Verbreed GRP

Transcriptie

1 Gemeentelijk Rioleringsplan MONTFERLAND Verbreed GRP (hoofdrapport)

2

3 Gemeentelijk Rioleringsplan MONTFERLAND Verbreed GRP (hoofdrapport) Beleidsplan van Gemeente Montferland over haar taken op het gebied van afvalwater, hemelwater en grondwater document: GRP Montferland versie: 6 datum: 16 september 2010 projectgroep: Jacques Bosboom, Henk Kuipers, Susanne Naberman (Gemeente Montferland, afdeling OW), Nicole Otten, Fred Tacke (Waterschap Rijn & IJssel) auteur: Susanne Naberman bijdrage: Arjan Messelaar, PronkScriptum

4 Samenvatting De gemeente heeft van oudsher de wettelijke taak om afvalwater in te zamelen en te transporteren naar een zuiveringsinstallatie. Sinds 2008 zijn daar door de Wet gemeentelijke watertaken en de Waterwet taken bijgekomen op het gebied van hemelwater en grondwater. De manier waarop Montferland deze taken in de periode 2011 tot en met 2015 wil uitvoeren, staat in dit Gemeentelijk rioleringsplan (GRP). De gemeente heeft zich een aantal doelen gesteld: inzamelen en transporteren van stedelijk afvalwater; inzamelen en verwerken van hemelwater, als dit redelijkerwijs niet van particulieren kan worden verlangd; voorkomen van blijvende problemen door de grondwaterstand, in gevallen dat dit geen taak is van het waterschap, de provincie of particulieren; de voorzieningen die nodig zijn voor deze doelen effectief beheren: doelmatig, met zo min mogelijk overlast voor de omgeving en met zo min mogelijk belasting van het milieu. Terugblik Dit rioleringsplan is het tweede van Montferland. De gemeente stelde het eerste in 2006 vast. Dat plan, GRP 2007 t/m 2010, was vooral een integratie van de rioleringsplannen van de voormalige gemeenten Didam en Bergh. Veel van de toen geplande activiteiten zijn uitgevoerd. Zo is de afvoercapaciteit van de riolering op een aantal plaatsen vergroot, gaat vanaf een groeiend aantal locaties geen regenwater meer naar de zuivering, werd een bergbezinkbassin geplaatst en zijn er voorzieningen vervangen of gerepareerd. Een belangrijk resultaat is dat de gemeente per 1 januari 2010 aan de basisinspanning voldoet: een landelijke afspraak om de hoeveelheid vuil die uit het rioleringssysteem komt sterk te verminderen. Het gegevensbeheer is op orde en er is beter inzicht in de restlevensduur van de voorzieningen, zodat het onderhoud beter kan worden gepland en het aantal storingen vermindert. Afvalwater Sinds 1954 wordt het afvalwater in Montferland ingezameld door middel van riolering. Aanvankelijk werd die aangelegd om ziektes zoals cholera en tyfus te voorkomen. Tegenwoordig zijn er meer doelen, zoals het verbeteren van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Er ligt inmiddels een uitgebreid stelsel in de gemeente met 225 km vrijvervalriolering binnen de bebouwde kom, 69 km riolering in het buitengebied, 200 km druk- en persleidingen en een groot aantal gemalen, pompunits, bergbezinkbassins, infiltratievoorzieningen en individuele zuiveringen (IBA). Gemeenten zijn verplicht om huishoudelijk afvalwater in te zamelen. Bij elke nieuwe aansluiting zorgt de gemeente voor een aansluitpunt bij de erfgrens. Bijna alle percelen in Montferland zijn op de riolering aangesloten. 46 Percelen lozen op een IBA-systeem. De gemeente onderhoudt en controleert de IBA s ieder jaar. Uit de inspecties blijkt dat de toestand van de meeste IBA s niet optimaal is. De gemeente overweegt daarom alle percelen met een IBA op de riolering aan te sluiten. Dat vergt een investering van ,-, maar scheelt jaarlijks in de onderhoudskosten. blad 2 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

5 Hemelwater Perceeleigenaren zijn zelf verantwoordelijk voor een goede verwerking van het hemelwater dat op hun terrein valt. Er zijn echter situaties waarin redelijkerwijs niet van iemand kan worden verwacht om dit te doen, bijvoorbeeld vanwege ruimtegebrek of omdat de bodem slecht water doorlaat. In dat geval zorgt de gemeente voor de afvoer van het water. Uiterlijk in 2012 stelt Montferland een hemelwaterverordening vast, die aangeeft in welke gebieden de gemeente de verantwoordelijkheid voor het hemelwater op zich neemt. Woningen en bedrijven in het buitengebied zijn aangesloten op drukriolering of een IBA. Deze systemen zijn niet geschikt voor het verwerken of transporteren van hemelwater. Dat bleek uit een aantal (inmiddels opgeloste) storingen en klachten in de afgelopen planperiode. Het lozen van hemelwater op deze systemen is daarom niet toegestaan. Zo n lozing is ook niet nodig, want in het buitengebied is voldoende ruimte om het hemelwater op eigen terrein te verwerken of af te voeren naar aangrenzende sloten of watergangen. Water op straat Bij hevige neerslag kan het voorkomen dat de riolen het water niet meer aan kan. In dat geval blijft het water op straat staan. Dat is lastig, maar echte problemen ontstaan er meestal niet. Het is toelaatbaar als er eens per twee jaar beperkte wateroverlast is, maar er mogen dan geen grote hoeveelheden afvalwater uit de riolering op straat stromen en belangrijke verkeersaders moeten toegankelijk blijven. Een hevige regenbui mag geen materiële of financiële schade tot gevolg hebben. Hierbij mogen geen winkels, bedrijven of woningen onderlopen. Afkoppelen Tot ongeveer 1970 werd standaard één rioleringsbuis aangelegd voor afvalwater en hemelwater. Die aanpak is achterhaald. Tegenwoordig is het doel om alleen afvalwater naar de rioolzuivering te brengen en hemelwater zo veel mogelijk op de plaats waar het valt in de grond te laten trekken, of op oppervlaktewater te lozen. Bij nieuwbouwprojecten kiest de gemeente standaard voor deze aanpak. In bestaand gebied probeert de gemeente rioolsystemen om te bouwen op het moment deze aan vervanging toe zijn. Afkoppelsubsidie Als de gemeente in een straat het regenwater van de riolering afkoppelt, vraagt ze aanwonenden om ook een bijdrage te leveren. Voor een maximaal rendement is het belangrijk dat ze regenpijpen van de riolering afkoppelen en het hemelwater apart aan leveren. Bewoners die mee willen werken, kunnen deze werkzaamheden tijdens de looptijd van het project door de gemeente laten uitvoeren. Wie besluit de werkzaamheden op eigen terrein zelf uit te voeren, ontvangt een bijdrage van maximaal 250,-. Voor particulieren die willen afkoppelen als de gemeente niet op korte termijn een afkoppelproject uitvoert, komt de gemeente in 2011 met een afkoppelsubsidie van maximaal 500,- per adres. Waterkwaliteit De gemeente heeft al maatregelen uitgevoerd om de waterkwaliteit te verbeteren. Maar de gemeente wil de waterkwaliteit op een nog hoger niveau brengen, zodat het in 2015 voldoet aan het waterkwaliteitspoor. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met het waterschap. Een aantal overstorten geven problemen voor de waterkwaliteit of de volksgezondheid. Hiervoor worden maatregelen uitgevoerd. Grondwater Grondwateroverlast kan verschillende oorzaken hebben, zoals bodemdaling, onvoldoende oppervlaktewater, een te hoog oppervlaktewaterpeil, stopzetting van grondwateronttrekkingen of het vervangen van oude riolen die in de praktijk grondwater onttrokken. In de gemeente Montferland is er, met uitzondering van Nieuw-Dijk, nauwelijks sprake van grondwateroverlast, maar de gemeente handelt eventuele klachten Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 3

6 uiteraard zorgvuldig af. Als de problemen steeds terugkomen neemt de gemeente maatregelen in openbaar gebied, als deze maatregelen doelmatig zijn. De gemeente houdt de ontwikkeling van de grondwaterstanden met een meetnet in de gaten. Het risico op grondwaterverontreiniging door het infiltreren van hemelwater moet zo klein mogelijk zijn. De gemeente bestrijdt het onkruid chemisch en dat kan problemen voor het grondwater geven op plekken waar hemelwater wordt geïnfiltreerd. Montferland onderzoekt tijdens de komende planperiode de mogelijkheden om over te stappen op duurzame onkruidbestrijding. Bij nieuwbouwprojecten wordt het onkruid standaard duurzaam bestreden. Effectief beheer De gemeente is beheerder van de voorzieningen voor afvalwater, hemelwater en grondwater. Voor een efficiënte en effectieve uitvoering van de werkzaamheden, werkt de gemeente samen, zowel binnen de gemeente, als met externe partijen zoals het waterschap en buurgemeenten. Dat gebeurt onder andere in het afvalwaterteam Etten, waar de leden kennis delen en werkzaamheden op elkaar afstemmen. Een andere voorwaarde voor een goed beheer is dat duidelijk is welke voorzieningen er binnen het rioleringsstelsel is en wat de technische staat is. Steeds meer voorzieningen zijn aangesloten op een telemetriesysteem, waardoor automatisch actuele informatie beschikbaar is over de werking van het stelsel en eventuele storingen. Alle voorzieningen worden volgens een vast schema gereinigd, geïnspecteerd, onderhouden en zo nodig vervangen, om storingen te voorkomen. Bewoners kunnen klachten over de riolering doorgeven aan het Service & Meldpunt van de gemeente. De gemeente probeert de storingen binnen 24 uur op te lossen. Om de werkzaamheden die in het rioleringsplan staan uit te voeren, heeft de gemeente 5,4 formatieplaatsen nodig. De gemeente voert de basistaken, zoals planvorming, beleid, toezicht en klachtenafhandeling in eigen beheer uit. Extra personele capaciteit die noodzakelijk is voor de voorbereiding van rioolvervangingsprojecten, wordt ingehuurd. Financiën Riolering is kostbaar. Zo moet er de komende planperiode voor bijna 9 miljoen worden geïnvesteerd. De inwoners van Montferland betalen de kosten voor de rioleringszorg via de rioolheffing. In 2010 was een gemiddeld gezin 199,- kwijt. Dat is te weinig om alle kosten te dekken, maar de gemeente wil vanwege de economische crisis nu geen grote stijging doorvoeren. Wel komt er een geleidelijke verhoging van 6 tot 7%, totdat de tarieven in 2017 kostendekkend zijn. De gemeente betaalt de tekorten uit de egalisatiereserve die eerder vanuit de rioolheffing is opgebouwd. Het saldo daarvan was op 1 januari ,7 miljoen euro. Mede vanwege de nu al hoge rentekosten die de gemeente betaalt, is het de bedoeling om een voorziening te vormen : een spaarpot voor investeringen, die vanuit de rioolheffing wordt gevoed. De gemeente stort in 2010 een miljoen euro vanuit de algemene middelen als startkapitaal. Jaar Tarief per m 3 [ ] Tarief per 150 m 3 [ ] Stijging tarief excl. prijspeilcorrectie [%] ,33 199, ,41 211,47 6% ,49 224,16 6% ,58 237,61 6% ,69 254,24 7% ,81 272,04 7% tabel 1 Ontwikkeling rioolheffing blad 4 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

7 Inhoud 1 Inleiding Doelen van dit GRP Procedure, communicatie en geldigheidsduur Overlegpartners Inhoudelijke doelen watertaken en rioleringsbeleid Toelichting op markeringen in de tekst 8 2 Evaluatie GRP 2007 t/m Afvalwater Inzameling van afvalwater Droge voeten Schoon en helder water 14 4 Hemelwater Landelijk gebied Nieuwbouwplannen en herinrichtingen Bestaand stedelijk gebied Bestaande industriegebieden Samenvatting taken 23 5 Grondwater Grondwateroverlast Grondwaterverontreiniging 27 6 Effectief beheer Samenwerken Gegevensbeheer Inspecteren en reinigen Vervangingen Klachtregistratie, storingen en metingen Vergunningverlening en handhaving 36 7 Kosten en middelen Personele middelen Lasten Opbrengsten 42 Bijlage 1 - Afkortingen 46 Bijlage 2 Begrippen 48 Bijlage 11 Reacties externen 54 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 5

8 1 Inleiding Dit hoofdstuk schetst het kader van de gemeentelijke water- en rioleringstaken. Daarnaast worden de doelen en het totstandkomingsproces van dit rioleringsplan beschreven. In de gemeente Montferland wordt sinds 1954 afvalwater ingezameld door middel van riolering. Inmiddels is binnen alle kernen in de gemeente 225 km vrijvervalriolering aanwezig. Samen met 69 km riolering in het buitengebied, 200 km druk- en persleidingen, gemalen, pompunits, bergbezinkbassins, wadi s en IBA s, worden jaarlijks grote hoeveelheden afvalwater en regenwater ingezameld, getransporteerd of verwerkt. In de eerste helft van de 20 e eeuw had de riolering slechts één doel, namelijk het inzamelen van fecaliën om ziektes zoals cholera en tyfus te voorkomen. Sindsdien is er veel veranderd. Zo wordt tegenwoordig: overlast of schade door neerslag in stedelijk gebied zo veel mogelijk beperkt; een goede oppervlaktewaterkwaliteit nagestreefd door beperking van de vuilemissie vanuit de riolering; duurzaam omgegaan met hemelwater; rekening gehouden met de verwachte klimaatveranderingen. bron: Henk van Ruitenbeek/GRP Deventer Al met al is de huidige zorgtaak een complex geheel waarmee veel geld gemoeid is. Dat vraagt om weloverwogen keuzes. Deels zijn die op nationaal niveau gemaakt, bijvoorbeeld in het Nationaal Bestuursakkoord Water. Maar in veel gevallen hebben gemeenten nog ruimte voor een eigen invulling. De keuzes die de gemeente Montferland maakt, staan in dit rioleringsplan. 1.1 Doelen van dit GRP De afgelopen planperiode werden de Wet gemeentelijke watertaken en de Waterwet van kracht. Ze geven gemeenten extra taken. Ze hebben nu de zorg voor: een doelmatige inzameling en transport van stedelijk afvalwater; afstromend hemelwater; het treffen van maatregelen tegen grondwateroverlast. blad 6 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

9 Om deze taken goed te kunnen uitvoeren, zijn gemeenten verplicht om een gemeentelijk rioleringsplan (GRP) vast te stellen (zie tekstkader). Het plan moet beschrijven hoe de gemeente haar riolerings- en watertaken wil uitvoeren. Dit rioleringsplan gaat over de periode 2011 tot en met Het vervangt GRP Met voorliggend GRP wordt voor de planperiode 2011 tot en met 2015 opnieuw invulling gegeven aan de wettelijke planverplichting. Dit nieuwe GRP heeft de volgende doelen: voldoen aan de planverplichting uit de Wet milieubeheer; invulling geven aan de zorgtaken voor afvalwater, afstromend hemelwater en grondwateroverlast; afstemmen van het rioleringsbeleid op landelijke ontwikkelingen, nieuwe wet- en regelgeving en relevante beleidsplannen; regelen van financiële dekking voor maatregelen die nodig zijn vanwege regulier onderhoud (zoals vervangingen) en diverse gemeentelijke plannen, zoals het basisrioleringsplan en het maatregelenplan Waterkwaliteitspoor. ARTIKEL 4.22 WET MILIEUBEHEER: 1. De gemeenteraad stelt telkens voor een daarbij vast te stellen periode een gemeentelijk rioleringsplan vast. 2. Het plan bevat ten minste: a. een overzicht van de in de gemeente aanwezige voorzieningen voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater als bedoeld in artikel 10.33, alsmede de inzameling en verdere verwerking van afvloeiend hemelwater als bedoeld in artikel 3.5 van de Waterwet, en maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, als bedoeld in artikel 3.6 van laatstgenoemde wet en een aanduiding van het tijdstip waarop die voorzieningen naar verwachting aan vervanging toe zijn; b. een overzicht van de in de door het plan bestreken periode aan te leggen of te vervangen voorzieningen als bedoeld onder a; c. een overzicht van de wijze waarop de voorzieningen, bedoeld onder a en b, worden of zullen worden beheerd; d. de gevolgen voor het milieu van de aanwezige voorzieningen als bedoeld onder a, en van de in het plan aangekondigde activiteiten; e. een overzicht van de financiële gevolgen van de in het plan aangekondigde activiteiten. Onderliggend GRP geeft voor het eerst invulling aan de nieuwe zorgtaken voor afstromend hemelwater en grondwateroverlast. Daarom wordt ook wel gesproken van een verbreed GRP. 1.2 Procedure, communicatie en geldigheidsduur Het ontwerpplan is na goedkeuring door het college voorgelegd aan Waterschap Rijn & IJssel en Provincie Gelderland. Hun schriftelijke reacties zijn toegevoegd aan het ontwerpplan (zie Bijlage 11 Reacties externen). Het definitieve plan is vastgesteld door de gemeenteraad en toegezonden aan de overlegpartners en de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM). De vaststelling wordt via de pers uitgebreid bij de burgers bekend gemaakt. Daarnaast verschijnt een samenvatting van het GRP op de website van de gemeente. Dit plan is geldig voor de periode van 2011 tot en met De geldigheidsduur is afgestemd op de beleidscycli van Waterschap Rijn & IJssel (Waterbeheerplan ) en Provincie Gelderland (Waterplan Gelderland ). 1.3 Overlegpartners Het GRP moet rekening houden met het beleid van andere overheden. Het is wettelijk verplicht deze overheden te betrekken bij het opstellen van het GRP (zie tekstkader). ARTIKEL 4.23 WET MILIEUBEHEER: 1. Het gemeentelijke rioleringsplan wordt voorbereid door burgemeester en wethouders. Zij betrekken bij de voorbereiding van het plan in elk geval: a. gedeputeerde staten, b. de beheerders van de zuiveringstechnische werken waarnaar het ingezamelde afvalwater wordt getransporteerd, en c. de beheerders van de oppervlaktewateren waarop het ingezamelde water wordt geloosd. 2. Zodra het plan is vastgesteld, doen burgemeester en wethouders hiervan mededeling door toezending van het plan aan de in het eerste lid, onder a tot en met c, genoemde instanties, en Onze Minister. 3. Burgemeester en wethouders maken de vaststelling bekend in één of meer dag- of nieuwsbladen die in de gemeente verspreid worden. Hierbij geven zij aan op welke wijze kennis kan worden gekregen van de inhoud van het plan. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 7

10 Dit GRP is opgesteld in samenwerking met Waterschap Rijn & IJssel. De financiële paragraaf is getoetst door de afdeling Gemeentelijke Financiën van Provincie Gelderland. De provincie heeft voor de overige aspecten de beleidsafstemming gedelegeerd aan het waterschap. Het beleid voor afvalwater, hemelwater en grondwater heeft raakvlakken met verschillende beleidsterreinen binnen de gemeente. Daarom zijn de afdelingen Bouwen & Milieu en Financiën betrokken bij het opstellen van dit GRP. 1.4 Inhoudelijke doelen watertaken en rioleringsbeleid De doelen voor de komende planperiode zijn: inzamelen en transporteren van stedelijk afvalwater; inzamelen en verwerken van afvloeiend hemelwater, als dit redelijkerwijs niet van particulieren kan worden verwacht; voorkomen van structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand, voor zover dit niet tot de zorg van het waterschap, de provincie of particulieren behoort; effectief beheer van de voorzieningen die nodig zijn voor bovenstaande doelen. Hierbij horen de volgende randvoorwaarden: doelmatigheid; zo min mogelijk overlast voor de omgeving; zo min mogelijk nadelige gevolgen voor het milieu. Na de evaluatie van het tot nu toe gevoerde beleid in hoofdstuk 2 worden in de hoofdstukken 3 tot en met 6 de doelen afvalwater, hemelwater, grondwater en effectief beheer uitgewerkt. Elk hoofdstuk gaat in op: de taakopvatting, de huidige situatie, de ambities voor de aankomende planperiode en de bijbehorende opgave. In bijlage 7 (opgenomen in separaat bijlagenrapport) zijn indicatoren opgenomen, waarmee de voortgang van de doelen en ambities kan worden bewaakt. In hoofdstuk 7 volgen de consequenties voor de rioolheffing. 1.5 Toelichting op markeringen in de tekst Dit GRP bestaat uit een hoofdrapport en een bijlagenrapport. Het hoofdrapport beschrijft het rioleringsbeleid en de financiële planning. Het gaat niet in op technische details en is geschikt voor de bestuurlijke besluitvorming en als informatiebron voor burgers en bedrijven. Het bijlagenrapport bevat achtergrondinformatie en technische gegevens. Hoewel geprobeerd is de teksten voor iedereen leesbaar te maken, valt niet te ontkomen aan het gebruik van enkele vaktermen. Deze termen en alle afkortingen worden verklaard in de afkortingen- en begrippenlijst in bijlage 1 en 2. In dit rapport is gebruik gemaakt van de volgende markeringen: Bijlage 1.13 Hiermee wordt verwezen naar bijlagen in het bijlagenrapport. De bijlagen 1, 2 en 11 zijn ook in het hoofdrapport opgenomen. begrip B De betekenis van begrippen die met een B zijn gemarkeerd, zijn terug te vinden in de begrippenlijst van bijlage 2. literatuur [nummer] Nummers tussen vierkante haken verwijzen naar documenten in de literatuurlijst op blad 44. xxx 1 Deze nummers verwijzen naar voetteksten onder aan de bladzijde. kader Deze tekstkaders bevatten belangrijke informatie of gemaakte beleidskeuzes. blad 8 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

11 2 Evaluatie GRP 2007 t/m 2010 Op 1 januari 2005 is de gemeente Montferland ontstaan door een fusie van de voormalige gemeenten Didam en Bergh. In 2006 stelde de gemeente het eerste GRP vast, voor de periode 2007 t/m Dit hoofdstuk evalueert dat plan. De huidige stand van zaken wordt inzichtelijk en de sterke en zwakke punten van het vorige GRP komen in beeld. Uit de evaluatie volgen verbeterpunten voor het GRP 2011 t/m Planprocedure Het GRP is vlak na de fusie van de gemeenten Bergh en Didam opgesteld. Het plan is voornamelijk een samenvoeging van het beleid uit GRP Bergh en GRP Didam Het plan is vrij eenzijdig opgesteld. Afdeling Financiën werd bij het planproces betrokken om de financiële uitgangspunten en het heffingstarief te bepalen. De afstemming vond echter laat plaats, waardoor deze niet optimaal was. Gebruik van het GRP De afdeling Openbare Werken heeft de afgelopen planperiode het maatregelenprogramma uit het GRP voor het plannen van uit te voeren werkzaamheden te plannen. Bij de overige gemeentelijke afdelingen en het waterschap is het GRP en de inhoud ervan nauwelijks bekend. Het plan is in- en extern onvoldoende gecommuniceerd, zowel tijdens het opstellen ervan als na vaststelling. figuur 1 GRP Inhoud GRP Het GRP is vrij technisch opgezet. De teksten zijn hierdoor voor mensen die niet in het rioleringsvak werken lastig leesbaar. Inhoudelijk komen alle aspecten van de rioleringszorg aan bod. Inspanning afgelopen planperiode De gemeente heeft de afgelopen planperiode met name: werken uitgevoerd om de basisinspanning te halen. Dit is per 1 januari 2010 gerealiseerd; het gegevensbeheer op orde gebracht; inzicht gekregen in de restlevensduur van aanwezige voorzieningen. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 9

12 Aan het begin van de planperiode was er nog sprake van een achterstand. Deze is dankzij flinke inspanningen ingelopen. Omschrijving Uitgevoerde werkzaamheden Droge voeten Didam Verbetering afvoer neerslag Fluun I (vervanging regenwaterriolen door infiltratieriolen), in combinatie met herinrichting B Vergroten riolen Marsweg Vergroten riolering Komweg en Ludgerusstraat Nieuw-Dijk Vergroten riolen en afkoppelen verharding in de Smallestraat en Pontilaan Loil Vergroten riolen en afkoppelen verharding in de Wehlseweg, in combinatie met herinrichting s-heerenberg Vervanging vrijvervalriolering B Plantsoensingel- Zuid, in combinatie met afkoppelen Schoon en helder water Didam 16 ha. afgekoppeld in de periode 2004 t/m ha. afgekoppeld in de periode Stokkum 2 ha. afgekoppeld Zeddam 7 ha. afgekoppeld bergbezinkbassin B Oude Terborgseweg rioolverruiming Oude Doetinchemseweg Gegevensbeheer Gemeente X,Y,Z-meting rioolputten alle vrijvervalstelsels Inrichten nieuwe (telemetrie B )hoofdpost voor efficiënter beheer aangesloten voorzieningen Uitvoering meetprogramma Onderzoeken Basisrioleringsplan B Didam, Loil en Nieuw-Dijk Basisrioleringsplan s-heerenberg, Beek, Loerbeek, Kilder, Braamt en Azewijn Inventarisatie/0-meting alle IBA s Inventarisatie/0-meting alle gemalen, randvoorzieningen B en pompunits Inspectie/beoordeling 50 km vrijvervalriolering Onderzoek benodigde personele capaciteit Vervangingen Didam Vervanging vrijvervalriolering op diverse locaties, in combinatie met afkoppelen Gemeente Vervanging/renovatie IBA s Gemeente Vervanging afgekeurde pompen, pompunits en besturingskasten tabel 2 Uitgevoerde werkzaamheden 2007 t/m 2010 Bijlage 4 van het bijlagenrapport geeft een uitgebreid overzicht van de in GRP geplande maatregelen. Een beperkt aantal van deze activiteiten moet nog worden uitgevoerd of vraagt ook de komende planperiode nog aandacht: Omschrijving Opmerking Versterken samenwerking waterschap en andere Uitgevoerd, blijvend partners in de afvalwaterketen aandachtspunt Afkoppelen bij infrastructurele projecten Uitgevoerd, blijvend aandachtspunt Uitvoering meetprogramma Aanvragen keurontheffing voor constructies in watergangen van het waterschap tabel 3 Restant maatregelen GRP 2007 t/m 2010 Deels uitgevoerd, blijvend aandachtspunt blad 10 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

13 Personele capaciteit In 2006 beschikte Montferland over 3,5 formatieplaatsen voor het uitvoeren van rioleringstaken. In 2009 is een onderzoek uitgevoerd naar de benodigde personele capaciteit [8]. Hieruit blijkt dat voor het uitvoeren van dagelijkse taken op het gebied van water en riolering 3,4 formatieplaatsen nodig zijn. Dit is exclusief de capaciteit die nodig is voor het voorbereiden en begeleiden van projecten zoals rioolvervangingen. In de afgelopen planperiode zijn enkele medewerkers vertrokken. Vanaf 2008 waren nog ca. 2,5 vaste formatieplaatsen aanwezig voor het uitvoeren van rioleringstaken. Hierdoor zijn projecten later uitgevoerd dan in het GRP was gepland. Verbeterpunten Het GRP-beleid moet aansluiten bij de ideeën en mogelijkheden van gemeentelijke afdelingen zoals Openbare Werken (beheer) en Bouwen & Milieu (handhaving en vergunningverlening). Ze moeten daarom in een vroeg stadium bij de planvorming worden betrokken. Na vaststelling moet het GRP binnen en buiten de gemeente breder worden gecommuniceerd. Gedurende het gehele planproces moet er voldoende tijd zijn om de inbreng van andere afdelingen te vragen en deze te verwerken. Door een gebrek aan personele capaciteit zijn de meeste projecten later uitgevoerd dan gepland; enkele projecten zijn nog niet uitgevoerd. Om de gestelde doelen B te halen is voldoende personele capaciteit nodig. In de afgelopen planperiode heeft de gemeente bij het aanbrengen van constructies in watergangen niet altijd bij het waterschap de vereiste keurontheffing aangevraagd. Het is ook in de komende planperiode een aandachtspunt om dit wel te doen. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 11

14 3 Afvalwater Nog niet zo lang geleden werd het verzamelde rioolwater rechtstreeks op sloten, vijvers en rivieren geloosd. Nu wordt al het rioolwater eerst gezuiverd voordat het in oppervlaktewater terecht komt. Maar nog steeds kan zware regenval leiden tot vervuiling van oppervlaktewateren of wateroverlast. Dit hoofdstuk beschrijft de taakopvatting van de gemeente ten aanzien van afvalwater, de huidige situatie en de benodigde verbeteringen. 3.1 Inzameling van afvalwater Gemeenten zijn verplicht om huishoudelijk afvalwater B in te zamelen. De Wet milieubeheer biedt de mogelijkheid om voor specifieke situaties ontheffing van deze zorgplicht aan te vragen bij de provincie. Dat geldt bijvoorbeeld voor afgelegen percelen in het buitengebied. Op percelen waarvoor de gemeente een ontheffing van de zorgplicht heeft, zijn de bewoners zelf verantwoordelijk voor de verwerking van hun afvalwater. Montferland wil voor alle percelen, waaronder ook de perceelseigenaren in het buitengebied, de zorg voor het inzamelen van afvalwater op zich nemen. Taakopvatting De gemeente zamelt voor alle percelen het afvalwater in. Voor nieuwe aansluitingen brengt de gemeente een voorziening aan tot aan de erfgrens. De kosten hiervoor zijn voor rekening van de gemeente. De eigenaren betalen de kosten voor voorzieningen op het eigen particulier terrein. De gemeente bepaalt per geval welke voorziening het meest doelmatig is: riolering, drukriolering B, of een zelfstandig systeem (IBA). Een aansluiting op riolering of drukriolering heeft de voorkeur boven een aansluiting op een IBA: het beheer is eenvoudiger, de werking is gegarandeerd en er is geen plaatselijke lozing meer van (gezuiverd) afvalwater. Alleen bij hoge kosten voor aansluiting en onderhoud, zal voor een IBA worden gekozen. Huidige situatie De meeste percelen in het buitengebied zijn aangesloten op drukriolering. Daarnaast zijn 46 percelen voorzien van een IBA die onderhouden wordt door de gemeente. Negen percelen in het buitengebied zijn niet aangesloten op een gemeentelijke voorziening, maar lozen op een eigen gierkelder. In 2010 is een onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit en situatie van de IBA s. Hieruit bleek dat de kwaliteit en de werking van een groot aantal IBA s onvoldoende is. Naar aanleiding van deze resultaten is onderzocht óf, en tegen welke kosten, de betreffende percelen aangesloten kunnen worden op drukriolering. blad 12 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

15 Ambities deze planperiode De eigenaren van de negen percelen die op een gierkelder lozen worden in 2011 individueel benaderd. Afhankelijk van de situatie wordt beoordeeld of de gemeente voorzieningen zal aanleggen waarop ze moeten aansluiten. lozingen van gezuiverd afvalwater van bijvoorbeeld IBA s zijn aan het eind van deze planperiode tot een minimum beperkt. De opgave Om alle IBA s te kunnen vervangen door een aansluiting op drukriolering, is een investering nodig van ,- 3.2 Droge voeten Onder normale omstandigheden kunnen rioolbuizen al het afvalwater en/of hemelwater opvangen, bergen en afvoeren. Alleen bij hevige neerslag is de capaciteit ontoereikend om al het water te verwerken. Dan kan er water op straat blijven staan. Als de omvang, de diepte van de plassen en de periode van waterop-straat beperkt zijn, is er hooguit sprake van hinder. Montferland vindt het in het algemeen acceptabel als water bij hevige buien enkele uren op straat staat. Een keer water tussen de stoepen is lastig, maar kan geen kwaad. Het is echter niet acceptabel als er (ernstige) wateroverlast ontstaat. Wateroverlast op de Fluun De gemeente stelt vast wanneer de grens tussen hinder en schade wordt overschreden en bepaalt hiervoor de benodigde maatregelen. Bij de afweging spelen factoren een rol zoals de benodigde investeringen, materiële of financiële schade en de toegankelijkheid en begaanbaarheid voor iedereen, of voor specifieke groepen zoals voetgangers, fietsers en ouderen. Ondanks maatregelen is schade niet uit te sluiten. Het kan altijd nóg heviger regenen dan de regenval waarop de maatregelen zijn gebaseerd. Taakopvatting Water op straat is acceptabel zolang dit niet leidt tot overmatige wateroverlast of materiële of financiële schade. De gemeente probeert het risico op wateroverlast te beperken tot gemiddeld 1x per 2 jaar. Dit houdt in dat bij regenbuien die minder vaak voorkomen (enige) wateroverlast kan optreden. Er is sprake van overmatige wateroverlast als: er risico s voor de volksgezondheid ontstaan omdat (verdund) afvalwater in grote hoeveelheden uit de riolering op straat stroomt; belangrijke verkeersaders worden geblokkeerd (belemmering voor hulpdiensten en economische schade). Het risico op schade door wateroverlast wordt zo veel mogelijk beperkt tot maximaal 1x per 10 jaar. Dit houdt in dat een regenbui, die gemiddeld een keer per tien jaar voorkomt, geen materiële of financiële schade tot gevolg mag hebben. Hieronder vallen in ieder geval het onderlopen van winkels, bedrijven of woningen. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 13

16 Om te kunnen bepalen of de riolering voldoende capaciteit heeft, worden er minimaal eens per 10 jaar hydraulische berekeningen gemaakt. Daarbij wordt rekening gehouden met intensere regenbuien door klimaatverandering. Daarnaast toetst de gemeente het bereiken van de doelstellingen aan de hand van meldingen en klachten van bewoners. Huidige situatie In 2009 is de afvoercapaciteit van de gemengde rioolstelsels B in Didam, Loil en Nieuw-Dijk [4] getoetst met behulp van een rekenmodel voor riolering. In 2010 is de afvoercapaciteit van de gemengde, gescheiden B en verbeterd gescheiden B rioolstelsels in de kernen Beek, Loerbeek, Kilder, Braamt, Azewijn en s-heerenberg getoetst [7]. Hierbij is op diverse locaties water-op-straat berekend bij een neerslagsituatie die gemiddeld eens per twee jaar voorkomt. Dat leidt in de praktijk meestal niet tot overlast of hinder. Mogelijk stroomt het water over het maaiveld af naar lager gelegen terreindelen, een nabij gelegen plantsoen of berm. Op deze locaties zijn geen maatregelen nodig. Op de overige locaties zijn de knelpunten op te lossen met een beperkt aantal maatregelen. In de omgeving Zandakkers / Loveringsbos te s-heerenberg zorgde hevige neerslag in de zomer van 2009 meerdere keren voor overlast en schade. Uit de berekeningen blijkt dat het rioleringsstelsel voldoende capaciteit heeft. Vermoedelijk wordt de overlast veroorzaakt door luchtinsluitingen. De rioolputten krijgen daarom luchtpasserende deksels. Ambities deze planperiode Het (hydraulisch) functioneren van de gescheiden en verbeterd gescheiden stelsels van Didam wordt vóór 2015 getoetst. Het risico op wateroverlast wordt zo veel mogelijk beperkt tot maximaal 1x per 2 jaar. Het risico op materiële of financiële schade wordt zo veel mogelijk beperkt tot maximaal 1x per 10 jaar. De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Didam, diameterverruiming Plataan investering Didam, diameterverruiming Spoorstraat investering Didam, diameterverruiming Wilhelminastraat investering Didam, aanbrengen interne overstort Kom-Zuid investering Didam, sluiten overstort bij waterschapsgemaal investering Basisrioleringsplan regenwaterstelsels Didam exploitatie Kilder, aanbrengen overstortleiding A investering s-heerenberg, terugslagklep bij overstort B investering s-heerenberg, aanbrengen luchtpasserende deksels investering s-heerenberg, aanpassen riolering Immenhorst investering tabel 4 Maatregelen Droge voeten 3.3 Schoon en helder water Bij hevige neerslag kan niet al het ingezamelde water worden afgevoerd naar het gemaal of de zuivering. In deze situaties treden overstorten B in werking en wordt een gedeelte van het overtollige water geloosd op oppervlaktewater. Het overstortende water is niet altijd schoon. Vooral bij lozingen uit gemengde en gescheiden rioolstelsels is het water verontreinigd met onder andere organisch materiaal, PAK s, zink en koper. De lozingen beïnvloeden de kwaliteit van het oppervlaktewater en de hierin voorkomende planten en organismen. Afhankelijk van het stelseltype en het ontvangende oppervlaktewater, kunnen er verschillende effecten zijn op het oppervlaktewatersysteem: blad 14 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

17 de lozingen leveren een bijdrage aan de totale nutriëntenbelasting B ; Bij een te grote belasting kan algenbloei ontstaan of wordt het water te voedselrijk. Dit belemmert het ontstaan van een gezond watersysteem B. Om de gemiddelde jaarlijkse vuilvracht vanuit de gemengde riolering terug te dringen heeft de gemeente voldaan aan de zogenaamde basisinspanning B. er is een risico voor het ontstaan van waterbodemverontreiniging. Overstortend water bevat vaak PAK s en zware metalen zoals koper en zink. Eenmaal in het oppervlaktewater bezinken deze verontreinigingen, waardoor waterbodemverontreiniging kan ontstaan; de lozingen hebben een tijdelijk effect op de zuurstofhuishouding. Overstortend rioolwater bevat organisch materiaal. Voor de afbraak ervan is zuurstof nodig. Als gevolg hiervan zal de zuurstofconcentratie in het oppervlaktewater dalen. Als de zuurstofconcentratie te laag wordt, kan een deel van de (of alle) in het water levende organismen niet overleven. In verband hiermee moeten rioolstelsels ook voldoen aan het waterkwaliteitspoor B. De basisinspanning en het waterkwaliteitspoor volgen uit landelijke afspraken die onder meer zijn vast gelegd in het Nationaal Bestuursakkoord Water B. Gemeente Montferland voldoet al aan de basisinspanning, en wil in de komende planperiode ook gaan voldoen aan het waterkwaliteitspoor. Het verbeteren van de waterkwaliteit leidt, met name in het stedelijk gebied, tot een hogere belevingswaarde van het oppervlaktewater. Op plaatsen waar dat kosteneffectief kan, wil de gemeente verhard oppervlak van de gemengde riolering afkoppelen (zie hiervoor hoofdstuk 4). Bij rioolvervangingen en herinrichtingen B wordt zoveel mogelijk wegverharding en daken aangesloten op hemelwatervoorzieningen zoals wadi s B, regenwater- of infiltratieriolen. Hierdoor wordt er minder water geloosd op oppervlaktewater, waardoor de waterkwaliteit verbetert. Afgekoppelde regenpijp Taakopvatting De riooloverstorten moeten voldoen aan het waterkwaliteitspoor. In combinatie met andere projecten zoals rioolvervangingen en herinrichtingen, wordt zo veel mogelijk hemelwater gescheiden ingezameld en lokaal verwerkt. Minimaal elke tien jaar toetst de gemeente met een rekenmodel of aan de doelstellingen voor vuilemissie B wordt voldaan. Met de zogenaamde TEWOR-methodiek (Toetsing van het Effect op de Waterkwaliteit van overstortingen B uit Rioolstelsels) wordt getoetst of wordt voldaan aan het waterkwaliteitspoor. Hierbij wordt bekeken of er riooloverstorten zijn die een knelpunt veroorzaken in de zuurstofhuishouding van het oppervlaktewater. Huidige situatie Basisinspanning Om de vuilemissie vanuit de riolering naar oppervlaktewater te reduceren zijn de afgelopen planperiode veel maatregelen uitgevoerd, met als resultaat dat de gemeente per 1 januari 2010 aan de basisinspanning voldoet. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 15

18 De maatregelen waren deels gebaseerd op oude rioleringsberekeningen. Daarom zijn in 2009 de stelsels van Didam, Loil en Nieuw-Dijk opnieuw doorgerekend [4]. Uit deze berekeningen bleek dat de vuilemissie door de afkoppelwerkzaamheden in Didam voldoende is gereduceerd. De geplande randvoorzieningen B in Loil en Nieuw-Dijk waren daarom niet meer nodig. Ook de stelsels van Azewijn, Beek, Braamt, Kilder, Loerbeek en s-heerenberg zijn opnieuw doorgerekend [7]. In s-heerenberg zijn op bedrijventerrein Immenhorst twee kleine aanpassingen van het stelsel nodig. Door deze maatregel en het afkoppelen van wegen en daken bij rioolvervangingsprojecten zal de vuilemissie van het gemengde stelsel in de toekomst nog verder dalen, naar verwachting met circa 40%. Waterkwaliteitspoor Onderzoek maatregelen Waterkwaliteitspoor Voldoen aan de basisinspanning is een eerste stap op weg naar de gewenste waterkwaliteit. Het waterkwaliteitspoor zet in op verdergaande maatregelen om de gewenste waterkwaliteit te bereiken. In 2008 zijn diverse metingen uitgevoerd met [2] betrekking tot de oppervlaktewaterkwaliteit. Naar aanleiding van de meetresultaten zijn in een gezamenlijk vervolgonderzoek knelpunten geïnventariseerd en er is een maatregelenprogramma opgesteld [3]. Uit de inventarisatie blijkt dat: de overstort in Azewijn een knelpunt vormt voor de oppervlaktewaterkwaliteit; zes overstorten in Braamt, Loil, Nieuw-Dijk en Didam die lozen op een droogvallende watergang beperkte risico s geven voor de volksgezondheid. De droogvallende watergangen grenzen direct aan de bebouwing en zijn makkelijk toegankelijk. Na een overstorting B blijven onder andere wc-papier en fecaliën achter. Dat kan voor stankoverlast zorgen. Bovendien is contact met mogelijke ziekteverwekkers niet uit te sluiten. De gemeente verwijdert eventuele resten zo snel mogelijk. Om de verspreiding van vuil tegen te gaan plaatst de gemeente roosters in de watergangen. Vijver Gerstekamp Vijvers Didam Uit het onderzoek voor het waterkwaliteitspoor en een vervolgonderzoek [5] uit 2010 blijkt dat de oppervlaktewaterkwaliteit van vijver De Lelie verbetert, als er een verbinding komt met de vijvers langs de Gerstekamp en de Heegstraat. Die verbinding kan worden gelegd via bestaande duikers en regenwaterleidingen. Bovendien kan een afvoermogelijkheid naar de watergang aan de westzijde van Didam worden gerealiseerd. Hiermee kan mogelijk het bestaande waterschapsgemaal aan de Gerstekamp vervallen. Basisrioleringsp lan B Beek, Loerbeek, Kilder, Azewijn, Braamt en s-heerenberg Voor de knelpunteninventarisatie van het waterkwaliteitspoor zijn oude gegevens gebruikt. De gemeente bekijkt in overleg met het waterschap of vanwege het nieuwe basisrioleringsplan een herberekening nodig is van het effect van de riooloverstorten op de oppervlaktewateren. Ambities deze planperiode Montferland wil in 2015 voldoen aan het waterkwaliteitspoor. blad 16 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

19 De gemeente stelt in samenwerking met het waterschap in een waterplan op 1. De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Opstellen Waterplan exploitatie Plaatsen terugslagklep vijver Azewijn investering Plaatsen 7 vuilroosters investering Rioolinspectie duikers en infiltratieriolen (Didam) exploitatie Aanp. riolering hoek Narcissen/Rozenstraat (Didam) investering Aanleg greppel westzijde vijver De Lelie (Didam) investering Aanleg natuurvriendelijke oever De Lelie (Didam) investering Extra drempels in infiltratieriolen (Didam) investering tabel 5 Maatregelen Schoon en Helder water 1 Conform afspraken in het Nationaal Bestuursakkoord Water Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 17

20 4 Hemelwater Tot het begin van de jaren 70 van de vorige eeuw werden alleen gemengde rioleringsystemen aangelegd. Daarna deden gescheiden en verbeterd gescheiden stelsels hun intrede. Tegenwoordig wordt hemelwater steeds vaker apart ingezameld en lokaal geïnfiltreerd in de bodem of afgevoerd naar bergingsvijvers of ander oppervlaktewater. Aanvankelijk was de wetgeving niet ingericht op deze nieuwe inzichten. De wetgeving is daarom aangepast. Vanaf 1 januari 2008 hebben gemeenten, naast de zorg voor een doelmatige inzameling en transport van afvalwater, een zorgtaak voor afstromend hemelwater en grondwateroverlast. Dit hoofdstuk maakt duidelijk hoe de gemeente deze taken uitvoert. Op particulier terrein zijn de perceelseigenaren verantwoordelijk voor een deugdelijke inzameling en verwerking van hemelwater. Gemeenten zorgen alleen voor het inzamelen en verwerken van afvloeiend hemelwater, als dit doelmatiger is en als redelijkerwijs niet van particulieren kan worden verwacht dat zij het hemelwater zelf verwerken. De doelmatigheid en redelijkheid is afhankelijk van: het soort gebied (stedelijk of landelijk); de bestaande situatie (bestaande wijken versus uitbreidingen B en herinrichtingen B ); de mogelijkheden voor infiltratie of afvoer naar oppervlaktewater; het stelseltype van de bestaande riolering (vuilwater- B, gemengde B of gescheiden riolering B ) en de voorgenomen rioleringsprojecten; de bestaande situatie en de termijn waarbinnen de afvoersituatie kan worden aangepast. In de volgende paragrafen staat in welke situaties de gemeente de zorgplicht voor inzameling en verwerking of transport op zich neemt. Per soort gebied wordt ingegaan op de taakopvatting, de huidige situatie, de ambities en de opgave. 4.1 Landelijk gebied Woningen en bedrijven in het buitengebied zijn aangesloten op drukriolering of een IBA. Deze systemen zijn niet geschikt voor het verwerken of transporteren van hemelwater. In het buitengebied is bovendien voldoende ruimte om het hemelwater op eigen terrein te verwerken of af te voeren naar aangrenzende sloten of watergangen. Taakopvatting In het landelijk gebied zamelt de gemeente géén hemelwater in. Het hemelwater mag niet aangesloten worden op drukriolering of IBA s. In de hemelwaterverordening worden gebieden aangewezen (in een bijbehorende kaart) waar bewoners zelf verantwoordelijk zijn voor een goede inzameling en verwerking van hemelwater. blad 18 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

21 Huidige situatie De afgelopen planperiode waren er op een aantal locaties storingen klachten over het functioneren van de drukriolering. De problemen ontstonden door de lozing van hemelwater vanaf verschillende percelen. De gemeente heeft de betreffende perceelseigenaren per brief gevraagd geen hemelwater meer te lozen op het drukriool. Uit controle is gebleken dat de betreffende hemelwaterlozingen niet meer op drukriolering zijn aangesloten. Ambities deze planperiode De gemeente stelt voor 2012 een hemelwaterverordening vast. Eind 2011 zijn er geen hemelwateraansluitingen meer op drukrioleringssystemen. De opgave In de tweede helft van 2010 worden ongeveer 75 pompunits van de drukriolering gerenoveerd. Bij de werkzaamheden wordt ook nagegaan of er hemelwater is aangesloten. Als hemelwateraansluitingen worden vermoed, neemt Openbare Werken actie. Er wordt onderzoek gedaan en bij aanwezigheid van hemelwateraansluitingen krijgen bewoners het verzoek om deze aansluitingen af te koppelen. Medewerkers van de gemeente doen een nacontrole. 4.2 Nieuwbouwplannen en herinrichtingen Nieuwbouwplannen mogen niet leiden tot een toename van: het op (gemengde) riolering aangesloten verhard oppervlak; de vuilemissie B naar oppervlaktewater; de huidige afvoeren naar oppervlaktewater. Hierbij moet (volgens de Wet milieubeheer) bij voorkeur in eerste instantie worden voorkomen dat afvalwater ontstaat. Hemelwater moet hierbij zo veel mogelijk op de percelen zelf worden verwerkt. Dit heeft de volgende voordelen: er zijn geen dure gemeentelijke voorzieningen nodig om dit hemelwater in te zamelen en te verwerken; er zijn geen extra emissies naar het oppervlaktewater. Perceelseigenaren kunnen hemelwater op eigen terrein verwerken als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Zo moet er op de percelen voldoende ruimte aanwezig zijn om bijvoorbeeld een infiltratievoorziening aan te leggen. Bovendien moet de bodem voldoende waterdoorlatend zijn. Bron: Djanko/Stichting RIONED Taakopvatting Bij uitbreidingsplannen (nieuwbouw op onbebouwd gebied) zamelt de gemeente géén hemelwater in, tenzij infiltratie op eigen terrein niet mogelijk is. Bij herinrichtingsprojecten (nieuwbouw op reeds bebouwde locaties) zamelt de gemeente géén hemelwater in, tenzij infiltratie niet mogelijk is of gemeentelijke voorzieningen voor inzameling en verwerking van hemelwater doelmatiger zijn. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 19

22 Uitbreidingsplannen B en herinrichtingsprojecten B worden voorbereid door de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling. Bij herinrichtingsprojecten is de beschikbare ruimte beperkt: hier is maatwerk nodig. Per project wordt bepaald wat de beste oplossing is. Hiervoor is al vroeg in het planproces afstemming nodig met het waterschap en de afdelingen Ruimtelijke Ontwikkeling en Openbare Werken. In beperkte delen van de gemeente kan geen hemelwater worden geïnfiltreerd in de bodem. De grondwaterstanden zijn hiervoor te hoog of de doorlatendheid B van de bodem is onvoldoende. In deze gevallen neemt de gemeente de zorgplicht voor inzameling en verwerking van hemelwater op zich. Hemelwater dat niet door de gemeente wordt ingezameld, moeten perceeleigenaren op hun eigen terrein verwerken. Ze moeten de noodzakelijke hemelwater(infiltratie)voorzieningen in overleg met de gemeente (laten) ontwerpen en aanleggen. In de hemelwaterverordening wordt aangegeven in welke gebieden de gemeente de zorgplicht voor hemelwater niet op zich neemt. Alle nieuwbouw zonder eigen voorzieningen voor het verwerken van hemelwater moeten het afval- en hemelwater tot de erfgrens gescheiden aanleveren. De bouwverordening moet worden aangepast om dit te regelen. Lozingen van hemelwater op oppervlaktewater mogen niet leiden tot onacceptabele piekafvoeren van de watergang. In veel gevallen is het nodig om het hemelwater eerst te bergen en het vervolgens beperkt af te voeren naar oppervlaktewater. Hierover is afstemming met het waterschap nodig. Huidige situatie De communicatie tussen het waterschap en de gemeentelijke afdelingen Ruimtelijke Ontwikkeling en Openbare Werken over nieuwbouw- en herinrichtingsprojecten was in de afgelopen planperiode niet altijd optimaal. Hierdoor zijn voor de onderdelen water en riolering soms niet de beste keuzen gemaakt. Gemeente en waterschap werken aan het versterken van de samenwerking. Ambities deze planperiode De gemeente stelt voor 2012 een hemelwaterverordening vast. Vanaf 2011 wordt voor alle projecten de planprocedure watertoets B gevolgd, waarbij de diverse gemeentelijke afdelingen en het waterschap al in de eerste fase van het planproces worden betrokken. 4.3 Bestaand stedelijk gebied In bestaand stedelijk gebied is het op eigen terrein verwerken van hemelwater erg lastig. De ruimte is vaak beperkt en afvalwater en hemelwater worden in- en onder het huis al in één buis verzameld. De gemeente blijft daarom in bestaand stedelijk gebied het hemelwater van particulieren en bedrijven inzamelen. Zoals in 3.3 is aangegeven, wil de gemeente bij rioolvervangingen en herinrichtingen de wegverhardingen en daken zo veel mogelijk aansluiten op hemelwatervoorzieningen zoals wadi s, regenwater- of infiltratieriolen. Dit heeft voordelen: er wordt (veel) minder water afgevoerd naar de rioolwaterzuivering. De totale jaarlijkse zuiveringskosten dalen hierdoor. De werking van een rioolwaterzuivering is gebaseerd op afbraak van organische stoffen. Door af te koppelen is het zuiveringsrendement tijdens neerslagsituaties beter. De (nutriënten)belasting op oppervlaktewatersysteem zal daardoor dalen; als er minder verhard oppervlak B is aangesloten op gemengde rioolstelsels, neemt de totale vuilemissie naar het oppervlaktewater af. Hierdoor is het tijdelijke effect op de zuurstofhuishouding kleiner en kan er zich een beter aquatisch ecosysteem ontwikkelen. Dit verhoogt de belevingswaarde van de waterpartijen. blad 20 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

23 Gemeente Montferland wil vanwege de grote voordelen, waar dit op een kosteneffectieve manier kan, alle kansen om af te koppelen benutten. Bewoners krijgen bij afkoppelprojecten het verzoek om het hemelwater van dakoppervlakken die naar de straatzijde afvoeren, gescheiden aan te leveren. Taakopvatting Gemeentelijke afkoppelprojecten Gemeente Montferland blijft in bestaand bebouwd gebied het hemelwater inzamelen. Als de gemeente hemelwatervoorzieningen aanbrengt, worden bewoners gevraagd om regenpijpen aan de straatzijde, af te koppelen. Als de gemeente projecten uitvoert waarbij hemelwatervoorzieningen worden aangelegd, krijgen bewoners het verzoek om regenpijpen die aan de straatzijde liggen van de riolering los te koppelen. Bewoners die mee willen werken, kunnen deze werkzaamheden tijdens de looptijd van het project door de gemeente laten uitvoeren. Bewoners die de werkzaamheden op eigen terrein zelf uitvoeren, ontvangen voor een ondergrondse aansluiting een subsidie van 125,- en voor het bovengronds aanleveren 250,-. Particuliere initiatieven Naast de afkoppelsubsidie bij gemeentelijke afkoppelprojecten, kunnen particulieren ook een subsidie aanvragen voor het verwerken van hemelwater op eigen terrein. De afkoppelsubsidie is gelijk aan de werkelijk gemaakte kosten, met een maximum van 500,- per perceel. De afkoppelsubsidie geldt voor: dakoppervlakken die afvoeren naar de achterzijde van woningen; dakoppervlakken die afvoeren naar de voorzijde van woningen, waar binnen een termijn van 5 jaar geen gemeentelijke hemelwatervoorzieningen worden aangelegd; percelen die liggen in een gebied met een voldoende waterdoorlatende bodem. Hemelwaterafvoer De gemeente geeft in de hemelwaterverordening aan in welke gebieden particulieren in aanmerking komen voor afkoppelsubsidie. Huidige situatie Tijdens de afkoppelprojecten in Didam zijn bewoners gevraagd om de regenpijpen aan de voorzijde van hun woning af te koppelen. Voor het afkoppelen ontvingen zij een subsidie van 250,- voor bovengronds aanleveren van hemelwater en 125,- voor het ondergronds aanleveren. Ruim de helft van de bewoners heeft hieraan meegewerkt. In de huidige bouwverordening staan geen bepalingen voor het gescheiden aanleveren van afvalwater en hemelwater. De gemeente moet de verordening hierop aanpassen. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 21

24 Ambities deze planperiode Bij rioolvervangingen koppelt de gemeente koppelt wegverhardingen die op gemengde riolering zijn aangesloten af. Bewoners in straten waar hemelwatervoorzieningen worden aangelegd, worden gestimuleerd om regenpijpen aan de straatzijde af te (laten) koppelen. De gemeente stelt in 2011 voor particulieren een afkoppelsubsidie in voor het verwerken van hemelwater op eigen terrein. Hemelwater van nieuwe panden in gebieden waar de gemeente de zorgplicht op zich genomen heeft, moet gescheiden worden aangeleverd. De gemeente moet dit vastleggen in de bouwverordening. 4.4 Bestaande industriegebieden Op bedrijventerreinen zijn vaak zeer grote verharde oppervlakken (daken en terreinen) aangesloten op de riolering. Het afkoppelen van oppervlakken die aangesloten zijn op gemengde riolen kan een zeer positief effect hebben op: de vuilemissie, de totale afvoer naar de zuivering en (afhankelijk van de uitvoering) op eventuele wateroverlast bij zeer extreme neerslag (klimaatverandering). In Montferland hebben relatief weinig grote bedrijven een aansluiting op gemengde riolering. Het afkoppelen van geschikte oppervlakken heeft daarom beperkt effect. Om die reden blijft de gemeente bij een ongewijzigde situatie het hemelwater inzamelen. Het kan voorkomen dat de gemeente hemelwatervoorzieningen in de openbare weg aanbrengt. In deze gevallen moeten grote bedrijven het hemelwater, afkomstig van schone en beperkt verontreinigde oppervlakken, gescheiden aanleveren. In bouwvergunningen voor de nieuwbouw of herbouw van bedrijfspanden legt de gemeente vast dat de daken niet (meer) op het gemengde riool mogen worden aangesloten. Dit geldt alleen voor locaties waar het hemelwater geïnfiltreerd kan worden of kan worden afgevoerd naar oppervlaktewater. De kosten voor het aanleggen van benodigde voorzieningen op de percelen zijn voor rekening van het bedrijf. Taakopvatting Gemeente Montferland blijft in bestaande industriegebieden het hemelwater inzamelen. Als de gemeente hemelwatervoorzieningen aanbrengt (bijvoorbeeld in combinatie met rioolvervangingswerkzaamheden) moeten schone en beperkt verontreinigde oppervlakken worden afgekoppeld. Huidige situatie Er zijn in de gemeente op twee plekken clusters bedrijven op gemengde riolen aangesloten. Dat is in de omgeving Kruisstraat / Parallelweg / Willibrordusweg / Stationslaan in Didam en in de omgeving Lengelseweg / Goorsestraat / Ulenpasweg / Ambachtstraat / De Immenhorst in s-heerenberg. In de overige kernen zijn geen of slechts enkele bedrijven aangesloten op gemengde riolering. Van de vermelde straten hoeft alleen de riolering in de Kruisstraat te worden vervangen. Ambities deze planperiode Bij vervangingsprojecten worden schone en beperkt verontreinigde oppervlakken van bedrijventerreinen afgekoppeld. Deze aanpak start als de hemelwaterverordening is vastgesteld. Vanaf 2011 wordt in bouwvergunningen van bedrijven vastgelegd dat de daken niet (meer) op het gemengde riool mogen worden aangesloten. blad 22 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

25 4.5 Samenvatting taken Taakopvatting Bedrijven / burgers Redelijk? Subsidie voor afkoppelen? ja Landelijk gebied ja nee nee Nieuwbouw in ja ja is infiltratie mogelijk? ja nee, kosten voor rekening bouwer onbebouwd gebied nee nee nee, gescheiden aanleveren, aansluiten op nee gemeentelijke hemelw.voorz. Nieuwbouw bij herontwikkeling ja gemeentelijke voorz. ja doelmatiger? nee nee nee ja nee, gescheiden aanleveren, aansluiten op gemeentelijke hemelw.voorz. nee, kosten voor rekening bouwer ja Bestaand gebied achterzijde pand nee ja, als afkoppelen mogelijk is nee betreft woning of klein bedrijf? nee nee nee ja ja gemeentelijk ja straatzijde pand afkoppelproject? nee ja, subsidie bij afkoppelen tijdens project groot bedrijf ja gemeentelijk ja oppervlak schoon ja afkoppelproject? / beperkt nee ja, medewerking verplicht nee, kosten voor voorzieningen particulier terrein voor rekening eigenaar zijn er bouwplannen? ja infiltratie ja mogelijk? nee ja nee, kosten voor voorzieningen particulier terrein voor rekening eigenaar oppervlaktewater aanwezig nee ja ja nee, kosten voor voorzieningen particulier terrein voor rekening eigenaar nee n.v.t. figuur 2: Wanneer is het redelijk dat burgers/bedrijven het hemelwater zelf verwerken? In bijlage 5 is een uitgebreide beschrijving opgenomen van het hemelwaterbeleid. Ambities deze planperiode samengevat De gemeente stelt voor 2012 een hemelwaterverordening vast. Eind 2011 zijn er geen hemelwateraansluitingen meer op drukrioleringssystemen. Vanaf 2011 wordt voor alle projecten de planprocedure watertoets B gevolgd, waarbij de diverse gemeentelijke afdelingen en het waterschap al in de eerste fase van het planproces worden betrokken. Bij rioolvervangingen koppelt de gemeente koppelt wegverhardingen die op gemengde riolering zijn aangesloten af. Bewoners in straten waar hemelwatervoorzieningen worden aangelegd, worden gestimuleerd om regenpijpen aan de straatzijde af te (laten) koppelen. De gemeente stelt in 2011 voor particulieren een afkoppelsubsidie in voor het verwerken van hemelwater op eigen terrein. Hemelwater van nieuwe panden in gebieden waar de gemeente de zorgplicht op zich genomen heeft, moet gescheiden worden aangeleverd. De gemeente moet dit vastleggen in de bouwverordening. Bij vervangingsprojecten worden schone en beperkt verontreinigde oppervlakken van bedrijventerreinen afgekoppeld. Deze aanpak start als de hemelwaterverordening is vastgesteld. Vanaf 2011 wordt in bouwvergunningen van bedrijven vastgelegd dat de daken niet (meer) op het gemengde riool mogen worden aangesloten. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 23

26 De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Controle hemelwateraansluitingen op in project n.v.t. drukriolering drukriolering Opstellen hemelwaterverordening exploitatie Volgen planprocedure watertoets In projecten vanaf 2011 n.v.t. Afkoppelen wegverhardingen bij In projecten vanaf nu n.v.t. rioolvervangingen Afkoppelsubsidie bij projecten, ca 600 woningen t/m 2020 In projecten vanaf 2011 n.v.t. Afkoppelsubsidie verwerken eigen terrein /jr 2011 t/m 2015 exploitatie Afkoppelen bedrijventerreinen bij voor bedrijf - n.v.t. projecten Aanpassen gemeentelijke nihil 2011 n.v.t. bouwverordening voor gescheiden aanlevering hemelwater tabel 6 Maatregelen Hemelwater blad 24 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

27 5 Grondwater Gemeenten hebben vanaf 1 januari 2008 een (beperkte) zorgtaak voor grondwateroverlast. Dit hoofdstuk beschrijft het beleid dat de gemeente wil voeren voor grondwater, de huidige situatie en de benodigde verbeteringen. Daarnaast gaat dit hoofdstuk in op de mogelijke risico s van het hemelwaterbeleid voor het grondwater. Ingezameld hemelwater kan verontreinigd raken door bijvoorbeeld calamiteiten op de weg, verkeer of uitlogende materialen. Via infiltratievoorzieningen kunnen deze verontreinigingen het grondwater bereiken. Het hemelwaterbeleid moet hierop worden afgestemd. 5.1 Grondwateroverlast Grondwateroverlast kan verschillende oorzaken hebben, zoals bodemdaling, onvoldoende oppervlaktewater, een te hoog oppervlaktewaterpeil, stopzetting van grondwateronttrekkingen of het vervangen van oude riolen die in de praktijk grondwater onttrokken. Er zijn dus veel factoren van invloed op de grondwatersituatie in bebouwd gebied. Daardoor zijn vaak veel partijen betrokken bij de aanpak van eventuele problemen: waterschap, provincie, gemeente en private partijen zoals bouwers en woningcorporaties. Te hoge of te lage grondwaterstanden kunnen leiden tot overlast of zelfs schade. Zo kunnen bij te lage grondwaterstanden bomen en planten afsterven en funderingspalen gaan rotten. Veel voorkomende problemen bij hoge grondwaterstanden zijn water in kruipruimtes, optrekkend vocht in woningen of schade aan wegen door verweking van de wegfundering. In de gemeente Montferland is er, met uitzondering van Nieuw-Dijk, nauwelijks sprake van grondwateroverlast, maar de gemeente handelt eventuele klachten uiteraard zorgvuldig af. In deze paragraaf wordt de zorgtaak voor grondwater uitgewerkt. Taakopvatting Als er binnen de bebouwde kom nadelige gevolgen zijn door structurele grondwateroverlast, onderzoekt de gemeente of ze in het openbare gebied doelmatige maatregelen kan treffen. Is dat het geval, dan voert de gemeente deze maatregelen uit. Er is sprake van nadelige gevolgen voor de bestemming als de grondwaterstand leidt tot: gezondheidsklachten; schade aan gebouwen of infrastructuur; aanzienlijke beperking van het woongenot; of het niet meer mogelijk zijn van de primaire functie (bijvoorbeeld: als een speelterrein zo drassig is dat er niet meer gespeeld kan worden). Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 25

28 Er is sprake van structurele grondwateroverlast als de nadelige gevolgen: niet tijdelijk zijn (tenminste 5 jaar); wederkerend zijn (tenminste jaarlijks); gedurende langere tijd voorkomen (tenminste 1 maand continu); én stabiel zijn of toenemen. De gemeente vindt maatregelen doelmatig als: ze effectief zijn (met de maatregelen worden de problemen voorkomen of aanzienlijk beperkt); én de kosten van de maatregelen in verhouding staan met de nadelige gevolgen. De gemeente bekijkt per geval of de grondwaterstand blijvende problemen geeft. Als er sprake is van één nadelig gevolg, is dat voldoende aanleiding om maatregelen te treffen, mits alle onder structureel en doelmatig genoemde aspecten van toepassing zijn. In die gevallen zal de gemeente de betreffende maatregel(en) uitvoeren. Nadelige gevolgen kunnen alleen vastgesteld worden door de bewoners, schade-experts, of tijdens een locatiebezoek. In vlakke gebieden met een homogene bodemopbouw kan met grondwaterstandmetingen worden bepaald of de overlast structureel is. In hellende gebieden met een wisselende bodemopbouw is het lastiger om dit met metingen te bepalen; hier zijn metingen maar voor een relatief klein gebied representatief. Voor locaties zonder een representatief grondwatermeetpunt bepaalt de gemeente door middel van (periodiek) locatiebezoek of er sprake is van structureel nadelige gevolgen. Bron: Henk van Ruitenbeek/GRP Deventer Huidige situatie Grondwateronttrekkingen Een aantal bedrijven in de gemeente pompt grondwater op. De grootste grondwaterwinningen zijn van VITENS, die voor de bereiding van drinkwater jaarlijks meer dan 1,3 miljoen m 3 grondwater onttrekt. Klachten grondwateroverlast Er zijn weinig klachten over grondwateroverlast bekend. De grondwateronttrekking van Vitens draagt hier mogelijk in positieve zin aan bij. In de omgeving Pontilaan en Haamweg te Nieuw-Dijk zijn er wel klachten geweest over grondwateroverlast. Mogelijk wordt dit veroorzaakt door een slecht werkend infiltratieriool. De gemengde riolering in de Smallestraat en Pontilaan wordt in 2010 vervangen. Hierbij wordt het bestaande infiltratieriool aangesloten op een nieuw regenwateriool, dat afvoermogelijkheden heeft naar de watergangen van het waterschap. Daarmee is de grondwateroverlast naar verwachting opgelost. Grondwatermeetnet Op 33 locaties in de gemeente staat een grondwaterpeilbuis. Hierin worden iedere 14 e en 28 e van de maand de grondwaterstanden gepeild. Daarnaast zijn er, voornamelijk in het buitengebied, nog peilbuizen van het waterschap, TNO en de provincie waarvan de gegevens opvraagbaar zijn. Uit een gezamenlijk onderzoek van het waterschap en de blad 26 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

29 Liemerse gemeenten [6] blijkt dat met de bestaande metingen onvoldoende informatie wordt verzameld om: informatie te kunnen verstrekken aan bewoners; het effect en functioneren van infiltratievoorzieningen te kunnen bepalen. De gemeente wil daarom de komende planperiode extra meetpunten in het grondwatermeetnet opnemen. In een volgende fase van het onderzoek zal het uiteindelijke aantal extra meetpunten worden bepaald, evenals de wijze waarop ze worden beheerd en onderhouden. Ambities deze planperiode In 2012 is het grondwatermeetnet gerealiseerd. De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Vervolgonderzoek grondwatermeetnet exploitatie Inrichten grondwatermeetnet investering tabel 7 Maatregelen Grondwateroverlast 5.2 Grondwaterverontreiniging Ingezameld hemelwater is niet altijd schoon. Door onkruidbestrijding, uitlogende materialen, verkeer, calamiteiten op de weg, en de opslag van materialen of ander bedrijfsmatig gebruik van terreinen kan het ingezamelde hemelwater verontreinigingen bevatten. Het infiltreren van verontreinigd hemelwater kan leiden tot grondwaterverontreiniging. Met name in het grondwaterbeschermingsgebied (zuidelijk deel Zeddam) is dit een aandachtspunt. Taakopvatting Het risico op grondwaterverontreiniging door het infiltreren van hemelwater moet zo klein mogelijk zijn. Om het risico op grondwaterverontreiniging zo klein mogelijk te houden, beoordeelt de gemeente óf en hoe verhardingen worden afgekoppeld. Hiervoor wordt onderstaande hulptabel gebruikt: Type oppervlak Omschrijving Schoon Beperkt verontreinigd Verontreinigd Daken en gevels van niet-uitlogende materialen; Vrijliggende voet- en fietspaden, schoolpleinen, parkeerplaatsen voor auto s in woongebieden, woonerven, toegangswegen van woonwijken Daken en gevels (niet de dakgoten) met uitloogbare bouwmaterialen; Provinciale- en rijkswegen, busbanen, winkelcentra, grotere parkeerterreinen. Bedrijfsterreinen (niet de bebouwing), wegen op industrieterreinen, marktpleinen, laad- en losplaatsen, overslagterreinen, busstations, trambanen en tunnels, terreinen waar foutieve aansluitingen of lozingen verwacht worden en wegen langs de spoorbaan. tabel 8 Afkoppelbeleid Actie Ja, afkoppelen Ja, mits. Niet afkoppelen Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 27

30 Voor de ja, mits -gebieden gelden enkele randvoorwaarden: om het risico van het doorslaan van stoffen die worden vastgelegd in de bodem te beperken, bedraagt de hoogst toelaatbare maximale grondwaterstand één meter onder de infiltratievoorziening; ondergrondse en diepe infiltratie zijn vanwege een beperkte beheersbaarheid niet toegestaan. Om de beheersbaarheid verder te vergroten, worden de infiltratievoorzieningen in een beheer- en onderhoudsplan opgenomen; er wordt een zuiveringsmechanisme of -techniek toegepast. Dat kan een natuurlijke zuivering door de bodem zijn (bodempassage) voor de stofgroepen anders dan zout en bestrijdingsmiddelen. Huidige situatie In het Bergherbos onttrekt Vitens op een aantal locaties grondwater voor de productie van drinkwater. In verband hiermee heeft de provincie een aantal grondwaterbeschermingsgebieden aangewezen. Alleen het zuidelijk deel van Zeddam valt binnen de grondwaterbeschermingszone (zie ook bijlage 6). In dit gebied worden ook de beperkt verontreinigde terreinen niet afgekoppeld. In de gemeente wordt het onkruid chemisch bestreden. In gebieden met infiltratievoorzieningen geeft dit risico s voor het grondwater. Op termijn wil de gemeente het onkruid op een duurzame manier bestrijden en bekijkt de mogelijkheden tijdens de komende planperiode. Bij uitbreidingsplannen (nieuwbouw op onbebouwd gebied) wordt duurzame onkruidbestrijding zonder meer toegepast. Meerkosten voor een duurzame onkruidbestrijding kunnen uit de rioolheffing worden gefinancierd. De onderzoeksresultaten kunnen aanleiding zijn voor aanpassing van de exploitatiebegroting. In verband hiermee zullen de onderzoeksresultaten ter besluitvorming worden voorgelegd aan B&W en de gemeenteraad. Bron: Djanko/Stichting RIONED Ambities deze planperiode De gemeente neemt alle meldingen en klachten over grondwateroverlast in behandeling. In 2011 moet het onderzoek naar duurzame onkruidbestrijding worden afgerond. Inwoners van de gemeente zijn waterbewust en weten hoe zij het watersysteem en de waterketen B (kunnen) beïnvloeden. De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Onderzoek duurzame onkruidbestrijding exploitatie Voorlichting 4.000/jr exploitatie tabel 9 Maatregelen om grondwaterverontreiniging te voorkomen blad 28 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

31 6 Effectief beheer De gemeente is beheerder van de voorzieningen voor afvalwater, hemelwater en grondwater. Effectief en efficiënt beheer is alleen mogelijk als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. In dit hoofdstuk staat welke voorwaarden dit zijn. Om beheer effectief uit te voeren moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan: in de afvalwaterketen moet worden samengewerkt om kosten te besparen (zie 6.1); het moet duidelijk zijn welke voorzieningen er zijn en waar ze liggen. Op het gegevensbeheer wordt in 6.2 ingegaan; er is inzicht nodig in de technische staat van de voorzieningen. Hiervoor worden inspecties uitgevoerd (zie 6.3), klachten geregistreerd en metingen gedaan (zie 6.5); voorzieningen waarvan de technische staat onvoldoende is, moeten tijdig worden vervangen (zie 6.4); om storingen en verstoppingen te voorkomen moeten voorzieningen regelmatig worden gereinigd en onderhouden (zie 6.3); er moet inzicht zijn in de hoeveelheid, aard- en samenstelling van lozingen. Hiervoor is controle door metingen en handhaving nodig (zie 6.6). 6.1 Samenwerken Gemeenten en waterschappen zijn beide actief in het afvalwaterbeheer. Gemeenten op het gebied van rioleringen, waterschappen op het terrein van afvalwaterzuivering. Zij vullen elkaar qua taken en verantwoordelijkheden aan. Samenwerking is voor een aantal onderdelen ook verplicht. Zo moet(en): het GRP-beleid worden afgestemd op het beleid van eigen gemeentelijke afdelingen en dat van andere overheden (Wet milieubeheer); taken en bevoegdheden tussen waterschappen en gemeenten worden afgestemd, voor zover dat nodig is voor een doelmatig en samenhangend waterbeheer (Waterwet); worden samengewerkt om investeringen op het gebied van afvalwater tegen de laagste maatschappelijke kosten te realiseren, onder meer door: vergelijking met andere gemeenten (benchmarking), bundeling van kennis en capaciteit, het realiseren van een permanente samenwerking en het sluiten van bestuurlijke overeenkomsten (Bestuursakkoord waterketen). Huidige situatie Het Nationaal Bestuursakkoord Waterketen streeft naar een jaarlijkse kostenbesparing van 1 à 2 procent in de waterketen. In Toekomst Waterketen Gelderland (TWG) wordt hieraan via drie projecten invulling gegeven. De partners van het afvalwaterakkoord Etten hebben voor beheer en onderhoud een afvalwaterteam opgericht. Hierin zijn het waterschap en de gemeenten Doetinchem, Montferland en Oude IJsselstreek vertegenwoordigd. Het afvalwaterteam deelt kennis en stemt beheerzaken over riolering en zuivering op elkaar af. De organisaties oriënteren zich op verdergaande samenwerking met betrekking tot de gemeentelijke watertaken. Inmiddels is ook voor de zuiveringskring Nieuwgraaf een afvalwaterteam opgericht. Hiervan is Gemeente Montferland agendalid. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 29

32 Bij nieuwbouwplannen wordt de planprocedure watertoets gevolgd. Bij het stedenbouwkundig ontwerp betrekt de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling tijdig de afdeling Openbare Werken en het waterschap, zodat voldoende rekening gehouden kan worden met het onderdeel water. Ook bij andere projecten die een relatie met oppervlaktewater hebben, is er afstemming met het waterschap. Ambitie Versterken en verbreden van de regionale samenwerking in de afvalwaterketen. Bij planontwikkelingen worden ten aanzien van het onderdeel water de randvoorwaarden, wensen en eisen van Openbare Werken, Ruimtelijke Ontwikkeling en het waterschap vanaf de eerste fase van het planproces op elkaar afgestemd. De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Samenwerken in de afvalwaterketen vanaf 2011 exploitatie tabel 10 Maatregelen samenwerken 6.2 Gegevensbeheer Huidige situatie Eind 2010 is het gegevensbeheer op orde en zijn gegevens nagenoeg actueel (enkele revisiegegevens moeten nog worden verwerkt). Om dit resultaat te kunnen bereiken, is de afgelopen planperiode een nieuw rioolbeheersysteem aangeschaft (DgDialog). Hierin zijn de beheergegevens van de voormalige gemeenten Didam en Bergh opgenomen. Voor drukriolering, randvoorzieningen en gemalen is het pakket OHM (Onderhoudsmanagement) aangeschaft. Voor de recent opgestelde basisrioleringsplannen zijn alle putten, rioolleidingen, druk- en persleidingen en de meeste bijzondere constructies van het vrijvervalsysteem B opnieuw ingemeten. Deze meetgegevens zijn verwerkt in het nieuwe rioolbeheersysteem. Enkele revisies van recent uitgevoerde werken moeten nog in het beheerpakket worden verwerkt. Daarnaast zijn de resultaten van alle recent uitgevoerde rioolinspecties in het beheerpakket opgenomen. Hiermee kan een nauwkeuriger voorspelling worden gedaan over de restlevensduur van de rioolleidingen. Deze voorspelling is nodig voor het langetermijn rioolvervangingsplan, dat sterk bepalend is voor de heffingstarieven voor de middellange en lange termijn (>10 jaar). Bron: Henk van Ruitenbeek/GRP Deventer In het buitengebied zijn alle pompunits en IBA s geïnventariseerd. De verzamelde gegevens zijn verwerkt in het beheerprogramma. blad 30 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

33 Volgens het beheersysteem zijn in de gemeente de volgende voorzieningen aanwezig: Omschrijving Eenheid Hoeveelheid Hoeveelheid in in kernen buitengebied Gemengde riolering km 139,4 2,3 Droogweerafvoer B km 34,9 67,4 Overstortriolen km 1,8 Regenwaterafvoer B km 26,9 Infiltratieriolen km 21,3 Duikers km 1,6 Drukleidingen km 147,4 Persleidingen km 53,1 Externe overstortputten stuks 33 Randvoorzieningen stuks 10 Gemalen stuks 49 Pompunits stuks 594 IBA s stuks 46 tabel 11 Aanwezige voorzieningen Ambitie Gegevens in het rioolbeheersysteem zijn en blijven actueel. Revisiegegevens B en resultaten van rioolinspecties worden binnen 6 maanden verwerkt. De gegevens worden als uitgangspunten gebruikt bij het opstellen van onderhouds- en vervangingsplannen. In de verhardingenkaart wordt bijgehouden welke oppervlakken niet (meer) op de riolering zijn aangesloten. De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Licenties DgDialog, Riobase, H2gO en OHM vanaf 2011 exploitatie Actualisatie hoofdpost/h2go, derden vanaf 2011 exploitatie tabel 12 Kosten gegevensbeheer Omdat het aantal objecten in de diverse systemen de komende jaren toeneemt, is voor het actualiseren van de hoofdpost rekening gehouden met een jaarlijkse kostenstijging van 10% tot en met Inspecteren en reinigen De gemeente brengt de kwaliteit van voorzieningen met systematische inspecties in beeld. Bij rioolinspecties wordt informatie verzameld over onder andere de stabiliteit, waterdichtheid en de afstroming van rioolbuizen. Bij inspecties van rioolgemalen en pompunits wordt de toestand van de diverse onderdelen beoordeeld. Voorafgaand aan inspectie worden de voorzieningen gereinigd. Regelmatig reinigen is nodig om klachten, problemen en storingen te voorkomen. Tussen twee inspecties door wordt nog enkele keren gereinigd. De frequentie verschilt per type voorziening. Huidige situatie De vrijvervalriolering B wordt regelmatig gereinigd en er is een goed beeld van de toestand van de vrijvervalriolen. Sinds 2008 wordt er structureel geïnspecteerd om de kwaliteit van de vrijvervalriolen in beeld te brengen. Tussen 2007 en 2010 is ongeveer 50 km van de in totaal 225 km vrijvervalriolering geïnspecteerd. Dat gebeurt met een rijdende robot, voorzien van een videocamera. In 2010 volgt nog 6 km. Montferland heeft het reinigen en Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 31

34 inspecteren (inclusief de reiniging van kolken) via een jaarlijks onderhoudsbestek uitbesteed aan een gespecialiseerd bedrijf. De hoofd- en drukrioleringsgemalen worden jaarlijks gereinigd. Ook worden, direct na de reiniging, alle onderdelen zoals de pomp en toebehoren (het mechanische deel), de pompput (het civieltechnische deel) en de installatie- en besturingskast (het elektrotechnische deel) gecontroleerd. Kleine reparaties worden direct uitgevoerd, de overige reparaties worden na overleg met de gemeente uitgevoerd of opgenomen in het onderhoudsplan. Het reinigen en inspecteren van gemalen, randvoorzieningen en pompunits van de drukriolering wordt vanaf 2011 met een onderhoudsbestek uitbesteed aan een gespecialiseerd bedrijf. De looptijd van het bestek is een tot drie jaar. De gemeente onderhoudt alle IBA s. Ze worden jaarlijks gereinigd en vervolgens op alle onderdelen gecontroleerd. Het onderhoud van de IBA s wordt vanaf 2011 via een (apart) onderhoudsbestek uitbesteed aan een gespecialiseerd bedrijf. Ambitie De riolering en de rioleringsobjecten worden structureel gereinigd en geïnspecteerd zodat een goed beeld blijft bestaan van de staat. Hiervoor kunnen de volgende frequenties worden aangehouden: Activiteiten Frequentie Reiniging Frequentie Inspectie Gemengde riolen dwa-riolen B 1x per 7 jaar 1x per 21 jaar Riolen hemelwaterafvoer 1x per 10 jaar 1x per 20 jaar Infiltratieriolen 1x per 5 jaar 1x per 20 jaar Kolken 1x per jaar - Druk- en persleidingen 1x per 10 jaar per klacht Overstorten 1x per jaar 1x per jaar Randvoorzieningen 1 tot 3x per jaar 1x per jaar Drukrioleringsgemalen 1x per jaar 1x per jaar Stelselgemalen 1x per jaar 1x per jaar IBA s 1x per jaar 1x per jaar Wadi, maaien - 12x per jaar Wadi, vervangen toplaag 1x per 20 jaar - tabel 13 Frequenties inspecties en reiniging De reinigingsfrequentie van de randvoorzieningen verschilt per voorziening vanwege de grote verschillen in vuilbelasting. Ze worden minimaal jaarlijks gereinigd; enkele worden drie keer per jaar gereinigd. De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Reinigen en inspecteren vrijvervalriolen elk jaar exploitatie Reinigen straatkolken elk jaar exploitatie Onderhoud vrijvervalriolering Onderhoud gemalen, pompunits, elk jaar exploitatie randvoorzieningen en IBA s Reinigen en inspecteren infiltratieriolen elk jaar exploitatie tabel 14 Maatregelen onderhoud, inspecties en reiniging blad 32 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

35 6.4 Vervangingen Om calamiteiten zoals ingestorte riolen en ernstige gemaalstoringen te voorkomen, moeten voorzieningen tijdig worden vervangen. Naar aanleiding van de inspectieresultaten stelt de gemeente een kortetermijn-vervangingsplan op. Werkzaamheden worden zoveel mogelijk gecombineerd met andere projecten, zoals wegreconstructies, groenprojecten (groenstructuurplan) en ruimtelijke ontwikkelingen. Dat beperkt de kosten en vermindert de overlast voor omwonenden. Huidige situatie Vrijvervalriolering Riolen gaan gemiddeld 60 jaar mee. Een kwart van de riolen in Montferland is ouder dan 40 jaar, 10% is ouder dan 50 jaar. In de periode is ruim 13 km (6%) geïnspecteerd. Bijna de helft van deze riolen was in een goede staat. In 2008 en 2009 is ruim 50 km (22%) riolering geïnspecteerd. Van de riolen uit de periode was slechts 3,1 km in een goede staat (15% van de geïnspecteerde riolen), van meer dan de helft is de kwaliteit matig en bij ruim 30% van deze riolen is ingrijpen nodig. niet geïnspecteerd slecht 4,7 km slecht 11,7 km 5,2 km 3,1 km goed matig 12,2 km 13,7 km goed 6,0 km 34,9 km niet geïnspecteerd matig figuur 3: Toestand riolen uit figuur 4: Toestand riolen uit De toestand van de riolering ouder dan 40 jaar is in Montferland matig tot slecht. Op basis van de inspectieresultaten heeft de gemeente de benodigde reparaties, vervangingen en reliningen (inwendige reparatie van buizen) voor de komende jaren bepaald. Uit de analyses blijkt dat in totaal een investering van 8 miljoen (waarvan ruim ,- voor relining) nodig is om riolen van een slechte kwaliteit te vervangen of te relinen. Voor het lokaal repareren van alle ernstige schades is naar verwachting nog eens ,- nodig. In het najaar van 2010 wordt aanvullend nog eens 6 km riolering geïnspecteerd, overwegend riolen uit de jaren 60 en 70. Uit de inspectieresultaten volgen mogelijk aanvullende reparaties en vervangingen. Verbeteringsmaatregel Blauwe aders s-heerenberg Met name in de oude kern van s-heerenberg moeten veel riolen worden vervangen. Hierbij wordt zoveel mogelijk verhard oppervlak aangesloten op een apart hemelwatersysteem. In verband met de beperkte ruimte in bestaand stedelijk gebied zullen de hemelwatersystemen vaak bestaan uit infiltratieriolen. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 33

36 De inhoud (berging B ) van de infiltratieriolen zal voldoende zijn om ca. 90% van alle neerslag in de bodem te infiltreren. Om bij extreme neerslag wateroverlast of schade te voorkomen, moet elk infiltratiesysteem een nooduitlaat hebben. Deze nooduitlaat zit bij voorkeur op oppervlaktewater of een ander regenwaterstelsel. Om er voor te zorgen dat er na uitvoering van alle afzonderlijke vervangingsprojecten een samenhangende structuur voor verwerking van hemelwater is ontstaan, is in een onderzoek gekeken naar zogenaamde blauwe aders door s-heerenberg: aan elkaar gekoppelde stelsels van infiltratieriolen, die bij hevige neerslag overtollig water kunnen lozen op oppervlaktewater. Om de blauwe aders te kunnen realiseren, legt de gemeente bij een aantal deelprojecten grotere infiltratieriolen aan. De extra kosten hiervoor bedragen ruim 1,2 miljoen (verdeeld over 10 tot 15 jaar). Drukriolering In de afgelopen planperiode zijn er in de voorzieningen voor het buitengebied veel storingen geweest. Naar aanleiding hiervan zijn alle gemalen, pompunits, randvoorzieningen en IBA s geïnventariseerd en beoordeeld. Uit de inventarisatie bleek dat de algemene toestand matig is. Vanwege de hoge kosten voor het verhelpen van storingen, zijn in 2010 ca. 75 van in totaal 594 installaties in het buitengebied gerenoveerd. Eind 2010 start de renovatiewerkzaamheden van nog eens 75 installaties. IBA s In 2010 is een onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit en situatie van de IBA s. Hieruit blijkt dat de kwaliteit en de werking van een groot aantal IBA s onvoldoende is. Naar aanleiding van deze resultaten is onderzocht óf, en tegen welke kosten, de betreffende percelen aangesloten kunnen worden op drukriolering. Om alle IBA s te kunnen vervangen door een aansluiting op drukriolering, is een investering nodig van ,-. Ambitie Om kosten te besparen en de overlast voor omwonenden te beperken, combineert de gemeente werkzaamheden zo veel mogelijk met andere projecten, zoals wegreconstructies, groenprojecten en ruimtelijke ontwikkelingen. Het vervangingsplan voor vrijvervalriolering wordt afgestemd met wegbeheer. Weg- en rioolprojecten binnen eenzelfde planperiode worden als één project uitgevoerd. De opgave Omschrijving Investeringen [ ] Soort Lokale reparaties aan vrijvervalriolen exploitatie Groot onderhoud vrijvervalriolen (relining) investering Vervanging vrijvervalriolen investering Meerkosten blauwe aders s-heerenberg investering Vervanging IBA s door aansluiting op drukriolering investering tabel 15 Vervangingsinvesteringen en reparaties (exploitatie) in euro s In bijlage 9 is een totaaloverzicht van de benodigde rioolvervangingen opgenomen. blad 34 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

37 6.5 Klachtregistratie, storingen en metingen Storingen, klachten van burgers en metingen geven een beeld van de toestand en het functioneren van voorzieningen. Storingen moeten tijdig worden verholpen om overlast en calamiteiten te voorkomen. Huidige situatie Klachtenregistratie Klachten worden gemeld bij het Service & Meldpunt van de gemeente. Alle klachten en de status ervan worden geregistreerd in het systeem Melddesk. Er kunnen selecties worden gemaakt op categorie (bijvoorbeeld vrijvervalriolering of drukriolering ) en op subcategorie (bijvoorbeeld water op straat of verstopping ). Dit geeft tot op straatniveau gedetailleerde informatie over het functioneren van voorzieningen. Storingen Ongeveer 65% van de stelselgemalen is aangesloten op telemetrie B. Ook enkele overstorten, randvoorzieningen en peilbuizen zijn hierop aangesloten. Op elke aangesloten locatie wordt informatie verzameld over onder andere storingen en waterniveaus. Deze informatie wordt automatisch doorgestuurd naar een centrale computer. Storingen worden doorgegeven aan het daar ingestelde telefoonnummer en kunnen hierdoor snel worden opgelost. De storingsafhandeling is uitbesteed. Uit de geregistreerde gegevens is af te leiden of de betreffende voorzieningen naar behoren functioneren. Gemalen en pompunits die niet zijn aangesloten op telemetrie maken storingen zichtbaar door middel van een rode lamp op de besturingskast. De storingen worden doorgaans door de aanwonenden doorgebeld naar het storingsnummer. Om het gemalenbeheer efficiënter en beter planbaar te maken, wil de gemeente de overige stelselgemalen, randvoorzieningen en pompunits ook op de hoofdpost aansluiten. Op basis van verzamelde informatie over het aantal en de aard van storingen, het aantal draaiuren en het energieverbruik kunnen voorzieningen tijdig worden vervangen. Hierdoor zullen de kosten voor het afhandelen van storingen dalen. Metingen Om het functioneren van rioolstelsels te kunnen beoordelen is informatie nodig over de afgevoerde hoeveelheden water (door het gemaal en via de overstorten), neerslaghoeveelheden en waterniveaus in het stelsel. In 2011 wordt onderzocht welke aanvullende metingen nodig zijn om het functioneren van de voorzieningen goed te kunnen beoordelen. Ambitie Alle ontvangen klachten over grondwateroverlast, riolering of hemelwatervoorzieningen worden geregistreerd. Ook de afhandeling wordt vastgelegd. Storingen van gemalen en pompunits zijn binnen 24 uur worden opgelost. Het gemalenbeheer is in 2012 efficiënter. Nieuwe gemalen worden direct aangesloten op het telemetriesysteem. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 35

38 De opgave Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Soort Verstoppingen, klachten, kleine reparaties riolen elk jaar exploitatie Analyse meetgegevens elk jaar exploitatie Analyses functioneren rioolstelsels exploitatie Storingsdienst gemalen en drukriolering elk jaar exploitatie Restant stelselgemalen en randvoorzieningen investering aansluiten op telemetrie Pompunits voorzien van een communicatieunit investering Meetplan en implementatie meetnet riolering investering tabel 16 Investeringen klachten, storingen en metingen 6.6 Vergunningverlening en handhaving Er waren altijd veel wetten die iets met water te maken hadden. Om de wet- en regelgeving te vereenvoudigen is op 22 december 2009 de Waterwet van kracht geworden. De Waterwet vervangt acht waterwetten, zoals de Wet verontreiniging oppervlaktewateren (Wvo) en de Grondwaterwet. Daarnaast zijn er diverse wetsartikelen uit andere wetten in ondergebracht. De Waterwet zorgt voor een duidelijke afbakening met de Wet milieubeheer 2 : de Waterwet is van toepassing op (directe) lozingen op het oppervlaktewater of de RWZI; indirecte lozingen (lozingen op rioolstelsels, vuilwaterriolen, hemelwaterriolen en ontwateringstelsels) vallen onder de Wet milieubeheer (en de daarop gebaseerde uitvoeringsbesluiten). Lozingen in of op de bodem vallen nog onder de Wet Bodembescherming, via het Lozingenbesluit Bodembescherming. Hierbij gaat het vaak om lozingen (van IBA s) in het buitengebied. Voor de meeste lozingen gelden algemene regels die opgenomen zijn in een beperkt aantal Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB), namelijk: Activiteitenbesluit (sinds van kracht). Diverse bedrijfstakken vallen onder de werking van het Activiteitenbesluit. Na 2010 zal het besluit onder meer nieuwe algemene regels bevatten voor lozingen ten gevolge van agrarische activiteiten, zowel binnen als buiten de inrichting; Besluit lozing afvalwater huishoudens (sinds van kracht). Dit besluit bevat algemene regels voor het lozen van afvalwater door particulieren; Besluit lozen buiten inrichtingen (ontwerpbesluit, 28 augustus 2009 gepubliceerd). Het besluit regelt onder andere lozingen uit gemeentelijke rioolstelsels, lozingen van grondwater bij ontwatering van gronden, lozingen van afstromend regenwater en lozingen bij gevelreiniging. De lozingen vinden zowel door bedrijven als overheden plaats. Het besluit heeft betrekking op alle lozingsroutes (bodem, oppervlaktewater, rioolstelsels) en is gebaseerd op verschillende wetten (Wet milieubeheer, Wet bodembescherming, Waterwet). 2 Wet milieubeheer gaat vermoedelijk per 1 oktober 2010 op in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) blad 36 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

39 Huidige situatie Vergunningverlening Met de komst van de Waterwet is voor indirecte lozingen de verhouding tussen de gemeente en het waterschap veranderd. Waar sommige bedrijven in het verleden een vergunning op basis van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren (Wvo) bij het waterschap moesten aanvragen, moeten ze sinds 1 juli 2010 naar de provincie of de gemeente voor een omgevingsvergunning. Het waterschap is geen bevoegd gezag meer voor indirecte lozingen, maar heeft nog wel een aantal bevoegdheden, zoals de adviesbevoegdheid bij het verlenen van Wet milieubeheervergunningen en een toezichthoudende rol bij indirecte lozingen. Daarnaast is er een wettelijke verplichting voor waterbeheerder en gemeente om samen te werken aan een samenhangend waterbeheer. Daarbij moeten ze hun taken en bevoegdheden op elkaar afstemmen. In de gemeente Montferland gaat het om 5 of 6 bedrijven waarbij dit speelt. De gemeente maakt bij de controle van deze bedrijven graag gebruik van de kennis van het waterschap en gaat hierover afspraken maken met het waterschap. De afgelopen planperiode is niet altijd een keurontheffing aangevraagd voor nieuwe lozingsvoorzieningen op watergangen van het waterschap. Handhaving Controle en handhaving moeten voorkomen dat er lozingen plaatsvinden die: Schade veroorzaken; het functioneren van voorzieningen belemmeren of verminderen; gevaar of hinder opleveren voor de omgeving. De afdeling Bouwen en Milieu controleert milieubelastende bedrijven twee keer per jaar. Bij andere bedrijven is de frequentie lager. Momenteel is er (nog) geen toezicht op lozingen vanuit IBA s. De verantwoordelijkheid voor het toezicht op IBA s die lozen op oppervlaktewater ligt bij het waterschap. Het waterschap gaat hiervoor een handhavingstraject opzetten. Bron: Djanko/Stichting RIONED Ambitie In 2011 wordt afspraken tussen gemeente en waterschap vastgelegd voor de handhaving van indirecte lozingen. De gemeente vraag voor nieuwe lozingswerken in (het talud van) waterschapswateren een keurontheffing aan. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 37

40 7 Kosten en middelen De rioleringskosten voor heel Nederland bedroegen in ,3 miljard euro. Met een gemiddeld tarief van 165 (in 2010) dekken gemeenten daarvan 97% via de rioolheffing. Stichting Rioned verwacht dat de rioolheffing de komende planperiode jaarlijks met ca. 7% zal moeten stijgen om alle kosten te kunnen dekken. In Montferland bedroeg de rioolheffing in 2010 voor een gemiddeld gezin 199,-. In dit hoofdstuk is aangegeven welk tarief de komende jaren betaald moet worden om de rioleringskosten te dekken. 7.1 Personele middelen Om de benodigde werkzaamheden te kunnen uitvoeren, zijn voldoende financiële middelen nodig en een adequate organisatie met voldoende deskundig personeel. Op dit moment zijn diverse medewerkers van Gemeente Montferland betrokken bij werkzaamheden op het gebied van water en riolering. In totaal zijn er 3,5 formatieplaatsen, verdeeld over verschillende functies. In 2009 is een onderzoek uitgevoerd naar de benodigde personele capaciteit [8]. Hieruit blijkt dat voor het uitvoeren van dagelijkse taken op het gebied van water en riolering 3,4 formatieplaatsen nodig is. Dit is exclusief capaciteit die nodig is voor het voorbereiden en begeleiden van projecten zoals rioolvervangingen. Op basis van de benodigde investeringen wordt ingeschat dat er in de komende planperiode gemiddeld 2,2 formatieplaatsen nodig zijn om alle projecten te kunnen voorbereiden en begeleiden. Om de riolerings- en watertaken in de periode goed te kunnen uitvoeren zijn ruim 2 formatieplaatsen extra nodig. De gemeente vult deze capaciteit de komende planperiode deels in door uitbesteding van werkzaamheden en deels door het inhuren van personeel. Concrete projecten zoals rioolvervangingen en afkoppelprojecten kunnen worden uitbesteed, voor overige werkzaamheden huurt de gemeente (tijdelijk) personeel in. 7.2 Lasten De gemeentelijke zorgtaak voor afvalwater, hemelwater en grondwateroverlast leidt tot twee soorten financiële lasten: jaarlijkse lasten en kapitaallasten. De jaarlijkse lasten zijn uitgaven die direct ten laste van het betreffende boekjaar worden gebracht. Kapitaallasten zijn het gevolg van (vervangings)investeringen, waarover rente en afschrijving berekend worden. Jaarlijkse lasten Jaarlijkse lasten bestaan uit kosten die voortkomen uit continue en terugkerende activiteiten zoals beheer, onderhoud en onderzoeken. De jaarlijkse lasten zijn als volgt geraamd (prijspeil 2010): blad 38 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

41 Omschrijving 2011 [ x1.000] 2012 [ x1.000] 2013 [ x1.000] 2014 [ x1.000] 2015 [ x1.000] Personele kosten 417,3 418,1 415,0 419,0 428,5 Algemene kosten Aanschaf computerprogrammatuur ,0 Opleidingen, congressen, lidmaatschap 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 Licenties DgDialog, Riobase en H2gO 14,0 14,0 14,0 14,0 14,0 Actualisatie hoofdpost/h2go 5,5 6,0 6,7 7,3 8,1 Samenwerken in de afvalwaterketen 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 Basisrioleringsplan rwa-stelsels Didam ,0 0 Opstellen GRP ,0 Afvalwater vrijverval Gebruiksmaterialen 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 Reinigen en inspecteren riolering 65,8 65,8 65,8 65,8 65,8 Reinigen kolken 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 Rioolreparaties 615, Verstoppingen, klachten, klein herstel 130,0 130,0 130,0 130,0 130,0 Analyse meetgegevens 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0 Analyse functioneren stelsels ,0 0 Afvalwater drukriolering Elektriciteit 123,6 123,6 123,6 123,6 123,6 Kosten telefonie 8,2 8,5 8,7 9,0 9,8 Beheer en onderhoud 90,0 100,5 90,0 100,5 90,0 Storingsdienst 80,0 72,0 64,8 58,3 52,5 Hemelwater Afkoppelsubsidie 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 Opstellen hemelwaterverordening 5, Aanpassen bouwverordening Reinigen en inspecteren riolering 30,8 30,8 30,8 30,8 30,8 In kaart brengen noodoverlaten ITriolen ,0 0 Grondwater Onderzoek duurzame onkruidbestrijding 15, e fase onderzoek grondwatermeetnet 15, Voorlichting 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 Financiën 37,0 37,0 37,0 37,0 37,0 Totaal 1.762, , , , ,0 tabel 17 Directe kosten Daarnaast neemt de gemeente de BTW-component op in het heffingstarief. Tot de jaarlijkse lasten behoren ook eventuele stortingen in een spaarpot voor toekomstige vervangingen in het rioleringssysteem. Montferland heeft dit nog niet toegepast. Wel zijn overschotten in het verleden aan de egalisatiereserve toegevoegd. De reserve zorgt dat de rioolheffing constant kan blijven, ondanks de variërende rioleringskosten. Het saldo van deze reserve bedroeg per 1 januari 2010 nog 4,7 miljoen. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 39

42 Kapitaallasten Het grootste deel van de toekomstige rioleringskosten is het gevolg van vervangingsinvesteringen. Resumé nieuwe investeringen: Omschrijving Kosten [ ] Planjaar Inzameling afvalwater vervangen IBA s door drukriolering Droge voeten Didam, diameterverruiming Plataan Didam, diameterverruiming Spoorstraat Didam, diameterverruiming Wilhelminastraat Didam, aanbrengen interne overstort Kom-Zuid Kilder, aanbrengen overstortleiding A s-heerenberg, terugslagklep bij overstort s-heerenberg, aanbrengen luchtpasserende deksels s-heerenberg, aanpassen riolering Immenhorst Schoon en helder water Plaatsen terugslagklep vijver Azewijn Plaatsen 7 vuilroosters Aanpassen riolering hoek Narcissen/Rozenstraat (Didam) Greppel westzijde vijver De Lelie (Didam) Natuurvriendelijke oever vijver De Lelie (Didam) Plaatsen extra drempels infiltratieriool (Didam) Hemelwater Controle hemelwateraansluitingen op drukriolering in proj. drukriol Afkoppelen wegverhardingen bij rioolvervangingen in projecten vanaf nu Afkoppelsubsidie woningen bij projecten in projecten vanaf 2011 Afkoppelen bedrijventerreinen bij projecten voor bedrijf n.v.t. Grondwater Inrichten grondwatermeetnet Beheer Groot onderhoud vrijvervalriolen Vervanging vrijvervalriolen Hemelwaterstructuur / blauwe aders s-heerenberg Aansluiten stelselgemalen en RVZ s op telemetrie Pompunits voorzien van communicatie-unit tabel 18 Nieuwe investeringen Bij de kostenraming zijn de investeringen voor de periode 2010 tot en met 2015 verminderd met 5% vanwege verwachte meevallers bij aanbesteding van projecten. Ondanks dat is het totale investeringsbedrag fors. Uitvoering van deze maatregelen in de aankomende planperiode zou leiden tot onacceptabele stijgingen van de rioolheffing. De vervangingsmaatregelen voor vrijvervalriolering (en blauwe aders) worden daarom in 10 jaar uitgevoerd. De onderstaande grafiek geeft een beeld van de investeringen tot en met 2025: blad 40 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

43 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Investeringen [milj. euro's] Verbeteringen Lopende projecten Vervanging objecten Vervanging riolen figuur 5 Geplande investeringen De komende planperiode moet bijna 8,5 miljoen geïnvesteerd worden. Om de kapitaallasten (rente en afschrijvingen) beperkt te houden, worden investeringsbedragen bijvoorkeur zoveel mogelijk verminderd met gelden uit een voorziening voor riolering. Investeringen of delen van investeringen waarvoor in de voorziening onvoldoende saldo is, worden over meerdere jaren afgeschreven. De afschrijvingstermijnen komen overeen met de gebruiksperiode of de levensduur. De volgende afschrijvingstermijnen zijn gehanteerd: Omschrijving Afschrijvingstermijn Rente Gemalen mechanisch, elektra en kast 15 jaar 4 % Putten IBA s 30 jaar 4 % Druk- en persleidingen 40 jaar 4 % Riolen, bergbezinkbassins B, (pomp)putten 60 jaar 4 % tabel 19 Afschrijvingstermijnen investeringen Totale lasten De totale lasten zijn gelijk aan de som van de jaarlijkse lasten en de kapitaallasten. Het is de verwachting dat de totale lasten in de planperiode zullen toenemen tot 3,8 miljoen per jaar. Deze stijging wordt vrijwel geheel veroorzaakt door de toenemende kapitaallasten. kap.lasten nieuwe investeringen 6,0 BTWcomponent kap.lasten oude investeringen 5,0 jaarlijkse lasten Investeringen [milj. euro's] 4,0 3,0 2,0 1,0 0, figuur 6 Totale lasten Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 41

44 Voorziening riolering In oktober 2009 verscheen een nieuwe Notitie Riolering van de commissie BBV (Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten). Hierin wordt gesproken over een voorziening voor groot onderhoud en/of vervanging van riolering. Voorzieningen zijn een spaarpot voor uitgaven op groot onderhoud en vervangingsinvesteringen. De investeringen worden dan niet meer (geheel of gedeeltelijk) afgeschreven, waardoor er minder rente- en afschrijvingslasten zijn. Hoe meer investeringen kunnen worden verminderd met bedragen uit de voorziening, hoe beter dit is voor de tariefsontwikkeling op met name de middellange en lange termijn. In 2010 waren de lasten voor afschrijving en rente maar liefst 70% van de inkomsten uit de rioolheffing. Om de lasten voor afschrijvingen en rente niet verder te laten stijgen, wil de gemeente zo spoedig mogelijk een voorziening vormen waarmee voor toekomstige investeringen wordt gespaard. De voorziening wordt vanaf 2017 vanuit de rioolheffing gevoed. 7.3 Opbrengsten De kosten van de rioleringszorg worden gedekt door de rioolheffing en de bijdragen van derden. Op dit moment zijn er geen bijdragen van derden bekend. Heffingsgrondslag Anno 2010 is de rioolheffing in de gemeente Montferland gebaseerd op een bedrag per verbruikte kubieke meter drinkwater. In 2010 bedroeg de heffing 1,33 per m 3 drinkwater. Bij een gemiddeld drinkwaterverbruik van 150 m 3 bedroeg de rioolheffing in 2010 ca. 200,-. In 2008 bedroeg het drinkwaterverbruik m 3. Tot en met 2015 zijn er nieuwe woningen gepland. In verband hiermee zal ook het aantal heffingseenheden toenemen. In het kostendekkingsplan is rekening gehouden met een toename van ca heffingseenheden (jaarlijks 1%) tot Dit komt overeen met circa 760 huishoudens. Situatie 2010 De opbrengsten uit de rioolheffing bedroegen in 2010 ca. 2,4 miljoen. De totale lasten in 2010 zijn inclusief de BTW-component ruim 3,2 miljoen. Bij een woningaantal van komt dit overeen met een tarief van 242,- per woning. Over de afgelopen planperiode waren de inkomsten uit de rioolheffing onvoldoende om alle kosten voor de uitvoering van de gemeentelijke watertaken, te dekken. De afgelopen planperiode is jaarlijks een bedrag tussen 0,4 en 0,8 miljoen aan de egalisatiereserve onttrokken. Tarieven De inkomsten uit de rioolheffing zullen in de toekomst fors moeten toenemen: om de inkomsten te laten stijgen naar een kostendekkend niveau; om de toenemende lasten als gevolg van nieuwe investeringen te kunnen dekken; om de voorziening voor vervanging van riolen te kunnen voeden. Mede vanwege de economische crisis wil de gemeente ook deze planperiode de rioolheffing zo beperkt mogelijk laten stijgen. De tarieven zullen geleidelijk worden verhoogd tot een kostendekkend niveau in Jaarlijkse tekorten worden onttrokken aan de egalisatiereserve. Eind 2010 wordt een voorziening gevormd voor rioolvervangingen en groot onderhoud. Omdat het saldo in de egalisatiereserve nodig is voor het opvangen van jaarlijkse tekorten, wordt vanuit de algemene reserves 1,0 miljoen aan de voorziening toegevoegd. Dit bedrag zal in 2011 worden gebruikt om vervangingsinvesteringen de blad 42 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

45 kapitaallasten te beperken. Vanaf 2017 wordt de rioolheffing verder verhoogd om de vervangingsvoorziening te voeden. Baten en Lasten [milj. euro's] 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Lasten Baten Tarief bij gemiddeld verbruik Saldo egalisatiereserve. Onttrekking voorz Tarief bij 150 m3 figuur 7 Ontwikkeling rioolheffing Jaar Tarief per m 3 [ ] Tarief per 150 m 3 [ ] Stijging tarief excl. prijspeilcorrectie [%] ,33 199, ,41 211,47 6% ,49 224,16 6% ,58 237,61 6% ,69 254,24 7% ,81 272,04 7% tabel 20 Ontwikkeling rioolheffing Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 43

46 Literatuur [1] Gemeentelijk Rioleringsplan , Gemeente Montferland, 2006 [2] Stadswateronderzoek Montferland, Tauw 2008 [3] Uitwerking waterkwaliteitsspoor gemeente Montferland, MWH, februari 2010 [4] Basisrioleringsplan Didam, Loil en Nieuw-Dijk, Grontmij, oktober 2009 [5] Onderzoek vijver de Lelie/watergang 13, Witteveen+Bos, augustus [6] Grondwatermeetnet Liemers e.o., Grontmij, concept april [7] BRP Azewijn, Beek, Braamt, Kilder, Loerbeek en s-heerenberg, Grontmij, 3 augustus 2010 [8] Onderzoek personele middelen gemeentelijke watertaken, Grontmij 15 september [9] Leidraad Riolering, Module D1100 Kostenkengetallen rioleringszorg Stichting Rioned [10] Wetteksten, via [11] Het Nationaal Bestuursakkoord Water, VROM, IPO, VNG, Unie van waterschappen, juli 2003 [12] Het Nationaal Bestuursakkoord Water-actueel, VROM, IPO, VNG, Unie van waterschappen, augustus 2008 [13] Bestuursakkoord Waterketen 2007, VROM, IPO, Vewin, VNG, Unie van waterschappen, juli 2007 [14] Waterplan Gelderland , Provincie Gelderland, november 2009 [15] Waterbeheerplan , Waterschap Rijn & IJssel, maart 2010 blad 44 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

47 Bijlagen Bijlage 1 - Afkortingen 46 Bijlage 2 Begrippen 48 Bijlage 11 Reacties externen 54 Overige bijlagen (apart document) Bijlage 3 Wetgeving en beleidskaders Bijlage 4 Evaluatie GRP 2007 t/m 2010 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Bijlage 10 Bijlage 12 Bijlage 13 Hemelwater Grondwater Toetsing voortgang doelen en ambities Huidige situatie en voorzieningen Vervangingsplan Kostendekking Tekening maatregelen Literatuur Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 45

48 Bijlage 1 - Afkortingen In deze bijlage staat de betekenis van afkortingen die in dit GRP zijn gebruikt. AmvB BBB BBL BRP BZV CZV dwa fte GHG GRP IBA IPO IT-riool NBW PAK s rwa rwzi TEWOR vgs VNG Algemene maatregel van Bestuur BergBezinkBassin B BergBezinkLeiding BasisRioleringsPlan B Plan waarin op gedetailleerde wijze wordt aangegeven hoe de inzameling en de afvoer van afvalwater en neerslag binnen een bepaald gebied plaatsvindt. Het plan bevat een technische onderbouwing van het maatregelenpakket voor verbetering van de riolering. Biologisch ZuurstofVerbruik Zie Bijlage 2 Begrippen bij vuilemissie. Chemisch ZuurstofVerbruik Zie Bijlage 2 Begrippen bij vuilemissie. droogweerafvoer full time equivalent, formatieplaats (personele capaciteit) Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand Het rekenkundige gemiddelde van de hoogste drie grondwaterstanden per hydrologisch jaar (2 april t/m 31 maart) over een periode van acht jaar, gebaseerd op metingen van één keer per veertien dagen. Gemeentelijk RioleringsPlan Wettelijke verplicht plan waarin het rioleringsbeleid van de gemeente is vastgelegd. Individuele Behandeling Afvalwater Individuele zuiveringssystemen voor percelen (in het buitengebied) die niet op de riolering zijn aangesloten. InterProvinciaal Overleg InfilTratieriool Nationaal Bestuursakkoord Water B Polycyclische aromatische koolwaterstoffen regenwaterafvoer rioolwaterzuiveringsinstallatie Ook wel afvalwaterzuiveringsinstallatie of awzi genoemd. Toetsing van het Effect op de Waterkwaliteit van Overstortingen uit Rioolstelsels. verbeterd gescheiden (riool)stelsel Vereniging van Nederlandse Gemeenten blad 46 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

49 Wabo Wbb Wm WRIJ Wvo Wet algemene bepalingen omgevingsrecht Wet bodembescherming Wet milieubeheer Waterschap Rijn & IJssel Het gebied van gemeente Montferland valt in zijn geheel binnen het beheersgebied van Waterschap Rijn & IJssel. WRIJ is zowel waterkwaliteitsbeheerder als waterkwantiteitsbeheerder. Wet verontreiniging oppervlaktewater Wet van 13 november 1969, met regels ter bescherming van de kwaliteit van oppervlaktewateren. De Wvo is op 1 januari 2008 opgegaan in de Waterwet. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 47

50 Bijlage 2 Begrippen In deze bijlage staat de betekenis van begrippen die in dit GRP zijn gebruikt. Afkoppelen Afkoppelen is het scheiden van twee waterstromen: schoon hemelwater en vuil afvalwater. Het vuile water wordt afgevoerd naar de zuivering, terwijl het schone hemelwater bij voorkeur zoveel mogelijk lokaal wordt verwerkt. Dit kan bijvoorbeeld door het hemelwater te infiltreren in de bodem of af te voeren naar bergingsvijvers. Afvalwater Volgens de Wet milieubeheer wordt onder afvalwater verstaan: alle water waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen, of zich moet voldoen. Het afvalwater kan bestaan uit: huishoudelijk of bedrijfsafvalwater; hemelwater dat vrijkomt omdat redelijkerwijs van bewoners of bedrijven niet gevraagd kan worden het hemelwater op eigen terrein in de bodem of naar oppervlaktewater te brengen; grondwater dat ingezameld wordt om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor een aan de grond gegeven bestemming te voorkomen of te beperken. Basisinspanning In het Europees Rijnverdrag is afgesproken om de vuilemissie naar oppervlaktewateren met 50% te verminderen. In Nederland is hiertoe de zogenaamde basisinspanning geïntroduceerd, die inhoudt dat zowel waterschappen (via effluent B van rwzi s) als gemeenten (via overstorten) hun lozingen met 50% reduceren. Bij de basisinspanning gaat het om de totale jaarlijkse vuilvracht van effluentlozingen en overstortingen. Dit is vertaald in de eis dat gemengde rioolstelsels zich qua vuilemissie moeten gedragen als een referentiestelsel B met 7 mm berging plus 2 mm in randvoorzieningen. Omstreeks het jaar 2000 is, onder de term herdefinitie basisinspanning, de technische eis vertaald in een vuilvracht per bruto hectare. In dit GRP wordt uitgegaan van deze nieuwe definitie. Deze houdt in dat de vuilemissie via riooloverstorten gelijk of minder is dan 50 kg CZV per hectare per jaar. De basisinspanning wordt veelal gezien als (de eerste) stap op weg naar de gewenste waterkwaliteit. De basisinspanning maakt echter geen onderscheid in de functie en/of ontvangstcapaciteit van het ontvangende oppervlaktewater. Het reduceren van de vuilemissie ongeacht de effecten op de waterkwaliteit kan ertoe leiden dat niet de beste oplossing wordt gekozen. Technisch gezien heeft het daarom de voorkeur om maatregelen direct af te stemmen op het waterkwaliteitspoor, waarbij verdergaande maatregelen worden getroffen gericht op het bereiken van de gewenste waterkwaliteit. blad 48 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

51 Basisrioleringsplan Plan waarin op gedetailleerde wijze wordt aangegeven hoe de inzameling en afvoer van afvalwater en neerslag binnen een bepaald gebied plaatsvindt. Het plan bevat een technische onderbouwing van het maatregelenpakket voor de verbetering van de riolering. Berging Het volume water dat aanwezig is in een nader aan te geven deel van grond, oppervlaktewater of riolering. Bergbezinkbassin Een bergbezinkbassin, vaak afgekort als BBB, is een bak achter een overstort van een rioolstelsel. Bij een overstorting stroomt het BBB vol met water. Pas als het BBB vol is, stort het water over vanuit het BBB op het oppervlaktewater. Na een overstorting wordt het water uit het BBB teruggebracht in het rioolstelsel, zodat het naar de rwzi kan stromen. Het BBB is bedoeld om de vuilemissie via overstortingen te verminderen. Een BBB heeft een bergingsrendement en een bezinkingsrendement. Het bergingsrendement is afhankelijk van de inhoud van het BBB. Hoe groter de inhoud, hoe kleiner de overstortingen worden. Het bezinkingsrendement geeft aan hoeveel de vuilconcentratie van het overstortende water wordt verminderd door het BBB. In het BBB stroomt het water langzaam, waardoor vuildeeltjes bezinken op de bodem van het BBB. Hoe meer vuil bezinkt, hoe groter het bezinkingsrendement van het BBB is. figuur 8: Voorbeeld van een bergbezinkbassin Doelen De doelen beschrijven het gewenste systeemgedrag, ofwel de gewenste (ideale) situatie voor de toestand en het functioneren van de riolering. Doorlatendheid Het vermogen om vloeistof of gas door te laten. Droogweerafvoer (dwa) Dwa is de afvoer van afvalwater van huishoudens en bedrijven. In tegenstelling tot rwa is er altijd sprake van dwa, ongeacht de weersomstandigheden. Dwa bestaat vrijwel volledig uit vuil water, doordat in droge perioden geen neerslag wordt afgevoerd. In gemengde rioolstelsels is het debiet (afvoerhoeveelheid) tijdens droog weer zeer gering ten opzichte van de maximale afvoercapaciteit. Drukriolering Drukriolering bestaat uit leidingen met een kleine diameter waardoor het afvalwater onder druk wordt afgevoerd. Elke aansluiting is voorzien van een pompunit die het afvalwater in het drukriool pompt. Om grotere afstanden en/of hoogteverschillen te overbruggen worden tussengemalen toegepast. Het afvalwater wordt afgevoerd naar de rwzi of naar het gemengd rioolstelsel, van waar het water onder vrij verval naar de rwzi stroomt. Drukriolering wordt voornamelijk toegepast in het buitengebied, waar percelen op relatief grote afstand van elkaar liggen. Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 49

52 Effluent Het effluent is de afvoer van een voorziening. Binnen de rioleringswereld wordt hiermee gedoeld op het gezuiverde water dat door een rwzi wordt geloosd. Hoe beter de zuivering, hoe beter de kwaliteit van het effluent is en hoe kleiner de vervuiling van het oppervlaktewater waarop wordt geloosd. Egalisatiereserve De kosten van de rioleringszorg variëren per jaar, onder andere doordat de investeringen en onderhoudswerkzaamheden per jaar verschillen. De rioolheffing wordt daarentegen zo constant mogelijk gehouden. Door het grillig verloop van de kosten ontstaan er tekorten en overschotten in de kostendekking. Om deze tekorten en overschotten te vereffenen werd vroeger een egalisatiereserve aangehouden. Echter, het structureel opbouwen van een reserve uit de rioolheffing is niet toegestaan (uitgezonderd noodzakelijke bestemmingsreserves). Het saldo van een eventuele egalisatiereserve dient dan ook rond de 0,- te schommelen. Gemengd (riool)stelsel In een gemengd rioolstelsel wordt overtollig hemelwater en afvalwater van huishoudens en bedrijven door hetzelfde buizenstelsel afgevoerd. Bij droog weer is er alleen afvalwater van huishoudens en bedrijven (dwa). Tijdens neerslag mengt het regenwater (rwa) zich met het vuile water. Dit heeft twee grote nadelen. Ten eerste wordt het relatief schone regenwater gemengd met vuil water en dan naar de rwzi afgevoerd om te worden gezuiverd. Ten tweede wordt de riolering overbelast bij extreme neerslag. Het met vuil water vermengde regenwater komt dan via overstorten ongezuiverd in het oppervlaktewater terecht. Dit zorgt voor vervuiling van het oppervlaktewater en de waterbodem. Gescheiden (riool)stelsel In een gescheiden rioolstelsel zijn aparte buizenstelsels aangelegd voor vuil water (dwa) en regenwater (rwa). De dwa wordt naar de rwzi getransporteerd. De rwa wordt veelal afgevoerd naar nabijgelegen oppervlaktewater. Het nadeel van gescheiden stelsels is dat het regenwater soms tot vervuiling van het oppervlaktewater leidt. Dit is met name het geval als na droge perioden het vuil van wegen en andere oppervlakken met het regenwater in de riolering spoelt. Dit nadeel wordt grotendeels ondervangen in verbeterd gescheiden stelsels (vgs). Grindkoffer Een hoeveelheid grind, ingegraven in de grond, waarmee hemelwater kan infiltreren zonder dat de bodem dichtslibt. Om te voorkomen dat zand en gronddeeltjes tussen het grind wordt meestal een filterdoek rondom het grindpakket aangebracht. Herinrichting De uitvoering van bouwplannen en/of andere activiteiten op locaties waar de bestaande bebouwing gesloopt wordt, met als resultaat een vergaande herziening van het gebruik en/of indeling van het plangebied. Inflatie De gemiddelde prijsstijging gedurende de tijd. Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) In 1999 is de Commissie Waterbeheer 21 e eeuw ingesteld. Aanleiding waren de hoge rivierstanden in 1993 en 1995, de overlast door extreme neerslag in 1998 en de verwachte klimaatverandering. Het advies van deze commissie staat aan de basis van het Nationaal Bestuursakkoord Water dat in 2003 door Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen is ondertekend. Uitvoering van het akkoord moet er toe leiden dat het watersysteem in 2015 op orde is. De belangrijkste onderdelen van dit akkoord zijn: blad 50 Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010

53 waterbeleid moet gebaseerd zijn op de stroomgebiedbenadering; de watertoets is een verplicht onderdeel van ruimtelijke planprocedures; de volgorde vasthouden-bergen-afvoeren is leidraad voor de keuze van maatregelen; gebiedseigen (neerslag)water zo lang mogelijk vasthouden; neerslagwater zo veel mogelijk in eigen gebied bergen; alleen overtollig water (zo traag mogelijk) afvoeren. Het NBW is in 2008 geactualiseerd. Nutriëntenbelasting Belasting met voedingsstoffen waarvan bekend is dat ze essentieel zijn voor de groei van levende organismen, onder andere stikstof, zwavel, fosfor en koolstof. Bij overmatige aanwezigheid in het oppervlaktewater kunnen zij algenbloei of eutrofiëring veroorzaken. Overstort Een overstort is een (nood)uitlaat van een rioolstelsel. Overstorten treden in werking als de capaciteit van het rioolstelsel onvoldoende is om alle neerslag te verwerken. Zie verder overstorting. afbeelding 1 Voorbeeld van een riooloverstort Overstorting Bij een overstorting wordt water vanuit de riolering (door overbelasting van de riolering) direct op oppervlaktewater geloosd, zonder zuivering in een rwzi. Overstortingen kunnen beperkt worden door de bergingscapaciteit en afvoercapaciteit van het rioolstelsel te vergroten of door het rioolstelsel minder te belasten, bijvoorbeeld door geen schoon regenwater in de riolering te laten stromen. Randvoorziening Voorziening in een rioolstelsel die als doel heeft de lozing van vuil uit het rioolstelsel op het oppervlaktewater te verminderen. Typen randvoorzieningen zijn bijvoorbeeld een bergbezinkbassin of een bergbezinkriool. Referentiestelsel Het referentiestelsel is een theoretisch rioolstelsel, dat wordt gebruikt als referentie voor de toelaatbare vuilemissie. Regenwaterafvoer (rwa) Rwa is de afvoer van overtollig hemelwater. In tegenstelling tot dwa is er alleen sprake van rwa tijdens en na regenbuien. In gemengde rioolstelsels is het debiet (afvoerhoeveelheid) tijdens buien zeer groot t.o.v. de droogweerafvoer. Hierdoor kan het rioolstelsel overbelast worden, hetgeen leidt tot overstortingen en in extreme situaties tot wateroverlast. Revisiegegevens Revisiegegevens betreffen in het veld (na)gemeten gegevens van aangebrachte voorzieningen. Na aanleg van nieuwe voorzieningen worden deze ingemeten omdat de praktijk altijd afwijkt van de ontwerpsituatie. Telemetrie Letterlijk betekent telemetrie meten op afstand. Binnen het vakgebied riolering wordt de term telemetrie gebruikt voor het geheel aan apparatuur en communicatieverbindingen waarmee gegevens en signalen van kunstwerken (zoals pompen, schuiven en overstorten) worden doorgegeven. De bekendste toepassing is het automatisch doorgeven van storingen die in rioolgemalen kunnen optreden. Telemetrie kan gebruikt worden voor Verbreed GRP T(hoofdrapport), 16 september 2010 blad 51