ONDERWIJSRAAD. AAN Zijne Excellentie den Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, te f s-gravenhage.

Transcriptie

1 ONDERWIJSRAAD.. No 's-gravenhage, 13 Mei Bericht op schrijven van 16-April 1936,No.2930,Afd.L.O. Betreffende schrijfwijze van de Nederlandsche taal bij examens. In antwoord op Uwer Excellentie's missive van 16 April 1936, Nr.2930, Afd.L.O., betreffende de schrijfwijze van de Nederlandsche Taal bij examens, heeft de Onderwijsraad (Afdeeling voor het algemeen vormend lager onderwijs en het bewaarschoolonderwijs) de eer, het navolgende te berichten. 1. Den 30 Juli deelde de Af deeling Uwer Excellentie 1 s Ambtsvoorganger naar aanleiding van een soortgelijk verzoek mede, dat, waar de Onderwijsraad ten aanzien van het vraagstuk van de schrijfwijze der Nederlandsche taal niet is geraadpleegd, ook zij meende zich te moeten onthouden van een zakelijk oordeel over de door dien bewindsman gewenschte schrijfwijze, en zij zich daarom bepaalde tot de opmerking, "dat, hoe men wettelijk overigens ook over deze aangelegenheid moge oordeelen, het haar in elk geval onjuist voorkomt, dat de Kroon voor examen-candidaten een schrijfwijze van de Nederlandsche taal verplichtend stelt, die afwijkt van de door de Regeering zelf gebruikte en in het (haar voorgelegde) ontwerp-besluit als gangbaar aangemerkte". Uwe Excellentie zal het ongetwijfeld billijken, dat de Afdeeling dit standpunt (dat ook door de Tweede Af deeling werd ingenomen in haar schrijven van 8 Juni 1934-» No ) thans niet kan prijsgeven. Staatsrechtelijk zal door de voorgenomen wijziging geen verandering worden gebracht in de Koninklijke besluiten van 28 Augustus 1934-s moet het dus als "détournement de pouvoir" worden aangemerkt, wanneer de Kroon, zooals in deze besluiten geschiedt van de Haar door de wet toegekende bevoegdheid om de vakken en het programma van de examens vast te stellen, gebruik maakt, om voor de candidaten een van de gebruikelijke, door de Regeering zelve gevolgde, afwijkende schrijfwijze voor te schrijven, dan geldt dit oordeel uiteraard evenzeer ten aanzien van de gewijzigde besluiten. En wat het materieele betreft, zou een afdoend advies over de zakelijke strekking van de nieuwe regels niet wel mogelijk zijn zonder te treden in een beoordeeling van de oorspronkelijke, waarvan AAN Zijne Excellentie den Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, te f s-gravenhage.

2 van de Afdeeling zich immers juist meende te moeten onthouden. Daar komt bij, dat het zelfs bij de meest snelle werkwijze ondoenlijk is, binnen een tijdruimte van enkele weken (de aanvankelijke in het schrijven genoemde termijn kwam praktisch zelfs Op niet veel meer dan een week neer) over een zoo ingewikkeld en ingrijpend vraagstuk een voldoend overwogen en doordacht oordeel te geven? de overhaaste behandeling van dit vraagstuk in de laatste jaren heeft toch reeds, zoowel materieel als onderwijskundig, schade genoeg gebracht! Eindelijk ware het, indien de Onderwijsraad over de hier bedoelde materie advies uit zou moeten brengen, toch in elk 'geval wenschelijk, dat daarover overleg werd gepleegd tusschen de Tweede en de Derde Afdeeling van dien Raad. 2. Het moet echter principieel onjuist worden geacht, het vraagstuk van de schrijfwijze der Nederlandsche Taal uitsluitend of primair als een o nd e rw i j skund ig vraagstuk te beschouwen en te behandelen? het heeft een veel' algemeenere en veel ruimere Jstrekkings het onderwijs moet niet de schrijfwijze bepalen (al kan het ongetwijfeld op die bepaling invloed hebben), maar (zooals trouwens bij alle leerstof) uitgaan van de schrijfwijze die het vindt. Is men het eenmaal over de schrijfwijze eens geworden, dan komt de vraag aan de orde, hoe ze het best en het gemakkelijkst aan de jeugd kan worden bijgebracht, en hoe ver de gewone lagere school daarin gaan moet; maar het is peen goede methode, de juistheid van een schrijfwijze te beoordeelen naar haar leerbaarheid, en haar in verband met de behoefte en eischen van het onderwijs te wijzigen. 3. Voorzoover de Overheid, wanneer er verschil is over de schrijfwijze, een taak heeft bij de vaststelling ervan, moet ook Zij niet heerschen, maar volgen; ze moet niet op eigen gelegenheid een schrijfwijze ontwerpen en die met de haar ten dienste staande machtsmiddelen direct of indirect opleggen, maar zich laten leiden door de opvattingen die ten deze in de toonaangevende kringen heerschen. In haar adviezen van 30 October 1935, No en van 27 November 1935, No , heeft de Afdeeling er reeds op gewezen, dat, wanneer men hier het onderwijs (zooals juist is) buiten beschouwing laat, er reden bestaat voor de vraag, of die opvattingen niet meer gaan, of althans niet weer meer gaan in de richting 'van eene gemitigeerde schrijfwijze volgens De Vries en Te Winkel, dan van die volgens de besluiten van Ofschoon inderdaad de Koninklijke besluiten van 28 Augustus 1934 niet alleen staatsrechtelijk aanvechtbaar zijn, maar ook uit zakelijk oogpunt door velen bedenkelijk worden geacht, verzetten zich naar de meening der Afdeeling toch ook overwegingen van praktischen,aard ertegen, deze besluiten weer 2.

3 weer partieel te wijzigen, zonder dat het g-eheele vraagstuk van de schrijfwijze der Nederlandsche taal definitief wordt opgelost. De zoogenaamde "spelling-marchant" is nu eenmaal - zij het mede tengevolge van den hiervóór bedoelden dwang - in een groot aantal leer- en leesboekjes voor het lager onderwijs toegepast; ze wordt op vele, zoo niet op de meeste scholen onderwezen, en is reeds aan tal van leerlingen vertrouwd geworden. Wanneer reeds nu in deze afwijkende schrijfwijze, nog.geen twee faar na haar invoering, incidenteel weer veranderingen^ worden gebracht, die blijkens Uwer Excellentie's eigen mededeelingen vrij zeker straks door andere zullen worden gevolgd, terwijl in elk geval van een definitieve oplossing van het geheele vraagstuk nog geen sprake is, dreigt er een verwarring te ontstaan die ten slotte niet meer te overzien zal zijn. 5. Zulk een definitieve oplossing, die werkelijk algemeen bevredigt, is alleen mogelijk, wanneer men, voordat men de praktische zijde van de quaestie ter handen neemt, eerst tracht tot een communis.opinio te komen over de beteekenis van de schrijfwijze der taal voor onzen tijd en ons land, over de verhouding van de spreek- en de schrijftaal, over de bevoegdheid en de taak der Overheid op dit gebied, en over de behoeften en mogelijkheden van het onderwijs ten deze. Voor de overweging van deze en dergelijke vragen en de voorbereiding van een definitieve regeling zal het onvermijdelijk zijn nogmaals een Commissie in te stellen, veelzijdig samengesteld uit ter zake kundigen (letterkundigen, journalisten, hoogleeraren, leeraren, onderwijzers, onderwijsspecialiteiten,.kenners van het Staatsrecht, enz.); dat dit zou dienen te geschieden in overleg met België, is ook de meening der Afdeeling. Aan zulk een Commissie zou natuurlijk tijd tot rustig beraad dienen te worden.gelaten; dit wil echter geenszins zeggen, dat het vraagstuk opnieuw op de lange baan zou moeten worden geschovens het schijnt de Afdeeling zeer wel mogelijk, vooral na wat reeds heeft plaats gehad, dat binnen niet al te langen tijd een werkelijk doordacht' advies wordt verkregen over de vraag, in hoeverre wijziging van de bestaande schrijfwijze noodig is, en op welke wijzejdie zou moeten worden ingevoerd. 6. In afwachting hiervan zal men voor het oogenblik - het zij met nadruk gezegd - van een tot nu toe geoefenden dwang moeten afzien, en voor het oogenblik de scholen in elk geval de vrijheid moeten laten te kiezen tusschen een gemitigeerde schrijfwijze volgens De Vries en Te Winkel, zooals die in de publicaties der Regeering, in de Pers en in de litteratuur nog

4 nog algemeen, of althans het meest gebruikt wordt, en de afwijkingen van deze schrijfwijze die in werden voorgeschreven ('t zij in hun geheel, 't zij alleen wat de buigings- uitgangen betreft,(zie de beschikking der Afdeeling van 14 Februari 1936, No op een schrijven van den Inspecteur van het L.O. in de Inspectie Zuidhorn); de onderwijzers echter zouden zeker ook de eerste moeten kennen. Wanneer de Iggeering thans een dergelijke gedragslijn.zou volgen, zou Ze daarmede niet slechts althans eenigermate tegemoetkomen aan de bezwaren die er ook blijkens de bespre-. kingen in de Staten-Generaal tegen de tot dusver op het spellinggebied door Haar toegepaste methode bij velen in den lande bestaan, en het odium van "détournement de pouvoir", dat aan de besluiten van 1934 kleeft, althans ten deele wegnemen; maar ook gaan in een richting, die Zij zelve althans aanvankelijk heeft ingeslagen. Immers s nadat de besluiten van 1934 waren tot stand gekomen, heeft de toenmalige Minister van Onderwijs o.m, aan de onder zijn Departement rêseorteerende onderwijsinrichtingen verzocht in de briefwisseling met hem voortaan gebruik te maken, hetzij van de in die besluiten aangegeven schrijfwijze, hetzij van de schrijfwijze volgens De Vries en Te Winkel-.met de in Regeeringsstukken gebruikelijke afwijkingen (Mededeelingen 1, No.5, blz. 340)? dat dit klaarblijkelijk geschiedde met een bedoeling, die de Afdeeling minder juist acht, doet hier.niet ter zake; en "meer nog - bij brieven van 6 Februari 1935 en 16 Maart 1935 werd door denzelfden Minister aan de Voorzitters van de verschillende examencommissies medegedeeld, "dat bij alle van Rijkswege ingestelde akte-examens (voor het N.O.) aan de candidaten kan worden toegestaan bij het schriftelijk gedeelte hetzij de oude, hetzij de nieuwe schrijfwijze te volgen (Mededeelingen 11, No.3, blz.192). Door omgekeerd een niet op de juiste wijze tot stand gekomen en met de in de wet geen werkelijken steun vindenden dwang aan het onderwijs opgelegde regeling, zij het niet onbelangrijk gewijzigd, achteraf zender meer voor zich zelve in te voeren en daarmede tot officieele schrijfwijze te verheffen, zou Ze het Vitium originis van deze in 1934 tot stand gekomen regelingen bestendigen, de averechtsche methode, om door middel van het onderwijs ten deze het maatschappelijke leven te dwingen, ijken, en zoo een werkelijk goede oplossing van het spellingvraagstuk wellicht voor goed onmogelijk kunnen maken. 7. De zienswijze der Afdeeling, dat wijziging van de Koninklijke besluiten van 28 Augustus 1934 onder de gegeven omstandigheden voorshands geen aanbeveling verdient, en het in 4-.

5 in elk geval voor haar niet juist zou zijn, incidenteel in een zakelijke beoordeeling te treden van de wijziging van een *!ffg-eling die- als zoodanig-destijds opzettelijk door haar onbesproken werd gelaten, mag naar toch niet weerhouden, de aandacht te vestigen op enkele.'minder duidelijke of minder juiste formuleeringen in het.haar voorgelegde concept, die naars inziens in elk'geval vérbetering zouden behoeven. Zich stellende op de basis van hetgeen eenmaal werd aanvaard, zou zij in dit verband op het volgende willen wijzen. I. De eerste drie regels, die de spelling in engeren zin betreffen, zijn onveranderd overgenomen uit de besluiten van Overeenkomstig het hiervóór aangegeven standpunt meent de Afdeeling zich van een oordeel over den inhoud ervan te moeten onthouden. Zij-moge alleen opmerken? dat de omschrijving "aan het eind van open lettergrepen" pleonatisch is (het woord "open" kan worden gemist); het tusschenwerpsel he-waarschijnlijk onopzettelijk niet als uitzondering is genoemd; en de formuleering; "in afleidingen en samenstellingen van...." iiïkegel 1, uit taalkundig oogpunt minder juist moet worden geacht? beter wares "in afleidingen van en samenstelling-en met...,." Een soortgelijk formeel bezwaar laat zich aanvoeren tegen de woorden "ih hun afleidingen en samenstellingen" in regel 2, waarvoor men zou kunnen lezen; "in afleidingen van en samenstellingen met deze woorden". In het voorbijgaan zij-hier nog toegevoegd, dat eveneens reeds in de besluiten van 1934, vermoedelijk ten onrechte,in regel 4 vóór "een" de qualificatie;"het lidwoord" is opgenomen; het zal wel niet in de bedoeling hebben gelegen, het telwoord "een" ten aanzien van de verbuiging op andere wijze te behandelen dan het lidwoord "een". II. Voorzoover de Afdeeling ziet, verschillen de regels 4, 5 en 6 in de volgende punten van de overeenkomstige voorschriften in de besluiten van : Regel 4. a) Weggelaten zijn de woorden; "waar deze uitgangen in de beschaafde gesproken taal worden gehoord"; b) toegevoegd zijn de woorden; "en in bijzondere taal en bijzondere stijl"; c) in plaats van; "worden weggelaten" wordt gelezens "mogen worden weggelaten", waardoor wat eerst imperatief was, facultatief gemaakt wordt. Regel 5«d) De bepfrking van het gebruik van de buigings-n bij bijvoeglijke woorden, die in de besluiten van was voor-* geschreven, zal thans alleen worden toegelaten; e, 5.

6 J e) de gevallen waarin de buigings-n moet worden geschreven ("in het enkelvoud bij de namen van mannelijke personen on bij de namen van dieren, die uitsluitend een mannelijk individu aanduiden") zijn uitgebreid met de volgende: "de namen van dieren, die een gebruikelijk afleidsel op -in voor het vrouwelijk individu naast zich hebben", ens "woorden, die een kennelijk mannelijke zelfstandigheid aanduiden"; f), in de woorden; "behalve in staande uitdrukkingen t als onder 4 bedoeld" is; "als onder 4 bedoeld" geschrapt; g) toegevoegd is weer s "en in bijzondere taal en bijzonderen stijl". Reg v el 6. h) De woorden; "jij het gebruik van genitiefvormen als der, dezer, des" zijn vervangen door; "bij het gebruik van den tweeden naamval enkelvoud"; i) Na "richt men zich" is ingevoegd; "behalve in staande uitdrukking en en in bijzondere taal en bijzonderen stijl"; j) "naar het beschaafde spraakgebruik".is vervangen door; "naar het beschaafde taalgebruik"; k) toegevoegd is de geheele slotzin;., "met dien verstande, dat zij, haar, der, dezer niet gebruikt mogen worden in betrekking tot de namen van mannelijke personen, van dieren, die of slechts een mannelijk individu aanduidenj of een gebruikelijk afleidsel op -in voor het vrouwelijk individu naast zich hebben en die een kennelijk mannelijke z eifst andighe id aanduiden; en dat hij, zijn, hen, hun, des, dezes niet gebruikt mogen worden in betrekking tot de namen van vrouwelijke personen en de namen van dieren, die uitsluitend een vrouwelijk individu aanduiden". 6. In overeenstemming met de hiervóór verdedigde gedragslijn meent de Afdeeling zich te moeten onthouden van een zakelijke beoordeeling der ongetwijfeld ingrijpende veranderingen, in regel 4, genoemd onder.c, en in den regel 5, genoemd onder 'd en e. Om dezelfde reden moet de vraag, of het gebruik van de "promonimale aanduiding" en van den tweeden naamval enkelvoud, waaraan de toevoeging van den slotzin van regel 6 (hiervóór onder k) vermeld) blijkbaar eenige leiding bedoelt te geven - iets wat op zich zelf alleszins verklaarbaar en stellig te waardeeren is -, in onzen tijd voor Noord-Nederland op een andere wijze kan worden geregeld dan door het te binden aan het "beschaafde taalgebruik", (overigens een juister j uitdrukking dan; "het beschaafde spraakgebruik" in de besluiten

7 besluiten van 1934), eveneens thans onbeantwoord blijven. 7. Wat de overige wijzigingen in de regels van betreft, zij het volgende opgemerkt. ad. a en b (regel 4). en ad f en g (regel 5)» De toevoeging in de oorspronkelijke besluiten; "waar deze uitgangen in de beschaafde gesproken taal worden gehoord" was blijkbaar bedoeld als beperking van het begrip "staande uitdrukking".waar dit begrip als zoodanig vrij vaag is, is het een vraag, of een dergelijke beperking wel geheel overbodig kan worden geacht. Misschien zou men de oude en de nieuwe redactie kunnen vereenigen, bijv. in dezen geest; "behalve waar deze uitgangen in de beschaafde taal worden gebruikt, met name in staande uitdrukkingen als Hare Hoogheid, te zijnen huize, en in bijzondere taal en bijzonderen'stijl.." Voor f en g, regel 5, geldt mutatis mutandis hetzelfde (hier zou echter moeten worden gelezen; "deze uitgang wordt" terwijl in plaats van "Hare Hoogheid" natuurlijk een ander voorbeeld, zooals "uit dezen hoofde", zou dienen te komen. ad. regel 5 (d en e). De redactie van den nieuwen regel 5 is niet onberispelijk. De eerste zin geeft voor de mannelijke woorden het ten deze thans geldende algemeene voorschrift volgens De Vries en Te Winkel weer, niet een afwijking daarvan ; en past dus in zooverre formeel niet bij den aanhef van het concept-besluit; "Bij het schriftelijk werk volgt de adspirant de schrijfwijze volgens De Vries en Te Winkel, met de navolgende afwijkingen", tenzij de afwijking zou moeten worden gezocht in het niet-noemen van de vrouwelijke en onzijdige woorden, hetgeen dan echter duidelijker zôu dienen uit te komen. In den tweeden zin is het woord "Behalve" aan het begin, vóór verschillende uitlegging vatbaar; en in elk geval is deze zin niet gemakkelijk te begrijpen. De bedoeling van het geheele voorschrift zou waarschijnlijk juister en overzichtelijker worden uitgedrukt, indien een vorm werd gekozen als deze; 5. "De naamvalsuitgang ^n bij lidwoorden, voornaamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden of daarmede gelijkstaande verbuigbare woorden mag worden weggelaten, behalve ; a. waar deze uitgang in de beschaafde taal wordt gebruikt, met name in staande uitdrukkingen als uit dezen hoofde, te illilttês huize, en 'in bijzondere taal en by^nde^ren^ stijl; """" ~ ~~" " " ""'" ~" "'" "" """""' "**' "" ~~ -b.

8 b» in het enkelvoud bij de_ namen van mannelijke personen, bij de namen van dieren, die of uitsluitend een mannelijk individu aanduiden, of een gebruikelijk afleidsel op -in ter aanduiding van het vrouwelijk individu naast zich hebben, en bij de woorden, die een kennelijk mannelijke zelfstandigheid aanduiden"... ad regel 6. i) "Staande uitdrukkingen" en "bijzondere taal en bijzonderen stijl" vallen ook onder "het beschaafde taalgebruik", kunnen daar althans onder vallens de redactie van de eerste zinsnede is dus logisch»minder zuiver, k) 1. Wanneer de voornaamwoorden een genitief vormen, welker gebruik in bepaalde gevallen niet is- toegestaan, in dezen regel alle moeten worden genoemd, kan niet worden volstaan met: zij, haar, der, dezer; en hij, zijn, hen, hun, des, dezes, aangezien het getal dier woorden en vormen grooter is: dier, welker, wier, enz.; er zal dus na; "dezer" en nas "dezes" "enz'.' moeten worden ingevoegd. 2. Een voorschrift dat voornaamwoorden als zij en haar niet mogen worden gebruikt ter aanduiding van mannelijke, en voornaamwoorden als hij en zijn niet ter aanduiding van vrouwelijke personen, kan moeilijk noodig worden geacht; bij alle onzekerheid immers die er ten aanzien van de voornaamwoordelijke aanduiding bestaat, is er toch stellig geen gevaar te duchten, dat zij oi haar wordt gebruikt, wanneer men een man, en hij of zijn, wanneer men een vrouw bedoelt; het "beschaafde taalgebruik" vindt hier voldoenden steun in de algemeene omgangstaal i Ofschoon naar de aanvankelijke meening der Afdeeling de zooeven aangegeven veranderingen in het concept dit stellig ten goede zouden komen, moet zij toch er ten slotte nog eens met nadruk op wijzen, dat zij, ook wanneer deze veranderingen.indäre^liiig van 1934 worden aangebracht, voor die regeling als zoodanig om de hiervóór uiteengezette redenen toch geenerlei verantwoordelijkheid zou kunnen aanvaarden. Zij acht het haar plicht, er bij Uwe Excellentie met klem op aan te dringen, ernstig te overwegen, of de door haar aangegeven weg niet te verkiezen is boven een partieele wijziging in de besluiten van 1934 als Uwe Excellentie blijkens Haar schrijven aan de Afdeeling overweegt te bevorderen. Namens de Afdeeling voornoemd, (get.) R.H.Woltjer, Voorzitter. (get.) H.W.Tilanus, Secretaris.