Basisboek Integrale Veiligheid

Transcriptie

1 Basisboek Integrale Veiligheid s t u d i e h u l p onder redatie van Wouter Stol, Noordelijke Hogeshool Leeuwarden Jos Rijpma, Noordelijke Hogeshool Leeuwarden Carel Tielenburg, Haagse Hogeshool Gertjan Melhing, Saxion Hogeshool Enshede Marijn Roest, Hogeshool INHOLLAND Rotterdam outinho bussum 2008

2 Deze studiehulp hoort bij het Basisboek Integrale Veiligheid onder redatie van Wouter Stol, Jos Rijpma, Carel Tielenburg, Henk Veenhuysen en Tanja Abbas Noordelijke Hogeshool Leeuwarden Alle rehten voorbehouden. Behoudens de in of krahtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronish, mehanish, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande shriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografishe verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk vershuldigde vergoedingen te voldoen aan Stihting Reproreht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere ompilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zih wenden tot Stihting PRO (Stihting Publiatie- en Reprodutierehten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Uitgeverij Coutinho Postbus AH Bussum info@outinho.nl Noot van de uitgever Wij hebben alle moeite gedaan om rehthebbenden van opyright te ahterhalen. Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rehten, wordt vriendelijk verzoht ontat op te nemen met de uitgever. ISBN NUR 754

3 Inhoud Deel 1 Conepten (theorie) Hoofdstuk 1 Veiligheid in verandering 4 Hoofdstuk 2 Fous op integrale veiligheid 9 Hoofdstuk 3 Meten van onveiligheid 12 Hoofdstuk 4 De ketenbenadering 16 Hoofdstuk 5 Van government naar governane 20 Hoofdstuk 6 Veiligheid vanuit juridish perspetief 24 Hoofdstuk 7 Juridishe instrumenten voor lokaal veiligheidsbeleid 27 Hoofdstuk 8 Soiale ontrole 31 Deel 2 Veiligheidskaart van Nederland (de spelers in het veld) Hoofdstuk 9 Het Rijk 34 Hoofdstuk 10 Lokaal en proviniaal bestuur 36 Hoofdstuk 11 De justitiële keten 39 Hoofdstuk 12 Organisatie van rampenbestrijding in Nederland 42 Hoofdstuk 13 Politie 45 Hoofdstuk 14 Brandweer 48 Hoofdstuk 15 Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) 51 Hoofdstuk 16 Krijgsmaht 53 Hoofdstuk 17 Bedrijfsleven 56 Hoofdstuk 18 Partiuliere beveiligingsorganisaties en reherhebureaus 58 Hoofdstuk 19 Onderwijs en onderzoek 61 Deel 3 Kernthema s in veiligheid Hoofdstuk 20 Leefbaarheid 64 Hoofdstuk 21 Criminaliteit 66 Hoofdstuk 22 Veiligheid en yberspae 69 Hoofdstuk 23 Modern terrorisme en moderne terrorismebestrijding 73 Hoofdstuk 24 Toekomstvisies op soiale veiligheid 76 Hoofdstuk 25 Rampen en andere rises 79 Hoofdstuk 26 Arbeidsveiligheid 81 Hoofdstuk 27 Externe veiligheid 83 Hoofdstuk 28 Personenvervoer 85 Hoofdstuk 29 Evenementen 87 Hoofdstuk 30 Water 89

4 Deel 1 Conepten (theorie) Hoofdstuk 1 Veiligheid in verandering Auteur hoofdstuk: Hans Boutellier Auteur van deze studiehulp: Jan Eberg Inhoud van deze studiehulp: 1 Antwoorden op de vragen in het boek 2 Cases en opdrahten 3 Aanvullende literatuur 1 An t w o o r d e n o p d e v r a g e n i n h e t b o e k Vraag 1: De Duitse soioloog Bek noemt onze samenleving een risiomaatshappij. Wat bedoelt hij daarmee? Antwoord: Volgens de Duitse soioloog Ulrih Bek wordt het karakter van de moderne maatshappij in toenemende mate bepaald door de beheersing van mondiale risio s, zoals de atomaire, hemishe, eologishe en gentehnologishe risio s (Tsjernobyl, allerlei veeziekten, milieurises, genetishe manipulatie et.) die, in tegenstelling tot vroegere gevaren, niet aan plaats of tijd of aan soiale klassen gebonden zijn, niet zijn toe te rekenen aan regels van ausaliteit, shuld en verantwoordelijkheid, en niet ompenseerbaar of te verzekeren zijn. Niet de verdeling van de produtie, maar de spreiding van risio s is de entrale opgave van de huidige maatshappij. Toenemende industriële ongelukken zijn niet enkel een normaal vershijnsel geworden, maar zouden veeleer als een maatshappijveranderend fenomeen begrepen moeten worden. Het boemerangeffet van de gevaren van nieuwe ontwikkelingen is ingebouwd in het moderniseringsproes zelf. In een risiomaatshappij is volgens Bek het grootste gevaar uiteindelijk niet zozeer het fysieke explosiegevaar van de tehnologie, maar de soiale explosiviteit als gevolg van het maatshappelijk verlies aan vertrouwen in de bestaande soiale instituties. De onbeheersbaarheid van ontwikkelingen groeit en niemand lijkt verantwoordelijk. Vandaar dat we volgens Bek momenteel leven in een regime van georganiseerde onverantwoordelijkheid. Hij stelt hiermee de maatshappelijke oalitie ahter het westerse vooruitgangsmodel ter disussie en hij suggereert dat nieuwe vormen van politiek engagement nodig zijn. Vraag 2: Boutellier signaleert een veiligheidsutopie. Wat houdt dat begrip in? Welke plaats neemt het begrip vitaliteit daarbij in? Antwoord: Een veiligheidsutopie is het onhaalbare verlangen naar het samenvallen van maximale vrijheid en maximale veiligheid (Boutellier, 2002). Vitaliteit staat voor een ontext van ongekende en ongeremde vrijheidsbeleving. Vitaliteit vormt een gemene deler voor tal van fenomenen die kenmerkend zijn voor de hedendaagse o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 1 van het Basisboek Integrale Veiligheid 4/91

5 Deel 1 Conepten (theorie) samenleving, zoals de dominantie van de markt met haar nadruk op ondernemerszin, risioneming en onurrentie. Of men kan denken aan de jeugdultuur en de mediawereld, aan de sportbeoefening en aan het uitgaansleven daarin is de verleiding van snelle, expressieve en emotiegerihte ativiteiten ook zihtbaar. De intensivering van het samenleven genereert zowel normovershrijding als geïntensiveerde vrijheidsbeleving. Vitaliteit en veiligheid zijn de keerzijden van dezelfde soiale medaille: een liberale ultuur die zelfontplooiing tot levenskunst heeft verheven, moet tegelijk alle zeilen bijzetten om de grenzen van de individuele vrijheid te bepalen en te handhaven. Een vitalistishe samenleving genereert een grote veiligheidsbehoefte en stuit daarmee op een onmiskenbare paradox: teneinde de liberale vrijheid uitbundig te vieren dient zij te worden begrensd. Deze paradoxale situatie leidt tot een utopish verlangen naar het samenvallen van maximale vrijheid en optimale besherming. Vraag 3: Beshrijf kort drie maatshappelijke veranderingen die verband houden met vitaliteit en veiligheid. Antwoord: 1 Individualisering is een van de meest gebruikte woorden om de huidige samenleving te beshrijven. Individualisering is wel gedefinieerd als de relatieve materiële en morele verzelfstandiging van individuen binnen de marges die geboden worden door de olletieven waarvan men in toenemende mate afhankelijk is (WRR, 2002, par. 4.2). Individuen zijn steeds minder afhankelijk van anderen en hebben een toenemende behoefte aan keuzevrijheid en zelfsturing. Mensen maken zelf wel uit wat het beste voor hen is. Dit betekent dat de morele vrijheid is toegenomen. Naarmate de ruimte voor eigen beslissingen groter wordt, neemt de kans op normovershrijding toe. 2 Informalisering sluit diret aan bij de onstatering met betrekking tot normovershrijding. Informalisering verwijst naar de afnemende invloed van instituties op de organisatie van onze samenleving en op de inrihting van het eigen leven. In de thans zo vermaledijde jaren zestig werden de vanzelfsprekende gezagsverhoudingen op shool, in de kerk en in het gezin ontkraht. Daarvoor in de plaats kwamen informele omgangsvormen, waarin enige zelfontrole en innerlijke beshaving als gegeven moeten worden verondersteld. Geonstateerd kan worden dat dit vaak niet het geval is. Het is niet voor niets dat er tegenwoordig zoveel gepraat wordt over respet en fatsoen. 3 Ook het derde thema, informatisering, heeft normatieve onsequenties. In vrijwel alle huishoudens staat tegenwoordig wel een omputer. En vrijwel iedereen is permanent mobiel bereikbaar. Dat heeft onsequenties voor de omgangsvormen tussen mensen. Maar er is nog een andere onsequentie. Het internet neemt de vorm aan van een amorele ruimte, die een unieke doorkijk levert op wat er allemaal omgaat in de menselijke geest (Van Jole, 2001). Het internet is op te vatten als een veruitwendiging van de menselijke psyhe. Het world wide web biedt een permanent beshikbaar, anoniem en amoreel deor bij de vormgeving van het individuele levensprojet (zie hoofdstuk 22 over yberspae). o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 1 van het Basisboek Integrale Veiligheid 5/91

6 Deel 1 Conepten (theorie) 4 Het vierde thema is internationalisering. Dit is meer een indiret moreel effet. Door de invloed van de Europese wet- en regelgeving verliest het nationale bestuursbureau aan kraht. Den Haag is steeds minder het entrum van de maht. Daarenboven leidde de internationalisering tot migratiebewegingen met bijbehorende integratieproblemen. Dit heeft onsequenties voor de natiestaat en het gevoel van verbondenheid van de Nederlanders daarmee. Hoewel het verzuilde Nederland altijd al een wat ambivalente houding heeft gehad ten opzihte van de natiestaat, wordt er door vele auteurs op gewezen dat er een tekort is aan nationale verbondenheid. 5 Intensivering is de vijfde i. Deze verwijst naar een grote dynamiek van de huidige samenleving; we willen steeds maar hoger, harder en sneller. Dit leidt tot een zekere uitbundigheid en onbegrensdheid waarmee het eigen levensprojet wordt vormgegeven. De individuele beleving vormt hierin een belangrijk riterium voor het gedrag. Deze ontwikkeling kan worden geduid in negatieve termen als hedonisme, narisme of egoentrisme, maar daarmee wordt het belang van deze ontwikkeling onvoldoende begrepen. Positiever is de term vitaliteit. De intensivering van het samenleven genereert zowel normovershrijding als geïntensiveerde vrijheidsbeleving. Vraag 4: Noem drie vershillende onepten voor het besturen van veiligheid. Antwoord: 1 Centrale sturing: in dit model staan de bevoegdheden entraal. In de bestuurskundige literatuur wordt de roeiboot als terugkerend beeld gebruikt. Deze metafoor is in 1992 beshreven door Osborne en Gaebler. Het verbeeldt de overheid als stuurman en de roeiers als uitvoerende instanties. Politii stellen de te behalen resultaten vast, uitvoerenden zetten zih op professionele wijze in om die resultaten te bereiken, waarna de politii ten slotte weer nagaan of de resultaten zijn behaald. Dit model staat bekend als New publi management en is zeer invloedrijk. Het heeft geleid tot een sheiding van beleid en uitvoering. Het komt overeen met het beeld van een privatiserende maatshappij, waarbij de overheid de kaders stelt en de markt de uitvoering van dat beleid regelt. 2 Proesbenadering: in dit model staan de relaties tussen de vershillende partijen entraal. In de literatuur wordt gewezen op de interativiteit tussen organisaties en de omplexiteit van problemen. In een vloeiende samenleving dient noodzakelijkerwijze door vele partijen in meer en minder grote netwerken te worden samengewerkt. Deze benadering leidt tot het zogenoemde onderhandelend bestuur, waarvan de uitkomsten in prinipe onvoorspelbaar zijn. 3 Probleemgestuurde aanpak: in dit model staan niet de bevoegdheden van of de relaties tussen instituties entraal, maar de aan te pakken problematiek. Centrale sturing en de proesbenadering zijn vaak in beperkte mate van toepassing op veiligheidsnetwerken. De veiligheidspolitiek beweegt zih tussen stimulering van de eigen verantwoordelijkheid en entralisering, tussen preventieve berispingen en intensieve noodgrepen, tussen zelfredzaamheid en extra regelgeving. o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 1 van het Basisboek Integrale Veiligheid 6/91

7 Deel 1 Conepten (theorie) Vraag 5: Neem een beleidsplan van een gemeente: welke van de drie besturingsonepten vind je in de tekst terug? Illustreer het antwoord met voorbeelden uit de tekst. Suggestie: Op internet zijn beleidsplannen te vinden. Zoek ook op het trefwoord veiligheid. Zo vind je, bijvoorbeeld: Het Integraal Veiligheidsbeleid van de gemeente Amstelveen (2003); Rake klappen, een beleidsnotitie voor de aanpak van huiselijk geweld van het stadsdeel Westerpark in Amsterdam (2005); De beleidsnotitie Gedogen is uitzondering van de gemeente Zwolle (2003). 2 Ca s e s e n o p d r a h t e n Opdraht 1 Zoek op internet hoeveel veiligheidshuizen er zijn in Nederland en in welke steden ze zih bevinden. a Wat is het gemeenshappelijke doel van de veiligheidshuizen in Nederland? b Op welke issues met betrekking tot soiale veiligheid in de stad onentreren de veiligheidshuizen zih? Hoe zouden veiligheidshuizen hun preventiedoelstellingen in de nabije toekomst nog beter kunnen realiseren? (Denk hierbij aan uitbreiding van het netwerk van ketenpartners.) Opdraht 2 In onze demoratishe rehtstaat wordt het veiligheidsvraagstuk niet eenduidig gedefinieerd. Bij de beleidsvorming op dit terrein zijn allerlei onzekerheden en onenigheden in het geding over feiten, doelen en waarden, waardoor het moeilijk is om tot probleemoplossingsombina-ties te komen. Betrokkenen bij beleid, zoals ambtenaren, bestuurders, belangenorganisaties en doelgroepen, hebben bepaalde opvattingen over het beleidsprobleem en de oplossingen daarvoor. Als we al deze beleidsatoren groeperen naar hun beleidsopvattingen, ontstaan beleidsoalities. Iedere beleidsoalitie probeert de eigen opvattingen om te zetten in beleid, daarbij gebruik makend van de politieke middelen en mogelijkheden. Hierbij spelen maht en onflit een rol, maar ook leerproessen. a Bedenk welke atoren er bij het veiligheidsvraagstuk zijn betrokken. Beshrijf deze. Denk hierbij aan de vier soiale setoren: politiek en bestuur, markt en bedrijfsleven, wetenshap en tehnologie, en burgers en belangengroepen. b Groepeer de atoren naar beleidsoalities. Shat hierbij in welke atoren gemeenshappelijke opvattingen hebben en gelijkgeriht (zullen) handelen met betrekking tot het probleem. Formuleer voor elke beleidsoalitie een probleemdefinitie (hoe wordt het probleem waargenomen?, waarom wordt het als een probleem ervaren?) en een oplossings-strategie (welke beleidsdoelen worden geformuleerd?, welke beleidsinstrumenten worden ingezet?). Probeer hierbij passende uitspraken te vinden. o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 1 van het Basisboek Integrale Veiligheid 7/91

8 Deel 1 Conepten (theorie) 3 Aa n v u l l e n d e l i t e r at u u r Risiomaatshappij: Bek, U. (1997). De wereld als risiomaatshappij. Essays over de eologishe risis en de politiek van de vooruitgang. Amsterdam: Uitgeverij De Balie. Bek, U. (1999). World Risk Soiety. Cambridge: Polity Press. Sturingsonepten: Hajer, M.A. en H. Wagenaar (2003). Deliberative Poliy Analysis. Understanding Governane in the Network Soiety. Cambridge: Cambridge University Press. Heijden, J. van der e.a. (2005). Reombinatie van overheid en samenleving. Denken over innovatieve beleidsvorming. XPIN. Delft: Eburon. o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 1 van het Basisboek Integrale Veiligheid 8/91

9 Deel 1 Conepten (theorie) Hoofdstuk 2 Fous op integrale veiligheid Auteur hoofdstuk: Wouter Stol Auteur van deze studiehulp: Wouter Stol Inhoud van deze studiehulp: 1 Antwoorden op de vragen in het boek 2 Cases en opdrahten 1 An t w o o r d e n o p d e v r a g e n i n h e t b o e k Vraag 1: Wat is veiligheid en wat houdt een integrale benadering in? Antwoord: Veiligheid is de effetieve besherming van mensen tegen persoonlijk leed; tegen de aantasting van hun lihamelijke en geestelijke integriteit. Een integrale benadering houdt in dat je een bepaald veiligheidsprobleem in een breder perspetief plaatst, hetgeen wil zeggen het beshouwt als: 1 een proes in de tijd (het probleem komt niet uit de luht vallen); 2 vertakt in de leefomgeving (ruimtelijke dimensie); 3 verbonden met vershillende soiale netwerken (vershillende partijen kunnen bijdragen aan een oplossing); 4 een multidisiplinair vraagstuk (vershillende kennisgebieden zijn relevant voor het begrijpen en aanpakken van het probleem). Vraag 2: Wat is soiale en wat is fysieke veiligheid? Antwoord: Soiale veiligheid is de mate waarin mensen beshermd zijn en zih beshermd voelen tegen persoonlijk leed door misdrijven (riminaliteit), overtredingen en overlast door andere mensen. Fysieke veiligheid is de mate waarin mensen beshermd zijn en zih beshermd voelen tegen persoonlijk leed door ongevallen, bijvoorbeeld in het verkeer of in de industrie, en tegen onheil van niet-menselijke oorsprong, zoals in Nederland vooral overstromingen en stormshade, en soms blikseminslag. Vraag 3: Welke thema s horen bij deze twee begrippen? Antwoord: Hoofdthema s in verband met soiale veiligheid zijn leefbaarheid en riminaliteit. Leefbaarheid is de mate waarin hun direte soiale omgeving mensen in staat stelt om te voorzien in hun levensbehoeften, waaronder veiligheid. Leefbaarheid in relatie tot veiligheid heeft vooral te maken met hinderlijk gedrag en kleine overtredingen, waardoor mensen zih niet veilig voelen in hun leefomgeving. Criminaliteit is het plegen van misdrijven. Hoofdthema s in fysieke veiligheid zijn externe veiligheid, interne veiligheid en natuurrampen. Externe veiligheid is de effetieve besherming van personen die zih bevinden buiten het sys- o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 2 van het Basisboek Integrale Veiligheid 9/91

10 Deel 1 Conepten (theorie) teem van een bedrijf, tegen persoonlijk leed als gevolg van een ongewoon voorval binnen dat systeem. De vuurwerkramp in Enshede in 2000 is een belangrijk voorbeeld van externe onveiligheid. Interne veiligheid is de effetieve besherming van personen die gebruikmaken van of zih bevinden in het systeem van een bedrijf (zowel werknemers als bezoekers), tegen persoonlijk leed door een ongewoon voorval binnen dat systeem. De afébrand in Volendam in 2001 is een belangrijk voorbeeld van interne onveiligheid. Bij natuurrampen moeten we in Nederland vooral denken aan onveiligheid door hoogwater en storm. Vraag 4: Knip drie artikelen uit de krant die te maken hebben met veiligheid. Beommentarieer ze vanuit dit hoofdstuk (denk aan: integrale benadering, objetieve/subjetieve veiligheid, soiale/fysieke veiligheid en de daarbij behorende thema s). Suggesties: Gebruik het lijstje kernbegrippen en bekijk in hoeverre je die diret of indiret tegenkomt in het uitgeknipte artikel, geef ook aan wat je mist in het artikel, dus waaraan ten onrehte geen aandaht wordt besteed; shrijf je ommentaar op in een halve tot maximaal een hele pagina ( woorden) en bespreek daarna je drie ommentaren met medestudenten en/of met een doent. 2 Ca s e s e n o p d r a h t e n Opdraht 1 Neem de begrippen: veiligheid, objetieve veiligheid, subjetieve veiligheid, soiale veiligheid, fysieke veiligheid, leefbaarheid, riminaliteit, interne veiligheid, externe veiligheid en natuurramp. a Maak een shema (met vakken, lijnen, irkels) waarin deze begrippen staan en dat weergeeft hoe deze begrippen zih tot elkaar verhouden. b Als het shema klaar is, geef dan aan op welke plaats(en) arbeidsveiligheid, bedrijfsbeveiliging en bedrijfsveiligheid in het shema thuishoren. Opdraht 2 Kijk nog eens naar de begrippen: objetieve veiligheid, subjetieve veiligheid, soiale veiligheid, leefbaarheid, riminaliteit, fysieke veiligheid, interne veiligheid, externe veiligheid en natuurramp. Pas deze begrippen toe op veiligheid in yberspae (zie ook hoofdstuk 22). Shrijf een ommentaar over een veiligheidsprobleem in yberspae van maximaal 500 woorden waarin zoveel mogelijk van deze begrippen aan de orde komen. Bespreek daarna het ommentaar met medestudenten en/of met een doent. o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 2 van het Basisboek Integrale Veiligheid 10/91

11 Deel 1 Conepten (theorie) Opdraht 3 Hieronder staan enkele eerste zinnen uit krantenberihten. Geef bij elk beriht aan van welke vorm(en) van onveiligheid sprake is (eerst: soiale of fysieke onveiligheid, daarna de thema s daarbinnen). Beargumenteer je antwoord. Kom je er niet goed uit, geef dan aan welke informatie je mist om tot een goed oordeel te komen. a Omstanders belaagden zaterdag personeel van een ambulane in Vlaardingen. b Weinig p-gebruikers bekommeren zih om hun privay op internet. Politieagenten moeten beter aan burgers vertellen wat ze doen, dan gaat de tevredenheid over het ontat met de politie omhoog, volgens korpshef Magda Berndsen. d Overlastgevende huurders kunnen de komende jaren een strengere aanpak verwahten dan nu. e Er vielen zeker 345 doden bij een pelgrimstoht, toen duizenden moslims elkaar onder de voet liepen. f Een lekkage in het pijpleidingensysteem is vermoedelijk de oorzaak van de enorme explosie en de brand in het oliedepot Bunefield nabij Londen. g Bijna elk jaar sterft een van de 3400 werknemers na een ongeval bij de onderhoudswerkzaamheden aan het spoor. h Man beroofd in binnenstad van Leeuwarden. o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 2 van het Basisboek Integrale Veiligheid 11/91

12 Deel 1 Conepten (theorie) Hoofdstuk 3 Meten van onveiligheid Auteurs hoofdstuk: Olga Zoomer en Jos Rijpma Auteur van deze studiehulp: Jos Rijpma Inhoud van deze studiehulp: 1 Errata 2 Antwoorden op de vragen in het boek 3 Cases en opdrahten 1 Er r a t a Op pagina 54 van het boek wordt twee keer een onjuist perentage weergegeven: De eerste onjuiste tekst luidt: De kans daarop is (0,05x0,8x0,5x0,25 is) 0,005 proent (p=0,005). De juiste tekst moet zijn: De kans daarop is (0,05x0,8x0,5x0,25 is) 0,5 proent (p=0,005). De tweede onjuiste tekst is: De kans daarop is 0,015 proent (p=0,015). De juiste tekst moet zijn: De kans daarop is 1,5 proent (p=0,015). 2 An t w o o r d e n o p d e v r a g e n i n h e t b o e k Vraag 1: Welke bronnen ken je voor het bepalen van de aard en omvang van riminaliteit? Antwoord: 1 Statistieken en registratiesystemen in Nederland Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) houdt ijfers bij over doodsoorzaken, waaronder dood door geweld, door ongelukken op het werk en door verkeersongevallen. Ook houdt het CBS politiestatistieken bij van alle door de politie geregistreerde misdrijven. De politie beshikt zelf over het landelijke Herkenningsdienstsysteem, waarin alle misdrijven staan waarvoor iemand is veroordeeld, en over regionale basisregistratiesystemen, waarin zowel aangiftes als meldingen zijn opgenomen. De Stihting Consument en Veiligheid registreert letselshades in het Letselinformatiesysteem. 2 Onderzoek in Nederland Een andere bron wordt gevormd door slahtoffer- en daderonderzoek. Er wordt niet alleen slahtofferonderzoek gedaan onder burgers, maar ook onder bedrijven. Periodiek vershijnt verder de Politiemonitor Bevolking. Ook vindt er onderzoek plaats waarin mensen zelf aangeven of ze o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 3 van het Basisboek Integrale Veiligheid 12/91

13 Deel 1 Conepten (theorie) deliten hebben gepleegd, de zogenoemde zelfrapportageonderzoeken. Deze zelfrapportages en andere monitoren vershijnen onregelmatig. 3 Internationaal In het European Sourebook zijn de geregistreerde misdrijven uit de vershillende landen bijeengebraht. Ook is er een internationaal slahtofferonderzoek, de International Crime Vitim Survey. Vraag 2: Welke beperkingen hebben die bronnen (betrek de begrippen aangiftebereidheid en dark number bij je antwoord)? Antwoord: Elke bron zegt alleen iets over de totale riminaliteit. Politiestatistiek biedt informatie over misdrijven waarvan een proes-verbaal is opgemaakt na aangifte van een burger of na ontdekking door de politie zelf. Deze registratie is dus afhankelijk van de aangiftebereidheid van burgers en van ativiteiten die de politie zelf ontplooit. Wanneer op dat gebied veranderingen optreden kan dat tot uitdrukking komen in een stijging of daling van de geregistreerde riminaliteit zonder dat er van werkelijke veranderingen in de riminaliteit sprake is. Ook maakt de politie niet van iedere aangifte proes-verbaal op, dus ook de registratiebereidheid bij de politie speelt mee. Soms worden fouten gemaakt (misrapportage), omdat bijvoorbeeld niet duidelijk is binnen welke ategorie een aangifte geplaatst moet worden. Slahtofferonderzoeken geven alleen informatie over riminaliteit waar slahtoffers bij vallen (dus bijvoorbeeld niet over drugshandel) en dan vooral van veelvoorkomende riminaliteit. De betrouwbaarheid van slahtoffer- en daderonderzoek is erg afhankelijk van de betrouwbaarheid van de respondenten: de herinnering kan bijvoorbeeld onjuist zijn, of men wil niet toegeven slahtoffer of dader te zijn geweest van een bepaald misdrijf. Vraag 3: Welke twee analysemethoden ken je voor het bepalen van risio s als gevolg van rampen? Waarin vershillen deze twee methoden? Antwoord: De foutenboom en de gebeurtenissenboom. Bij de foutenboom neem je een bepaald ongeval als uitgangspunt en redeneer je terug welke oorzaken aan dat ongeval ten grondslag kunnen liggen. Bij de gebeurtenissenboom begin je bij een tehnish gebrek of menselijke fout en redeneer je vooruit om te kijken welke mogelijke uitkomsten het gebrek of de fout kan hebben. Vraag 4: Een stijging of daling in de geregistreerde riminaliteit kan samenhangen met ontwikkelingen in de riminaliteit maar kan ook andere oorzaken hebben. Beshrijf enkele van die oorzaken en maak ondersheid tussen deliten met en zonder slahtoffers. Antwoord: Een stijging of daling in de geregistreerde riminaliteit kan te maken hebben met een stijging of daling in de aangiftebereidheid van burgers of in de registratiebereidheid van de politie. Deliten die de politie zelf ontdekt, worden vaker geregistreerd wanneer de politie meer aandaht besteedt aan een probleem (bijvoorbeeld wanneer zij meer aloholontroles uitvoert). Dan stijgt de geregistreerde riminaliteit wel, zonder dat de feitelijke riminaliteit daadwerkelijk o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 3 van het Basisboek Integrale Veiligheid 13/91

14 Deel 1 Conepten (theorie) hoeft te stijgen. Deliten die de politie zelf ontdekt zijn vooral deliten zonder direte slahtoffers. Daar geldt dit probleem dus sterker dan bij deliten met direte slahtoffers. Vraag 5: In paragraaf 3 staat een voorbeeld van een gasbuisbreuk in een hemish bedrijf. Teken de bijbehorende gebeurtenissenboom helemaal uit. Antwoord: giftig gas 0,8 geen tijdige ontdekking 0,5 ongunstige wind 0,25 gunstige wind 0,75 grote ramp kleine ramp 0,015 breuk 0,05 tijdige ontdekking 0,5 bijna-ramp 0,02 geen giftig gas 0,2 serieus gebrek zonder gevolgen 0,01 Vraag 6: Wat is onveiligheidsgevoel en wat is risiopereptie? Wat is de waarde van deze twee voor veiligheidsbeleid? Antwoord: Onveiligheidsgevoel is de beleving van mensen dat hun veiligheid wordt bedreigd, los van de vraag of dat feitelijk ook zo is. Risiopereptie is de inshatting die mensen maken van de kans dat ze met een bepaalde gebeurtenis (zoals een kernramp) geonfronteerd zullen worden. Veiligheidsbeleid moet reht doen aan zowel feitelijke onveiligheid zoals die wordt geregistreerd (objetief) als aan de gevoelens en perepties van mensen (subjetief). Vaak is sprake van een vershil tussen de objetieve en de subjetieve onveiligheid. In dat geval kan een overheid als beleid kiezen om door middel van ommuniatie te trahten de kloof te dihten. Maar ook is het belangrijk om na te gaan wat het vershil tussen objetieve en subjetieve veiligheid verklaart en om rekening te houden met de beleving van onveiligheid. Soms betekent het dat de overheid bepaalde maatregelen treft (bijvoorbeeld ameratoeziht) die amper van invloed zijn op de objetieve veiligheid, maar wel het veiligheidsgevoel van mensen verbeteren. o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 3 van het Basisboek Integrale Veiligheid 14/91

15 Deel 1 Conepten (theorie) 3 Ca s e s e n o p d r a h t e n Opdraht 1 Zoek op internet de meest reente Politiemonitor Bevolking op. Bekijk voor je eigen politieregio hoe het gesteld is met de onveiligheidsgevoelens van burgers en vergelijk die met de onveiligheidsgevoelens in een andere regio. Welke onlusies kun je hieruit trekken over de relatieve subjetieve beleving van onveiligheid in jouw regio? Welke kanttekeningen kun je plaatsen bij de validiteit en betrouwbaarheid van de bevindingen? Opdraht 2 Zet met een groepje studenten een enquête op voor een wijkveiligheidssan in een gemeente in jouw buurt. Stel een vragenlijst samen op basis van bestaande wijkveiligheidssans, veiligheidsmonitoren, leefbaarheidsmonitoren enzovoorts. Stel daarin minimaal tien vragen die betrekking hebben op feitelijk slahtoffershap onder bewoners van de wijk en minimaal vijf vragen die betrekking hebben op onveiligheidsgevoelens. Verantwoord goed waarom je van mening bent dat je met die vragenlijst een goed beeld krijgt van de veiligheid in een wijk. Leg de vragenlijst aan een doent voor en zet de enquête uit. Verwerk de gegevens en stel er een rapport over op. o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 3 van het Basisboek Integrale Veiligheid 15/91

16 Deel 1 Conepten (theorie) Hoofdstuk 4 De ketenbenadering Auteur hoofdstuk: Janneke Liebregts Auteur van deze studiehulp: Janneke Liebregts en Debby Kok Inhoud van deze studiehulp: 1 Antwoorden op de vragen in het boek 2 Cases en opdrahten 1 An t w o o r d e n o p d e v r a g e n i n h e t b o e k Vraag 1: Wat houden de shakels van de veiligheidsketen in? Antwoord: Proatie is het wegnemen van struturele oorzaken van onveiligheid. Preventie is het nemen van maatregelen om onveiligheid te voorkomen. Preparatie omvat alle maatregelen die worden genomen om goed op te kunnen treden, als er ondanks proatie en preventie toh iets misgaat. Repressie is het optreden zelf als er iets mis is gegaan, bijvoorbeeld de daadwerkelijke hulpverlening bij een ongeval of de opsporing van een pleger van een geweldsdelit. Nazorg omvat alle maatregelen die worden genomen om terug te keren naar de normale situatie. Deze maatregelen zijn geriht op het menselijke aspet (de opvang van slahtoffers), het eonomishe aspet (shaderedutie) en het leerelement (evaluatie). Vraag 2: Wat is het verband tussen de keten en de irkel van Deming? Antwoord: De irkel van Deming is een managementprinipe dat vier fases ondersheidt die ontinu in elkaar zouden moeten overlopen: plannen, uitvoeren, evalueren en de bijstelling van plannen. Hiermee wordt gewerkt aan een voortdurende terugkoppeling en kwaliteitsverbetering. De veiligheidsketen is op eenzelfde ylish prinipe gebaseerd. De output van de ene shakel is de input voor de volgende shakel. Daarnaast vind je de prinipes van de irkel van Deming ook terug in de veiligheidsketen. De shakel nazorg heeft bijvoorbeeld als doel om te leren van fouten en op grond hiervan de aanpak van veiligheid bij te stellen. De shakels proatie en preparatie dwingen veiligheidskundigen om planmatig naar veiligheid te kijken. Vraag 3: Wat zijn enkele belangrijke aspeten van het gebruik van de veiligheidsketen? Antwoord: Een belangrijk aspet is het integrale en multidisiplinaire karakter. Integraal omdat veiligheid geborgd wordt in het gehele besluitvormingsproes, maar ook integraal omdat het een multidisiplinaire aanpak vereist. Alle atoren die betrokken zijn bij veiligheid, of dit nu neutrale buitenstaanders zijn of stakeholders, worden betrokken bij het verbeteren van de veiligheid. Ten derde is de keten integraal, omdat het alle soorten veiligheid omvat: fysiek, soiaal, objetief en subjetief. Een ander belangrijk aspet is dat de veiligheidsketen ylish is. De output van elke shakel is de input van de volgende shakel. Als proatie en preventie perfet zouden worden o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 4 van het Basisboek Integrale Veiligheid 16/91

17 Deel 1 Conepten (theorie) uitgevoerd, zouden alle veiligheidsrisio s tot nul zijn geredueerd. Deze situatie is ehter niet mogelijk. Er kunnen zih altijd onvoorziene gebeurtenissen voordoen. Daarnaast is het de vraag of het volledig wegnemen van veiligheid wel betaalbaar is. Er zullen dus altijd restrisio s blijven bestaan waardoor preparatie, repressie en nazorg noodzaak blijven. Er ontstaat op deze manier een irkel van ontinue verbetering van de veiligheid. Naast deze irkel die ontstaat doordat elke shakel input levert voor de volgende shakel, ontstaan er ook dwarsverbanden tussen de shakels, omdat de output van een shakel niet alleen input levert voor de volgende shakel in de keten, maar ook input kan leveren aan eerdere of latere shakels. Vraag 4: Geef argumenten voor en tegen het ondersheid tussen proatie en preventie. Argument voor: Proatie en preventie hebben beiden een soortgelijk doel, namelijk voorkomen dat onveilige gebeurtenissen zih manifesteren. Deze shakels zouden om deze reden dan ook samengevoegd kunnen worden. Argument tegen: Aan de andere kant is een ondersheid juist wel belangrijk, omdat de shakels proatie en preventie op totaal vershillende momenten en manieren onveiligheid proberen te voorkomen. Proatie omvat alle maatregelen die struturele oorzaken van onveiligheid en dus ook de risio s van een speifieke onveilige gebeurtenis totaal wegnemen. Denk aan de keuze om een hloorfabriek diht bij een haven te bouwen, waardoor er geen hloortrein door de bebouwde omgeving hoeft te rijden. Bij preventieve maatregelen bestaat het veiligheidsrisio wel degelijk (de hloortrein rijdt door de bebouwde omgeving), maar er worden maatregelen genomen om de kans dat een onveilige gebeurtenis zih voordoet, zoveel mogelijk te verkleinen. De hloortrein rijdt bijvoorbeeld alleen s nahts, zodat botsingen met andere spoor- en weggebruikers zih minder snel kunnen voordoen. Het voorbeeld van de hloortrein laat zien dat de maatregelen die bij proatie en preventie worden genomen wezenlijk van elkaar vershillen: ze zijn op andere veiligheidsrisio s gebaseerd en brengen andere kosten met zih mee. Een ondersheid is dus rehtvaardig. 2 Ca s e s e n o p d r a h t e n Opdraht 1 Lees de passages uit het essay Shoot the messenger en beantwoord de verdiepingsvragen die volgen op dit essay. Passages uit het essay Shoot the messenger Na twintig jaar begint de Nederlandse dane-industrie volwassen te worden. Toh is de sene nog erg gesloten: zo vertoont de omgang met publiiteit nog de nodige problemen. Onlangs werd dit bevestigd door partyorganisatie Q-Dane, die zeggenshap eist over alle geshreven artikelen over hun feesten. Hoofdredateur Joost Baaij van GO Magazine trekt de grens. o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 4 van het Basisboek Integrale Veiligheid 17/91

18 Deel 1 Conepten (theorie) De Nederlandse dane-industrie vertoont, na twintig jaar, tekenen van volwassenheid. Een groeiend aantal organisaties en personen verdienen tegenwoordig hun brood met het produeren, uitgeven of ten gehore brengen van dane. Daarnaast zijn er veel bedrijven en bedrijfjes die diret afhankelijk zijn van elektronishe dansmuziek en -feesten. Ondersteunende bedrijven, zoals ateraars, seurity en shoonmakers, verdienen een goede boterham aan deze sene. Dat alles is mogelijk door grote aantallen bezoekers en geïnteresseerden, in ombinatie met een verjonging die nog steeds aanhoudt. Dane is nog steeds vet en grof, ook onder veertienjarigen. Deze volwassenheid in aantallen wordt ehter niet altijd ondersteund door volwassenheid in gedrag. Hiervan zijn tal van voorbeelden te noemen. Neem het Danevalley-drama van vorig jaar, dat een paar honderd verkleumde mensen opleverde. Een aantal bezoekers moest zelfs in het ziekenhuis worden opgenomen. Dit was, zo onludeerde het Nibra, onder meer resultaat van een ineffiiënte organisatie. Ook op andere feesten is de dienstverlening vaak onder de maat. Maar juist als er problemen zijn, stokt de ommuniatie naar de media volledig. De pers wordt vrijwel uitsluitend gezien als een pr-firma, die alleen goed is voor het promoten van een feest. Daneorganisatie Q-Dane is deze veronderstelling letterlijk gaan nemen. Media krijgen geen gratis toegang meer tot hun evenementen, tenzij ze akkoord gaan met autorisatie van geshreven stukken, wat wil zeggen: het reht van Q- Dane om artikelen te wijzigen. Een ramp hoeft dit niet te zijn: je kunt als medium alsnog gaan, als betalende bezoeker, om verslag te doen van het evenement. Maar Q-Dane laat er geen misverstand over bestaan dat er geshreven dient te worden zoals zij dat willen. Mijn stelling is dan ook: veel daneorganisaties gaan verkeerd om met de media. [...] Waar oude bedrijven de media met het nodige respet benaderen, ziet de dane hen als een gratis pr-firma. Een sidekik die je zeker niet op de hoogte houdt als er dingen misgaan. Publiiteit verzorgen we zelf wel, is vaak de gedahtegang. Met publiaties op de eigen website houdt de organisatie alle touwtjes in handen. Denkt ze. Want in werkelijkheid zijn onafhankelijke media de enige die geloofwaardig kunnen publieren over gebeurtenissen. Van welke aard dan ook. De bezoeker.q. lezer kent het ondersheid tussen pr-praat en een gedegen artikel. Partyorganisaties die menen te kunnen bloeien door uitsluitend hun eigen visie uit te dragen, zitten op een doodlopende weg. In een open samenleving hebben alle inwoners een stem. En misshien nog wel belangrijker: een keuze. Door: Joost Baaij, 3 deember Een bewerking van dit essay versheen als voorwoord in Go Magazine 56. Dit essay gaat over de manier waarop organisatoren van evenementen omgaan met de media. In een poging de berihtgeving te beïnvloeden, laten organisatoren alleen berihten publieren die o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 4 van het Basisboek Integrale Veiligheid 18/91

19 Deel 1 Conepten (theorie) positief zijn voor het imago van het evenement. Op deze manier wordt bijvoorbeeld berihtgeving over onveilige situaties of andere misstanden zoveel mogelijk binnenshuis gehouden. a Onder welke shakel van de veiligheidsketen valt het vooraf geven van informatie over veiligheid aan de bezoekers? b Onder welke shakel van de keten valt het instrueren van de media over hun gedrag ten aanzien van verslaglegging? Onder welke shakel van de keten valt de berihtgeving over onveilige situaties die zijn ontstaan bij een evenement? Het Danevalley-inident resulteerde in verkleumde bezoekers, omdat het vervoer niet goed geregeld was in ombinatie met koude en natte weersomstandigheden, waar de shaars geklede bezoekers geen rekening mee hadden gehouden. d In welke shakel van de keten is de organisatie vergeten om rekening te houden met de omslag van het weer? e In welke shakel van de veiligheidsketen had de organisatie van het festival de borging van goed vervoer moeten regelen? Opdraht 2 Beantwoord de volgende vragen over grote evenementen. a Op welk moment bij de organisatie van een evenement houd je rekening met het aantal bezoekers dat wordt verwaht? Onder welke shakel van de veiligheidsketen valt dit moment? b Er worden maatregelen genomen om de mobiliteit rond een evenement te verbeteren. In welke fase van de veiligheidsketen worden deze maatregelen genomen? In welke fase van de veiligheidsketen valt het opstellen van de Algemeen Plaatselijke Verordening? d Onder welke shakel van de veiligheidsketen valt het opstellen van een draaiboek? o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 4 van het Basisboek Integrale Veiligheid 19/91

20 Deel 1 Conepten (theorie) Hoofdstuk 5 Van government naar governane Auteur hoofdstuk: Carel Tielenburg Auteur van deze studiehulp: Carel Tielenburg Inhoud van deze studiehulp: 1 Antwoorden op de vragen in het boek 2 Cases en opdrahten 1 An t w o o r d e n o p d e v r a g e n i n h e t b o e k Vraag 1: Wat betekenen de begrippen government en governane en hoe verhouden zij zih tot elkaar? Antwoord: Government betekent overheidsbestuur. Dat is een bestuursvorm waarbij de overheid haar voornemens realiseert, in elk geval traht te realiseren, op basis van haar bevoegdheden en met gebruikmaking van haar uitvoeringsorganisaties. Als het om veiligheid gaat, betekent deze bestuursvorm bijvoorbeeld dat de overheid doelen formuleert inzake de risio s van industriële omplexen of inzake het riminaliteitsniveau, dat zij regels stelt waaraan burgers en bedrijven zih hebben te houden en dat zij handhaving organiseert om te zorgen dat de regels worden nageleefd om aldus de gestelde doelen te bereiken. De essentie van governane is de verbinding tussen enerzijds maatshappelijk initiatief of zelforganisatie en anderzijds openbaar bestuur. Het is een bestuursvorm geriht op de oördinatie van ativiteiten tussen atoren uit de overheid, het bedrijfsleven of de markt en de zogenoemde ivil soiety (speiaal non-profitorganisaties met een maatshappelijk of ideëel doel). Governane verwijst verder naar een stijl van besturen die is geriht op samenwerking tussen overheid en partiulieren rond een bepaald veiligheidsprobleem. Er kan sprake zijn van samenwerking tussen vershillende bestuurslagen, dit wordt vertiale afstemming of oördinatie genoemd. Maar op elk niveau kan er ook weer sprake zijn van samenwerking tussen overheid en partiulieren, dit wordt horizontale oördinatie genoemd. De verhouding tussen beide is dat er een vershuiving valt waar te nemen van government naar governane. Vraag 2: Waarom wordt in dit hoofdstuk gesproken van een overgang van government naar governane? Antwoord: Daar zijn vershillende redenen voor, namelijk: a de overheid kan haar taken op veiligheidsgebied die in de loop der jaren steeds omplexer en omvangrijker zijn geworden niet of nauwelijks uitvoeren zonder steun en medewerking van andere atoren; o u t i n h o Studiehulp bij hoofdstuk 5 van het Basisboek Integrale Veiligheid 20/91