat is dan het I-deel? Het I-deel is het inkomensdeel; hier worden de inkomensvoorzieningen (bijstandsuitkeringen) uit betaald. Voor Gouda gaat dit om een bedrag van ongeveer 17 miljoen euro. Uit dit bedrag worden op dit moment 1120 uitkeringen betaald. Dit aantal is de afgelopen jaren sterk gedaald. In 2005 ging het nog om 1599 uitkeringen. Eind 2009 was dat aantal Per 1 januari is dit verder gedaald, omdat vanaf 2010 de mensen boven de 65 via de Sociale Verzekeringsbank worden betaald. Anders dan het Participatiebudget, is het I-deel geen geoormerkt geld. Als je over houdt dan mag je dit houden. In Gouda was er voorheen een tekort op het I-deel, maar sinds 2007 is er een overschot. Dit Raadsmemo_ _Participatiebudget_WIZ_DEF1.doc

2 overschot is toegevoegd aan de algemene middelen. Voor de periode gaat dit om een bedrag van bijna 2,0 miljoen. Wat is over het Participatiebudget afgesproken en welk beleid ligt hieraan ten grondslag? Eind 2009 heeft de raad de nota Visie op participatie, beleidsplan 2010 vastgesteld waarmee invulling wordt gegeven aan het gemeentelijk participatiebeleid. Centraal in deze visie staat het uitgangspunt iedereen doet mee waarbij het doel is om zoveel mogelijk burgers toe te leiden naar betaald werk. Om dit doel te bereiken, zet gemeente Gouda een aantal instrumenten in. In deze visie is een prognose vastgesteld voor de inzet per instrument. Daarbij is rekening gehouden met een daling van het besteedbaar Participatiebudget in Vanwege die reden is er voor gekozen om het beleid rondom de prioritaire doelgroepen, zoals dat in 2007 al was vastgesteld, ook voor 2010 voort te zetten. Dit betekent dat in de uitvoering van het participatiebeleid de hoogste prioriteit ligt bij personen die nieuw instromen in de WWB en jongeren. Dit stuk is te vinden op het RIS, onder beleidskaders programma 1: Onderwijs, Werk en Inkomen. Wat doen we met het participatiebudget? Gouda werkt met een zogeheten work first aanpak. Dit betekent dat in ons beleid het begeleiden naar (betaald) werk centraal staat. Dit doen we onder andere door nieuwe aanvragers van een WWB uitkering een gesubsidieerde baan bij een re-integratiebureau aan te bieden. Zij ontvangen geen uitkering maar een arbeidsovereenkomst en gaan direct aan de slag. Daarnaast bemiddelen we mensen ook zelf naar werk. Zo hebben we de afgelopen jaren de instroom in de WWB uitkering kunnen inperken. In Gouda is (na een aanbesteding) een belangrijk deel van onze work first aanpak geregeld via Promen. Het contract gaat uit van het minimum loon. Daarnaast krijgt men begeleiding om duurzaam uit te kunnen stromen. Voor een persoon van 23 jaar of ouder gaat het op jaarbasis om een bedrag aan loonkosten van ,84. Juist omdat er naast begeleidingskosten ook loonkosten worden betaald, gaat de grote bulk van het geld naar deze gesubsidieerde banen. Het overige geld wordt besteed aan onder meer de aanvraag van medische adviezen, schuldhulpverlening en psycho-sociale leerwerkplekken. Dit zijn begeleidingsplekken waar cliënten met een psycho-sociale aandoening gestimuleerd worden om weer (vrijwilligers)werk te doen. Wat is nu het probleem? Het probleem is dat in Gouda (en in heel Nederland)de aanvragen voor een WWB uitkering stijgen. Dit komt door de economische recessie. Deze stijging is in Gouda pas echt zichtbaar geworden eind 2009 en begin Het is ons beleid dat nieuwe aanvragers van een uitkering direct bij Promen aan de slag gaan. Door de recessie zijn er veel meer mensen bij Promen aangemeld, dan was voorzien. Dit betekent een behoorlijke aanslag op het Participatiebudget. Ook voor andere instrumenten zijn de prognoses uit het beleidsplan 2010 inmiddels gehaald of al overschreden. Hierdoor zijn, met de verplichtingen voor het resterende jaar zoals die uit deze lopende trajecten voortkomen, de middelen voor re-integratie van 2010 al zo goed als besteed. Als er geen bijstelling van beleid plaatsvindt en de instroom gelijk blijft aan die van nu, dan krijgen we eind van dit jaar een tekort op het Participatiebudget van ongeveer 4,5 miljoen. Deze situatie is niet gewenst. Dit betekent dat we maatregelen moeten nemen om geen tekort van die omvang te laten ontstaan. Wat is de reden dat in Midden Holland nu pas extra aanvragen komen? De invloed van de crisis speelt hierin een belangrijke rol. De regionale stijging van het aantal niet werkende werkzoekenden is sinds het laatste kwartaal van 2009 ten opzichte van het landelijke beeld sterk toegenomen; met name onder jongeren. De verklaring van het UWV is - naast de landelijke ontwikkelingen - het faillissement van veel familiebedrijven in de regio. Tijdens het opstellen van de nota Visie op participatie, beleidsplan 2010 is met een stijging van die omvang geen rekening gehouden. Daarnaast speelt de inwerkingtreding van de Wet investeren in jongeren (WIJ) een rol. Deze wet verplicht de gemeente per 1 oktober 2009 om iedere jongere die zich bij het jongerenloket meldt een werkleeraanbod aan te bieden. Sinds de invoering tijdens de economische crisis, een zeer ongunstig moment - hebben veel jongeren uit Gouda zich bij het jongerenloket gemeld. Tot 31 december 2009: 186 Goudse jongeren en van 1 januari tot medio april 2010: meer dan 300. Vanwege de hoge toeloop van jongeren zijn sinds oktober 2009 meer dan vijftig jongeren doorverwezen naar Midden Holland Werkt : het work first traject voor jongeren. Daarmee hebben we een relatief duur instrument gebruikt dat in principe gericht is op jongeren met een relatief grote afstand tot de arbeidsmarkt. Ook dit drukt zwaar op ons Participatiebudget. Wat gaan we doen om het tekort op het Participatiebudget zo klein mogelijk te houden? pagina 2

3 De huidige situatie dwingt tot keuzes. Zoals ook al eerder is genoemd, is het re-integratiebeleid in 2007 aanbesteed. Hiervoor zijn contracten gesloten (raamovereenkomsten) met diverse bureaus. In onderstaand overzicht wordt aangegeven welke instrumenten gemeente Gouda in 2010 blijft inzetten voor haar cliënten. In de tweede kolom staan de instrumenten die tijdelijk stop worden gezet. Stopgezet in die zin dat er voor deze activiteiten geen cliënten meer zullen worden aangemeld en dat lopende trajecten niet zullen worden verlengd. Dit kan contracttechnisch. Het gaat hier om trajecten waarvan de prognoses uit het beleidsplan al gehaald zijn. Overigens is het niet dat we niets gaan doen. We zullen zelf meer ter hand nemen om te gaan bemiddelen. Dit gebeurt via de casemanagers en werkcoaches van WIZ. Tevens is voor een aantal van deze instrumenten een alternatief voorhanden waarvan de verwachting is dat ze beter aansluit bij met name de nieuwe instroom WWB en jongeren. re-integratie instrumenten participatiebaan voor specifieke doelgroepen (preventieve) schuldhulpverlening inburgering huisbezoek bij ziekmelding medisch advies startersbegeleiding traject jongeren Gouda Oost EVC traject allochtone vrouwen premies, reiskosten, loonkostensubsidies instrumenten die tijdelijk worden stopgezet (niet meer extern ingekocht) expressbaan opstapbaan personal coach traject begeleiden vrijwilligerswerk psycho-sociale leerwerkplekken alternatieve instrumenten extra loonkostensubsidie in te zetten door werkcoaches en accountmanagers branchetrajecten voor jongeren scholing voor jongeren casemanagers begeleiden cliënten naar vrijwilligerswerk via VIP Waarom gaan we met bepaalde instrumenten nog wel door? Participatiebanen zijn werkervaringsplekken met behoud van uitkering. Doordat er geen loonkosten worden betaald, zijn deze banen relatief goedkoop. Zo blijft een instrument beschikbaar voor een groep cliënten die niet direct bemiddeld kan worden naar (vrijwilligers)werk maar voor wie er wel perspectief is op werk. Op basis van het beleidsplan 2010 is de gemeente verder verplicht om premies (voor werkgevers en cliënten) in te zetten. Er zijn ook verplichtingen ten aanzien van inburgering en schuldhulpverlening. Daarnaast zijn huisbezoeken van belang om misbruik uit te sluiten en moeten wij - als cliënten ons wijzen op (on)mogelijkheden - dat ook via een medisch advies kunnen controleren en vaststellen. Tenslotte is een aantal kleine projecten in 2010 gestart waarvoor al verplichtingen zijn aangegaan. Deze projecten worden nog in 2010 afgerond. Waarom wordt een aantal instrumenten tijdelijk stopgezet? In de eerste plaats heeft dat te maken met de kosten van deze instrumenten. Expressbanen en opstapbanen drukken veruit het zwaarst op de re-integratie uitgaven, dus ligt het voor de hand om juist daar in te grijpen. Met de komst van een verbeterd Vrijwilligers Informatie Punt (VIP) (VIP nieuwe Stijl) is verder een intern instrument beschikbaar om de begeleiding naar vrijwilligerswerk op te pakken. Het ligt dan ook voor de hand om begeleiding naar vrijwilligerswerk niet langer in te kopen. De overige instrumenten personal coach trajecten en psychosociale trajecten zijn intensieve begeleidingstrajecten gericht op het wegnemen van belemmeringen (zoals een verslavingsproblematiek). Het besluit om ook deze instrumenten tijdelijk stop te zetten, heeft naast het kostenplaatje ook te maken met het feit dat de doelgroep van deze instrumenten op basis van het beleidsplan geen eerste prioriteit heeft. Waarom investeren we in een aantal alternatieve instrumenten? Met de genoemde alternatieven blijft het voor Gouda mogelijk om invulling te geven aan haar work first ambitie, zonder dat daarvoor gesubsidieerde banen worden ingezet. De focus verschuift namelijk naar eigen bemiddeling. Gezien de verplichtingen in het kader van de WIJ en gezien de groeiende jeugdwerkloosheid, ligt het accent bij de keuze van alternatieve instrumenten op jongeren. Extra inzet op loonkostensubsidie stimuleert werkgevers om jongeren - ook in economisch minder goede tijden - aan te nemen en te pagina 3

4 begeleiden. Naast een beperkte werkervaring hebben jongeren niet altijd een startkwalificatie (dat is een diploma op minimaal MBO of HAVO/ VWO niveau) of zijn ze opgeleid voor beroepen waar op dit moment geen vraag naar is. Om deze jongeren duurzaam uit te kunnen laten stromen naar regulier werk, wordt daarom geïnvesteerd in praktijkgerichte opleidingen en branchetrajecten. Dit zijn trajecten die in samenspraak met werkgevers en het beroepsonderwijs zijn opgezet en die juist tot doel hebben om vraag (banen) en het aanbod (jongeren) op de arbeidsmarkt dichter bij elkaar te brengen. Deze trajecten worden deels gefinancierd uit het actieplan bestrijding jeugdwerkloosheid. Hoe willen we dan nu omgaan met work first? De work first instrumenten die we via een aanbesteding in 2007 hebben ingekocht bij Promen (expressbanen en opstapbanen) passen goed bij een bepaalde doelgroep. Het gaat om mensen die wat verder van de arbeidsmarkt af staan. Mede door de recessie komen er andere mensen vragen om een uitkering. Deze mensen zijn over het algemeen jonger, beter opgeleid en hebben een minder grote afstand tot de arbeidsmarkt. Voor deze mensen is het niet nodig om een gesubsidieerde baan in te zetten. Zij hebben meer aan een work first aanpak waarin de gemeente in samenwerking met het UWV hen actief bemiddelt naar werk. Het beleid zoals dat in het beleidsplan 2010 is beschreven, wordt dus nog wel voortgezet maar dan in aangepaste vorm. Passen de maatregelen nog wel in ons beleidsplan 2010? Ja. De focus op begeleiding naar werk blijft bestaan. Daarbij richten we ons in het bijzonder op de doelgroepen waar in het beleidsplan 2010 de hoogste prioriteit aan wordt gegeven, namelijk nieuwe instroom WWB en jongeren tot 27 jaar. Wat betekenen deze maatregelen voor mensen die nu nog in traject zitten? Veel cliënten zijn op dit moment nog bezig met een re-integratie activiteit. Zolang hun bestaande contract nog niet afloopt, merken zij in principe niets van de maatregelen omdat lopende activiteiten niet voortijdig worden stopgezet. Voor zover er arbeidsovereenkomsten zijn gesloten, kunnen die we die ook niet zo maar stop zetten. Wel worden er geen verlengingen meer verleend; ook niet als dit gezien de ontwikkeling van de cliënt wenselijk zou zijn. Voor deze groep geldt dat zolang er perspectief is op (vrijwilligers)werk, daar actief op zal worden ingezet. Ook de participatiebanen blijven met dit doel en voor deze doelgroep beperkt beschikbaar. Wat betekenen deze maatregelen voor kwetsbare doelgroepen? Voor cliënten met een grote afstand tot de arbeidsmarkt voor wie ook vrijwilligerswerk geen optie is, betekent dit dat zij de komende periode geen nieuw traject of verlenging meer aangeboden zullen krijgen. De stand van het Participatiebudget en de keuze in prioritaire doelgroepen, maakt dat er voor dit moment en voor deze doelgroep geen andere keuze mogelijk is. Is er nog wel voldoende aanbod voor kwetsbare jongeren? In het actieplan bestrijding jeugdwerkloosheid zijn ook een aantal instrumenten opgenomen die specifiek gericht zijn op kwetsbare jongeren. Voor deze jongeren is er vanuit het actieplan jobcoaching beschikbaar en kan er een STAP opleiding worden gevolgd. Dit zijn korte praktijkgerichte leerwerktrajecten met intensieve begeleiding. In het actieplan is ook een subsidieregeling opgenomen voor lokale initiatieven die met name ook op deze doelgroep gericht zijn. Tenslotte is er ook in de branchetrajecten en in de overige stage en leerwerkplekken bijzondere aandacht voor de lagere niveaus (MBO niveau 1 en 2). Wat betekenen deze maatregelen voor de hoogte van de re-integratie uitgaven? Genoemde maatregelen worden ingezet om de re-integratie uitgaven voor het resterende jaar zo beperkt mogelijk te houden. Tezamen draagt het tijdelijk stopzetten van vijf instrumenten en de investering in een aantal alternatieve instrumenten tot een besparing van 1,9 miljoen. Door de genomen maatregelen komt het verwachte tekort op het Participatiebudget uit op 2,6 miljoen. Wat betekenen deze maatregelen voor de uitgaven op uitkeringen? De verwachting is dat met het stopzetten van de work first trajecten de instroom in de uitkering (tijdelijk) zal toenemen. Het gaat hier om personen die recht hebben op een uitkering (nieuwe instroom) en die niet direct bemiddeld kunnen worden naar regulier werk. Dit kunnen ook personen zijn die momenteel in een work first traject zitten dat niet verlengd gaat worden. Na een periode WW komen zij als ze in de tussentijd niet op pagina 4

5 regulier werk geplaatst zijn mogelijk in aanmerking voor een WWB uitkering (of een inkomensvoorziening in het kader van de WIJ). Op basis van instroomgegevens en aantallen aanmeldingen op work first trajecten in 2009 wordt rekening gehouden met een (tijdelijke) extra instroom van 355 personen. Hoe groot de extra instroom precies zal zijn, is mede afhankelijk van de snelheid waarmee personen bemiddeld kunnen worden naar regulier werk. Er wordt vanwege deze mogelijke extra instroom in de uitkering rekening gehouden met een negatief resultaat op het I-deel van 0,6 miljoen. Gaat dit ten koste van de algemene reserve van de gemeente? Het tekort op het Participatiebudget gaat niet ten koste van onze algemene reserve. Dit zal voor een deel gedekt worden uit eigen middelen, zoals een overschot op individuele verstrekkingen Wmo, een stelpost Wmo van 3 ton euro en een mogelijke bonus op de inburgering. Als sluitpost is er de reserve sociaal domein (Wmo). Deze reserve is als sociale crisisreserve bedoeld en kan besteed worden aan participatie. Mocht er per einde 2010 inderdaad een tekort op het I-deel zijn, dan zal dat uit de algemene middelen moeten worden bekostigd. Net zoals de afgelopen jaren vanuit het I-deel aan de algemene reserve is bijgedragen. Hoe gaan we hierop sturen? In aansluiting op de P en C cyclus zal per vier maanden een statusrapport worden voorgelegd. Dit zal bij de ijkmomenten meegenomen worden. De verwachting is dat ten tijde van het tweede ijkmoment (in september) een meer definitieve inschatting kan worden afgegeven van de hoogte van genoemde tekorten en dekkingsposten. Op dat moment zal richting de raad een definitief begrotingsvoorstel worden gecommuniceerd. Mocht er aanspraak gemaakt moeten worden op de reserve sociaal domein (Wmo) dan zal dat ter besluitvorming aan de raad worden voorgelegd. Wat betekent dit voor de langere termijn? De budgetten voor re-integratie en uitkeringen (I-deel) zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Re-integratie wordt ingezet om de instroom in de uitkering te verlagen en de uitstroom uit de uitkering te bevorderen. Hoge re-integratie uitgaven gaan dus over het algemeen gepaard met lagere uitgaven op het I-deel. Het voordeel van een overschot op het I-deel is dat deze ongeoormerkt is en toegevoegd mag worden aan de algemene middelen. In de afgelopen jaren is dat ook gebeurd. Als je het als gemeente gemiddeld beter doet dan andere gemeenten (je cliëntvolume daalt méér dan het landelijk gemiddelde) wordt je daar op de korte termijn voor beloond met een positieve bijstelling van het budget I-deel, maar op de langere termijn betekent dit minder budget voor re-integratie omdat dit weer afhankelijk is van het aantal cliënten. Mede daarom loont het financieel om voor de langere termijn work first beleid te ontwikkelen dat niet leunt op de inzet van gesubsidieerde arbeid bij een re-integratiebedrijf. Met genoemde maatregelen wordt een voorschot genomen op een structurele herziening van het participatie beleid met het doel ook voor de langere termijn het beleid passend te maken met de beschikbare middelen. Dit participatiebeleid wordt momenteel gemaakt en kunt u dit jaar nog verwachten in uw raad. Wij zijn van mening dat we hierbij moeilijke, maar passende en noodzakelijke maatregelen hebben genomen in het kader van het te verwachte tekort op het participatiebudget. Ik verwacht u hiermee voor dit moment voldoende te hebben geïnformeerd en vanzelfsprekend ben ik tot nadere toelichting bereid. Te uwer informatie zend ik nog een financiële toelichting als bijlage mee, die onderdeel vormde van de nota aan BenW. Met vriendelijke groet, M.J.C. Suijker, wethouder pagina 5