Pekela CO 2 neutraal in 2035?

Transcriptie

1 Pekela CO 2 neutraal in 2035? Naam: Thomas van Cann Universiteit en opleiding: Rijksuniversiteit Groningen, IVEM, Energie- en Milieuwetenschappen Begeleiders gemeente: Marianne Gruis en Sebastiaan Ruddijs Begeleiders universiteit: Prof. Dr. Henk Moll en Dr. René Benders Datum: Februari

2 SAMENVATTING Er komt steeds meer aandacht voor de term CO 2 -neutraal sinds de wereldwijde klimaatcrisis. Als reactie op deze crisis, doen de overheden de nodige inspanningen. Gemeenten en steden zijn dan de plekken waar deze investeringen in praktijk kunnen gebracht, op lokale schaal. Technisch gezien zijn er veel opties voor duurzame energie, energiebesparing, en CO 2 -reductie. Hoe zijn deze opties echter implementeerbaar? Is het realistisch om klimaatbeleid te baseren op slechts informatie vanuit technische potentiëlen? Dit onderzoek richt zich op het onderzoeken van het technisch potentieel en het maatschappelijk potentieel (en de combinatie hiervan). Ook wordt de bruikbaarheid van community based development in CO 2 -neutraal onderzocht. Het voorbeeld is de gemeente Pekela. De hoofdvraag is: Met hoeveel % kunnen de CO 2 emissies en het energieverbruik worden verminderd wanneer er duurzame energie gebruikt wordt, wat kan geleerd worden van soortegelijke gemeenten en hoe kan community based development hierbij helpen? Om deze vraag te beantwoorden zijn het technisch potentieel en het maatschappelijk potentieel van de gemeente Pekela onderzocht. Ook is het klimaatbeleid van soortgelijke gemeenten gebruikt om een kwalitatief antwoord te krijgen. De vermenigvuldiging van het technisch potentieel en het maatschappelijk potentieel levert het antwoord op deze hoofdvraag. Wanneer gekeken wordt naar het technisch potentieel is er volgens dit onderzoek een energiebesparing en CO 2 -besparing haalbaar van 770 TJ (66%) respectievelijk 83 kton (89%) in Het technisch potentieel voor duurzame energie is 480 (41% van gebruik 2010) TJ in Vooral zone-energie en biomassa zijn gebruikt. De grootste besparingen zijn mogelijk in de bestaande woonhuizen sector. Kijkende naar soortgelijke gemeenten, kan men vast stellen dat, CO 2 -neutraal niet mogelijk is zonder draagvlak van bewoners en bedrijven. Het grootste verschil tussen deze gemeenten en de gemeente Pekela ligt in de ervaring het uitvoeren van projecten (die gaan over duurzame energie of energiebesparing). Ook is er ongeveer 150 Miljoen nodig wanneer er geen draagvlak is. De duurzame energie transitie zou moeten beginnen bij de gemeentelijke organisatie om vervolgens uit te vloeien naar bedrijven en bewoners. Volgens de gehouden enquête is 60% van de respondenten bereid om geld te investeren in hun eigen huis om te zorgen voor een vermindering van de energievraag. 23% van de respondenten willen direct lid worden van een energiecoöperatie die duurzame energie lokaal produceert. 5% van de respondenten wil actief meedoen in deze coöperatie (project leider) en 5% wil ledenvergaderingen bijwonen (discussiegroep). Volgens dit onderzoek is een energiebesparing tussen de 14% en 32% realistisch (social, economisch, en technisch gezien) en kan er tussen de 19% en 44% van de CO 2 -emissies bespaard worden. Ook is het realistisch volgens dit onderzoek om tussen de 10% en 24% aan duurzame energie te plaatsen. Aangezien de gehouden steekproef een beperkte respons had, kunnen de percentages lager uitkomen dan wanneer de mening van de gehele bevolkingsgroep zou zijn meegenomen. De respondenten in dit onderzoek zijn waarschijnlijk al meer gemotiveerd dan de gemiddelde bevolking in Pekela. 2

3 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE Onderzoeksdoel en onderzoeksvragen Methodologie THEORIE Community Based Development CO 2 neutraal Demografie CO 2 -bronnen Energiegebruik en CO 2 emissies per sector Mogelijkheden voor duurzame energie SCENARIOS (2020) CO 2 neutraal (2035) Energiegebruik en CO 2 emissies per sector VERGELIJKING Conclusie BRUIKBAARHEID VAN COMMUNITY BASED DEVELOPMENT Definitie Aanpak enquêtes Resultaten Correlaties CONCLUSIE EN DISCUSSIE Technisch potentieel Vergelijking met soortgelijke gemeenten Maatschappelijk potentieel De link tussen het technisch potentieel en het maatschappelijk potentieel Dicussie Aanbevelingen...43 LITERATUUR

4 1. INTRODUCTIE 1.1 Onderzoeksdoel en onderzoeksvragen Het doel van dit onderzoek is de mogelijkheden te onderzoeken voor Pekela, om CO 2 -neutraal te worden in Ook wordt het nut van community based development onderzocht. Het vergelijken van Pekela met soortgelijke gemeenten die ook CO 2 -neutraal willen worden kan ook invloed hebben op de resultaten van dit onderzoek. De hoofdvraag van dit onderzoek is: Met hoeveel % kunnen de CO 2 emissies en het energieverbruik worden verminderd wanneer er duurzame energie gebruikt wordt, wat kan geleerd worden van soortegelijke gemeenten en hoe kan community based development hierbij helpen? Karakteristieken Pekela Om de hoofdvraag te beantwoorden moeten de karakteristieken van Pekela worden onderzocht. Daarom zijn de eerste 3 subvragen als volgt: 1. Wat is het energiegebruik en wat is het CO 2 uitstoot van alle verschillende sectoren binnen de gemeente Pekela (vervoer, wonen, bedrijven, enz.)? 2. Welke energiebesparende opties zijn er mogelijk in Pekela? 3. Wat zijn de mogelijkheden voor duurzame energie in Pekela? Vergelijking Pekela met soortgelijke gemeenten Wanneer de subvragen 1-3 zijn beantwoord, zal de vergelijking van Pekela met soortgelijke gemeenten beginnen. Sub vragen 4-7 zullen worden beantwoord hiervoor: 4. Wat zijn de karakteristieken van de gemeente Pekela? 5. Wat zijn de karakteristieken van soortgelijke gemeentes die ook duurzaam en energie neutraal willen worden? 6. Wat zijn de verschillen tussen Pekela en andere soortgelijke gemeenten? 7. Wat kan worden geleerd van de soortgelijke gemeenten? Bruikbaarheid van Community Based Development Wanneer de eerste 7 subvragen zijn beantwoordt, kan de bruikbaarheid van community based development onderzocht worden. Antwoord op 4 subvragen is hiervoor nodig: 8. Wat zijn de karakteristieken van community based development? 9. Wat kunnen en willen mensen doen (in Pekela) om een duurzame energie transitie aan te moedigen? 10. Hoe kan community based development helpen in de implementatie van energie transitie opties? 11. Welke factoren beïnvloeden de mate van community based development? Zijn deze factoren ook toepasselijk in Pekela? 4

5 1.2 Methodologie Dit onderzoek bestaat uit 3 delen: 1. Onderzoek naar de karakteristieken van Pekela, 2. Vergelijking Pekela met soortgelijke gemeenten, en 3. De bruikbaarheid van Community Based Development. Karakteristieken Pekela De eerste 3 subvragen zijn bedoeld om de karakteristieken van de gemeente Pekela op te sommen. Informatie zoals energiegebruik, CO 2 emissies, aantal woningen, aantal inwoners, EPCwaarden woningen, enz. is nodig om de mogelijke energiebesparende opties en het mogelijk gebruik van duurzame energie te onderzoeken. Een lijst zal worden gemaakt waarin alle nuttige informatie staat. Informatie zal worden gewonnen uit bronnen zoals CBS Statline, Pekela in cijfers, en de Kompanjie. Het REM model (Regional Energy Model) zal gebruikt worden om het energiegebruik van Pekela te illustreren en om scenario s te maken voor de situatie in 2020 en De hoofdvraag kan beantwoord worden als de subvragen 1-3 zijn beantwoord. De hoofdvraag is dan beantwoord zonder te kijken naar community based development. De volgende stap is dan dus de bruikbaarheid van community based development te onderzoeken waardoor mogelijk er nog meer gereduceerd kan worden in 2020 en Vergelijking Pekela met soortgelijke gemeenten Subvraag 4 is een soort samenvatting over het eerste deel van dit onderzoek (karakteristieken van de gemeente Pekela) en is nodig om een goede vergelijking te maken met soortgelijke gemeenten. Subvraag 5 geeft inzicht in soortgelijke gemeenten (dat zijn gemeenten die ook energie neutraal willen worden of al zijn). Het resultaat van subvraag 6 is een vergelijking. Subvraag 7 geeft inzicht in de bruikbaarheid van een vergelijking met andere gemeente om het energie neutraal maken van Pekela. Bruikbaarheid Community Based Development Sub vragen 8 t/m 11 hebben als doel de bruikbaarheid van community based development in Pekela om energie neutraal te worden in 2020, te onderzoeken. Om subvraag 8 te beantwoorden zal een literatuur studie worden uitgevoerd. Subvraag 9 zal worden beantwoord om de gedachtegang van de inwoners van de gemeente Pekela te onderzoeken. Interviews of enquêtes zullen worden afgenomen in de gemeente Pekela. De literatuurstudie voor het beantwoorden van subvraag 8 zal uitmonden in een vragenlijst voor de bewoners. Werknemers van de gemeente Pekela (bij voorkeur met sociale achtergrond) zal worden gevraagd te helpen bij het opstellen van een vragenlijst en het afnemen van interviews/enquêtes. Subvragen10 en 11 zullen worden beantwoord door het gebruik van de literatuurstudie en de resultaten van de interviews/enquêtes. Nu kan, met behulp van de subvragen 8 t/m 11 de hoofdvraag opnieuw beantwoord worden. Er kan nu gekeken worden naar verschillen tussen de 2 beantwoordingen van de hoofdvraag en dus de bruikbaarheid van community based development is daarbij onderzocht. Community based development kan ook negatieve gevolgen hebben. Ook wordt er een link gemaakt tussen het technisch potentieel (deel 1 onderzoek) en sociaal potentieel (deel 3 onderzoek). 5

6 2. THEORIE 2.1 Community Based Development Deze ontwikkelingsmethode streeft ernaar om de participatie van alle leden (lokale bevolking) te vergroten in de ontwikkeling en implementatie van nieuwe technologieën. De methode is onafhankelijk en er zijn mensen nodig die training krijgen in het implementeren van de geschikte methodes. Vaak is het kleinschalig en worden er simpele en goedkope technologieen gebruikt. Technologieen zijn bijvoorbeeld: extra isolatie, PV-panelen, dubbele beglazing, warmte-koude opslag, enz. (ANU). Community based development is het meest succesvol als er technologieen worden gebruikt die kleinschalig zijn en waarbij cooperatie van de bevolking nodig is. De leden (lokale bevolking) worden gezien als de meest betrouwbare bron en weten het beste wat ze zelf nodig hebben (Dongier). Volgens Sara and Kartz (2007) moeten de leden zeker weten dat ze krijgen wat ze willen en dat ze daar dus ook voor willen betalen. Wanneer mensen ook nog eigenaar worden van een project zal dit makkelijk vol worden gehouden. Dus, leden moeten worden gevoed met kennis, controle, en gezag over de keuzes en beschikbare middelen (Dongier). Dit voeden van informatie is nodig (Loorbach, 2006). Momenteel wordt deze ontwikkelingsmethode toegepast in ontwikkelingslanden waarbij de mensen met een laag inkomen samenwerken om bepaalde doelen te bereiken. 2.2 CO 2 neutraal Netto CO 2 -emissies moeten nul zijn. Alle handelingen waar de betreffende gemeente invloed op heeft moeten netto geen CO 2 emissies uitstoten. CO 2 emissies kunnen worden verminderd (ook tot 0 ton CO 2 ) of gebalanceerd worden. Verminderen van CO 2 is bijvoorbeeld door duurzame energie ipv gas en kolen te gebruiken en daarmee alle sectoren van de betreffende gemeente van energie te voorzien. Balanceren doe je middels het plaatsen van bossen, of door het exporteren van duurzame energie. Bij het verminderen van CO 2 door duurzame energie kan energie neutraal ook makkelijker behaald worden (Kennedy, 2011). CO 2 neutraal kan worden bereikt door: 1. Alleen energie die geen CO 2 -emissies hebben, 2. Transport voor 100% gebaseerd op (duurzame) elektriciteit, en 3. Recyclen. Wanneer Trias Energetica gevolgd wordt, mag de 3e stap niet worden gebruikt (rest opvullen met fossiele brandstof) 6

7 3. ANALYSE VAN PEKELA De gemeente Pekela ligt in het oosten van de provincie Groningen (zie figuur 1) en is 1 van de kleinste gemeenten (qua oppervlakte) van Groningen (er zijn slechts 4 kleinere gemeentes van de 23 gemeentes totaal in Groningen). Pekela heeft momenteel ongeveer inwoners en de bevolkingsdichtheid van Pekela 85% van de gemeente is niet bebouwd gebied en 15% is bebouwd gebied. Van de niet bebouwde gebieden is 4% bos en 81% landbouw (CBS 2011a). Figuur 1. Locatie Pekela De data voor het energiegebruik is verkregen uit CBS (2008, 2009, 2010a,b, 2011a,b,c,d). Deze data dient als input voor het Regionaal Energie Model (REM). Met dit model kan het totale energiegebruik en de CO 2 emissies van dorpen, steden, gemeenten, en provincies berekend worden (Hans, 2008). De data die als input dienen zijn gebaseerd op cijfers uit het jaar Helaas waren niet in alle gevallen de cijfers uit 2000 bekend, dus daar werd het jaar die het dichtst bij 2000 lag gebruikt. 3.1 Demografie De populatie, aantal gebouwen, en aantal auto s zijn nodig om het energiegebruik en de CO 2 emissies van Pekela in kaart te brengen. In deze sectie is deze data gegeven, waarbij ook trends zijn weergegeven. Populatie Zoals te zien is in figuur 2 is de populatie van Pekela aan het krimpen. De werkgelegenheid vermindert, het aantal huizen krimpt doordat oude woningen worden gesloopt, en plannen voor nieuwe woningen laten op zich wachten. Toch zijn het aantal huishoudens wel gestegen in de jaren (CBS, 2011a). Pekela heeft momenteel inwoners en volgens het CBS zal dit aantal dalen tot in 2035, wat een daling van 11% is. 7

8 Populatie Figuur 2. Populatie in Pekela en (CBS, 2011a) Aantal huishoudens en huishoudensgrootte Huishoudens ,40 2,35 2,30 2,25 2,20 2,15 2,10 Huisehodensgrootte Huishoudens Huishoudens Huishoudensgrootte Huishoudensgrootte Huishoudensgrootte NL 2,05 Figuur 3. Aantal huishoudens en huishoudengrootte (CBS, 2011d) In Figuur 3 zijn het aantal huishoudens en de huishoudengrootte weergegeven. Zoals te zien is, is de huishoudengrootte boven het gemiddelde van de Nederlandse huishoudengrootte. Dit kan verklaard worden door het feit dat kleine huishoudens in Pekela verdwijnen (deze kleine huishoudens zijn dan vaak jongeren of ouderen). Aan de andere kant is er de vergrijzing, die juist weer het omgekeerde resultaat had moeten laten zien. Door vergrijzing zou de huishoudengrootte moeten dalen. Een grotere huishoudengrootte betekent wel een lager elektriciteitsgebruik per 8

9 persoon. Bij een huishoudengrootte van 2 is het verbruik 1763 kwh/jaar en bij een eenpersoonshuishouden is het verbruik 2405 kwh/jaar (Nibud, 2011). Door de relatief grote huishoudens, is het dus wel makkelijker om CO 2 neutraal te worden. Gebouwen en woningen Zoals te zien is in figuur 4 neemt het aantal bedrijfsgebouwen en woningen af. Dit komt door de populatievermindering van 11% in 2035 ten opzichte van 2010 (zie figuur 2). Bedrijfsgebouwen en woningen Aantal gebouwen en woonhuizen Totaal gebouwen Totaal gebouwen Woningen Woningen Figuur 4. Gebouwen and woningen in Pekela, en De bedrijfsgebouwen in figuur 4 commerciële en publieke gebouwen + industrieën + landbouwbedrijven. Verwacht is dat de netto voorraad daalt dus (CBS, 2011d). Het totaal aantal bedrijfsgebouwen is gebaseerd op het landelijk aantal bedrijfsgebouwen per persoon en dit is vervolgens doorberekend naar de populatie in Pekela. Door de populatieafname daalt tevens het aantal bedrijfsgebouwen. Auto s In figuur 5 is het aantal personenauto s en het aantal auto s per 1000 inwoners weergegeven. De groei van beide transport sectoren (woon-werk, en vrachtverkeer, uitgelegd op de volgende pagina s) zijn hierop gebaseerd. Volgens WBSCD (2004), zal het autoverbruik per 1000 inwoners toenemen met een percentage van 0,66%. Als dit wordt doorberekend voor Pekela komt figuur 5 als resultaat uit. Zelfs met een populatiekrimp gaat het aantal auto s dus iets omhoog omdat in Pekela het aantal auto s per 1000 inwoners hoger ligt dan het Nederlandse en Europese gemiddelde. 9

10 Auto's Auto's Auto's Auto's Auto's/1000 inw Auto's/1000 inw Auto's/ 1000 inwoners Figuur 5. Auto s in Pekela en auto s/1000 inwoners (WBSCD, 2004) 3.2 CO 2 -bronnen Momenteel krimpen bijna alle sectoren (CO 2 -bronnen) in Pekela (zie figuur 6). In deze sectie worden de CO 2 -bronnen van Pekela en de subsectoren toegelicht. Met behulp van de statistieken van Pekela (CBS, 2008, a, 2010b, 2011a, 2011b, 2011c, 2011d; Pekela in cijfers, 2011) kan de groei per sector worden bepaald. De groei van onderstaande sectoren zijn veelal gebaseerd op populatiegroei, groei van woningen en gebouwen, en het autogebruik (groei kan positief en negatief zijn). Industrie In deze sector zijn 4 soorten industrieën: papier industrie, metaalindustrie, voedselverwerkingindustrie en overige. Het aantal bedrijven binnen deze sector in 2000 was 38 en in 2010, 35 (Pekela in cijfers, 2011; CBS, 2011b). Het energiegebruik is berekend door gegevens van CBS (2011b). Commerciële en publieke gebouwen Hierin zijn winkels, warenhuizen, kantoorpanden, gemeentehuis, sporthallen, horecabedrijven, e.d. meegenomen. Winkels en warenhuizen zijn de grootse sub sector (71% van de totale commerciële en publieke gebouwen), gevolgd door kantoorpanden en sporthallen e.d. (23%). Horeca is 6% van de totale sector. Het totaal aantal commerciële en publieke gebouwen is 483 in 2010 en zou 422 in 2035 worden (CBS, 2011b). 10

11 Publieke verlichting Deze sector bestaat uit alle straatlantaarns in de straten van Pekela (CBS, 2011a). Gemiddeld energieverbruik per lantaarn (Bremmers, 1999) is gebruikt om het totale energiegebruik van deze sector te berekenen. De groei is gebaseerd op het aantal kilometers weg in Pekela (CBS, 2011c) Landbouw Deze sector maakt onderscheid tussen veeteelt en akkerbouw. In totaal zijn er 65 landbouw bedrijven in Pekela (Pekela in cijfers, 2011), hiervan is ¼ veeteelt en ¾ akkerbouw 1. Bestaande huizen Hierin zijn 4 subsectoren gecreëerd: huizen gebouwd voor 1945, huizen gebouwd tussen 1945 en 1980, huizen gebouwd tussen 1981 en 1990, en huizen gebouwd tussen 1991 en Het onderscheid is gemaakt omdat erg grote verschillen zijn ontdekt in dit type woningen. Isolatie en dubbele beglazing bestonden in bijvoorbeeld nog niet echt en daarom gebruiken deze woningen meer energie ten opzichte van relatief nieuwere woningen (na 1980). Ook de CO2- uitstoot is hoger bij woningen voor 1980 of Nieuwe huizen Dit zijn huizen, gebouwd na Het energiegebruik is ongeveer 40% lager dan bestaande huizen (Epg network, 2011). Transport, woon-werk verkeer In deze sector zijn alleen inwoners van Pekela meegenomen. Zelfs als de bewoners buiten Pekela werken, verondersteld is dat ze de meeste kilometers in Pekela rijden en ook tanken in Pekela. Gemiddeld woon-werk verkeer komt uit CBS (2010). Transport, vracht Hierin zijn alleen lease auto s en vrachtwagens meegenomen. De cijfers zijn gebaseerd op landelijke cijfers, teruggerekend voor Pekela (net zoals woon-werk verkeer). Door de beperkte informatie in Pekela, zijn soms landelijke cijfers gebruikt in de sectoren: publieke verlichting, woon-werk verkeer, en vrachttransport. Data uit CBS en Pekela in cijfers zijn gebruikt om het energiegebruik te berekenen. 1 In de veeteeltsector wordt vaak veel CH4 (methaan) uitgestoten (door koeien, mest), wat ook een broeikasgas is. Aangezien Pekela zich richt op CO2-neutraal en niet klimaatneutraal worden alle andere broeikasgassen (CH4, NO2, PM10, VOC, enz.) niet meegenomen in dit verslag. 11

12 Sector groottes (%) Industrie Grootte sector index=100 (2010) 230% 210% 190% 170% 150% 130% 110% 90% 70% 50% Comm & Publ Publieke verlichting Landbouw Woonhuizen, bestaand Woonhuizen, nieuw Woon-werk verkeer Vrachtransport Figuur 6. Sectorgrootte (index=100 (2010)) In Figuur 6 is de sectorgrootte weergegeven (index=100). De woningen, nieuw sector wordt meer dan verdubbeld wanneer er 17 nieuwe woningen per jaar bijkomen tot De landbouw sector wordt bijna gehalveerd. De transport sectoren, publieke verlichting, en de nieuwe woningen groeien en de landbouw, bestaande woningen, industrie en commerciële & publieke gebouwen zullen krimpen. In onderstaande tabel staan de absolute waarden. Tabel 1. Absolute grootte van de sectoren Jaar Industrie Comm. & Publieke Gebouwen Publieke verlichting (km weg) Landbouw Woningen, bestaand Woningen, nieuw Transport, woon-werk (personenauto s) Transport, vracht (lease auto s en vrachtwagens)

13 3.3 Energiegebruik en CO 2 emissies per sector Energiegebruik (TJ) Industrie Comm. & Publieke gebouwen Energiegebruik per sector per bron Publieke verlichting Landbouw Woonhuizen, bestaand Woonhuizen, nieuw Transport, woon-werk Transport, vracht Olie Gas Kolen Wa rmte Elektriciteit Figuur 7. Energiegebruik in Pekela per bron In figuur 7 is het energiegebruik per bron weergegeven. De bestaande huizen gebruiken de meeste energie door de grote hoeveelheid woningen (5487 in 2010). De meeste van deze woningen zijn voor 1991 gebouwd en gebruiken veel energie t.o.v. nieuwere woningen. Het energieverbruik per woning in Pekela ligt boven het landelijke gemiddelde (CBS, 2011a). Het energieverbruik van de industrie sector is vrij hoog omdat de bedrijven zelf heel groot zijn en dus relatief gezien veel energiegebruik per bedrijf hebben. Dit komt door de intensieve productie van papier en de metaalbewerking Sector Bron Tabel 2. Energiegebruik per sector en per bron(tj) Industrie Comm. & Publieke Gebouwen Publieke verlichting Landbouw Woningen, bestaande Woningen, nieuwe Transport, woon-werk Transport, vracht Elektriciteit 52,88 117,96 6,07 8,36 71,49 7,12 0,00 0,00 263,88 Warmte 4,99 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 4,99 Kolen 0,31 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,31 Gas 135,05 79,30 0,00 64,34 398,62 16,51 0,00 0,00 693,82 Olie 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 123,88 78,09 201,96 Totaal Totaal 193,23 197,26 6,07 72,70 470,19 23,64 123,88 78, ,05 In bovenstaand tabel staan de waarden uit figuur 7. Gasgebruik is hoog doordat 66% van de elektriciteit geproduceerd wordt met behulp van gas.. 13

14 Figuur 8. Energiegebruik per bron CO2 emissies (kton) CO2 emissies per sector Industrie Comm. & Publieke gebouwen Publieke verlichting Landbouw Woonhuizen, bestaand Woonhuizen, nieuw Transport, woon-werk Transport, vracht Figuur 9. CO 2 emissies per jaar per sector (2010) 14

15 In figuur 9 is te zien dat de bestaande woningen het meeste CO 2 emissies hebben. De CO 2 emissies in de commerciële en publieke gebouwen is hoger dan de industrie door het relatief hoge elektriciteitsgebruik. In tabel 3 zijn de absolute waarden weergegeven. CO2 emissies per sector Transport, woon-werk 10% Woonhuizen, nieuw 2% Transport, vracht 6% Industrie 17% Comm. & Publieke gebouwen 24% Woonhuizen, bestaand 35% Publieke verlichting 1% Landbouw 5% CO 2 (kton) Tabel 3. CO 2 emissies per sector Industrie Comm. & Publieke Gebouwen Publieke verlichting Landbouw Woningen, bestaande Woningen, nieuwe Transport, woon-werk Transport, vracht ,85 21,98 0,90 4,85 32,95 1,98 9,04 5,70 93,25 Totaal 3.4 Mogelijkheden voor duurzame energie Zonne-energie Het gemiddeld dakoppervlak op Nederlandse woningen ligt tussen de 60 en 100 m2 (Gemeente Stein, 2010). Voor Pekela is 80 m2 gebruikt. Volgens Bergsma (1997) kan 45% van de daken gebruikt worden voor PV (fotovoltaische)-zonnecellen. Schaduwverliezen, oriëntatieverliezen en het feit dat niet alle woningen geschikt zijn voor zonnecellen zijn allemaal meegenomen in deze 45%. Gemiddeld kunnen woningen dus met 36m 2 zonnepaneel bedekt worden. Totaal in Pekela dus: m2 wat 27,9 GWh is (Zonnepanelen, 2011). De totale elektriciteitsvraag is 53,7 GWh dus 52% van deze vraag kan benut worden door zonnepanelen op alle daken van woningen in Pekela. Ook op de industriegebouwen en landbouw bedrijven kunnen zonnepanelen geplaatst worden. Volgens de archieven van Pekela en eigen berekening is het gemiddeld dakoppervlak van deze bedrijven 5500 m 2. 45% hiervan is 2500 m2 per gebouw. Totaal is dit m2 wat gelijk staat aan 28 GWh (Zonnepanelen, 2011). Dit is ongeveer 52% van het totale elektriciteitsgebruik van Pekela. Als alle woningen, commerciële en publieke gebouwen, industrieën en landbouw gebouwen bedekt zijn met zonnepanelen, 104% van het totale elektriciteitsverbruik van Pekela kan worden voorzien. Dit is 17% van het totale energiegebruik (dit is elektriciteit en gas samen) en 24% van de totale CO 2 -emissies. 15

16 Figuur 10. Energieterugverdientijd per m 2 en kosten per m 2 De terugverdientijd voor een installatie van 36m 2 is 11,8 jaar. De prijs is 325/m2, dus in totaal moet er 7 Mln per jaar geïnvesteerd worden. Op dit moment wordt er geen subsidie meer gegeven (Meer met minder energie, 2011; Rijksoverheid, 2011). Windenergie De potentie voor wind energie in Pekela is zeer groot maar met het provinciebeleid wat nu geldt, is het niet mogelijk om de turbines te plaatsen binnen de gemeente. 4 soorten wind turbines zijn onderzocht: 2MW, 100kW, 20kW, en 5kW. Volgens Klooster (2008), kan er met 3 windturbines van 2 MW 6,6 GWh per jaar worden geproduceerd, maar zonder subsidie zijn deze turbines niet terug te verdienen en kost het 2,7 Mln. per jaar (dat is opbrengst-kosten). Aanschaf en onderhoud zijn hier de grootste kosten (Klooster, 2008). De kleinere windturbines zijn wel terug verdienbaar. Volgens een Canadees onderzoek met wat eigen berekeningen zijn de 100kW winturbines terugverdienbaar binnen 5 jaar en de 20kW windturbines binnen 9 jaar. De kleinste (5kW) zijn terugverdienbaar in 25 jaar (CBS, 2007; Kabir, 2011). Biomassa en biogas Tabel 4. Biomassa and biogas potentieel in Pekela Soort afval Potentieel Biogas productie m3/ton Energiewaarde Energie (TJ) GFT Afval 2500 m MJ/m3 5,8 Groen afval 523 ton 9 GJ/ton 4,7 Biomassa bomen 452 ton 10 GJ/ton 4,5 Hout afval 500 ton 15 GJ/ton 7,5 Mest Rund m MJ/m3 19,6 Mest Varken m MJ/m3 6,9 16

17 Mest Co-substrates m MJ/m3 177,1 Totaal 226 TJ In bovenstaande tabel zijn de potentiële voor biomassa en biogas weergegeven. Het potentieel voor mest is zeer hoog in vergelijking met andere soorten afval. De GFT afval wordt gebruikt voor gisting. Het groen afval wordt gedeeltelijk gebruikt om de kachels van bewoners zelf te vullen. In Nederland is er een mestoverschot. Dit overschot zal gebruikt worden in een vergister. Afhankelijk van het type afval waarmee warmte en/of elektriciteit geproduceerd wordt, kan het worden terugverdiend in 4-14 jaar. Als de elektriciteit en warmte direct in Pekela gebruikt wordt kan het zelfs tussen 2 en 10 jaar worden terugverdiend (Ecofys, 2010) Biogas kan als vervanging van de huidige olie dienen die gebruikt wordt in de transport sector (benzine, diesel, gas). Wanneer het biogas uit tabel 4 als biobrandstof gebruikt wordt, wordt eerst de CO 2 verwijderd zodat de energiewaarde omhoog gaat. Ook kan de brandstof makkelijk worden opgeslagen onder hoge druk (Sarkar, 2011) De totale biomassa en biogas potentie in Pekela is 314 TJ. In tabel 2 kan men zien dat het totale gasgebruik in Pekela 694 TJ is, dus: 49% van het gas kan biogas worden. Dit is 29% van het totale energieverbruik. Als het totale theoretische potentieel van biogas gebruikt wordt in de transport sector, dan kan 100% van de brandstof biogas worden (zie tabel 2 en 4). 17

18 4. SCENARIOS Er zijn 2 scenario s ontwikkeld om het energiegebruik en CO 2 emissies in 2020 en 2035 uit te rekenen. Vanuit deze scenario s kunnen strategieën voor reductie van CO 2 en energie worden ontwikkeld is gebruikt als een soort tussendoel en 2035 als een einddoel. Pekela wil CO 2 neutraal worden, en kan de Trias Energetica gebruikt worden. De eerste stap hiervan is het reduceren van de vraag. Stap 2 is het gebruik van duurzame energie en stap 3 is de rest opvullen met fossiele energie bij een zo hoog mogelijk rendement. De eerste stap is het meest duurzaam en de laatste stap het minst (Nuon, 2006). Er zijn in totaal 3 scenario s ontwikkeld voor het REM model. Business as usual (BAU) In dit scenario gebeurt er eigenlijk niks, beleidsmatig gezien. Er zijn geen doelen. Er is geen verschil in de elektriciteitsproductie (66% gas, 26& kolen, 4% nucleair, 4% afval, en 1% wind). Dit scenario laat resultaten zien voor 2010, 2020 en 2035 en dient als vergelijking met de andere 2 scenario s (CN 2020) Dit is het tussendoel en gebaseerd op de doelen van de Europese Commissie (European Commission, 2011). Die willen 20% CO 2 reductie in 2020 ten opzichte van Ook zou 20% van de energieproductie uit duurzame bronnen moeten komen. In tabel 6 en 7 staan het energiegebruik en de CO 2 emissies van dit scenario. Carbon neutraal (CN 2035) Dit is gebaseerd op het doel van Pekela: CO 2 -neutraal worden. Het jaar 2035 is gekozen als omdat de meeste technologieën vervangen moeten worden in jaar. Een 100% vervanging kan op zijn vroegst dus in 2030 (er wordt vanuit gegaan dat de nieuwe technologieën beschikbaar zijn vanaf 2015). In tabel 6 en 7 staat het energiegebruik en CO 2 emissies. Tabel 5. Karakteristieken van de scenario s BAU CN 2020 CN 2035 Reductie CO 2 Nvt 33% 100% Reductie Nvt 33% 67% energiegebruik Duurzame energie (elektriciteit) 1% wind 25% biomassa 25% zonne-energie 50% biomassa, 50% zonne-energie Fossiele energie 66% gas, 26% Kolen, 4% nucleair, 4% afval Max 50% met verhoogde efficiëntie Nvt 18

19 (2020) Het energiegebruik en de CO 2 emissies van CN2020 worden hier vergeleken met de waarden uit In 2010 was het totale energiegebruik 1165 TJ en de CO 2 emissies 93 kton (tabel 2 & 3). Het doel in dit scenario is om deze getallen te verminderen met 33%. Energiegebruik en CO2-emissies in 2020 Energiegebruik (TJ) CO2 emissies (kton) BAU 2020 CN 2020 Energiegebruik CO2 emissies Figuur 11. Energieverbruik and CO2 emissies in 2010, BAU 2020, and CN 2020 De CO 2 emissies zijn in 2020, 41 kton en het energiegebruik is 747 TJ. De reducties zijn dus 56% voor de CO 2 emissies en 36% voor het energiegebruik. In dit scenario is niet alleen duurzame energie toegepast. Ook is er een verhoging van efficiëntie van technologieën meegenomen. Het relatieve elektriciteitsverbruik ten opzichte van het totale energiegebruik is omhoog gegaan doordat er meer apparaten elektriciteit gaan gebruiken. De doelen vanuit de Europese Commissie zijn bereikt voor Pekela. In tabel 5 is te zien wat er gedaan moet worden om tot deze reducties te komen. De verhoging van efficiëntie voor alle apparaten (CV in huishoudens, ovens in de industrie, LED verlichting, enz.) is ongeveer 21%. 4.2 CO 2 neutraal (2035) De reducties die in dit scenario zijn waargemaakt is een 88% reductie in CO 2 emissies en 66% reductie in energiegebruik. Omdat volgens Pehnt (2006) biomassa ongeveer 11-35g/kWh CO 2 emissies uitstoot is het onmogelijk om de CO 2 emissies te reduceren met 100%. In figuur 11 is nog een kleine hoeveelheid CO 2 emissie te zien (11 kton). Het doel van de energiereductie is nagenoeg gelukt en er is vanuit gegaan dat apparaten in woningen en andere gebouwen efficiënter zijn geworden (Benders, 2011). Deze efficiëntie is ongeveer verhoogd met 43%. 19

20 Figuur 12. Energiegebruik en CO 2 emissies in 2010, BAU 2035, and CN Energiegebruik en CO 2 emissies per sector Energiegebruik per sector Energiegebruik (TJ) IN CP PL Fa He Hn Tc Tf 2010 BAU 2020 CN2020 BAU 2035 CN 2035 Figuur 13. Energiegebruik per sector. IN=Industrie, CP=Commercial & Publieke gebouwen, PL=Publieke verlichting, Fa=Landbouw, He=Bestaande Woningen, Hn=Nieuwe Woningen, Tc=Woon-werkverkeer, Tf=Vrachttransport Zoals te zien is in figuur 13 is de grootste reductie in de sector bestaande woningen te halen. Deze kan ongeveer met 90% verminderd worden in 2035 ten opzichte van De andere sectoren kunnen energiereducties halen van 1% in vrachtverkeer sector tot meer dan 67% reductie in de sectoren publieke verlichting en woon-werk verkeer. In de sector vrachtverkeer wordt niet veel 20

21 energiereductie gehaald omdat hier de vrachtwagens vervangen worden door biodiesel vrachtwagens die niet tot een energiereductie leiden. Wel kan hierdoor CO 2 gereduceerd worden. Tabel 6. Energiegebruik per sector, per scenario (TJ) Energiegebruik (TJ) IN CP PL Fa He Hn Tc Tf Totaal ,23 197,26 6,07 72,70 470,19 23,64 123,88 78, ,05 BAU ,76 183,80 6,19 58,90 449,72 35,95 125,92 81, ,37 CN ,67 138,72 3,77 55,96 194,63 18,18 95,10 73,42 747,46 BAU ,53 172,24 6,39 42,95 401,6 56,32 131,47 89, ,65 CN ,75 85,23 1,94 36,42 42,32 9,94 39,26 77,62 394,72 35 CO2 emissies per sector CO2 emissies (kton) IN CP PL Fa He Hn Tc Tf 2010 BAU 2020 CN 2020 BAU 2035 CN 2035 Figuur 14. CO 2 emissies per sector In figuur 14 zijn de CO 2 emissies per sector weergegeven. Hier kan ook weer de meeste reductie gehaald worden in de bestaande woningen sector. In de sector woon-werk verkeer is een reductie van 80% mogelijk in 2035 en in de landbouw sector is de reductie zelfs bijna 100%. De CO 2 emissies in het vrachtverkeer zijn helemaal verdwenen door het gebruik van bio-diesel terwijl het woon-werk verkeer veelal op elektrische auto s afhankelijk is en dus nog een klein beetje CO 2 uitstoten. Dit komt door het biomassa en biogas gebruik in de elektriciteitssector (Pehnt, 2006) Tabel 7. CO 2 emissies per sector per scenario (kton) CO 2 emissies(kton) IN CP PL Fa He Hn Tc Tf Totaal ,85 21,98 0,90 4,85 32,95 1,98 9,04 5,70 93,25 BAU ,84 20,18 0,90 3,91 31,86 3,02 9,19 5,92 89,82 CN ,23 6,84 0,16 2,20 9,65 0,88 6,83 5,36 41,26 BAU ,51 18,66 0,92 2,84 28,95 4,75 9,60 6,51 85,74 CN ,11 3,40 0,05 0,05 1,00 0,23 1,11 0,00 10,95 21

22 5. VERGELIJKING In tabel 7 zijn de karakteristieken van Pekela gepresenteerd. Om een goede vergelijking met andere gemeenten te maken, bepaalde criteria moeten worden opgesteld. Een gemiddelde gemeente in Nederland heeft inwoners, heeft een oppervlakte van 80 km2, heeft een bevolkingsdichtheid van 781 inwoners/km2 en heeft een gemiddeld inkomen van per jaar. Met deze gegevens kunnen de theoretisch interessante gemeenten worden bepaald. Dit zijn gemeenten die onder de gemiddelde waarden van Nederland zitten. Dus: minder dan inwoners, kleiner dan 80km2, minder dan 781 inwoners/km2 en minder dan /jaar. Tabel 7. Karakteristieken Pekela en gemiddelde gemeente in Nederland Inwoners Opp. (km 2 ) Inwoners/km 2 Inkomen ( /jaar) Pekela Gemiddelde gemeente in NL Het totaal aantal theoretisch interessante gemeenten is: 77. Nu is gekeken hoeveel van deze gemeenten een klimaatbeleid hebben, ofwel doelen hebben om CO 2 neutraal of energie neutraal te worden. 23 gemeenten hebben een klimaatbeleid, maar slechts 4 gemeenten hebben doelen als CO2 neutraal of energieneutraal worden. Om te zorgen dat er wat meer gemeenten zijn met soortgelijke doelen, zijn de criteria wat aangescherpt. De criterium voor het oppervlakte van de gemeente en het inkomen per jaar zijn genegeerd en hierdoor zijn er 9 gemeenten met soortgelijke doelen. Tabel 8. Karakteristieken soortgelijke gemeenten Inwoners Opp (m2) Inwoners/km2 /jaar Provincie Doelen Bergeijk ,04 179, Noord-Brabant Energieneutraal 2025 Beuningen ,86 575, Gelderland CO 2 neutraal 2050 Dalfsen ,18 161, Overijssel CO 2 neutraal 2025 Eersel ,44 219, Noord-Brabant Energieneutraal 2025 Heerde ,73 230, Gelderland CO 2 neutraal 2050 Zoals te zien is in tabel 8, zijn er een aantal gemeenten, die niet voldoen aan de eerste criteria, maar wel zodanig lijken op Pekela qua inwoneraantal en inwoners/km2 dat besloten is deze gemeente ook te gebruiken voor de vergelijking. Gemeente Bergeijk Zoals te zien is in tabel 8, heeft de gemeente Bergeijk het doel om energieneutraal te worden in Dit plan komt uit een klimaatvisie van de Kempen gemeenten (gemeenten: Bergeijk, Bladel, Oirschot, en Reusel-de-Mierden). De gemeente Bergeijk heeft al een energiescenario voor 2025 gemaakt en een nulmeting is ook al uitgevoerd. In 2009 en 2010 zijn er al veel projecten uitgevoerd, zoals: publieke oplaadpunten voor elektrische auto s, mestvergistingsinstallatie, overleg over windenergie, motivatie voor winkelend publiek om met de fiets te gaan, verkenning oplaadpunten voor elektrische fietsen, multifueltankstations. 22

23 Gemeente Beuningen Deze gemeente heef de ambitie om CO 2 neutraal te worden in 2050 en heeft het doel: 20% CO2 reductie in 2020 t.o.v De gemeente heeft 5 verschillende sectoren gemaakt: gemeentelijke organisatie, woningen, bedrijven, utiliteitsgebouwen, en verkeer. Ook is er een sector duurzame energie gemaakt. In tabel 9 zijn alle projecten en hun details weergegeven. Tabel 9. Projcten gemeente Beuningen Sector Gemeentelijke organisatie Woningen Bedrijven Utiliteitsgebouwen Verkeer Duurzame energie Projecten Verscherpte EPC eisen, duurzaam bouwen vast onderdeel in programma van eisen Duurzame energieopwekking gemeentelijke gebouwen 70% opwekking duurzame energie voor openbare verlichting (LED) Energiezuinig gemeentelijk wagenpark; nieuwe rijden, LPG auto s Hoge energie-ambities bij nieuwbouw Verscherpte EPC eisen Prestatieafspraken met woningcorporatie Klimaatalliantie met bedrijven; communicatie via bedrijvennetwerken Stimulering energiebesparing bij kantoren, scholen en zorginstellingen; internt draagvlak, bijeenkomsten voor informatie, subsidies Milieuvergunningverlening en handhaving Communicatiecampagne duurzame mobiliteit Beuningen; het nieuw rijden, stimuleren elektrische auto/fiets Enthousiasmeren over biomassaopties, WKO, en verkennen mogelijkheden duurzame energie; vergisting GFT afval (groen gas), tenminste 5 WKO installaties Gemeente Dalfsen Het einddoel van de gemeente Dalfsen is CO 2 neutraal worden in Er zijn ook tussendoelen gezet: 2010: een CO 2 -neutrale gemeentelijke organisatie 2015: CO 2 -neutraliteit met de omvang van het energieverbruik van alle huishoudens 2020: CO 2 -neutraliteit met de omvang van de volledige gebouwde omgeving 2025: een volledig CO 2 -neutraal Dalfsen Volgens een rapport van de gemeente Dalfsen (2011) is gebleken dat CO 2 neutraal in 2050 een realistischer doel is en dat CO 2 neutraal in 2025 te ambitieus is. De doelstelling voor 2010 is niet bereikt. In plaats van een besparing van ongeveer 1%, zijn de CO 2 emissies gestegen met ca. 1,5%. De rede is de korte aanlooptijd en beperkte financiële middelen. Investeringen zijn nodig. Uit een scan blijkt dat met de huidige lopende projecten slechts 30% van de besparingen voor 2015 gerealiseerd kan worden. Zonder inzet van bewoners zijn doelstellingen niet haalbaar. Ook is er een beperkt aantal technische mogelijkheden, zijn de kosten te hoog, en is er een beperkte maatschappelijk draagvlak. Om de doelstelling in 2025 te realiseren, is er ongeveer 200 Mln nodig. Op dit moment zijn er al veel gerealiseerde ontwikkelingen en activiteiten ten aanzien van duurzaamheid (zie Gemeente Dalfsen, 2008 & Gemeente Dalfsen, 2011). Gemeente Eersel De gemeente Eersel is ook onderdeel van de Kempen gemeente en heeft het doel gezet energieneutraal te worden in Een nulmeting is uitgevoerd en hieruit is op te maken dat huishoudens en industrie de grootste CO 2 -bronnen zijn. De gemeente heeft, net als de gemeente Beuningen, 5 sectoren gecreeerd: gemeentelijke gebouwen, woningbouw, utiliteitsgebouwen, bedrijven, en verkeer en vervoer. Naast deze sectoren wordt er nog een onderscheid gemaakt in: grootschalige duurzame energie. 23

24 Tabel 10. Projecten in de gemeente Eersel Sector Gemeentelijke gebouwen Woningbouw Utiliteitsgebouwen Bedrijven Verkeer Duurzame energie Projecten Informatievoorziening naar werknemers gemeente over energiebesparing Energiebesparingsonderzoeken (school, MFA) Renovatieplan gemeentelijke gebouwen Voorlichting duurzaamheid en voorlichting energiebewust kopen kantoorapparatuur Besparingsscan voor openbare verlichting Verscherpte EPC-normen. Delen van kennis onder medewerkers en burgers Energiezuinigere nieuwbouwwoningen. BWT-ambtenmaren worden geleerd waar ze op moeten letten in de handhaving van EPC bij nieuwbouw. SRE Milieuwdienst heeft grote rol hierin. Mini-tentoonstelling met dubo-innovaties Doorlopend traject van kennisoverdracht voor energiebesparing Burgers lenen geld uit investeringspot voor duurzame maatregelen + workshops. Ook komt er een internetpagina waar de info staat voor energiebesparing Handhaving EPC. Zelfde als woningbouw Duurzaam bedrijventerrein. Digitale verhuisscan (energiekansen bij verhuizing van bedrijf) moet verplicht worden. Folders en presentaties over energiebesparing en duurzame energie in bedrijfsleven Mogelijkheden duurzame energie worden onderzocht Informatievoorziening met delen van kennis burgers en organisaties Realiseren van multifuel vulstations. Verkeers- en vervoersplan opstellen Onderzoek naar elektrische laadpunten. Aanschaf elektrische wagen gemeentelijke organisaties Informatievoorziening met delen van kennis burgers en organisaties. GFT afval biovergisting. Voorlichting Zon op je dak voor burgers Regionale plankaart WKO. Informatievoorzieningen. Onderzoek subsidieregelingen PV-panelen Zoals te zien is in tabel 10 worden er veel projecten uitgevoerd om de doelstelling van de Kempen gemeente te halen. Gemeente Heerde Deze gemeente heeft, net als de gemeente Dalfsen, vier klimaatdoelstellingen geformuleerd: 2012: een CO 2 -neutrale gemeentelijke organisatie 2020: CO 2 -neutraliteit met de omvang van het energieverbruik van alle huishoudens 2030: CO 2 -neutraliteit met de omvang van de volledige gebouwde omgeving 2050: een volledige CO 2 -neutraal Heerde Tabel 11. Projecten in de gemeente Heerde Sector Gemeentelijke gebouwen Woningbouw Utiliteitsgebouwen Bedrijven Verkeer Duurzame energie Projecten Informatiebijeenkomst over verlaging EPC. Ook toetsing EPC Opzetten van energiemanagement systeem. Klimaatcoordinator voor energieverbruik. Energiemonitoring. Verscherpen EPC-eisen. Campagne gedrag energiegebruik. Inkopen duurzame energie gemeentelijke gebouwen en infrastructurele voorzieningen. Vervanging voertuigen wagenpark gemeente door elektrisch Toetsing EPC eisen en handhaven. Opleiding en training ambtenaren voor toetsing EPC eisen. Monitoring EPC eisen. Energiebesparingscampagne Handhaving EPC. Toetsing EPC, opleiding en training werknemers. EPC monitoring Energievoorschriften in milieuvergunningen. Handhaving hiervan. Energiebesparing door midden- en kleinbedrijven. Reductie van HFK s in supermarkten door voorlichtingen. Verplichten van duurzaamheidscan. Fuel Switch: bedrijven schakelen wagenpark over op aardgas (later biogas). Fietspromotiecampagne naar Winkel. Promotie het nieuwe rijden. Duurzame ontwikkeling van natuurtransferium Kansen duurzame energie onderzoeken. 24

25 5.1 Conclusie Uit bovenstaande informatie kan opgemerkt worden dat de gemeentes die ook CO 2 -neutraal of energie-neutraal willen worden, vaak veel projecten al hebben lopen in 5 verschillende sectoren. De projecten voor woningen en gebouwen hebben allemaal te maken met het verscherpen van EPC-eisen en het handhaven hiervan. EPC is energie prestatie coëfficiënt en hoe lager dit getal, hoe beter het huis is geïsoleerd. Bij een EPC van 0,0 wordt het huis een passief huis genoemd en deze zal dan ook geen energie gebruiken. Ook zijn er veel informatiebijeenkomsten georganiseerd waar burgers, bedrijven, en werknemers van de gemeente samen komen om energiebesparende maatregelen te bespreken en om tips uit te wisselen over EPC-waarden van huizen. Voor de sector: verkeer, wordt er veel aandacht besteed aan campagnes om mensen met de fiets naar hun werk of naar winkels te laten gaan. Ook wordt er een goed voorbeeld vanuit de gemeente gegeven betreffende het overschakelen naar auto s die op aardgas (en later dus biogas) lopen. Door de auto s te vervangen kan er een transitie plaatsvinden waarbij er uiteindelijk 100% biobrandstoffen worden gebruikt. De grote verschillen tussen deze gemeenten en de gemeente Pekela is dat bovenstaande gemeenten veelal meer ervaring hebben met het uitvoeren van projecten en dus ook vaak weten welke kosten er bij betrokken zijn. Bij de gemeente Dalfsen is er naar schatting ongeveer 200 Mln nodig om tot de doelstellingen te komen. Zonder subsidie en draagvlak is het dus onmogelijk om de doelstellingen te halen. Er kan heel wat geleerd worden van de ervaringen die de bovenstaande gemeenten al hebben. Wanneer men kijkt naar de gemeente Dalfsen bijvoorbeeld is het erg belangrijk dat er draagvlak is van de bewoners en bedrijven. Er is geen gemeente dat 200 Mln beschikbaar zal stellen om energieneutraal of CO 2 -neutraal te worden. Informatiebijeenkomsten, voorlichtingen, campagnes zijn onmisbaar binnen gemeente en kunnen de kosten die nodig zijn om CO 2 of energieneutraal te worden flink reduceren. Het is dus ook onmogelijk om de doelstelling van CO 2 of energieneutraal te halen zonder de hulp van bewoners, bedrijven, instellingen en gemeentelijke organisaties. De les die geleerd kan worden van andere gemeenten is dat inwoners, bedrijven, en instellingen erg belangrijk zijn in het implementeren van technologische veranderingen (kopen nieuwe apparaten, toepassen zonne-energie, elektrische rijden, enz.). De verandering zal bij de gemeentelijke organisatie beginnen en zou op die manier uit moeten spreiden onder de bewoners, bedrijven, en andere instellingen. De gemeente dient als voorbeeldfunctie en hier zal in het eind advies van dit onderzoek ook aandacht besteed aan worden. De voorbeeldfunctie kan verwezenlijkt worden door bijvoorbeeld het gemeentehuis met zonnepanelen te bedekken en alle medewerkers elektrische auto s laten aanschaffen. 25

26 6. BRUIKBAARHEID VAN COMMUNITY BASED DEVELOPMENT 6.1 Definitie Deze ontwikkelingsmethode streeft ernaar om de participatie van alle leden (lokale bevolking) te vergroten in de ontwikkeling en implementatie van nieuwe technologieën. De methode is onafhankelijk en er zijn mensen nodig die training krijgen in het implementeren van de geschikte methodes. Vaak is het kleinschalig en worden er simpele en goedkope technologieen gebruikt. Technologieen zijn bijvoorbeeld: extra isolatie, PV-panelen, dubbele beglazing, warmte-koude opslag, enz. (ANU). Community based development is het meest succesvol als er technologieen worden gebruikt die kleinschalig zijn en waarbij cooperatie van de bevolking nodig is. De leden (lokale bevolking) worden gezien als de meest betrouwbare bron en weten het beste wat ze zelf nodig hebben (Dongier). Volgens Sara and Kartz (2007) moeten de leden zeker weten dat ze krijgen wat ze willen en dat ze daar dus ook voor willen betalen. Wanneer mensen ook nog eigenaar worden van een project zal dit makkelijk vol worden gehouden. Dus, leden moeten worden gevoed met kennis, controle, en gezag over de keuzes en beschikbare middelen (Dongier). Dit voeden van informatie is nodig (Loorbach, 2006). Momenteel wordt deze ontwikkelingsmethode toegepast in ontwikkelingslanden waarbij de mensen met een laag inkomen samenwerken om bepaalde doelen te bereiken. 6.2 Aanpak enquêtes Om de mogelijkheid van bewoners om projectleider te worden te onderzoeken, is er een enquête opgesteld. In deze enquête is de mening van de bewoners onderzocht. Voordat de enquêtes de deur uit gingen, is er een nieuwsbericht gemaakt die in het Pekeler Streekblad werd gepubliceerd. Ook werd dit nieuwsbericht op de website van de gemeente Pekela ( geplaatst. In dit nieuwsbericht was er een aankondiging dat er een enquête wordt gehouden in de gemeente. Vervolgens werd de enquête op internet gezet en is er een steekproef gehouden om 500 random huishoudens te benaderen. Deze huishoudens hebben de enquête per post ontvangen. De enquête bestaat uit 6 delen: kennis, discussie, toepassen, milieubeleid, bereidheid deelname burgercoöperatie, bereidheid investeren, en overige informatie (leeftijd, opleidingsniveau, etc.). 6.3 Resultaten In totaal zijn er 134 enquêtes ingevuld. 28 stuks via internet en 106 enquêtes zijn er via de post terug gestuurd. Er wordt verwacht dat de respondenten uit de internet groep meer willen en kunnen, in vergelijking tot de respondenten uit de post groep. Het kost in principe meer tijd om de enquête via internet te vullen (PC aan doen, goede webpagina vinden, etc.). Eerst worden de resultaten van de overige informatie weergegeven. In tabel 12 zijn de resultaten hiervan weergegeven. 26

27 Tabel 12. Geslacht, plaats, geboortejaar, en opleidingsniveau Geslacht Plaats Geboortejaar Opleiding Man 82 63% Oude Pekela 84 63% % Geen opleiding 10 8% Vrouw 49 37% Nieuwe Pekela 42 31% % Lager of voorbereidend 26 20% beroepsonderwijs Boven Pekela 8 6% % Middelbaar algemeen 53 40% voortgezet onderwijs % Hoger beroepsonderwijs of 42 32% wetenschappelijk onderwijs % % % Zoals te zien is in tabel 12 zijn de meeste respondenten mannelijk. De reden hiervoor is dat mannen zich waarschijnlijk eerder als hoofd van het huishouden voelen. De verdeling onder de 3 dorpen is bijna precies zoals het werkelijk verdeelt is in Pekela (qua inwoneraantal per dorp). In dit onderzoeksverslag worden alleen 5 onderwerpen behandeld (kennis, discussie, toepassen, bereidheid burgercoöperatie, en bereidheid investeren). Deze resultaten van de gehele enquête (elke vraag) is apart beschikbaar. Ook is de data hiervan vrij beschikbaar. Kennis In dit deel van de enquête zijn er twee stellingen gegeven. De respondenten hadden de keus uit 5 antwoorden: helemaal mee eens (5), mee eens (4), neutraal/ geen mening (3), niet mee eens (2), en helemaal niet mee eens (1). De resultaten van deze twee stellingen zijn te zien in figuur 1 en 2. Figuur 15. Resultaten van vraag 11 Zoals te zien is in figuur 15, is de internet-groep positiever en hebben meer kennis over duurzame energie en energiebesparing. Wanneer de antwoorden zijn genummerd is het gemiddelde voor de internet groep 3,96 en voor de post groep 3,57. De resultaten van de 2 e stelling staan in figuur 16 27