Zoeken naar leven. Docentenhandleiding. Lesmateriaal onderbouw VO. Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO

Transcriptie

1 Zoeken naar leven Docentenhandleiding Lesmateriaal onderbouw VO Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO

2 Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod, waarmee u uw bezoek aan NEMO kunt verdiepen. Al het aanbod sluit aan op de kerndoelen uit het curriculum van het voortgezet onderwijs. Werkbladen in NEMO Zoeken naar leven Voor u ligt het lesmateriaal bij de tentoonstelling Zoeken naar leven in NEMO Science Museum. Dit lesmateriaal is geschikt voor onderbouw VO. De tentoonstelling gaat over de definitie van leven, het ontstaan van leven op aarde en de zoektocht naar buitenaards leven. Docentenhandleiding In deze docentenhandleiding zijn instructies opgenomen, die u helpen bij de voorbereiding op het bezoek aan de tentoonstelling Zoeken naar leven. Ook wordt de opbouw van het lesmateriaal kort uitgelegd. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier in NEMO. TIP Kijk op voor de meest actuele informatie over o.a. bereikbaarheid en openingstijden. 02

3 Inhoud Werken met het NEMO lesmateriaal Het materiaal in één oogopslag 04 In NEMO 05 Een bezoek aan de interactieve tentoonstelling Zoeken naar leven. De leerlingen maken gebruik van de werkbladen in NEMO met het thema Zoeken naar leven die u van de website kunt downloaden. NEMO Science Museum Deze uitgave van NEMO Science Museum is ontwikkeld door het NEMO Science Learning Center; het expertisecentrum van NEMO op het gebied van leren over wetenschap en techniek. Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Fotografie DigiDaan Illustraties Henk Stolker NEMO Science Museum Oosterdok VX Amsterdam Postbus AK Amsterdam t +31 (0) info@e-nemo.nl nemosciencemuseum.nl nemokennislink.nl 03

4 Werken met het NEMO lesmateriaal Het materiaal in één oogopslag Docentenhandleiding In de docentenhandleiding vindt u waar nodig verwijzingen naar de leerlingwerkbladen. Werken met het NEMO lesmateriaal Leerlijn Onderzoekend Leren In dit lesmateriaal maken we gebruik van de didactiek Onderzoekend Leren. NEMO onderscheidt zeven stappen in onderzoekend leren. In het lesmateriaal geven we elke stap weer met een pictogram. Voor de leerlingen gebruiken we andere termen dan voor de leerkracht. In onderstaande tabel staan alle stappen, met pictogram en uitleg. Pictogram Stappen van onderzoek Term voor de leerling Verkennen Op verkenning Verkennende activiteit over het onderwerp, bijvoorbeeld een brainstorm. Activeert voorkennis of introduceert nieuwe kennis bij leerling. Onderzoeksvraag Wat ga je onderzoeken? of Vraag Vraag waarin geformuleerd wordt wat de leerling gaat onderzoeken. Belangrijk is dat de onderzoeksvraag niet te breed of te smal gesteld wordt. Hypothese Een mogelijk antwoord op de onderzoeksvraag. Een hypothese is niet goed of fout. De hypothese geeft weer wat je denkt. Experiment of Het experiment! Proefondervindelijk wordt een antwoord gezocht op de onderzoeksvraag. De hypothese wordt getest. Het experiment is niet altijd praktisch, het kan ook een theoretisch experiment zijn. Resultaten Wat gebeurt er? De resultaten uit het experiment worden vastgelegd. Conclusie Er wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvraag. De resultaten zijn leidend bij het beantwoorden van de onderzoeksvraag. Verdieping Meer weten! Hier kan verdere uitleg gegeven worden. Suggesties voor verder onderzoek. Discussie kan hier plaats vinden. Energie, onderbouw havo/vwo Docentenhandleiding, versie Het leerlingmateriaal bestaat uit twee documenten. In NEMO Elektrisch vervoer: Elektrische auto s A 1 Leerlingmateriaal werkbladen in NEMO B In de tentoonstelling Smart Technology op de vierde verdieping staan een aantal elektrische auto s. De Witkar en de City El zijn voorlopers van de huidige elektrische auto. Ga naar de Witkar en de City El en vul de tabel in. Witkar City El A Het kopje geeft aan over welke exhibit (onderdeel van de tentoonstelling) de vragen op het werkblad gaan. Dit vindt u terug op de plattegrond van NEMO. Hoeveel personen kunnen erin? Wat is de maximale snelheid? Wat is de maximale afstand op volle accu? Wat is de oplaadtijd? Zijn er overige kenmerken? Stel: je mag één van deze twee auto s kopen. Welke van de twee zou jij kiezen en waarom? B Deze pictogrammen geven aan bij welke stap van de onderzoekscyclus de leerling is. Energie, onderbouw havo/vwo Leerlingen / In NEMO, versie Leerlingmateriaal werkbladen in de klas In de klas Inleidende les Onderzoek aan magneten In deze les doen de leerlingen zelf een onderzoek en doorlopen ze de verschillende stappen van onderzoeken. Het onderzoek gaat over magneten en magnetisme. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen In de klas 60 minuten De leerlingen: denken na over wat onderzoeken is; ontdekken de verschillende stappen in het doen van onderzoek; maken kennis met het natuurkundige verschijnsel magnetisme. Kerndoelen Voorbereiding Materialen Kerndoel 42, leergebied Natuur en Techniek. Neem het lesmateriaal door. Verzamel de materialen. Kopieer voor alle leerlingen: Werkbladen in de klas - Onderzoeken. Materialen voor het onderdeel Verkennen: Als u dit klassikaal doet één van elk, anders één per groepje: magneet haarelastiekje kurk spijker kunststof dopje van een pen paperclip potlood stukje stof Gebruik geen bordmagneet, deze zijn niet sterk genoeg. Materialen voor onderdeel Experiment, per groepje: magneet 2 euromunt lepel spijker punaise sleutel paperclip aluminiumfolie 1, 2 of 5 eurocent munt frisdrankblikje 10, 20 of 50 eurocent munt conservenblikje (bijvoorbeeld 1 euromunt van tomatenpuree) Organisatie van de les Deze les gaat vooraf aan het bezoek aan NEMO. U begint de les met het verkennen van magneten. Aansluitend gaan de leerlingen onder uw begeleiding aan de slag met hun onderzoek. U rondt de les af met verdieping, een uitleg over magneten. Onderzoeken, groep 5-6 Leerkrachtenhandleiding, versie

5 U bezoekt met de klas de tentoonstelling Zoeken naar leven in NEMO. De tentoonstelling gaat over de definitie van leven, het ontstaan van leven op aarde en de zoektocht naar buitenaards leven. De werkbladen leiden de leerlingen door de tentoonstelling. Bij verschillende exhibits (tentoonstellingsonderdelen) voeren ze een klein onderzoek uit. Tijdsduur Lesdoelen Kerndoelen Voorbereiding Materialen 45 minuten De leerlingen: denken na over de definitie van leven en de bouwstenen van het leven; denken na over leven op andere planeten; hebben een idee van schaal en afstanden in het heelal; maken kennis met de onderzoekstechnieken waarmee astronomen naar leefbare planeten zoeken. Kerndoel 29, 31, 32 leergebied Mens en natuur. Kopieer voor alle leerlingen Werkbladen in NEMO - Zoeken naar leven. Regel voldoende begeleiders (1 per 10 leerlingen). Kopieer voor elke begeleider de informatie voor begeleiders uit deze handleiding. Voor elke leerling: Werkbladen in NEMO Zoeken naar leven. Deze zijn gratis te downloaden van potlood (liever geen pennen in NEMO). Voor elke begeleider: de informatie voor de begeleiders. de plattegrond van de tentoonstelling Zoeken naar leven. Organisatie De leerlingen voeren alleen of in groepjes bij verschillende exhibits de opdrachten op het werkblad uit. TIP Laat ieder groepje bij een andere exhibit beginnen. 05

6 Informatie voor de begeleider NEMO gaat om onderzoeken en experimenteren. Het gaat niet om goed of fout. De antwoorden op de volgende pagina s dienen daarom vooral ter ondersteuning. In NEMO spelen leerlingen met exhibits (tentoonstellingsonderdeel) en daarbij doen ze kennis op. Niet iedereen leert daarbij hetzelfde. Als begeleider kunt u dit spel verdiepen. Dit kan bijvoorbeeld door de leerlingen vragen te stellen, terwijl ze bezig zijn met een exhibit. Door te verwoorden wat je doet, verwerk je informatie makkelijker. De opbouw van de werkbladen in NEMO. In de werkbladen maken we gebruik van de didactiek Onderzoekend Leren. Hierin komen steeds de volgende stappen van onderzoek terug: n Vraag n n Ieder werkblad begint met een vraag. Dit is de onderzoeksvraag. De leerling vult in wat hij of zij denkt dat het antwoord op de vraag is; dit is de hypothese. De leerling probeert de exhibit uit en beantwoordt de vraag. n Er wordt een vraag gesteld over de voorgaande stof. Het antwoord hierop is de conclusie. n Meer weten! n Breinbreker Uitleg over de exhibit. Een extra vraag die wat dieper op de stof ingaat. 06

7 Antwoorden op de werkbladen in NEMO Werkblad 1 Wat is leven? Hoe herken je of iets leeft? De leerling vult in wat hij/zij denkt dat het antwoord op de vraag is. Ga voor één van de twee schermen zitten. Beantwoord de vragen en bekijk de twee filmpjes. Beide wetenschappers hebben hun eigen ideeën over wat leven is. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van leven die in de filmpjes genoemd worden? Wetenschapper 1: n Leven bestaat uit cellen, kan voor zichzelf zorgen, voortplanten, aanpassen en evolueren (en heeft eten en water nodig). Wetenschapper 2: n Leven is een systeem van moleculen dat zonlicht (energie) gebruikt als energiebron om via natuurlijke selectie te kunnen evolueren. (leven = moleculen + zonlicht + evolutie) Welke van onderstaande antwoorden vat de definitie van leven volgens jou het Iets leeft als het ook dood kan gaan. Mogelijke antwoorden: Iets dat leeft kan voor zichzelf zorgen, kan zich voorplanten en kan evolueren. Iets leeft als het kan groeien, voortplanten, bewegen, reageren, eten, ademhalen en stoffen kan uitscheiden. Iets leeft als het bestaat uit één of meer cellen. Antwoord is afhankelijk van de mening van de leerling. In principe zijn alle antwoorden goed, het doel van deze vraag is dat leerlingen nadenken over het begrip leven. U kunt naar aanleiding van de antwoorden een gesprek voeren over de vraag: Wat is leven?. Breinbreker Veel wetenschappers vinden voortplanting een belangrijk kenmerk van leven. Een muilezel is een dier. En een dier leeft. Maar een muilezel kan zich niet voortplanten. Het is een veulen van een ezelin en een paardenhengst, maar het kan zelf geen nakomelingen krijgen. Vind jij dat een muilezel leeft? Mogelijke antwoorden: Ja, want : een muilezel kan groeien, bewegen, reageren, eten, ademhalen en stoffen uitscheiden. Nee, want : een muilezel kan geen nakomelingen krijgen. 07

8 Werkblad 2 Is dit leven? Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. In de kast staan verschillende voorwerpen, sommige zijn dood en andere zijn levenloos. Zoek de materialen in de kast op en vul in. Antwoord is afhankelijk van de mening van de leerling. Hieronder vindt u wat meer informatie over de verschillende objecten. De kokerworm Dit object is levenloos. Het is de gefossiliseerde koker van een kokerworm. De worm maakt deze koker om in te wonen van slijm, zand en soms ook kalk. Glasspons Dit object is dood. Het is het skelet van een glasspons. De glasspons is een dier dat leeft op de bodem van de zee. Het skelet lijkt breekbaar maar is heel sterk. Het bestaat uit hele dunne laagjes glas met er tussen een soort lijm. Mocht er een laagje glas breken, dan zorgt de lijm ervoor dat de scheur niet verder loopt. De zanddollar Dit object is dood. Het is het skelet van een zee-egel: de zanddollar. Zanddollars leven in ondiep water. De levende dieren zijn bedekt met een fluweelachtige laag van beweeglijke geelbruine stekels. Daarmee kunnen ze zich ingraven in de bodem of rondscharrelen over de bodem. Het robotreptiel Dit is een ding, maar het heeft een aantal kenmerken van levende wezens. Met speciale sensoren kan hij zien, horen en voelen. Zo gaat hij obstakels uit de weg en reageert hij op alles wat beweegt. Daarom zou je kunnen zeggen, dat het als het niet beweegt en reageert, dood is. Je kan ook zeggen dat het levenloos is, omdat het nooit heeft geleefd en zich bijvoorbeeld niet kan voortplanten. De zebrasteen Dit object is levenloos. Het is een zebrasteen. Deze steen is 600 miljoen jaar oud en komt uit Australië. Hoe de strepen zijn ontstaan is nog een mysterie. Het hersenkoraal Dit object is levenloos. Elk koraal bestaat uit een hard, levenloos gedeelte, het kalkskelet. Het bestaat uit calciumcarbonaat. In dit geval is het gemaakt door een heleboel zeediertjes bij elkaar: koraalpoliepjes. Elke poliep bouwt een bekervormige beschermlaag van kalksteen om zich heen. Als hij doodgaat, bouwt een nieuwe poliep er een nieuw bekertje bovenop. Het verschil tussen dood en levenloos is: iets is dood, als het eerst geleefd heeft. Levenloos is dat wat niet leeft of dood is. Bijvoorbeeld de computer, een raam of een tegel. 08

9 Werkblad 3 Zoom in Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. De cellen van hersenen, spieren en huid zien er verschillend uit, omdat ze allemaal een andere functie hebben. Draai de draaischijf nu naar de plant. Bekijk de cellen van de plant. Noem twee verschillen tussen de cellen van mensen (hersenen, spieren en huid) en de cellen van planten. Plantaardige cellen hebben bladgroenkorrels, celwand en een grote vacuole. Deze komen niet voor bij cellen van mensen. Draai de draaischijf nu naar de schimmel en de bacterie. Kruis aan welke van de volgende beweringen juist is/zijn: De volgende beweringen zijn juist: Plantaardige cellen hebben bladgroenkorrels, alle andere cellen niet. De overeenkomst tussen alle cellen is het celmembraan. Kruis aan welke van de volgende beweringen juist is/zijn: Jij en een bacterie zijn: Verschillend, omdat jij opgebouwd bent uit meerdere cellen met verschillende functies en een bacterie uit één cel bestaat. 09

10 Werkblad 4 Oernieuws Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Draai aan de hendel en bekijk het oernieuws van 3,5 miljard jaar geleden. Dit is het vierde oernieuws. Wat waren de eerste organismen? bacteriën Werkblad 5 Ruimtefiets Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Begin te fietsen. Fiets het zonnestelsel uit. De volgorde van de planeten zoals je die tegenkomt vanaf de aarde zijn: Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus, Pluto Fiets nu één minuut zo hard als je kunt door het heelal heen. Hoeveel tijd heb je in werkelijkheid ongeveer nodig om het echte zonnestelsel door te fietsen? jaar Meer weten! De afstanden in het zonnestelsel zijn enorm. De buitenste planeet, Neptunus, ligt op ongeveer kilometer van de zon. Als je vanaf de zon ons zonnestelsel uit zou fietsen met een snelheid van 15 km/uur zou je er ruim jaar over doen. Met een raket gaat dat al een stuk sneller. Een raket met een snelheid van km/uur doet er nog maar 13 jaar over. Zou je met de snelheid van het licht gaan, km/sec, dan ben je er al in 4 uur. 10

11 Werkblad 6 Planeet gezocht Vraag Hoe vind je een planeet? Antwoord is afhankelijk van de mening van de leerling. In de eerste kast rechts naast het filmpje wordt één van de manieren uitgelegd om een planeet te vinden. De lamp stelt een ster voor. Kijk in het licht. Zie je iets rondom de ster? Nee Scherm met het rode racket het licht van de ster af. Wat zie je nu? De sterren die om de ster heen liggen. Kijk naar de middelste kast. De lamp stelt een ster voor. De rode bol eronder is een planeet. Je kunt de planeet in een deel van zijn baan om de ster bewegen. In de tafel zit links een lichtsterktemeter, rechts is te zien hoeveel licht gemeten wordt. Draai de planeet tussen de ster en de lichtsterktemeter. Wat gebeurt er met de lichtsterkte? Hoe kun je dit gebruiken bij de zoektocht naar planeten? Als je de lichtsterkte van een ster met regelmaat ziet veranderen, kun je concluderen dat er een planeet voor langs gaat. Een daling in lichtintensiteit geeft astronomen nog meer informatie. Wat kun je nog meer te weten komen over het object dat voor de ster heen schuift? De afstand tot de ster, want als je regelmatig een daling van de lichtsterkte ziet, kun je de tijd uitrekenen die nodig is voor de planeet om een heel rondje om de ster te maken. Hoe korter het rondje, hoe dichter de planeet waarschijnlijk bij de ster staat. Werkblad 7 De levende planeet Antwoord: Op Mars is de ozonlaag heel dun. Dus als je op Mars leeft moet je een heel bruine huid hebben. De leerlingen bootsen de omstandigheden op Mars na. Antwoord: Leuk hoor, zo n Marsbewoner, maar je kunt niet echt voorspellen hoe de mens zich in de loop van generaties aanpast aan zijn omgeving. 11