INTERVENTIE IN RADIOLOGISCHE NOODSITUATIES DE FEITEN OP EEN RIJTJE

Transcriptie

1 INTERVENTIE IN RADIOLOGISCHE NOODSITUATIES DE FEITEN OP EEN RIJTJE INLEIDING Tijdens de informatie- en opleidingssessies en uit vragen die tijdens nucleaire oefeningen gesteld werden is vaak gebleken dat bepaalde begrippen m.b.t. de interventie in noodsituaties en/of m.b.t. de 'intervenanten' niet altijd voor iedereen duidelijk waren. Het doel van deze nota is dan ook om de concepten blootstelling in radiologische noodsituaties en intervenant in radiologische noodsituaties te verduidelijken. Ze is gebaseerd op de regelgeving die van kracht was op de datum waarop de nota werd goedgekeurd en zou dus regelmatig aangepast moeten worden op basis van de aan de wetgeving aangebrachte wijzigingen en in het bijzonder na de omzetting in Belgisch recht van de Euratom-richtlijn 59/2013 [1]. WAT ZEGT DE REGELGEVING? Wie zijn de intervenanten (ook interventiepersoneel genoemd)? Volgens het koninklijk besluit van 17 oktober 2003 tot vaststelling van het nucleair en radiologisch noodplan voor het Belgisch grondgebied (KB NNP) [2], wordt onder interventiepersoneel verstaan: het personeel van elke dienst die betrokken is bij de reddingsinterventie of bij de interventie ter bescherming van belangrijke materiële belangen, zoals brandweer, civiele veiligheid, politiediensten, personeel van de ziekenwagens en van de medische diensten,... evenals diegenen die een ondersteunende opdracht hebben (opgevorderde buschauffeurs, personeel van de meetploegen,...). De tekst van de richtlijn van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) van 17/10/2003 [3], waarin de interventierichtwaarden voor radiologische noodsituaties worden vastgelegd, heeft betrekking op «alle werkers waarop een beroep gedaan wordt bij een interventie in een radiologische noodsituatie», waardoor het toepassingsgebied van deze richtwaarden expliciet wordt uitgebreid tot alle werknemers van bedrijven waarop een beroep wordt gedaan bij een interventie in een radiologische noodsituatie. Wat verstaat men onder «radiologische noodsituatie»? Artikel 2 van het koninklijk besluit van 20 juli 2001 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen - ARBIS [4] definieert een radiologische noodsituatie als een situatie waarbij dringende beschermingsmaatregelen vereist zijn [door het feit dat] de dosislimieten die in dit reglement worden vastgesteld voor de personen van het publiek, zouden kunnen worden overschreden. In dit soort situaties kunnen de radiologische blootstellings- en/of besmettingsniveaus enorm variëren, afhankelijk van het soort situatie, het moment en de plaats. Ze zijn dus moeilijk te voorzien, zelfs ondanks het feit dat er vele typescenario s werden ontwikkeld. Er dient te worden op gewezen dat een langdurige blootstelling die zich, bijvoorbeeld, tijdens de sanering van een zone of een historisch besmette site voordoet, en zelfs indien deze besmetting door een recente radiologische noodsituatie werd veroorzaakt, geen radiologische p.3

2 noodsituatie is. We gaan er hierbij van uit dat er buiten de fase van crisisbeheer geen urgentie (meer) is. Hierdoor zijn de dosislimieten die van toepassing zijn op de werknemers die aan de herstelwerken deelnemen in de post-accidentele fase (nadat het noodplan door de autoriteiten werd opgeheven), of bij de sanering van een historisch besmette site, behalve in geval van een uitdrukkelijke afwijking goedgekeurd door het FANC, deze die van toepassing zijn voor de beroepshalve blootgestelde personen [ARBIS art c]. Dit wordt tevens expliciet vermeld in de tekst van de richtlijn van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle van 17/10/2003 [3]: In het kader van de acties in de post-accidentele fase is er geen hoogdringendheid meer en moeten de dosislimieten voor beroepshalve blootgestelde personen imperatief nageleefd worden. Wat is een blootstelling in een noodsituatie? Artikel 2 van het ARBIS [4] definieert een blootstelling in een noodsituatie als een blootstelling van personen bij de uitvoering van een noodzakelijke snelle actie om hulp te verlenen aan personen in gevaar, om te verhinderen dat een groot aantal personen wordt blootgesteld of om een waardevolle installatie of waardevolle zaken te redden, en waarbij mogelijk één van de individuele dosislimieten voor de beroepshalve blootgestelde personen, wordt overschreden ; het betreft hier de effectieve dosislimiet van 20 msv/jaar of een van de andere limieten vastgelegd voor een individueel orgaan of weefsel. Het reglement voegt hieraan het volgende toe: de blootstelling in noodsituaties is enkel van toepassing op vrijwilligers (ARBIS [4] art. 2 & art ). Er dient te worden opgemerkt dat een blootstelling in noodsituaties dus a priori gedefinieerd wordt op basis van het bestaand risico op een overschrijding van de dosislimieten voor beroepshalve blootgestelde personen en niet a posteriori op basis van de daadwerkelijke overschrijding van deze dosislimieten (die op basis van de dosimetrieresultaten geïdentificeerd kan worden). We merken tevens op dat een radiologische noodsituatie niet noodzakelijk impliceert dat er een blootstelling in een noodsituatie is. Een radiologische noodsituatie wordt gedefinieerd als een overschrijding (of een risico op een overschrijding) van een blootstellingslimiet voor het publiek (1mSv/jaar), terwijl een blootstelling in een noodsituatie voor een intervenant gedefinieerd wordt als een overschrijding (of een risico op een overschrijding) van een van de blootstellingslimieten voor een beroepshalve blootgestelde persoon (met name de limiet van 20 msv/jaar). Welke zijn de dosislimieten bepaald in art van het ARBIS? De dosislimieten die van toepassing zijn voor het publiek en voor beroepshalve blootgestelde personen in normale omstandigheden worden in art van het ARBIS voor de verschillende categorieën van personen bepaald en worden samengevat in ondervermelde tabel. De dosislimieten voor beroepshalve blootgestelde personen worden in het geel weergegeven in ondervermelde tabel. p.4

3 Dosis personen van het publiek beroepshalve blootgestelde personen leerlingen en studenten van 18 of meer leerlingen en studenten van 16 tot 18 jaar (art ) (art ) (art ) (art ) effectieve-dosis 1 msv/jaar 20 msv/jaar * 20 msv/jaar * 6 msv/jaar ooglens 15 msv/jaar 150 msv/jaar * 150 msv/jaar * 50 msv/jaar huid ** 50 msv/jaar 500 msv/jaar * 500 msv/jaar * 150 msv/jaar handen, voorarmen, voeten en enkels ieder van de individuele organen of weefsels msv/jaar * 500 msv/jaar * 150 msv/jaar msv/jaar * 500 msv/jaar * - * in feite, per 12 opeenvolgende glijdende maanden. ** gemiddelde dosis over elke cm² huid, ongeacht de totale blootgestelde oppervlakte. Waarom wordt er over richtwaarden gesproken en niet over dosislimieten? Wanneer in een radiologisch noodsituatie de autoriteiten beslissen om acties te ondernemen om de bevolking te beschermen, dan impliceert dit niet noodzakelijkerwijze dat bij deze acties in alle gevallen kan worden gegarandeerd dat de dosislimieten worden nageleefd. Een overschrijding van deze limieten is dus steeds mogelijk, zowel voor het publiek in zijn geheel als voor een bepaalde bevolkingsgroep, of voor de intervenanten. Daarom zijn in België, bij interventies in radiologische noodsituaties de dosislimieten die bepaald werden voor normale situaties (deze bepaald door art van het ARBIS) niet van toepassing, en dit noch voor de bevolking, noch voor het interventiepersoneel [ARBIS art c]. Het is bovendien niet altijd mogelijk om in een noodsituatie te garanderen dat de intervenanten niet blootgesteld zullen worden aan een dosis die boven de dosislimieten voor beroepshalve blootgestelde personen ligt. Derhalve heeft de wetgever het volgende voorzien: het Agentschap [FANC] bepaalt de blootstellingsrichtwaarden voor radiologische noodsituaties voor de betrokken werkers en het interventiepersoneel, rekening houdend met de technische vereisten en de gezondheidsrisico s. Blootstelling boven deze blootstellingsrichtwaarden is toegestaan in uitzonderlijke omstandigheden om mensenlevens te redden, maar alleen voor vrijwilligers die zijn ingelicht over de aan hun interventie verbonden risico s. Deze blootstellingen moeten zo laag als redelijkerwijze mogelijk worden gehouden [ARBIS art ]. Deze interventierichtwaarden hebben het voorwerp uitgemaakt van een FANC-richtlijn van 17/10/2003 [3]. Ze dienen te worden beschouwd als referenties, doelstellingen, die in de mate van het mogelijke niet mogen worden overschreden. Een overschrijding van die waarden is evenwel steeds mogelijk in de mate waarin de overschrijding van de interventierichtwaarden gerechtvaardigd is, rekening gehouden met het verwachte voordeel van deze interventie. Wie kan in een radiologische noodsituatie worden blootgesteld? Om de risico s op een radiologische blootstelling te beperken, legt het ARBIS [art ] het volgende op: enkel de vrijwilligers die op voorhand worden geïnformeerd over de risico s van de interventie en over de voorzorgsmaatregelen die dienen te worden getroffen, mogen in een noodsituatie worden blootgesteld, want een interventie dient steeds in de best mogelijke omstandigheden worden uitgevoerd via het optimaliseren van de blootstelling. Het ARBIS [art ] stipuleert anderzijds: zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven en personen jonger dan 18 jaar mogen geen blootstelling in een noodsituatie ondergaan p.5

4 en bovendien: vrouwen dienen te worden gewaarschuwd tegen de gevaren van een blootstelling aan ioniserende stralingen in geval een zwangerschap niet uitgesloten kan worden. Dit om te vermijden dat jonge mensen, hierin inbegrepen embryo s en foetussen, die gevoeliger zijn voor ioniserende straling en dus meer risico lopen, aan hoge doses zouden mogen worden blootgesteld. Bovenop dit verbod m.b.t. de blootstelling in noodsituaties, zal er in de praktijk, bij een noodinterventie, wanneer er zich een radiologische blootstelling kan voordoen, worden vermeden om hierbij vrouwen in de vruchtbare leeftijd te betrekken en zal de voorkeur worden gegeven aan oudere vrijwilligers. Welke zijn de voor de intervenanten in het algemeen voorziene beschermingsmaatregelen? Artikel 72.4 van het ARBIS specificeert dat de personen die mogelijk betrokken kunnen worden bij de organisatie van de noodhulp in geval van radiologische noodsituaties moeten worden beschouwd als beroepshalve blootgestelde personen. Hiertoe krijgen ze adequate en regelmatig bijgewerkte informatie over de risico s die hun interventie voor hun gezondheid heeft en over de in dergelijke gevallen te nemen voorzorgsmaatregelen [ARBIS art. 72.3]. Deze informatie heeft in het bijzonder betrekking op : de arbeidsrisico s op het vlak van de gezondheid en de eventuele eerste hulp; de basisnormen in verband met de bescherming tegen de blootstelling aan ioniserende stralingen, zoals bepaald in Afdeling I van dit hoofdstuk; de regels van goede praktijk die een doeltreffende bescherming waarborgen en de te nemen collectieve en individuele voorzorgen; de betekenis van waarschuwingstekens, symbolen en vermeldingen waarvan het gebruik door dit reglement is opgelegd; de onderrichtingen in noodgeval op het niveau van de werkpost en de noodplannen van de onderneming; het belang van de naleving van de technische en medische voorschriften. [ARBIS art. 25]. De personen die mogelijk betrokken kunnen worden bij de organisatie van de noodhulp in een radiologische noodsituatie moeten tevens kunnen beschikken over de aan de situatie aangepaste radiologische beschermingsmiddelen [KB NNP] en een aangepaste medische opvolging na de interventie [ARBIS art en ]. Het ARBIS [art. 72.4] preciseert evenwel dat de «de bijzondere bepalingen van het algemeen reglement voor de arbeidsbescherming 1 [ en] van het koninklijk besluit [ ] betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico's voortkomende uit ioniserende straling m.b.t. de aan ioniserende straling blootgestelde personen 2 evenwel niet van toepassing zijn op personen die mogelijkerwijze betrokken kunnen worden bij de organisatie van de noodhulp in geval van radiologische noodsituaties. Met deze afwijkingen wordt de werkgever met name vrijgesteld van een voorafgaand medisch onderzoek vóór de indiensttreding, of de blootstelling van de intervenanten en van een specifieke medische opvolging voor het risico dat met de blootstelling aan ioniserende straling gepaard gaat, voorafgaand aan elke interventie in een radiologische noodsituatie. 1 Het betreft de bepalingen van de artikelen 124, 3, lid 4, 135bis en 135ter van het algemeen reglement voor de arbeidsbescherming, goedgekeurd door de besluiten van de Regent van 11 februari 1946 en 27 september 1947, gewijzigd door de koninklijke besluiten van 5 december 1990 en 31 maart Het betreft de bepalingen van het koninklijk besluit van 25 april 1997 betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico's voortkomende uit ioniserende straling. p.6

5 Welke zijn de specifieke beschermingsmaatregelen voor de intervenanten die een blootstelling in noodgevallen kunnen ondergaan? Naast de bepalingen van toepassing op de intervenanten in het algemeen zijn er ook andere [ARBIS art ] die enkel van toepassing zijn bij wat men noemt de «blootstelling in noodgevallen» : de werkers en het interventiepersoneel beschikken, behalve in geval van overmacht, over de gepaste beschermingsmiddelen en over een individuele dosimetrische controle of over een dosimetrische schatting verkregen, hetzij op basis van individuele metingen die werden uitgevoerd bij andere blootgestelde personen, hetzij op basis van resultaten van het radiologisch toezicht op de plaatsen van interventie; al deze controlemiddelen moeten het mogelijk maken om onmiddellijk een schatting te maken van de opgelopen dosis; daarenboven zal, telkens dit mogelijk is, het advies van een deskundige bevoegd in de fysische controle, van een erkende geneesheer of van een persoon die bevoegd is in de stralingsbescherming worden gevraagd vóór het uitvoeren van de interventie ; Ten slotte dient er op te worden toegezien dat de door het FANC bepaalde interventierichtwaarden [3] worden nageleefd. Welke zijn de gepaste beschermingsmiddelen? De beschermingsmiddelen hebben hoofdzakelijk tot doel om de radiologische blootstelling van de intervenanten t.a.v. de externe en interne besmetting te beperken. Er kunnen tevens maatregelen ter beperking van de externe blootstelling (bestraling) worden voorzien. Voor wat het operationeel personeel in de noodzones betreft, worden de minimale normen m.b.t. de persoonlijke beschermingsmiddelen en de bijkomende uitrusting bepaald door het koninklijk besluit van 30 augustus 2013 [5]. Waaruit bestaat het dosimetrisch toezicht? Het actief dosimetrisch toezicht op de intervenanten kan gebeuren via individuele dosimeters (gedragen door elke persoon), een collectieve dosismeter (gedragen door één van de intervenanten op eenzelfde plaats wanneer het dosistempo homogeen is), of door een meetsysteem voor het dosisdebiet (bijvoorbeeld een mobiel meetstation van Telerad) geïnstalleerd op een plaats waar de intervenanten de taken uitvoeren die hen werden toevertrouwd. Deze systemen moeten het mogelijk maken om in real time het blootstellingniveau van een individu, of een groep individuen na te gaan op basis van een schatting van het omgevingsdosistempo en/of van de opgelopen dosis vanaf de inwerkingstelling van de dosimeter en dit, indien mogelijk, van bij de aanvang van de interventie. Indien dit toezicht via een actieve dosimeter met alarm gebeurt, dan kunnen de betrokkenen hierdoor van het risiconiveau, via op voorhand bepaalde alarm- en prealarmniveaus, op de hoogte gebracht worden. Indien het toezicht via een mobiel meetstation van Telerad gebeurt, dan kunnen de intervenanten via de PCops geïnformeerd worden over elke significante verhoging van het dosistempo in de buurt van het meetstation en over het risico op overschrijding van hun richtwaarde die rekening houdt met hun missie en met het feit of ze al dan niet vrijwilliger zijn. In geval er door een groep intervenanten een meettoestel voor het dosistempo wordt gebruikt (bijvoorbeeld een FH 40), dan kan een hiervoor aangestelde persoon de taak hebben om regelmatig de evolutie van de dosis en het dosistempo na te gaan en zijn collega s hiervan op de hoogte te brengen. p.7

6 Welke zijn de interventierichtwaarden bij een blootstelling in een noodsituatie? Het ARBIS [art ] voorziet : «het Agentschap bepaalt de blootstellingsrichtwaarden voor radiologische noodsituaties voor de betrokken werkers en het interventiepersoneel, rekening houdend met de technische vereisten en de gezondheidsrisico s». Deze interventierichtwaarden bij een radiologische noodsituatie hebben het voorwerp uitgemaakt van de FANC-Richtlijn [3] van 17/10/2003 (zie tabel hieronder). Ze moeten worden toegepast overeenkomstig de principes die in deze zelfde tabel worden beschreven en ze zijn van toepassing op de blootstelling van een intervenant bij een interventie of een reeks dringende interventies bij eenzelfde noodsituatie. Het ARBIS [art ] erkent dat een blootstelling boven deze blootstellingsrichtwaarden is toegestaan in uitzonderlijke omstandigheden om mensenlevens te redden, maar alleen voor vrijwilligers die zijn ingelicht over de aan hun interventie verbonden risico s;[er dient evenwel op te worden toegezien dat] deze blootstellingen zo laag als redelijkerwijze mogelijk worden gehouden. Interventietype Dringende actie op de plaats van het ongeval om mensenlevens te redden of om voor de volksgezondheid rampzalige omstandigheden te voorkomen. Andere dringende acties (evacuatie, handhaving van de openbare orde, ) Interventierichtwaarden en - principes Ernaar streven een maximum niveau van 250 msv (effectieve dosis) na te leven voor de interventie: indien mogelijk, proberen een niveau van 50 msv niet te overschrijden Alles doen om te vermijden dat 500 msv (effectieve dosis) en 5 Sv (equivalente dosis voor de huid) worden overschreden; een overschrijding van deze laatste warden is enkel toelaatbaar in een uitzonderlijke situatie en met het oog op het redden van mensenlevens. Ernaar streven de dosislimieten voor beroepshalve blootgestelde personen na te leven (onder andere 20 msv/jaar effectieve dosis) Indien naar behoren gerechtvaardigd is een hogere dosis toelaatbaar met een maximum van 250 msv (effectieve dosis) voor de interventie Indien er door een of meerdere dringende interventies een van de vastgelegde jaarlijkse dosislimieten voor beroepshalve blootgestelde personen werd overschreden, dan moeten de latere blootstellingscondities aan de goedkeuring van de erkende arbeidsgeneesheer worden onderworpen. Welke logica wordt er gevolgd bij de bepaling van de richtwaarden voor de intervenanten die een blootstelling bij noodsituaties kunnen ondergaan? Een noodsituatie kenmerkt zich door de plotse - vaak zelfs onverwachte - aard ervan, die in bepaalde gevallen zelfs onvoorstelbaar is, tot ze zich voordoet. De ervaring met gebeurtenissen in het verleden en de extrapolatie van deze ervaring laat toe om een aantal scenario s van natuurrampen en mogelijke technologische ongevallen te ontwikkelen, er zich de gevolgen van in te beelden en zich erop voor te bereiden. Maar zelfs voor deze te voorziene situaties kan de werkelijkheid significant van de voorspellingen afwijken. We kunnen ons dus heel goed voorstellen dat er, ondanks de geleverde inspanningen op het gebied van de planning, rekening moet worden gehouden met het onvoorziene. Bij een radiologische noodsituatie is een van de elementen die niet a priori beheersbaar is, de blootstellingsdosis. Het is zeer goed mogelijk dat de intervenanten tijdens de interventie een extra dosis oplopen die de dosislimiet voor het publiek overschrijdt (1 msv/jaar), of zelfs deze die voor beroepshalve blootgestelde personen (met name de limiet van 20 msv/jaar) werd bepaald, en zo dus een blootstelling in een noodsituatie ondergaan. p.8

7 Het door het FANC verdedigde standpunt is dat de door een intervenant opgelopen dosis zo laag mogelijk moet zijn, rekening gehouden met de situatie en de opdracht. In elk geval dienen er acute gevolgen te worden vermeden, d.w.z. gevolgen waarvan de symptomen zich in de uren, dagen, of weken na de blootstelling voordoen. Deze gevolgen manifesteren zich bij het gemiddelde van de volwassenen vanaf een blootstelling (effectieve dosis) van 1 Sv (hetzij msv). Bij gevoelige personen kunnen dergelijke symptomen evenwel reeds optreden bij een blootstelling (effectieve dosis) van 0,5 Sv (zijnde 500 msv). Het FANC is dus van oordeel dat deze waarde van 500 msv in principe nooit mag worden overschreden, behalve in echt uitzonderlijke omstandigheden en met als enige doel om mensenlevens te redden. Zelfs wanneer het dringende acties betreft die op de plaats van het ongeval moeten worden ondernomen om levens te redden of om catastrofale gezondheidsrisico s te voorkomen is het FANC van oordeel dat het daarenboven nuttig is om een bijkomende veiligheidsmarge te voorzien en stelt het voor dat als basisregel voor de intervenanten in een radiologische noodsituatie wordt opgelegd dat de waarde van 250 msv (effectieve dosis) niet mag worden overschreden. Deze waarde van 250 msv is de richtwaarde voor de intervenanten die mogelijk een blootstelling in een radiologische noodsituatie kunnen ondergaan. Ze vormt evenwel geen absolute limiet en een blootstelling aan hogere doses kan worden gerechtvaardigd in bijzondere omstandigheden, maar enkel wanneer het gaat over het redden van mensenlevens of om catastrofale gezondheidsrisico s te voorkomen. Ze dient evenmin te worden beschouwd als een "dosiskrediet", een "goed voor ". Wel integendeel, het FANC beveelt aan om in de mate van het mogelijke erop toe te zien dat de intervenanten geen dosis oplopen die de waarde van 50 msv overschrijdt, bijvoorbeeld door een rotatie van het interventiepersoneel te organiseren. Hoe moet de dosimetrische en medische opvolging van de intervenanten op lange termijn gebeuren? Zoals eerder vermeld, specificeert art van het ARBIS dat personen die bij de organisatie van de noodhulp in radiologische noodsituaties kunnen worden betrokken, als «beroepshalve blootgestelde personen» moeten worden beschouwd, maar het voorziet wel afwijkingen waardoor de werkgever met name wordt vrijgesteld van een voorafgaand medisch onderzoek vóór de indiensttreding, of de blootstelling van de intervenanten en van een specifieke medische opvolging voor het risico dat met de blootstelling aan ioniserende straling gepaard gaat, voorafgaand aan elke interventie in een radiologische noodsituatie Van zodra ze daadwerkelijk een interventie in een radiologische noodsituatie hebben uitgevoerd, moeten de intervenanten worden onderworpen aan de medische opvolging van beroepshalve blootgestelde personen en daarmee gelijkgestelden, zoals bepaald in het KB van 25 april 1997 [6] betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico s voortkomende uit ioniserende straling. Deze intervenanten moeten dus na de interventie in een radiologische noodsituatie onverwijld worden onderworpen aan een medisch onderzoek dat geldt als periodieke gezondheidsbeoordeling en regelmatig medisch worden opgevolgd door een erkende arbeidsgeneesheer voor wat de radiologische aspecten betreft, overeenkomstig artikel 75 van het ARBIS. Volgens de indicaties die door de erkende arbeidsgeneesheer (Art. 7 van het KB van 25 April 1997 [6] worden vastgesteld, bestaat het medisch onderzoek uit : dosimetrie van het orgaan en van het volledig organisme, op grond van het aan de werkpost verbonden risico en de ontvangen doses; en/of dosimetrie van het bloed, de urine en het opperhuidbegroeisel; en/of bloedonderzoek; p.9

8 en/of dermatologisch-, oog-, genitaal onderzoek; en/of bepaling van het aminozuurgehalte in de urine; en/of opsporing van chromosomale afwijkingen. De frequentie van de periodieke gezondheidsbeoordeling (jaarlijks of semestrieel) wordt overgelaten aan het oordeel van de erkende arbeidsgeneesheer, afhankelijk van het aan de werkplaats verbonden risico en de opgelopen doses. Er is evenwel geen minimumduur voor de blootstelling aan het risico waarna het medisch toezicht wordt opgelegd. Op verzoek van de erkende arbeidsgeneesheren en zo lang als deze het nodig achten voor het waarborgen van de gezondheid van de betrokkenen, kunnen de werknemers die niet langer beroepshalve aan ioniserende straling worden blootgesteld, verder aan een verlengd medisch toezicht worden onderworpen. Dit verlengd medisch toezicht omvat alle onderzoeken die door de gezondheidstoestand van de betrokken werknemer en door de condities waarin hij/zij blootgesteld of besmet werd, vereist zijn. En zelfs wanneer de betrokkene niet langer deel uitmaakt van het personeel van het bedrijf waarvan de erkende geneesheer het opportuun heeft geacht om hem/haar aan dit verlengd medisch toezicht te onderwerpen, dan moet dit worden uitgevoerd door het Fonds voor de beroepsziekten, op kosten van deze instantie. In dat geval is het een geneesheer die door dit Fonds werd aangesteld die voormeld medisch toezicht uitoefent en beslist over de duur ervan. Elke blootstelling in noodgevallen moet worden opgenomen in het medisch dossier, bedoeld in artikel 146quinquies van het algemeen reglement voor de arbeidsbescherming. Dit dossier wordt opgesteld door de arbeidsgeneesheer. De gegevens m.b.t. de door de intervenanten opgelopen blootstellingsdoses, evenals m.b.t. eventuele decontaminaties waarvan ze het voorwerp zouden hebben uitgemaakt, worden overgemaakt aan de Administratie voor Bedrijfsgeneeskunde en Hygiëne van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg en bewaard in een centrale databank van de blootstellingsgegevens. Deze gegevens maken het mogelijk een "stralingspaspoort" voor de intervenant op te stellen. Het ARBIS preciseert in art dat indien door een (of meerdere) interventies in noodsituaties een van de jaarlijkse dosislimieten bepaald in art van het ARBIS (onder andere de effectieve dosislimiet van 20 msv/12 glijdende maanden) werd overschreden, de latere blootstellingscondities ter goedkeuring aan de erkende arbeidsgeneesheer moeten worden voorgelegd. Desgevallend zullen de reglementaire bepalingen m.b.t. het uitzonderlijk of verlengd medisch toezicht (door een erkende geneesheer) in werking treden [artikels 18 tot 23 van [6]]. p.10

9 CONCLUSIES Iedere persoon ongeacht of hij/zij deel uitmaakt van de hulp- of interventiediensten, of een vrijwilliger of opgevorderde is die zijn/haar medewerking verleent in een noodsituatie wordt beschouwd als deel uitmakend van het interventiepersoneel. Deze persoon is dus een intervenant. In een radiologische noodsituatie zijn de intervenanten niet onderworpen aan de dosislimieten die van toepassing zijn op het publiek in normale situaties: ze mogen dus niet weigeren om te werken met het argument dat ze het risico zouden lopen om aan een dosis te worden blootgesteld die een van de voor het publiek bepaalde dosislimieten zou overschrijden, zo lang de interventies die hen worden gevraagd geen risico inhouden op een overschrijding van de limieten die van toepassing zijn voor beroepshalve blootgestelde personen (onder andere de effectieve dosislimiet van 20 msv/12 maanden). Zo lang er kan worden gegarandeerd dat de dosislimiet voor beroepshalve blootgestelde personen niet zal worden overschreden, dient de intervenant zich geen vrijwilliger te verklaren voor de interventie. Daarentegen kunnen de intervenanten, bij elke actie tijdens welke de dosis de limieten voor beroepshalve blootgestelde personen zou kunnen overschrijden (onder andere de effectieve dosislimiet van 20 msv/12 maanden), een blootstelling in noodgevallen oplopen en de condities die met deze blootstelling in noodgevallen gepaard gaan, moeten absoluut worden nageleefd. Deze condities zijn de volgende: vrijwillige intervenanten die voorafgaand geïnformeerd werden, verbod voor zwangere en borstvoedende vrouwen en personen jonger dan 18 jaar, terbeschikkingstelling van de gepaste beschermingsmiddelen en een direct dosimetrisch toezicht, advies van een gekwalificeerde deskundige (indien mogelijk) en naleving van de interventierichtwaarden die door het FANC werden opgesteld. In radiologische noodsituaties, om menslevens te redden, of om catastrofale gezondheidsrisico s te voorkomen, werd in de FANC-richtlijn de interventierichtwaarde voor de effectieve dosis voor de interventie (of reeks interventies) vastgesteld op 250 msv; er wordt evenwel, in de mate van het mogelijke, met name door rotatie van het personeel, gepleit voor de naleving van de voorzichtige doelstelling van 50 msv. De richtwaarde van 250 msv zou, in principe, nooit mogen worden overschreden. Evenwel, en uitsluitend voor de degelijk geïnformeerde vrijwilligers en in echt uitzonderlijke omstandigheden, d.w.z. wanneer het gaat over het redden van mensenlevens en enkel in dat geval, kan een hogere blootstelling, tot 500 msv worden toegestaan (en 5 Sv als equivalenten dosis voor de huid) en, soms zelfs een nog hogere dosis. In deze uitzonderlijke gevallen moeten de intervenanten zich dus expliciet een tweede maal vrijwilliger verklaren. Blootstellingsrisico (effectieve dosis in msv) tot 1 van 1 tot 20 van 20 tot 50 van 50 tot 250 van 250 tot 500 boven 500 Radiologische noodsituatie Blootstelling in noodgevallen neen ja Ja ja ja ja neen neen Ja ja ja ja Vrijwilliger niet vereist niet vereist vereist vereist vereist bevestigd < 18 jaar ja verboden verboden verboden verboden verboden Zwangere of borstvoedende vrouw ja verboden verboden verboden verboden verboden Informatie vooraf niet vereist aangeraden vereist vereist vereist vereist Briefing voor de interventie niet vereist aangeraden aangeraden aangeraden vereist vereist Beschermingsmiddelen niet vereist aangeraden vereist vereist vereist vereist Actieve dosimetrie met alarm (individueel of collectief) Passieve individuele dosimetrie neen aangeraden vereist vereist vereist vereist neen aangeraden aangeraden aangeraden aangeraden aangeraden Medische opvolging neen vereist vereist vereist vereist vereist p.11

10 Samengevat In een radiologische noodsituatie Indien blootstelling in noodsituatie Vrijwillige toezegging en voorafgaande informatie vereist Verboden voor: zwangere vrouwen borstvoedende vrouwen personen jonger dan 18 jaar Gepaste beschermingsmiddelen Advies van gekwalificeerd deskundige (indien mog.) Direct dosimetrisch toezicht Naleving van de interventierichtwaarden Geen blootstelling in noodgevallen wanneer geen risico dat de dosislimieten voor beroepshalve blootgestelde personen worden overschreden Geen voorafgaande vrijwillige toezegging vereist Geen radiologische noodsituatie (sanering, acties na opheffing noodplan ) Verplichte naleving van de dosislimieten bepaald door het ARBIS (behalve bij door het FANC goedgekeurde afwijking) IN DE PRAKTIJK In de praktijk wordt er aanbevolen dat het personeel dat dringende interventies op de plaats van het ongeval dient uit te voeren om levens te redden, of catastrofale gezondheidsrisico s te voorkomen (brandweer [discipline 1], leden van de medische hulpdiensten [discipline 2], ) zich hiervoor op voorhand vrijwillig heeft opgegeven en hiervoor de vereiste opleiding en het benodigde materiaal heeft ontvangen en onder het vereiste medisch toezicht staat (speciale brigades). Alle andere (ordehandhavingspersoneel [discipline 3], personeel voor toezicht op toegangswegen, ambulanciers, ) voeren hun job zoals gewoonlijk uit, maar hierbij moet kunnen worden gegarandeerd dat de dosislimieten voor beroepshalve blootgestelde personen niet worden overschreden (onder andere de effectieve dosislimiet van 20 msv/12 maanden). Hiertoe dienen ze over een dosimetrisch toezicht met directe aflezing te beschikken (individueel dosimetrisch toezicht, of dosimetrische schatting, die hetzij gebaseerd is op individuele metingen bij andere blootgestelde personen, hetzij op resultaten van het radiologisch toezicht op de plaatsen van interventie). De blootstellingsdosis kan in eerste instantie slechts geschat worden op basis van hypotheses en, desgevallend, van de eerste observaties. p.12

11 REFERENTIES [1] Richtlijn 2013/59/Euratom van de Raad van 5 december 2013 tot vaststelling van de basisnormen voor de bescherming tegen de gevaren verbonden aan de blootstelling aan ioniserende straling, en houdende intrekking van de Richtlijnen 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom en 2003/122/Euratom. [2] Koninklijk besluit van 17 oktober 2003 tot vaststelling van het nucleair en radiologisch noodplan voor het Belgisch grondgebied (KB NNP), MB 20/11/2003 (F / C 2003/00828) : [3] Richtlijn van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle van 17/10/2003 met betrekking tot de vaststelling van interventierichtwaarden voor radiologische noodsituaties, BS 24/11/2003 (C 2003/00844) : [4] Koninklijk besluit van 20 juli 2001 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen BS 30/08/2001 : [5] Koninklijk besluit van 30 augustus 2013 tot vaststelling van de minimale normen betreffende de persoonlijke beschermingsmiddelen en de bijkomende uitrusting die de hulpverleningszones en prezones ter beschikking stellen van hun operationeel personeel, BS 19/09/2013 : [6] Koninklijk besluit van 25 april 1997 betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico s voortkomende uit ioniserende straling BS 12/07/1997 : , gewijzigd bij KB van 02/04/2002 en van 28/05/2003. p.13