Afdeling A Vraag 1: Die volgende stellings word gemaak, kies die korrekte antwoord.

Transcriptie

1 Ekonomiese en Bestuurswetenskappe Graad 9 Tyd: 2 ure Totaal: 140 Afdeling A Vraag 1: Die volgende stellings word gemaak, kies die korrekte antwoord. 1. Skaarsheid verwys na... a) die ekonomiese kringloop b) die ekonomiese probleem c) ekonomiese toestande d) die ekonomiese aanwysers 2. Volgens die wet van aanbod, sal 'n... a) toename in die prys van goedere lei tot 'n afname in die aanbod van dieselfde goedere. b) afname in die prys van goedere lei tot 'n toename in die aanbod van dieselfde goedere. c) toename in die prys van goedere lei tot 'n afname in die aanbod van dieselfde goedere. d) elkeen van bogenoemde. 3. is tans die grootste vakbond in Suid-Afrika. a) Num. b) POPCRU c) Solidariteit d) Cosatu 4. Die owerheid wat die in- en uitvloei van goedere en dienste van een land na 'n ander land monitor: a) Metropolisie b) Doeane c) Suid-Afrikaanse Inkomste Diens d) Lughawe personeel 5. Die verwys na 'n ooreenkoms tussen sestien Afrika lande suid van die Sahara woestyn. a) Suid-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap b) Suidelike-Afrikaanse Unie c) Afrika Unie d) Wêreld Handelsorganisasie 6. Dienste verskaf deur dokters, prokureurs, onderwysers is voorbeelde van: a) Primêre produksie b) Sekondêre produksie c) Dienste produksie d) Tersiêre produksie 1

2 7. Wanneer 'n vakbond onderhandel namens sy lede, is dit 'n. a) 'n Staking b) Kollektiewe bedinging c) Betoging d) Politieke onstabiliteit 8. 'n Beslote Korporasie is die volgende: a) Beperkte aanspreeklikheid b) Tot twintig vennote kan bydra tot die onderneming se kapitaalbydrae. c) Registrasie is maklik en goedkoop. d) Pas maklik aan by verandering. 9. By 'n sakeplan is 'n produksie plan noodsaaklik vir... a) Bemarking b) Finansiële beplanning c) Nuwe tegnologie d) Verduidelik hoe produksie gaan plaasvind. 10. Familie-verantwoordelikheid verlof is jy geregtig op as die volgende plaasvind... a) Jy siek word. b) In die geval van dood van een van jou naas bestaandes. c) Beëindiging van jou dienste. d) Nie een van bogenoemde nie. (10) Vraag 2: Dui aan of die volgende stelling waar of onwaar is. 1. Besparing verwys na die gebruik van geld om rykdom te skep. 2. Doeltreffendheid verwys na die vermoë om 'n taak te voltooi. 3. Heffings verwys na die aantal goedere wat ingevoer mag word. 4. Die persone aan wie 'n onderneming op krediet verkoop staan bekend as debiteure. 5. Die vergoeding vir kapitaal is huur. 6. Ondernemings staan bekend as die openbare sektor. 7. Die Wet op Gelyke Indiensneming poog om diskriminasie in die werkplek uit te skakel. 8. 'n Eenmansaak het slegs een eienaar. 9. 'n Regspersoon is as daar onderskei kan word tussen die onderneming en die eienaars. 10. Om 'n advertensie op die televisie te adverteer is baie goedkoop. (10) 2

3 Vraag 3: Gee een woord vir elkeen van die volgende beskrywings deur die regte antwoord te kies. 1. Fisiese tasbare goedere wat van die produsent geskei kan word. 2. Die punt waar die vraag- en aanbod kurwe sny. 3. Geniet onbeperkte kontinuïteit. 4. Om 'n goeie beeld van 'n sake-onderneming te skep. 5. Behoort ten minste aan sewe aandeelhouers. 6. 'n Strategie vir ekonomiese groei en ontwikkeling. 7. Mense wat saambly, 'n gemeenskaplike inkomste het en saam ekonomiese besluite maak. 8. Die vrye handeling van geld, goedere en idees en vaardighede oor landsgrense heen. 9. Produkte soos tennisrakette en tennisballe. 10. Aandele word aan die publiek verkoop om kapitaal te verkry. (10) Vraag 4: Kies die korrekte term in Kolom B wat pas by die beskrywing in Kolom A. Kolom A Kolom B 1. Belasting op alkohol en sigarette. a) Besparing 2. Die proses om inligting te versamel om b) Kwaliteit verbruikers se behoeftes en begeertes te bepaal. 3. Om nie al jou geld te spandeer nie en om c) Internet oorplasing geld op 'n gereelde basis opsy te sit. 4. Handelsooreenkoms tussen verkillende d) Effektiwiteit lande. 5. Verwys na die eienskappe en graad van die e) Wisselkoers gehalte van goedere. 6. Die prys wat ons betaal vir buitelandse f) Marknavorsing geldeenhede. 7. Die vermoë om 'n taak te voltooi. g) Mikro onderneming 8. Geld word elektronies oorbetaal van een h) Internasionale rekening na 'n ander rekening. handelsooreenkomste 9. Baie klein ondernemings met 'n i) Sondebelasting maksimum van vyf werknemers. 10. Privaat maatskappy se naam eindig met... j) Invoerbelasting k) (Edms. Bpk.) l) Koerante m) Beperk (10) 3

4 Afdeling B Vraag 1: Lees die gevallestudie hieronder en beantwoord die vrae wat volg. Gevallestudie Jeanette Kopung (26) die eienaar van Setsoto Hair and Beauty Salon. Gebaseer in Botshabelo, Bloemfontein, bied die salon 'n wye verskeidenheid van skoonheid behandelings waaronder manikure en pedikure. Die pad na sukses was nie maklik vir die derde pryswenner van die Small Enterprise Development Agency (SEDA) Mangaung jeug-besit suksesvolle besigheid, sy het gewaagd in 'n aantal van dinge ingegaan voor sy haar ware passie ontdek het. Na matriek in 2003 was Jeanette se verwagtinge van sielkunde studeer verpletter as gevolg van finansiële uitdagings. Sy het besluit om 'n siviele ingenieurswese kursus te doen. Ek was nie passievol oor ingenieurswese nie, as gevolg daarvan het ek nie die kursus voltooi nie, verduidelik sy. Hulle het verhuis na 'n konstruksie maatskappy waar sy gewerk het as 'n sekretaris vir vier maande. Ek was dan aanvaar as 'n leerling by die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag, maar ek was net daar vir 'n maand, want dit was ook nie my ding nie, sê Jeanette. Haar gloeilamp oomblik het gekom toe sy 'n Umsobomvu Youth Fund (nou as die National Youth Development Agency) radio advertensie hoor, wat geadverteer het dat hulle aspirantentrepreneurs ondersteun. Ek het besef dat ek altyd 'n liefde vir hare het, want ek het my vrye tyd op Hoërskool gebruik om mense se hare te doen. Ek nader toe Umsobomvu vir 'n besigheid lening sodat ek my produkte kan koop, vertel Jeanette. Sy het in 2005 'n lening van R700 gemaak om haar produkte aan te koop. In 2007 het sy nog 'n lening van R2000 gemaak sodat sy gebruikte toerusting en teëls kan koop vir die salon. Toe Umsobomvu Youth Fund saamgesmelt het met die Nasionale Jeugkommissie en die Nasionale Jeug Development Agency (NJOA) gevorm het, het sy R geleen om haar salon op te knap. Ek was in staat om al hierdie dinge te bereik as gevolg van die NJOA se ondersteuning en ek raai altyd mense aan om van hul dienste en programme gebruik te maak. 'n Bemarkings besigheid het 'n koopbewys van die NJOA aan Jeanette oorhandig. Sy het besigheidskaartjies en reklameborde laat maak. Ek het baie kliënte en my doel is om nog 'n salon in Bloemfontein oop te maak, sluit Jeanette. 1. Identifiseer twee produksie faktore in Jeanette se besigheid. Gee 'n voorbeeld van elk van die twee produksie faktore wat jy geïdentifiseer het. Die voorbeelde moet verband hou met die besigheid. (4) 2. Wat is die vergoeding van hierdie twee produksiefaktore? (2) 3. Daar is belangrike verskille tussen nasionale handel en internasionale handel. Verduidelik twee verskille vir Jeanette as sy besluit om haar produkte uit te voer. (4) 4. Verduidelik aan Jeanette wat 'n vakbond is en noem vir haar drie funksies van 'n vakbond. (5) 5. Noem een positiewe en een negatiewe effek van staking op enige besigheid. (2) 6. Wat is die drie belangrikste doelwitte van HOP? (3) 7. Hoe dra Jeanette se besigheid by tot die nasionale begroting? (1) 4

5 8. Met haar groeiende maatskappy moet Jeanette nou nuwe meubels en toerusting aankoop. Verduidelik die verskil tussen 'n kredietrekening en 'n afbetalingsooreenkoms. (4) 9. KONTANT is KONING!!! Noem twee voordele van kontantaankope. (2) 10. Gebruik die gegewe inligting in die tabel en toon die vraag en aanbod kurwes aan. Teken albei kurwes op dieselfde grafiek om die effek van vraag en aanbod op prys te gee. Dui ook die ewewigsprys aan op jou grafiek. (5) Pryse van Jeanette se wonder haarolie Verbruikers vraag per maand R R R R R Vraag 2: Lees die volgende gevallestudie en beantwoord die vrae wat volg. Hoeveel die besigheid voorsien per maand Twee Graad 9 skoolvriendinne, Jane en Lizz, het 'n besigheidsidees gekry. Hulle het besluit om mode T-Hemde te maak en te verkoop. Hulle sal gekleurde T-hemde van groothandelaars aankoop en gewilde ontwerpe op die voorkant van elke T-hemp aanstryk. Hulle sal spesiale materiaalgom, krale en blinkers op die ontwerp aanbring om sekere elemente te beklemtoon en om die T-hemp uniek te maak. Albei meisies is kreatief en hardwerkend: hulle is ook goed in Wiskunde en Rekeningkunde. Die besigheid kan gefinansier word met spaargeld wat hul gedurende die jaar gespaar het. Hulle glo dat die beplande besigheid lewens vatbaar sal wees en dat die T-hemde gewild sal wees en sal verkoop. Die meisies wil hul besigheid Snazzy Shirts noem. 1. Hoekom is dit nodig om 'n SWOT-analise te maak? (2) 2. Voltooi 'n SWOT-analise vir Jane en Lizz se sake idee. Jy moet twee feite onder elke opskrif noem. (8) 3. Gee drie redes waarom jy dink dat Jane en Lizz 'n sakeplan moet hê voordat hulle met hul besigheid begin. (6) 4. Wie is Snazzy Shirts se teikenmark? (1) 5. Watter vorm van eienaarskap is die meeste geskik vir hierdie besigheid? Gee twee redes vir jou keuse. (5) 6. Ten einde die mense te kry om hierdie unieke en kreatiewe T-hemde te leer ken, het Jane en Lizz nodig om hul produkte te bemark. Noem die vier P s van bemarking. (4) 7. In 'n advertensie word die ABBA beginsels toegepas. Waarvoor staan die ABBA beginsels? (4) 5

6 Vraag 3: (a) (d) (b) (e) (c) 1. Hoe staan hierdie diagram bekend? (1) 2. Identifiseer a, b, c, d en e. (5) 3. Daar is heelwat lande waarvan die Bruto Binnelandse Produk (BBP) die afgelope paar jaar afgeneem het. Dit het gelei tot 'n wêreldwye resessie. 3.1 Verduidelik kortliks wat die BBP is. (6) 3.2 Voltooi die sin. Die BBP word gebruik om. (1) 3.3 Noem enige drie eienskappe van 'n depressie. (3) 4. Die HOP is geïmplementeer om 'n beter Suid-Afrika te bou. 4.1 Noem die vier doelwitte van die HOP. (4) 4.2 Noem enige twee suksesse en enige twee mislukkings van die HOP. (4) 5. Hoe produktiwiteit lei tot ekonomiese vooruitgang. Bespreek kortliks die voordele van verhoogde produktiwiteit vir sake-ondernemings. (5) 6. Wie is die president van die Reserwebank? (1) 6

7 Vraag 4: 1. Wat beteken Korporatiewe Sosiale verantwoordelikheid? (2) 2. Wat is die doel van Korporatiewe Sosiale verantwoordelikheid? (1) 3. Swart Ekonomiese Bemagtiging is 'n strategie wat ontwerp is om deelname aan die ekonomie deur swart mense te bevorder. Wat is die strategie wat ontwerp is? (2) 4. Noem die drie punte om 'n bemarkingsveldtog uit te voer. (3) 5. KMMO s speel 'n belangrike rol in die ekonomie. Noem twee faktore waarmee KMMO s behulpsaam is in die ekonomie. (2) Totaal: 140 7

8 Memorandum Afdeling A Vraag 1: 1. B 2. D 3. D 4. B 5. C 6. C 7. D 8. A 9. D 10. B Vraag 2: 1. Onwaar 2. Onwaar 3. Onwaar 4. Waar 5. Onwaar 6. Onwaar 7. Waar 8. Waar 9. Waar 10. Onwaar Vraag 3: 1. Substituut Produkte 2. Gelykbreekpunt 3. Maatskappye 4. Komplimentêre Produkte 5. Beslote Korporasie 6. HOP 7. Huishoudings 8. Globalisering 9. Goedere 10. Publieke Maatskappy Vraag 4: 1. I 2. F 3. A 4. H 5. B 6. E 7. D 8. C 9. K 10. M 8

9 Afdeling B Vraag 1: 1. * Entrepreneurskap - Eie haarsalon open * Arbeid - Het in haar vrye tyd mense se hare gedoen. 2. Kapitaal - wins 3. * Produkte is nie plaaslik beskikbaar nie. * Gee 'n onderneming voorsprong teen mededingers. * Buitelandse valuta vloei die land binne. * Vervoerkoste styg. 4. 'n Vakbond is 'n georganiseerde vereniging van werkers uit 'n spesifieke ambag of professie. * Verbeter werkers se produktiwiteit. * Diensvoorwaardes te verbeter. * Beroeps- en regsadvies aan werknemers te gee. 5. Negatief: Geen goedere word vervaardig of dienste word gelewer nie. Positief: Stel 'n meer demokratiese regeringstelsel. 6. * Basiese behoeftes van alle Suid-Afrikaners te bevredig. * Menslike hulpbronne te ontwikkel. * Ekonomie op te bou. 7. Sy skep werkgeleenthede. 8. Kredietrekening: * Neem goedere dadelik. * Betaal eers later. Afbetalingsooreenkoms: * Betaal deposito op goedere wat sy wil aankoop. * Betaal balans in gelyke paaiemente oor 'n vaste tydperk. 9. * Geen skuld probleme nie. * Kwalifiseer vir kontant afslag Verbruikers vraag per maand Hoeveelheid besigheid voorsien 5 0 R16 R14 R12 R10 R8 9

10 Vraag 2: 1. Sodat hulle kan wys dat hulle oor beide die positiewe en negatiewe aspekte nagedink het. 2. * Sterkpunte - Kreatief - Hardwerkend * Swakpunte - Kapitaal - Groothandelaars nie genoeg voorraad * Geleenthede - Nuwe T-hemde - Gewilde ontwerp * Bedreigings - Huidige mededingers - Nuwe mededingers 3. * Beplanning is noodsaaklik, geen onderneming kan suksesvol wees sonder doelwitte nie * Verklaar wat jou onderneming is en wat jy beplan om in 'n bepaalde tydperk te bereik * Verskaf rigting aan die besigheid en bied instrumente waarteen onderneming se prestasie gemeet kan word. 4. Jong tieners 5. Vennootskap - Albei meisies is die eienaar en sal dieselfde hoeveelheid sê hê oor die besigheid. 6. * Produk * Prys * Plek * Promosie 7. * Aandag * Belangstelling * Begeerte * Aksie Vraag 3: 1. Ekonomiese siklus 2. a) Huishouding b) Regering c) Ondernemings d) Goedere en Dienste e) Produksiefaktore 3.1 Die totale waarde van alle goedere en dienste wat in 'n jaar in 'n land geproduseer word, minus netto inkomste uit beleggings in ander lande. 3.2 Te kyk hoe die land ekonomies vorder. 3.3 * Armoede * Werkloosheid * Sterftes 4.1 * Basiese behoeftes van alle Suid-Afrikaners te bevredig. * Menslike hulpbronne te ontwikkel. * Ekonomie op te bou. 4.2 Suksesse: * Sakeondernemings raak betrokke by die stryd teen armoede. * Lopende water is na plattelandse areas aangelê. Mislukkings: * Werkskepping * Voorsiening van behuising aan armes is te stadig. 5. * Hoë produktiwiteit lei tot meer produkte en dienste teen 'n lae produksiekoste. * Ekonomiese voorspoed neem toe. * Toon meer wins met die verkoop van produkte. * Mense het meer geld om te bestee. * Lewenstandaard verbeter. 10

11 6. Gill Marcus Vraag 4: 1. Beteken dat alle rolspelers na die behoeftes van almal in die samelewing omsien. 2. Om vir almal te sorg en almal se behoeftes te bevredig. 3. Om gelykheid in die werksplek te bevorder. 4. * Produk en prys moet reg wees. * Plek moet in die regte area wees. * Produk moet reg bemark word. 5. * Ontwikkel lande * Ekonomie groei. 11