De Bibliotheek levert waarde Zuidoost Fryslân

Transcriptie

1 Beleidsplan De Bibliotheek levert waarde Zuidoost Fryslân

2 Inhoudsopgave Samenvatting en Leeswijzer 3 Samenvatting 3 Leeswijzer 4 1. Inleiding 5 Inleiding 5 Functie en waarde van de bibliotheek 5 Visie 5 2. Ontwikkelingen 7 Landelijke ontwikkelingen 7 Gevolgen Wet stelsel openbare bibliotheekvoorziening (Wsob) 8 Provinciaal 8 Gemeentelijke visie openbaar bibliotheekwerk Zuidoost Friesland 9 3. Bibliotheken Zuidoost Fryslân 12 Werkgebied 12 Weststellingwerf 12 Ooststellingwerf 13 Opsterland 14 Terugblik periode Programmalijnen Bibliotheken Zuidoost Fryslân 16 Inleiding 16 Visie 16 Programmalijnen beleid 17 Lerende organisatie Uitwerking programmalijnen 19 De digitale bibliotheek 19 De educatieve bibliotheek 21 Mediawijsheid 22 De fysieke bibliotheek en de lokale verankering 23 De collectie en het verstrekken van informatie 24 De organisatie 24 Bedrijfsvoering 26 Bijlages 28 BIJLAGE 1: WSOB 28 BIJLAGE 2: DOORGAANDE LIJN EDUCATIE BZOF 28 BIJLAGE 3: ALGEMENE UITGANGSPUNTEN COLLECTIE 30 BIJLAGE 4: PERSONEELSBELEID BZOF 30 BIJLAGE 5: Risicoanalyse beleidsplan BIJLAGE 6: Meerjarenraming 35 2

3 Samenvatting en Leeswijzer Samenvatting De bibliotheek is met haar vele leden en bezoekers het centrum voor ontwikkeling en participatie. De bibliotheek bevordert de ontwikkeling van iedere burger met informatieoverdracht, mediawijsheid en leesplezier. Na de uitvinding van het schrift, het boek en de boekdrukkunst bepaalt de revolutie van IT en internet nu hoe de mens omgaat met informatie en kennis. Dit heeft ingrijpende gevolgen. Het lezen wordt vluchtiger; er is sprake van ontlezing en verminderde taalvaardigheid. Samenwerking op het gebied van leesbevordering is essentieel. Informatie is vooral digitaal te vinden; de bibliotheek wijst de weg met vaardigheidstraining en kennis van betrouwbare bronnen. Samen met alle bibliotheken wordt continu innovatief landelijk aanbod ontwikkeld. De communicatie met de klant verloopt steeds vaker via sociale media. Digitale ontwikkelingen zijn niet geïsoleerd te bezien; ze lopen als een rode draad door het aanbod van de bibliotheek. Binnen de bibliotheekbranche is -en wordt- innovatief gewerkt aan de digitale bibliotheek, met betaalbare e-books, relevante apps, centrale databanken, de bibliotheek op school en een nationale bibliotheekcatalogus. Het continu inspelen op digitale ontwikkelingen vraagt om permanente innovatie. Deze innovatie wordt ingekaderd in de nieuwe bibliotheekwet, die in 2015 in zal gaan. De financiering van de digitale bibliotheek gebeurt met onttrekkingen uit het gemeentefonds. Als gemeenten gelijkwaardige bedragen korten op de bibliotheek, zal dat van grote invloed zijn op de openbare bibliotheken. Deze geschetste ontwikkelingen rond financiering, wetgeving en ontlezing maken het meer dan ooit noodzakelijk dat de bibliotheek streeft naar een aanbod dat past in deze ontwikkelingen en aansluit op de behoeften van individu en samenleving. Creatief ondernemerschap zal daarin belangrijker worden dan ooit. Missie BZOF De verkorte missie van BZOF is: Wij maken lezen, leren en zich informeren gemakkelijker, leuker en voor iedereen toegankelijk. Vanuit de missie kennen we drie programmalijnen: De digitale bibliotheek De educatieve bibliotheek De fysieke bibliotheek met als speerpunten: leesbevordering en informatievaardigheid en laaggeletterden, mediawijsheid en digitale vaardigheid in het kader van maatschappelijke participatie en daarbij verankering in de lokale gemeenschap. De digitale bibliotheek We willen meer burgers met een passend en aantrekkelijk aanbod bereiken met zowel de fysieke als de digitale bibliotheek en hen als klant behouden of verwerven. We besteden daarbij extra aandacht aan digitaal informatieaanbod en aan mediaeducatie. De educatieve bibliotheek De bibliotheek biedt een doorgaande lijn voor leesbevordering en media-educatie. Deze lijn wordt steeds meer doorontwikkeld, voor zowel jeugd als volwassenen, voor de non-profit én de profitsector. Kinderen en de laaggeletterde klant vinden wij zo belangrijk, dat we ze als extra speerpunt benoemen. Lees- en informatievaardigheden zijn in deze maatschappij van levensbelang. Wij leveren een bijdrage aan het voorkomen van taalen onderwijsachterstanden en we bevorderen de ontwikkeling van (digitale) informatievaardigheden. Samenwerking is daarbij essentieel. 3

4 De fysieke bibliotheek en de verankering in de lokale gemeenschap Het bestaansrecht van de bibliotheek is afhankelijk van de betekenis die de bibliotheek heeft voor de gemeenschap. Focus op verankering in de lokale gemeenschap is dan ook voor ons van zeer groot belang. Deze verankering uit zich in cultureel ondernemerschap. Cultureel ondernemerschap zien wij als het voortdurend initiëren van nieuwe ontwikkelingen en activiteiten en het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden. De fysieke bibliotheek wil het dorpsplein zijn van educatie, informatie, ontmoeting en debat, waar alle bewoners samenkomen en zich welkom voelen. Ontwikkelingen als een terugtredende overheid, mobiliteit, digitale bibliotheek kunnen leiden tot een centralisatie van vestigingen. Waar participatieve initiatieven ontstaan om bibliotheken op betaalbare wijze te behouden, zal de bibliotheek proberen deze ondersteunen. Lerende organisatie Het continu willen en kunnen leren stelt de organisatie in staat, zich voortdurend en flexibel aan te passen aan de omgeving en continue kwaliteitsverbetering te bewerkstelligen. BZOF ziet dit als essentieel in onze voortdurend veranderende digitale kennissamenleving. Wij worden geïnspireerd door een lerende werksfeer. Een lerende organisatie stimuleert leren op alle niveaus. Leeswijzer In hoofdstuk 1 vindt u een beschrijving van de functie en waarde van de bibliotheek en de visie van BZOF. In hoofdstuk 2 beschrijven wij de landelijke, provinciale en gemeentelijke ontwikkelingen. Deze zijn van belang, omdat dit beleidsplan aanvullend is op de landelijke en provinciale beleidsplannen. In hoofdstuk 3 beschrijven we de lokale situatie en geven we een terugblik op de periode Hoofdstuk 4 beschrijft de missie, de visie en de programmalijnen, die in hoofdstuk 5 worden uitgewerkt. In de bijlagen vindt u de doorgaande lijn educatie, de algemene uitgangspunten collectie, het HRM-beleid, de risicoanalyse en de meerjarenraming. Reacties Reacties kunt u zenden naar info@bzof.nl. 4

5 1. Inleiding Inleiding Voor u ligt De Bibliotheek levert waarde, het beleidsplan van Bibliotheken Zuidoost Fryslân. In dit beleidsplan geven wij aan, hoe we de positie van onze lokale bibliotheken de komende vier jaar gaan versterken. Provinciaal hebben de Friese Bibliotheken een gezamenlijke beleidsagenda: Fries Bibliotheken Netwerk, Ons vorige beleidsplan liep tot Onderliggend nieuw beleidsplan beschrijft onze lokaal specifieke beleidsdoelen. Vernieuwen is geen eindig proces; continu inspelen op maatschappelijke veranderingen vraagt om permanente innovatie. Hoe verder in de toekomst, hoe moeilijker het is om concreet te benoemen wat er moet gebeuren. Zo hoort het ook te zijn; we moeten immers alert kunnen blijven reageren op ontwikkelingen in de samenleving. Daarom worden de doelen in dit beleidsplan jaarlijks geactualiseerd. Dit beleidsplan is dus geen blauwdruk voor de toekomst, maar richtinggevend. Dit beleidsplan staat niet op zichzelf, maar is aanvullend op de landelijke en provinciale beleidsplannen. Functie en waarde van de bibliotheek De Bibliotheek is het lokale fysieke en digitale informatieknooppunt dat de persoonlijke ontwikkeling en maatschappelijke participatie van burgers stimuleert en faciliteert. Kennis en ontwikkeling zijn van groot maatschappelijk belang. De belangrijkste functie van de bibliotheek is, om de ontplooiing van het individu, en daarmee direct de mogelijkheden van maatschappelijke participatie, te bevorderen. De kern van het bibliotheekwerk is informatieoverdracht en leesbevordering. De dienstverlening van de bibliotheek is te verdelen in de fysieke bibliotheek, de educatieve bibliotheek en de digitale bibliotheek. De maatschappelijke waarde van de bibliotheek zien we in de waarde voor de kenniseconomie, met toegang tot informatie in fysieke en digitale vorm, de levering van informatie op maat, de dienstverlening aan het onderwijs, faciliteiten als werk- en studieplekken; de waarde voor alfabetisering en de bestrijding van laaggeletterdheid; de waarde voor het ontwikkelen van (digitale) informatievaardigheden; de waarde voor leesbevordering, leescultuur en (digitale) mediaeducatie; de toegevoegde waarde voor de leefbaarheid, inzetbaarheid en de sociale cohesie. In 2012 hebben de Openbare Bibliotheken in Nederland circa vier miljoen leden, die 100 miljoen keer een item lenen. Uit onderzoek blijkt, dat het lidmaatschap binnen ongeveer een derde van de gezinnen wordt gedeeld. Hiermee komen er nog eens een miljoen lezers bij. Ook vinden daarnaast nog eens velen de weg naar lezingen, ontmoeting en debat, programma s voor scholen, digitale workshops en literaire en andere culturele bijeenkomsten. Visie De kracht van bibliotheken is, dat ze iedereen de mogelijkheid bieden zich in eigen tempo, op eigen niveau en naar eigen inzicht te ontwikkelen. Daardoor ontstaat de pret van het ontdekken, van het leren. De gemeenschap is een verzameling hulpbronnen die we delen, om mensen zo de mogelijkheid te bieden zich te ontwikkelen, creatief nieuwe wegen in te slaan. De kernfuncties van de Bibliotheek zijn lezen, leren, informeren en daaraan ondersteunend cultuur en ontmoeting en debat. De Bibliotheek levert waarde, individueel en maatschappelijk, op een leuke, niet-schoolse manier. De bibliotheek wil in de veranderende maatschappij een partner zijn in alle fasen van het dagelijkse leven van de inwoners in ons verzorgingsgebied. Missie Daaruit volgt de missie van Bibliotheken Zuidoost Fryslân: De bibliotheek maakt lezen, leren en zich informeren gemakkelijker, leuker en voor iedereen toegankelijk. Wij bieden iedereen zo de mogelijkheid zich te ontwikkelen en te participeren in de samenleving en de democratie. Wij worden geïnspireerd door creatief ondernemerschap, samenwerking en een open en lerende werksfeer. 5

6 Vanuit de missie kennen we drie programmalijnen: De digitale bibliotheek De educatieve bibliotheek De fysieke bibliotheek Speerpunten zijn daarbij: leesbevordering en informatievaardigheid en laaggeletterden, mediawijsheid en digitale vaardigheid in het kader van maatschappelijke participatie en daarbij verankering in de lokale gemeenschap. Door vergaande digitalisering van informatie is het benutten van technologie binnen bibliotheken een belangrijk item geworden. Met de klant meer dan ooit voor ogen! Bibliotheken ordenen en delen kennis en informatie; ze bezitten een samenhangend netwerk van collecties, een landelijke catalogus en databanken waarmee je overal, ook Digitaal OnD DEnkEn En DO internationaal, informatie op kunt vragen. De medewerkers van de bibliotheek zijn creatief en ondernemend, nieuwsgierig, ICT geschoold. Zij hebben plezier in het continue leren en weten de klant daarin mee te nemen; Intern is een lerende houding, een lerende werksfeer en Voor de periode medio 2012 t participatief management daartoe een voorwaarde. g ken 6 ONZE VisiE Digitaal OnDErnEMEn DEnkEn En DOEn De rol van onze bibliotheek is veranderd want de wereld is veranderd. Onder andere door vergaande digitalisering. Daar moeten wij ons als lokale bibliotheek op aanpassen. Door het goede van de bibliotheek te behouden en daarop te bouwen met nieuwe producten en diensten. En die producten en diensten goed in de markt te zetten. Zodat we bestaansrecht behouden. We zullen ons zelf grotendeels opnieuw moeten uitvinden en nieuwe technologie uitbuiten. Voor de periode medio 2012 tot medio Digitaal OnDErnEMEn wanneer is iets goed? als we de verwachtingen overtreffen! Dus probeer vooraf niet teveel visuele indrukken Beide groepen bedienen te beloven! wij door Maar offline laat perfect en online ook producten en diensten te ontwikkelen niet de die vijand echt van van goed betekenis worden. zijn. En we geven onszelf de opdracht om dat te doen op zo n manier dat de klant ons een 8+ geeft. ONZE MissiE om een partner te zijn in alle fasen van het dagelijkse leven van de inwoners in ons verzorgingsgebied in de veranderende maatschappij. DEnkEn ONZE En MissiEDOEn st e wereld is veranderd. om een partner te zijn in alle fasen om onze strategische Ve aar moeten wij ons als van het dagelijkse leven van de partners zoals scholen in ede van de bibliotheek inwoners in ons verzorgingsgebied helpen met relevante O producten en diensten. in de veranderende maatschappij. producten rkt te zetten. Zodat we grotendeels opnieuw ON uiten. Ont zinn Frysl sl Ont stree Beide groepen bedienen wij door offline online producten diensten te ontwikkelen die echt van betekenis zijn. En we geven ant daar draait alles om. onszelf de opdracht om dat te doen op zo n manier dat de diensten.8 + Voor de periode medio 2012 tot medio Beide groepen bedienen wij door offline en online ontwikkelen die echt van betekenis zijn Maar met de klant meer dan ooit voor ogen. Want daar draait alles om. onszelf de opdracht om dat te doen op zo n manie Dat was in het verleden al zo, maar zal in de toekomst nog meer zo zijn. ons een 8+ geeft. ONZE MissiE str KlaNtEN om een partner te zijn in alle fasen om onze strategische wanneer is Verni van het dagelijkse leven van de partners zoals scholen OVErtuigEN in tea inwoners in ons verzorgingsgebied te helpen met relevante iets goed? klant Onde komst nog meer zo zijn. in de veranderende ons maatschappij. een 8+ geeft. zelf producten en als we de verwachtingen overtreffen! Dus probeer vooraf niet teveel beloven! Maar laat perfect ook ervaren niet de vijand van goed worden. diensten.8 + aanbeveling commerciële uitingen accountmanagers/verkopers communicatie checklist Ontwikkel een communicatiechecklist voor een sterke multi channel communicatiestrategie waarin offline kanalen zoals advertenties en online kanalen zoals website en social media gestructureerd ingezet worden. start with why! Stel jezelf altijd de vraag: waarom doen we dit eigenlijk? leg de oorspronkelijke passie om onz partner te helpe produc ON Ontwik zinnen Fryslân id slo Wij 1. M Ontwik 2. M streept 3. H 4. le 5. M 6. O

7 2. Ontwikkelingen De kernfuncties van de Bibliotheek zijn lezen, leren, informeren en daaraan ondersteunend cultuur, ontmoeting en debat. Na de uitvinding van het schrift, het boek en de boekdrukkunst bepaalt de revolutie van IT en internet nu hoe de mens omgaat met informatie en kennis. Dit heeft ingrijpende gevolgen voor bibliotheken. De communicatie met de klant verloopt steeds vaker via sociale media. Informatie is nu vooral digitaal, er is sprake van veranderend gedrag van klanten, overheidsbezuinigingen en E-lezen. Men leest én leent minder, lees- en taalvaardigheid lopen terug. Samenwerking op het gebied van leesbevordering en digitale ontwikkelingen is essentieel. BZOF maakt onderdeel uit van een landelijk en een provinciaal netwerk. De financieringsstructuur is geregeld via Rijk, provincie, gemeenten en doorberekening van een deel van de kosten aan de gebruikers van de bibliotheek. Landelijke ontwikkelingen BZOF is lid van de landelijke Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB); het lidmaatschap met alle daarbij behorende branchevoordelen, is voorbehouden aan de bibliotheken die gecertificeerd zijn. BZOF voldoet aan deze eisen, die in samenwerking met de VNG zijn opgesteld. Netwerkbreed wordt gestreefd naar een onderling afgestemde collectie, één uitstraling, één logo, eenduidige tarieven, eenduidige leveringsvoorwaarden en overeenstemming over de basiskwaliteit van de dienstverlening. De focus ligt volledig op het inspelen op de wensen van de (potentiële) gebruikers, zowel personen als instellingen. Gemak voor de gebruikers staat voorop. Ondanks de schaalvergroting die in de afgelopen jaren is bereikt, is geen enkele bibliotheek in staat de benodigde innovatiekracht stand alone op te brengen. Er is een landelijke aansturing én uitvoering op het gebied van de digitale infrastructuur, de innovatievan digitale diensten en producten en het digitale collectiebeleid. De Vereniging van Openbare Bibliotheken is in 2010 gesplitst in een brancheorganisatie (VOB) en een sectorinstituut (SIOB). Het SIOB stuurt de innovatie aan. De strategie bouwt voort op de in 2008 aangewezen speerpunten in de landelijke strategie: de digitale bibliotheek, de collectie Nederland, mediawijsheid en leesbevordering, met ondersteunende programma s vanuit marketing, IT-infrastructuur en HRM. De digitale bibliotheek is in een vergevorderd stadium. Alle bibliotheken zijn aangesloten op de infrastructuur, de financiering is geregeld en er is wetgeving op komst, die de digitalisering van de bibliotheek op stelselniveau verankert bij de Rijksoverheid en in de financiering van e-content voorziet. Daarbij biedt de in dit model ontwikkelde Nationale Bibliotheekcatalogus een complete vorm van presenteren en ontsluiten van de collectie Nederland. Bibliotheken hebben tal van nieuwe services ontwikkeld op het gebied van leesbevordering en mediaeducatie en zijn klantgerichter gaan werken door de toepassing van kennis over retail, formulemanagement en innovatieve marketing. Binnen deze speerpunten zal in de komende jaren gewerkt worden aan De nationale Bibliotheekpas, De Nationale Bibliotheekcatalogus, De Nationale B-reader, het e-book van de bibliotheken. Het Rijk werkt met een nieuw wetsvoorstel aan een herstructurering en herziening van de wetgeving van het openbare bibliotheekwerk, ter ondersteuning van de ontwikkeling van de digitale bibliotheek. (Zie bijlage 1: WSOB). De hoofdlijnen van dit wetsvoorstel kunnen als volgt worden samengevat: De maatschappelijke functies van de openbare bibliotheek worden gedefinieerd. Deze worden kortweg aangeduid met lezen, leren en informeren. Er komt een landelijke digitale bibliotheek waarvan iedereen lid kan worden. Alle bibliotheekorganisaties lokaal, provinciaal en landelijk werken zodanig samen, dat alle inwoners van Nederland toegang hebben tot zo veel mogelijk informatie en cultuur, waar en in welke vorm dan ook: fysiek, digitaal, via PC, tablet of mobiel. De Koninklijke Bibliotheek, die steeds meer documenten ook digitaal beschikbaar stelt, gaat een centrale rol spelen in het bibliotheeknetwerk. 7

8 Gevolgen Wet stelsel openbare bibliotheekvoorziening (Wsob) In deze nieuwe wetgeving, die naar verwachting in 2015 van kracht wordt, ligt het zwaartepunt op het realiseren van de digitale bibliotheek en de bekostiging daarvan. De financiering vindt plaats door onttrekking van gelden uit het gemeentefonds vanwege de centralisatie van inkoop van e-content, waaronder e-books. In het conceptvoorstel worden gemeenten niet verplicht gesteld om een lokale, fysieke bibliotheek te subsidiëren. Bestuurders van de VNG en het IPO en de minister van OCW hebben op 10 april 2013 bestuurlijke afspraken over het openbare bibliotheekwerk ondertekend. Dit om de periode tot de Wsob in 2015 te overbruggen. Afgesproken is, dat sluiting van een bibliotheek door een gemeente niet eerder geschiedt, dan na overleg met de naburige (centrum)gemeente. Verder is afgesproken, dat gemeenten bibliotheken zullen aansturen op de ondersteuning van digitaal lezen en dat gemeenten, tezamen met het Rijk en de provincies, zich inzetten voor leesbevordering en bestrijding van laaggeletterdheid. De subsidiëring moet in relatie staan tot het vermogen om de opgedragen taken uit te voeren. Er is geen bezwaar tegen uitvoering van bibliotheekwerk door een commerciële aanbieder. De gemeente is verantwoordelijk voor bewaking van de kwaliteit en voor de opdrachtformulering aan de bibliotheek. Een (te) beperkte opdracht zal bij aanname van de Wsob er toe kunnen leiden, dat de bibliotheek niet kan deelnemen aan het stelsel. Een bibliotheek moet aan een aantal verplichtingen kunnen voldoen om deel te nemen in het netwerk, waaronder aansluiting op de digitale infrastructuur en de ondersteuning van het onderwijs. De Wsob biedt op landelijk niveau in onze kennissamenleving enorme kansen voor de bibliotheken om aan de digitale ontwikkelingen op het gebied van informatie en E-lezen, beter vorm te gaan geven. BZOF onderschrijft de noodzaak van een landelijke, innovatieve regeling. BZOF werkt op lokaal niveau al aan deze innovatie door samenwerking met scholen en instellingen, lessen mediaeducatie, (digitale) cursussen voor volwassenen en leesbevordering voor laaggeletterden. Echter, doordat de betaling van de digitale bibliotheek geregeld zal worden door onttrekkingen uit het gemeentefonds, biedt de Wsob een enorme bedreiging voor de in de lokale samenleving verankerde bibliotheekvestigingen. Ontwikkelingen als mobiliteit, digitale bibliotheek kunnen leiden tot een centralisatie van vestigingen. BZOF wijst dit niet af, maar ziet mogelijkheden als deze centrumbibliotheken broedplaatsen kunnen zijn voor werk en ontwikkeling. Informatie, educatie, ontmoeting en debat, leesbevordering en cultuur vallen daarbinnen vanzelf op hun plaats. Provinciaal BZOF maakt deel uit van de landelijke en provinciale netwerken van bibliotheek- en educatieve organisaties. In een samenhangend netwerk worden ideeën, kennis en middelen gebundeld om tot een maximaal en betaalbaar resultaat te komen. Het Fries Bibliotheken Netwerk is een samenwerkingsverband van lokaal verankerde bibliotheekorganisaties en het servicecentrum Bibliotheekservice Fryslân, dat voorziet in een groot aantal noodzakelijke randvoorwaarden, zodat de bibliotheken hun doelen kunnen realiseren. Meer gebruikers, meer samenwerkingspartners, een goede provinciale collectie, mediawijsheid, een beter bereik van nieuwe doelgroepen en een goede spreiding van locaties. In de afgelopen jaren is daarbij in de publieksregelingen en tarieven veel samengewerkt en afgestemd met de naastgelegen bibliotheekorganisatie Súd Fryslân. Deze organisatie bevindt zich inmiddels in een fusieproces met bibliotheken Súdwest Fryslân en geeft daarbij prioriteit aan het ineenschuiven van de eigen regelingen voor het publiek. Voor BZOF heeft dit als gevolg een verminderde afstemming in de publieksregelingen en tarieven met Súd. BZOF blijft zoeken naar kansen in de samenwerking met bibliotheek Súd, Súdwest en ook met het naast Opsterland gelegen Smallingerland, mits dit meerwaarde heeft voor de klant en de slagvaardigheid versterkt. Daarnaast is ook de versterking van het Netwerk 8

9 zelf een zaak die aandacht blijft vragen. Bibliotheken Zuidoost Fryslân onderschrijft het belang van het provinciale netwerk. Bibliotheekservice Fryslân zien wij niet alleen als facilitair bedrijf, maar ook als kenniscentrum. Het Netwerk is de afgelopen jaren geconfronteerd met provinciale bezuinigingen op Bibliotheekservice Fryslân. Daarmee is een deel van de service vervallen, of wordt deze tegen betaling gehandhaafd. BZOF gaat meer betalen voor ICT, P&O, marketing, financiële administratie, educatieve dienstverlening en mediaverwerking. Het aanbod dat uitvalt, is de service aan leeskringen, zorgcentra en deels ook het onderwijs. BZOF heeft dit opgevangen met een eigen aanbod. Voor BZOF leiden de provinciale ontwikkelingen tot blijvend hogere kosten en tot extra kosten door handhaving van het aanbod. Het streven is de kostprijs daarvoor neer te leggen bij de afnemers. Gemeentelijke visie openbaar bibliotheekwerk Zuidoost Friesland Bibliotheken Zuidoost Fryslân is op 1 januari 2004 ontstaan uit een fusie tussen de drie bibliotheekorganisaties van Weststellingwerf, Ooststellingwerf en Opsterland. Bibliotheken Zuidoost Fryslân is een stichting, net als de voorgaande organisaties, en exploiteert de openbare bibliotheken in de gemeenten Ooststellingwerf, Weststellingwerf en Opsterland. Bibliotheken Zuidoost Fryslân maakt deel uit van een provinciaal en een landelijk netwerk. Dit betekent, dat wij geen volledige beleidsvrijheid hebben. We worden bijvoorbeeld gehouden aan uitgebreide landelijke kwaliteitseisen. Dit beperkt onze beleidsvrijheid enerzijds, maar biedt anderzijds de mogelijkheid om gezamenlijk te bereiken, wat wij nooit alleen kunnen bereiken. Daarom vinden wij het belangrijk, om optimaal te participeren in het Friese en het Nederlandse bibliotheeknetwerk en aan te blijven sluiten bij de landelijke en regionale bibliotheekvernieuwing. Ook willen wij blijven voldoen aan de landelijke certificeringseisen. Ontwikkelingen De gemeenten Opsterland, Weststellingwerf en Ooststellingwerf zullen met het openbaar bibliotheekwerk in Zuidoost Friesland in de komende jaren met de volgende ontwikkelingen te maken krijgen: 1 Krimp en leefbaarheid Een afnemende bevolking, met daarbij een sterke vergrijzing en ontgroening. In feite krijgt men te maken met een zekere leegloop van het platteland. Een mede daaruit voortkomende kwestie is die van de instandhouding van de leefbaarheid van het platteland, c.q. de instandhouding van een aantal basisvoorzieningen; in dit specifieke geval de bibliotheken. Dat kan inhouden, dat met de relatief toenemende kosten van deze voorzieningen een noodzakelijke centralisatie of combinatie van functies in de bibliotheken plaats zal moeten vinden. Bij een verschraald aanbod zien we steeds meer burgerinitiatief ontstaan. Daarbij komt men direct of indirect met verzoeken bij de bibliotheek. Waar participerende burgerinitiatieven ontstaan om bibliotheken te behouden, kan de bibliotheek deze ondersteunen. Klantenbinding, kostenbeheersing en meerwaarde zijn daarbij het uitgangspunt. Voor ouderen en mindermobielen is enkele jaren geleden met behulp van vrijwilligers een Boek aan Huis service opgezet. 2 Burgerparticipatie Het Rijk legt meer taken bij de gemeenten neer. Meer dan voorheen zal de gemeente verantwoordelijk zijn voor de maatschappelijke participatie van haar inwoners, met werk en inkomen als voorwaarde om dat te bereiken, waarbij het opleidingsniveau, kennisniveau en digitale vaardigheid van het individu van groot belang zijn. De bibliotheek kan een bron zijn voor de ontwikkeling van het individu, met boeken, digitale informatie, oefenprogramma s, cursusaanbod, mediaeducatie, studie- en ZZP- werkplekken en culturele activiteiten. Voor de toeleiding naar werk biedt de bibliotheek oefenprogramma s in samenwerking met het UWV. Het kan mogelijk zijn bedreigde bibliotheekfilialen om te zetten in werkgelegenheidsplekken. 3 SES De lage Sociaal Economische Standaard (SES) speelt in alle drie gemeenten een rol. In het algemeen scoren de gemeenten vrij hoog in de schaal (in ongunstige zin) van de jaarlijkse rapporten van Kinderen in Tel. Dit laatste wordt voornamelijk veroorzaakt door een laag gemiddeld opleidingsniveau en een laag inkomensniveau van de bevolking in de drie gemeenten. Essentieel voor deze groep zijn leesbevordering en digitale vaardigheden. 9

10 De bibliotheek werkt daaraan met o.a. Boekstart, leestassen op VVE peuterspeelzalen en bij Opstapgezinnen, leesbevordering en digitale oefenprogramma s voor laaggeletterden. De gemeenten hebben als gevolg van deze constateringen beleidsmatig gezien een aantal gemeenschappelijke uitgangspunten. openbare bibliotheken. Sleutelbegrippen zijn: interactie en personalisering voor verschillende doelgroepen en onderwijsniveaus. Een landelijk uit te bouwen aanbod van betaalbare e-boeken heeft topprioriteit. Eisen van uitgevers daarin zijn een knelpunt waarover landelijke onderhandelingen plaatsvinden. Een landelijke catalogus is in de afgelopen jaren gerealiseerd en wordt nu verbeterd. Alle genoemde gemeenten hebben als speerpunt de jeugd, in het bijzonder die in achterstandssituaties; belangrijke punten hierbij zijn het onderwijs, het welzijn en de opvoedingsondersteuning. Juist de bibliotheken kunnen en moeten daar aan bijdragen door het bevorderen van het lezen in de meest brede zin van het woord. Daarnaast richten de gemeenten zich op het in stand houden van de leefbaarheid van het platteland, in dit geval meer specifiek, van de voorzieningen, zoals de bibliotheken. 2 Collectie Nederland De Collectie Nederland omvat bronnen van alle openbare bibliotheken, samenwerkingspartners én van gebruikers. Door een provinciaal en landelijk afgestemd collectie- en bewaarbeleid, ontwikkeling van het etalageconcept en integratie van gespecialiseerde zwaartepuntcollecties, hebben gebruikers ook de bijzondere, moeilijk verkrijgbare en reeds lang uitverkochte titels tot hun beschikking. Bibliotheek Kansen voor de bibliotheken liggen in het volgende: de informatieovervloed van internet vraagt mediawijsheid van mensen; de bibliotheek wijst de weg met digitale cursussen en kennis van betrouwbare bronnen. Ook op andere gebieden is er behoefte aan ontwikkeling en ontplooiing; de bibliotheek heeft cursusruimtes voor educatieve aanbieders. De e-economie vraagt vernieuwing van het bibliotheekaanbod; binnen de bibliotheekbranche is -en wordt- innovatief gewerkt aan zaken als betaalbare e-books, relevante apps, centrale databanken, de bibliotheek op school en een nationale bibliotheekcatalogus. Laaggeletterden en ouders met hun kinderen bezoeken de bibliotheek regelmatig. De bibliotheek bezit een ruim leesbevorderingsaanbod en is deskundig op het gebeid van lezen en taal. Een dynamisch doelgroepenbeleid is noodzakelijk. De spreiding en diversiteit van bibliotheekvoorzieningen vraagt aanpassing aan de eisen van de tijd. Om de doelen te realiseren concentreren de bibliotheken zich vanuit de kerntaken lezen, leren en informeren op vier centrale thema s: 1 Digitale bibliotheek Vanuit een gezamenlijke ICT-infrastructuur wordt continu gewerkt aan een gezamenlijke, professionele Digitale Bibliotheek van en voor alle 3 Mediaeducatie Om burgers beter toe te rusten voor de overvloed aan informatie, ontwikkelen bibliotheken continu leerprogramma s voor verschillende doelgroepen. Ook treden bibliotheken op als lokale steunpunten van het Mediawijsheid Expertisecentrum. Dit gebeurt in samenwerking met het onderwijs. BZOF heeft sterk ingezet op de digitale ontwikkelingen met mediaeducatie. Op basisscholen wordt door BZOF gewerkt aan mediawijsheid; volwassenen kunnen in de bibliotheek werken aan hun digitale vaardigheden. Dat kan in cursussen of op individueel niveau. 4 Lezen en leesbevordering De bibliotheek als kenniscentrum van lezen en literatuur wordt verder doorontwikkeld. Speciale aandacht gaat uit naar leesbevordering voor 0-12 jarigen en laaggeletterden van alle leeftijden. Een goed en actueel voorbeeld hiervan is de invoering van de bibliotheek in de basisscholen. Hierbij wordt de kwaliteit van de dienstverlening aan de jeugd opgevoerd: het leesaanbod aan juist deze doelgroep wordt versterkt en tegelijkertijd wordt de instandhouding van de bibliotheekvoorziening effectief gerealiseerd. Met de invoering van de Brede Scholen in de drie gemeenten en de participatie van de openbare bibliotheek daarin, is de mogelijkheid tot samenwerking tussen verschillende lokale organisaties verstevigd en verder verankerd. 10

11 n Ondernemerschap lokaal van betekenis ONs VErhaal Ontwikkel een 100 woorden verhaal. in een paar zinnen is het verhaal van de bibliotheek Zuidoost Fryslân helder. Voor iedereen. intern en extern. rendement Wat is rendement? Te doen zijn de grotere (organisatie- en kwaliteits-) In de slogan afgelopen periode hebben de drie gemeenten veranderingen levert gerealiseerd. het geld op? Dit houdt in, dat er nu ten Ontwikkel opzichte van een de zin bibliotheek die het verhaal geopereerd in 1 zin onder- nagedacht moet Uitwerking worden programma over de ontwikkelingen digitaal ondernemen maart/april 2012 streept en een appèl doet op mensen. Just do it! Of dient het een een convenant, aangevuld met een jaarlijkse in het kader ander van (groter) de nieuwe doel? bibliotheekwet. Wat prestatie-overeenkomst per gemeente. Deze vorm worden de prioriteiten? Hoe moet de afstemming kan zonder bezwaar gehandhaafd worden. Er is geregeld zijn? Hoeveel fysieke bibliotheken zijn er genoeg ruimte voor de lokale invulling en ook in stand te houden? Wat wordt van de bibliotheek + wordt er ingespeeld op de landelijke en provinciale verwacht op het gebied van lokale samenwerking, ontwikkelingen. strategische pijlers leesbevordering, mediaeducatie, mediawijsheid, Vernieuwingsgezind Hoge onderwijsondersteuning, kwaliteit burgerparticipatie en in teamverband Menselijke maat Er is echter ook de mogelijkheid van versterking van bestrijding van de laaggeletterdheid? identiteitsbewijs Ondernemerschap lokaal van betekenis de samenwerking door een strikter of nauwkeuriger Wij zijn er om: omschreven 1. Mensen convenant. elkaar te laten Hierin ontmoeten ONs wordt meer VErhaal het In feite komt het erop neer, dat de bibliotheek, na accent 2. Mensen gelegd te op inspireren de slagkracht; om zich Ontwikkel er te wordt ontwikkelen een daarbij 100 woorden min verhaal. alle grote in een veranderingen paar 1 die zij in afgelopen 3. Het delen van kennis te stimuleren rendement of meer vanuit gegaan, dat de zinnen bibliotheek is het verhaal nog een van de bibliotheek jaren Zuidoost heeft ondergaan, het accent in de huidige 4. leescultuur te faciliterenfryslân helder. Voor iedereen. intern en extern. aantal 5. Media veranderingen wijsheid over moet te brengen doormaken. Dit komt periode moet richten op maatwerk Wat voor specifieke is rendement? overeen 6. Ontspanning met de wens tot inspiratie samenwerking te bieden tussen deze groepen, samenwerking, ondersteuning, digitale slogan levert het geld op? drie gemeenten. Gezien het vernieuwingstraject dat media en blijvend investeren in daartoe deskundige Ontwikkel een zin die het verhaal in 1 zin onderstreept en een appèl doet op mensen. Just do it! Of dient het een de BZOF de afgelopen vier jaar heeft doorgemaakt, medewerkers. 2 ander (groter) doel? 3 4 tie catiechecklist voor een municatiestrategie waarin rtenties en online kanalen dia gestructureerd ingezet identiteitsbewijs 5 Wij zijn er om: 1. Mensen elkaar te laten ontmoeten 2. Mensen te inspireren om zich te ontwikkelen 6 3. Het delen van kennis te stimuleren 4. leescultuur te faciliteren 5. Media wijsheid over te brengen 6. Ontspanning en inspiratie te bieden 1 st in onze missie? wel echt relevant? al dat we vertellen? p (ondernemerschap!)? echt goed? n geborgd? d? ntafel. NiEuwE technologie nieuwe technologie zetten we in als het bijdraagt aan het voorgaande. Nieuwe technologie biedt nieuwe mogelijkheden, maar moet wel ingebed worden in dit strategische kader. 2 5 strategisch voor ondernemers OVatiE e producten en en ontwikkelen bestaande en e klanten. NiEuwE technologie nieuwe technologie zetten we in als het bijdraagt aan het voorgaande. Nieuwe technologie biedt nieuwe mogelijkheden, maar moet wel 11

12 3. Bibliotheken Zuidoost Fryslân Werkgebied De regio Zuidoost valt te typeren als een homogeen gebied met drie iets grotere kernen, te weten Wolvega (Weststellingwerf), Oosterwolde (Ooststellingwerf) en Gorredijk (Opsterland). Ook wat betreft de oppervlakte zijn de drie gemeenten vergelijkbaar. Gezamenlijk bestrijken de drie gemeenten een verzorgingsgebied van ruim inwoners. Om deze inwoners te bedienen heeft de regio acht vaste bibliotheekvestigingen voor de grotere kernen en zijn er schoolmediatheken in de basisscholen in de dorpen zonder vaste vestiging. Er is in de drie gemeenten een gevarieerd cultureel aanbod, met onder andere een muziekschool, actieve historische en culturele verenigingen en muziek-, dansen toneelverenigingen. Verscheidene organisaties en stichtingen verzorgen een uitgebreid pakket aan dienstverlening op het gebied van thuiszorg, ouderenzorg, kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. We hebben te maken met een dalende tendens in het aantal leden en uitleningen. Deze daling is door het gehele land te zien. Oorzaken zijn krimp, ontlezing, meer beeldcultuur en digitaal lezen. De cijfers van bibliotheken Zuidoost Fryslân liggen boven het landelijk gemiddelde. Het ledenpercentage is 26%, landelijk is dit 24%. Uitleningen zijn per lid 36 en per inwoner 9; landelijk is dit 25, respectievelijk 6. Weststellingwerf De gemeente Weststellingwerf telt 26 woonkernen met Wolvega als grootste dorp. Op 1 januari 2013 telde de gemeente inwoners. In de gemeente zijn 16 openbare basisscholen, 7 bijzondere basisscholen, 1 speciale basisschool en 2 middelbare scholen. In Bibliotheek Wolvega bevindt zich de expositieruimte Kijkzaal en een HIP (Historisch Informatie Punt). Verder kent deze gemeente Kinderwerk, Opera Spanga en het Nationaal Vlechtmuseum. Noordwolde staat bekend om zijn geschiedenis in het maken van rotanmeubelen. De bibliotheek van Noordwolde is gehuisvest in het Vlechtwerkcomplex en in de bibliotheek is een Speel-o-theek. Er zijn vestigingen in Wolvega en Noordwolde en schoolmediatheken in de basisscholen in de dorpen Boijl, De Blesse, De Hoeve, Munnekeburen, Nijeholtpade, Oldeholtwolde, Oldelamer, Oldetrijne en Steggerda. In Oldeholtpade en Oosterstreek is wel een school, maar geen schoolmediatheek. In de dorpen Blesdijke, Langelille, Nijeholtwolde, Nijelamer, Nijetrijne, Peperga, Scherpenzeel, Ter Idzard, Vinkega, Zandhuizen, Sonnega, Slijkenburg en Spanga is geen basisschool. Aantal inwoners Aantal leden Volwassen leden Jeugd leden Wolvega Noordwolde Dorpen met schoolmediatheken Dorpen zonder voorziening Totaal

13 Ooststellingwerf De bevolking van de gemeente Ooststellingwerf woont verspreid over 13 dorpen. Het gebied is dun bevolkt. Het aantal inwoners op 1 januari 2013 was In de gemeente zijn 14 openbare basisscholen, 7 bijzondere basisscholen, 2 speciale basisscholen en 2 middelbare scholen. Oosterwolde is verreweg het grootste dorp met de meeste voorzieningen. In Bibliotheek Oosterwolde is een HIP (Historisch Informatie Punt), een doorlopende tentoonstelling van Museum Old Ark, een VVV-foldersteunpunt en de mediatheek van het Stellingwerf College. Appelscha grenst aan het Nationaal Park Het Drents Friese Wold en is een toeristisch dorp met veel recreatiemogelijkheden. In Bibliotheek Appelscha is een Wereldwinkel gevestigd. Haulerwijk is één van de jongere dorpen, ontstaan door de vervening. De bibliotheek is gehuisvest in de Brede school en in de bibliotheek is een HIP (Historisch Informatie Punt). In Ooststellingwerf zijn twee vestigingen, een Biebpunt en schoolmediatheken in alle basisscholen in de dorpen Appelscha, Donkerbroek, Oldeberkoop, Makkinga, Waskemeer, Elsloo, Haule, Ravenswoud en Langedijke. In de dorpen Nijeberkoop en Fochteloo is geen basisschool. Aantal inwoners Aantal leden Volwassen leden Jeugd leden Oosterwolde Haulerwijk Appelscha Biebpunt Schoolmediatheken Dorpen met schoolmediatheken Dorpen zonder voorziening 683 Totaal

14 Opsterland De gemeente Opsterland omvat 16 dorpen met Beetsterzwaag als de hoofdplaats. Beetsterzwaag heeft een adellijk verleden en is relatief rijk aan kunstgaleries en restaurants. Het dorp Gorredijk is het grootste dorp in de gemeente en heeft een regiofunctie. Daar zijn de meeste voorzieningen, bijvoorbeeld een cultureel centrum met een schouwburg en een streekmuseum. Bibliotheek Gorredijk is de hoofdbibliotheek van Opsterland. In deze bibliotheek zijn ook een WMO loket, Seniorweb en een HIP (Historisch Informatie Punt) gevestigd. Ureterp is een groeidorp met van oorsprong een sterk christelijke signatuur en een relatief hoog kindertal per gezin. In Bibliotheek Ureterp is een WMO loket. Op 1 januari 2013 telde de gemeente inwoners. Opsterland heeft 17 openbare en 10 bijzondere basisscholen, 1 school voor voortgezet onderwijs en 1 school voor speciaal basis- en voortgezet onderwijs. In Opsterland zijn twee vestigingen, een Biebpunt en er zijn schoolmediatheken in alle basisscholen in de dorpen Beetsterzwaag, Bakkeveen, Frieschepalen, Hemrik, Jonkerslân, Langezwaag, Lippenhuizen, Luxwoude, Nij Beets, Siegerswoude, Terwispel, Tijnje en Wijnjewoude. In Olterterp is geen basisschool. Aantal inwoners Aantal leden Volwassen leden Jeugd leden Gorredijk Ureterp Beetsterzwaag Biebpunt Schoolmediatheken Dorpen met schoolmediatheken Rest 85 Totaal

15 Terugblik periode Sinds de fusie op hebben wij hard gewerkt aan het samenvoegen van de drie organisaties tot één nieuwe efficiënte organisatie. We hebben een behoorlijke kwaliteitsslag gemaakt wat betreft de organisatie van dienstverlening en deskundigheid van medewerkers. Op basis van de behaalde certificering in 2007 is gewerkt aan verbeterpunten; BZOF is in 2011 opnieuw gecertificeerd. Beleidsvoornemens die we onder andere gerealiseerd hebben, zijn: Bedrijfsmatig Digiteam voor digitale productontwikkeling; productontwikkeling zakelijke markt; webshops; jaarlijkse evaluatie en vernieuwing van de onderwijsproducten; benchmark Zuidoost/ Súd; Uren- en verlofregistratie en flexibele inroostering met vermindering van de kosten voor invalmedewerkers; nieuw digitaal AFAS personeelspakket, gecombineerd met een financieel pakket; scholing medewerkers op de gebieden digitaal, klantgerichtheid, mediawijsheid, persoonlijke effectiviteit; klantgerichtheid is een vast punt op agenda werkoverleg en in functioneringsgesprekken; medewerkers hebben nu voor een deel het eigen beheer over hun scholingsbudget; registratie groepsbezoeken en uitgeleende projecten; evaluatie en voortgang centraal collectioneren; onderzoek bezoekersstromen en wensen van de klant; openingstijden aangepast aan gebruik en wensen; cijfermatige verfijning van het beleid via de collectieprofielen; een upgrade van het bibliotheeksysteem, waarbij de vernieuwde website nu voldoet aan de nieuwe accessibilityrichtlijnen; vestigingen voldoen aan de eisen van Internationale Toegankelijkheid; het verwerken van de bezuinigingen naar de openingstijden en de collecties van de bibliotheken. Lokale inbedding KEK, Stellingwarver Schrieveri je Pries, Cultuurkrant Opsterland, service aan de Lionsclub, cursussen, verhuur van ruimtes en lokale activiteiten. Binding en werving van de klant Huis aan huis kaarten; Voordeel met je Biebpas ; retailaanpassingen in de bibliotheken; actuele media meer dan 1% van de collectie en verbeterd met een dikke pillen aanbod; verbeterde catalogus- en reserveringsservice; toename van de titelspreiding en provinciale afstemming; verbetering van digitaal inlichtingenwerk; gestart met een nog verder uit te bouwen aanbod e-readers en e-books; tafels met aanraders in de bibliotheken; klantenpanel via een biebpanel; Vrienden van de bibliotheek ; verbeterde openingsuren in de hoofdvestigingen in combinatie met een door bezuinigingen noodzakelijke vermindering van openingsuren in diverse filialen; verbetering herkenbaarheid van bibliotheken door signing aan de buitenkant; protocol voor uitstraling en presentatie met toetsing door mystery guests; nieuw historisch informatiepunt (HIP) in Gorredijk; groter tijdschriftassortiment; Ipad voor gebruikers; mediawijsheid voor medewerkers, scholen, zorginstellingen, pabo en collega-bibliotheken; mobiele schoolmediatheken in alle scholen in dorpen waar geen bibliotheek is, of alleen een Biebpunt; stroomlijnen van Bibliotheek Appelscha en Beetsterzwaag naar een Biebpunt om bezuinigingen op te vangen; leesbevordering en huiswerkbegeleiding voor laaggeletterden; speciale ruimtes in de hoofdvestigingen; leesbevordering met Boekstart, voorleesuurtjes en leestassen in VVE peuterspeelzalen en Opstapgezinnen; voorlees-workshops; Makkelijk Lezen boeken en media voor mensen met een leeshandicap; project Lenen kan meer. Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen we naar de diverse jaarverslagen. De ontwikkelingen zoals die zijn ingezet, continueren wij in de nieuwe beleidsperiode. Hierdoor ontstaat een voortgaande lijn, waarbij we onze doelen voortdurend afstemmen op de maatschappelijke ontwikkelingen. In de volgende hoofdstukken gaan we hier dieper op in. 15

16 4. Programmalijnen Bibliotheken Zuidoost Fryslân Inleiding In dit hoofdstuk beschrijven wij de programmalijnen van het beleid voor Deze programmalijnen zijn de komende jaren richtinggevend voor alle plannen die wij gaan ontwikkelen. Dit beleidsplan is aanvullend op de landelijke en provinciale beleidsplannen. We blijven voortdurend schakelen tussen het landelijke en het provinciale beleid en de lokaal specifieke uitwerking. Soms lopen we voorop, soms zijn we volgend. Visie De basis voor dit beleidsplan wordt gevormd door onze missie en visie, afgeleid van het Unesco manifest: Vrijheid, welvaart en ontplooiing zijn fundamentele menselijke waarden. Deze kunnen alleen gerealiseerd worden door goed geïnformeerde burgers. De openbare bibliotheek, de plaatselijke toegangspoort tot kennis, schept een essentiële voorwaarde voor een leven lang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en maatschappelijke groeperingen. De kracht van bibliotheken is, dat we iedereen de mogelijkheid bieden zich betaalbaar en in eigen tempo, op eigen niveau en naar eigen inzicht te ontwikkelen. Daardoor ontstaat de pret van het ontdekken, van het leren. De kernfuncties van de bibliotheek zijn lezen, leren, informeren en daaraan ondersteunend cultuur, ontmoeting en debat. De bibliotheek levert waarde, individueel en maatschappelijk, op een leuke, niet schoolse manier. De bibliotheek wil een partner zijn in alle fasen van het dagelijkse leven van de inwoners in de veranderende maatschappij in ons verzorgingsgebied. Zij is daarmee een belangrijke speler op het gebied van ontwikkeling, participatie en sociale cohesie. Maar digitale ontwikkelingen, ontwikkelingen rond financiering, wetgeving en voortschrijdende ontlezing maken het meer dan ooit noodzakelijk, dat de bibliotheek streeft naar een aanbod dat past in deze ontwikkelingen en aansluit op de behoeften van individu en samenleving. Creatief cultureel ondernemerschap zal daarin belangrijker worden dan ooit. 16

17 Missie Bibliotheken Zuidoost Fryslân De bibliotheek maakt lezen, leren en zich informeren gemakkelijker, leuker en voor iedereen toegankelijk. Wij bieden iedereen zo de mogelijkheid zich te ontwikkelen en te participeren in de samenleving en de democratie. Wij worden geïnspireerd door creatief ondernemerschap Programmalijnen beleid De verkorte missie van BZOF is: Wij maken lezen, leren en zich informeren gemakkelijker, leuker en voor iedereen toegankelijk. Vanuit de missie kennen we drie programmalijnen: De digitale bibliotheek De educatieve bibliotheek De fysieke bibliotheek Met als speerpunten leesbevordering en informatievaardigheid voor de jeugd en laaggeletterden, mediawijsheid en digitale vaardigheid in het kader van maatschappelijke participatie en daarbij streven naar verankering in de lokale gemeenschap. Omdat je dan de mensen bereikt! De digitale bibliotheek We willen meer burgers met een passend en aantrekkelijk aanbod bereiken met zowel de fysieke als de digitale bibliotheek en hen als klant behouden of verwerven. We besteden daarbij extra aandacht aan een digitaal informatieaanbod en aan mediaeducatie. De digitale ontwikkelingen staan niet los van het overige bibliotheekaanbod; ze werken integraal door in de educatieve en de fysieke bibliotheek. Landelijk wordt, met ondersteuning van het Rijk, zwaar ingezet op de digitale bibliotheek. Lokaal is het van belang het aanbod goed te integreren met de educatieve en de fysieke bibliotheek. De educatieve bibliotheek De bibliotheek biedt een doorgaande lijn voor leesbevordering en mediaeducatie. Deze lijn wordt steeds meer doorontwikkeld, voor zowel jeugd als volwassenen, voor de non-profit én de profitsector. Kinderen en de laaggeletterde klant vinden wij zo belangrijk, dat we deze als extra speerpunt benoemen. Lees- en informatievaardigheden zijn in deze maatschappij van levensbelang. Wij leveren een bijdrage aan het voorkomen van taal- en onderwijsachterstanden en we bevorderen de ontwikkeling van (digitale) informatievaardigheden. Samenwerking is daarbij essentieel. De fysieke bibliotheek en de verankering in de lokale gemeenschap Het bestaansrecht van de bibliotheek is afhankelijk van de betekenis die de bibliotheek heeft voor de gemeenschap. Focus op verankering in de lokale gemeenschap is dan ook voor ons van zeer groot belang. Deze verankering uit zich in cultureel ondernemerschap. Cultureel ondernemerschap zien wij als het voortdurend initiëren van nieuwe ontwikkelingen en activiteiten en het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden. We werken actief mee aan het vestigen van informatiepunten in de bibliotheek, zowel structureel als incidenteel. We zoeken naar partners die een loket of ruimte in de bibliotheek willen huren, passend bij de functies van de bibliotheek, zoals WMO, Seniorweb, ZZP werkplekken, huiswerkbegeleiding, cursusaanbieders, regionale kunst en HIP. Incidentele loketten kunnen zijn: makelaar, uitzendbureau, projectontwikkelaar, gemeente, politie, politieke partijen bij verkiezingen, etc.. De fysieke bibliotheek wil het dorpsplein zijn van educatie, informatie, ontmoeting en debat, waar alle bewoners samenkomen en zich welkom voelen. Ontwikkelingen als een terugtredende overheid, mobiliteit, digitale bibliotheek kunnen leiden tot een centralisatie van vestigingen. Waar participatieve initiatieven ontstaan om bibliotheken betaalbaar te behouden, zal de bibliotheek proberen deze ondersteunen. 17

18 Lerende organisatie Wij worden geïnspireerd door een lerende werksfeer. Een lerende organisatie stimuleert leren op alle niveaus. Het continu willen en kunnen leren stelt de organisatie in staat zich voortdurend en flexibel aan te passen aan de omgeving en continue kwaliteitsverbetering te bewerkstelligen. BZOF ziet dit als essentieel in onze voortdurend veranderende digitale kennissamenleving. In een onderzoek van de Economist Intelligence Unit noemt 90 procent van de topbestuurders strategische wendbaarheid cruciaal voor het succes van het bedrijf. Hier wringt voor veel bedrijven de schoen, want oude recepten zoals traditioneel verandermanagement, reorganiseren, kostenbesparingen, outsourcing en strategische planning bieden steeds minder vaak een oplossing. Het grote probleem bij dit soort oplossingen is, dat men er nog steeds van uit gaat, dat er gedurende kortere of langere tijd een stabiele situatie optreedt; een periode waarin de organisatie in relatieve rust kan werken en waarin men wacht op een mogelijke volgende verandering. De werkelijkheid is echter anders. Veranderingen dienen zich voortdurend aan en bedrijven moeten daar dagelijks een antwoord op zien te vinden. De digitalisering vraagt om voortdurende actie, snelheid en slagvaardigheid. Vernieuwen is geen eindig proces; een continu inspelen op maatschappelijke veranderingen vraagt om permanente innovatie. Hoe verder in de toekomst, hoe moeilijker het is om concreet te benoemen wat er moet gebeuren. Zo hoort het ook te zijn; we moeten immers alert kunnen blijven reageren op ontwikkelingen in samenleving en keten. Daarom worden de doelen in dit beleidsplan jaarlijks geactualiseerd. Ook wordt per jaar een uitvoeringsplan opgesteld. Dit beleidsplan is dus richtinggevend, maar geen blauwdruk voor de toekomst. 18

19 5. Uitwerking programmalijnen De bibliotheek ontwikkelt zich steeds meer verder tot een fysiek en digitaal informatieknooppunt (zie ook Branchestrategie VOB ) waarin het traditionele proces van boekenuitleen slechts één van de processen is waarop de bibliotheek haar functie inricht. Het digitale aanbod heeft inmiddels een sleutelpositie en is de verbinding tussen de fysieke en de digitale bibliotheken. Voor gebruikers zijn dit geen gescheiden werelden, maar binnen het bibliotheekstelsel vinden de digitale en fysieke ontwikkelingen niet per definitie in samenhang plaats, vanwege de verschillende organisaties (Bibliotheken, PSO s, VOB, SIOB, Bibliotheek.nl) die hierin een rol spelen. Dat vraagt dus van alle partijen een focus op de gebruiker van de bibliotheek, om zodoende het aanbod van de bibliotheek tot een succes te kunnen maken. De wijze waarop de gebruikers een waardevolle relatie met de bibliotheek opbouwen, vraagt om een breder aanbod dan alleen het lenersmodel. Ook voor het aanbieden van digitale diensten zoals leestips, e-books, communities, etc., moet een relatie aangegaan kunnen worden die duurzaam en waardevol is. Bibliotheken moeten in de toekomst ook gebruikers bedienen die niet per se lid zijn om boeken te lenen, door middel van nieuwe (digitale) producten en daardoor gewijzigde vormen van (klant)relaties. De digitale bibliotheek Bij alle innovaties die te maken hebben met digitale ontwikkeling is het van belang om stil te staan bij de dynamiek die deze ontwikkeling kenmerkt: we staan nog slechts aan het begin van de digitale ontwikkelingen (internet bestaat sinds 1983, gedrukte boeken sinds 1442) en zeker binnen de bibliotheeksector zullen de komende tijd nieuwe digitale mogelijkheden tot stand komen die de basis zijn voor digitale klantrelaties. Daarbij zijn digitale klantrelaties ook relevant voor de fysieke/ traditionele producten en diensten. Er zijn op dit moment al verschillende vormen van digitale klantrelaties; deze worden hieronder beschreven. Sommige hiervan zijn gericht op het onderhouden van een (digitale) relatie, anderen zijn meer gericht op het leveren van een (digitale) dienst. Prospects: Digitale leden kunnen prospects zijn, die worden geïnteresseerd voor de verdere (betaalde) dienstverlening van de bibliotheek. Prospects kunnen diensten aangeboden krijgen, om de relatie tussen bibliotheek en gebruiker tot stand te brengen en te ontwikkelen. Vrienden van de bibliotheek: Deze groep bestaat uit mensen die de bibliotheek willen steunen en een financiële bijdrage aan de bibliotheek willen leveren, zonder hiervoor per se een (betaalde) dienst te willen ontvangen. CRM: Customer Relationship Management biedt de klant en de bibliotheek mogelijkheden om de relatie op individueel niveau in te vullen. Op basis van het klantprofiel en specifieke klantdata kan klantwaarde gecreëerd worden. CRM is een verzamelbegrip. De onderdelen zijn deels beschikbaar in reeds bestaande en geplande digitale ontwikkelingen (Bibliotheek. nl). Het betreft onder andere: de klant kan zelf wijzigingen in de klantgegevens aanbrengen, vragen stellen en diensten/producten aanschaffen. De klant krijgt specifieke (lees-) adviezen en informatie, op basis van zijn behoeftes. Hierbij kan hij zelf aangeven over welke onderwerpen hij bepaalde informatie wil ontvangen. De klant krijgt de mogelijkheid om zelf bepaalde applicaties, functionaliteiten, widgets, apps, etc. in te stellen en te gebruiken. Communities: De klant is met andere gebruikers onderdeel van (deel-) communities en kan hier ervaringen, kennis en andere zaken delen. De waarde van de bibliotheek ligt hierbij in het faciliteren van de uitwisseling en de verbinding tussen gebruikers onderling en met de bibliotheek. Digitale gebruikers Fysieke gebruikers 19

20 E-books: Er is hard gewerkt aan de centrale inkoop van e-books onder leiding van de inkoopcommissie van de VOB. Dit digitale aanbod zal door de fysieke bibliotheken worden aangeboden. Bibliotheken krijgen daarmee een hybride aanbod van betaalbare fysieke en digitale content. Via de Nationale Bibliotheek Catalogus (NBC) zal het volledige aanbod worden ontsloten naar (potentiële) gebruikers. De beschikbaarheid van digitale content, afgezet tegen het beschikbare fysieke aanbod, is vooralsnog beperkt. Dit komt zowel door de beschikbare financiële middelen hiervoor, als door het (op de markt) beperkte aanbod van Nederlandstalige e-books (ongeveer 5% van het fysieke boekenaanbod is ook als e-book beschikbaar). 1 Omdat de toegankelijkheid van digitale content in principe groter is (bijvoorbeeld geen afhankelijkheid van openingstijden), kan, zeker voor nieuwe generaties, digitale content een belangrijke rol spelen in de aansluiting bij nieuwe doelgroepen en leden, ondanks het relatief nog beperkte aanbod van digitale content. Er ontstaan zodoende 3 verschillende klantgroepen: digitale, fysieke en hybride gebruikers, waarbij alle gebruikers van digitale content een digitaal lidmaatschap nodig hebben. Zolang het aanbod van digitale content in verhouding tot de fysieke collecties beperkt is, zal er een relatief grote groep hybride gebruikers zijn, die beide vormen van content gebruikt. Bibliotheken moeten zowel een fysiek als een digitaal lidmaatschap kunnen faciliteren, omdat de groep die alleen digitaal content zal gebruiken, relatief klein is. Loyaliteit en retentie management: Door digitale diensten zoals CRM, communities en (digitale) informatie aan te bieden, wordt meer waarde voor de klant gecreëerd. Hierdoor kan de binding met de klant worden verduurzaamd. Er zijn ook specifieke programma s, zoals Voordeelmetjebiebpas, die klantloyaliteit versterken. Deze programma s kunnen eveneens onderdeel zijn van de digitale producten. Lidmaatschap van de bibliotheek: Wanneer klanten niet langer gebruik willen maken van het leenaanbod, heeft de bibliotheek op dit moment geen vervangend aanbod om de klant aan te bieden (hooguit kan men naar een kleiner abonnement) en vervalt de relatie tussen gebruiker en bibliotheek. Dit is niet effectief, want het opnieuw werven van klanten is altijd moeilijker en duurder dan het behouden van een bestaande relatie. Door digitale mogelijkheden kunnen meer klanten, ook bij opzegging van hun leenabonnement, worden behouden. Landelijk is een nieuwe vorm in ontwikkeling. Deze opzet faciliteert gebruikers in de relatie met alle bibliotheekdiensten, zowel digitaal als fysiek. Hij faciliteert nieuwe betaalde en onbetaalde digitale dienstverlening, zoals e-books, communities, etc., met de volgende kenmerken: Fysiek en betaald: Hieronder vallen onder andere de huidige leenproducten voor fysieke boeken (standaard, reductie, top) en betaalde evenementen, zoals voorstellingen. In het kader van de Nationale pas worden voor de leenproducten voorstellen tot (verdere) harmonisatie gedaan; Digitaal en betaald: Hieronder vallen betaalde proposities zoals de uitleen van e-books, maar ook nog te ontwikkelen betaalde digitale proposities (premiums). Nieuwe, digitale innovaties en diensten en verdienmodellen kunnen hieronder landen; Fysiek en gratis: Dit gaat om fysieke diensten, waarbij registratie extra toegevoegde waarde voor de gebruiker biedt. Bijvoorbeeld, om op de hoogte te blijven van voorstellingen/activiteiten in de bibliotheek (hiervoor eventueel aan te melden of contact op te nemen met de bibliotheek); Digitaal en gratis: Hieronder vallen zowel bestaande diensten, zoals nieuwsbrieven en (lees-)advies, als nog te ontwikkelen digitale diensten zoals communities, CRM, en andere digitale innovaties. Basisvoorzieningen zoals toegang, lezen, vragen (advies) en luisteren in de bibliotheek zijn en blijven toegankelijk zonder verdere vorm van registratie. Lokale collecties: Lokale collecties zullen gedeeltelijk ook uit digitale content bestaan. Deze content kan generiek worden gepubliceerd, maar door deze op klant-specifiek niveau proactief aan te bieden, bijvoorbeeld op basis van interesse, kan de relevantie worden verhoogd. De ontsluiting van lokale collecties is beter mogelijk na koppeling met de DCR (Bibliotheek.nl) of het DCS (Probiblio). De status hiervan zal dus per gebied verschillen. Dit onderdeel wordt landelijk ontwikkeld en staat nog in de kinderschoenen Ter vergelijking: Bol.com biedt ruim Nederlandse boeken aan, tegenover Nederlandse e-books.