Spaarwater. Rendabel en duurzaam agrarisch watergebruik in een verziltende omgeving

Transcriptie

1 H eer en v TERSCHELLING VLIELAND AMELAND SCHIERMONNIKOOG H TEXEL HORNHUIZEN D en H elder HERBAIJUM M Leeu war den G r o n i n g e n BREEZAND N o o r d - H o l l a n d Sn eek e D r ach ten Gr o n in gen BORGSWEER F r i e s l a n d Spaar. Rendabel en duurzaam agrarisch gebruik in een verziltende omgeving

2 Partners Inleiding Het gebied langs de Waddenzee staat bekend als één van de beste landbouwgronden van Europa. Landbouw is een belangrijke economische motor in de Waddenregio. Veranderende omstandigheden zoals toenemende droogte en verzilting vormen een risico voor het voorbestaan van de huidige activiteiten. Het systeem staat onder druk. Binnen Spaar gaat een breed consortium de uitdaging aan om zoet beschikbaar te maken en in de toekomst beschikbaar te houden. Spaar richt zich op zelfvoorzienende zoetbeschikbaarheid op perceel niveau in combinatie met minder afvoer van ongewenste stoffen naar het oppervlakte. Innovatieve technieken worden gecombineerd om dit te bereiken. De aanpak wordt op vier locaties in de Waddenregio getest met de volgende doelen: Technische en economische toepasbaarheid van ondergrondse zoet opslag Technische en economische toepasbaarheid van systeemgerichte drainage Druppelirrigatie voor efficiënte beregening en precisciebemesting Gebruik van de bodem en cyclus voor de afbraak van ziektekiemen Verminderen van de afvoer van ongewenste stoffen naar het oppervlakte Veranderende omstandigheden Veranderende omstandigheden zetten het systeem onder druk. De zoetbeschikbaarheid neemt af. Door toenemende droogte, bodemdaling en toenemende verzilting neemt de zoet vraag toe. Echter, om dezelfde redenen zal de zoetbeschikbaarheid juist afnemen. Onder andere bollen- en aardappelteelt zijn belangrijke sectoren in de Waddenregio. is voor deze sectoren van vitaal belang, schaarste kan leiden tot schade. Voldoende schoon zoet is cruciaal. Minder afhankelijkheid van externe aanvoer verkleint het risico. Ontwikkeling van zelfvoorzienendheid is een belangrijke stap richting een robuust systeem waarin vraag en aanbod van zoet beter in balans zijn. Spaar combineert innovatieve technieken waarmee de gebruiker voor zijn eigen kan zorgen, zowel kwalitatief als kwantitatief. Broere B E R E G E N I N G B. V.

3 beschikbaarheid Dubbel doel: beschikbaar maken van voldoende zoet én schoon Een agrariër is zelfvoorzienend als hij tijdens droge perioden niet afhankelijk is van het schap voor beregenings. Ondergrondse opslag van regen maakt dit mogelijk. Regen wordt via bestaande drainage en een verzameldrain opgevangen. De infiltratie vindt plaats in zout grond, er ontstaat een zoetbel. Tijdens verblijf in de bodem vindt zuivering van het plaats, ongewenste stoffen worden hier afgebroken. In droge perioden onttrekt de agrariër het uit de bel waarna het met druppelirrigatie efficiënt wordt gebruikt voor beregening van gewassen. Nutriënten worden toegevoegd aan het om de gewasgroei te bevorderen, deze komen precies op de juiste plek terecht: bij de gewaswortel. De technieken in Breezand en Borgsweer hebben een belangrijk kwaliteitsaspect. Door toepassing van ondergrondse opslag wordt het risico op ziektekiemen verkleind. Door de aanwezigheid van Bruinrot geldt er voor pootaardappelen een beregeningsverbod, Erwinia is een risico voor de bollenteelt. De verwachting is dat deze ziektekiemen afbreken in de ondergrond met toenemende gebruiksmogelijkheden van het als resultaat. lder BREEZAND N o o r d - H o l l a n d Breezand In Breezand teelt Thijs Langeveld bloembollen; een intensief en zout intolerant gewas. Breezand is gelegen in één van de noordelijkste polders die afhankelijk is van de aanvoer van IJsselmeer. In droge perioden kan het voorkomen dat er niet genoeg van voldoende kwaliteit beschikbaar is zoals in het voorjaar van Door het regen op te slaan neemt de afhankelijkheid van externe aanvoer af. De druppelirrigatie bevordert efficiënt gebruik en door het creëren van een gesloten cyclus stromen minder ongewenste stoffen af naar het oppervlakte. BORGSWEER Borgsweer Het Groningse Borgsweer is bij uitstek een gebied voor pootaardappelen; de zeeklei heeft de juiste karakteristieken voor het telen van dit gewas. Echter, door de aanwezigheid van Bruinrot in het oppervlakte geldt een beregeningsverbod. De verwachting is dat Bruinrot afsterft na verblijf in de ondergrond en het opgeslagen regen kan worden gebruikt voor beregening. Net als in Breezand wordt regen via de drainage opgevangen, waarna het in de ondergrond wordt geïnfiltreerd. Beregening vindt plaats via ondergrondse druppelirrigatie op ± 40 cm beneden maaiveld.

4 Bestrijden verzilting G PILO T HOR N PILO T De Waddenregio kenmerkt zich door een ondiepe zoet-zout overgang in het grond, een bedreiging voor de zoetbeschikbaarheid. Landbouw is mogelijk dankzij de dunne zoete regenlenzen in de ondergrond, die drijven op het zoute grond. Als zoete regenlenzen verdwijnen bereikt het zout de gewaswortels. De uitdaging is om zoet langer vast te houden in het perceel. Door de drainagediepte aan te passen en het peil tijdelijk op te zetten ontstaan grotere zoetlenzen in het grond, een buffer ter bestrijding van droogte- én zoutschade. Nieuwe situatie Huidige situatie Najaar / Winter Water dat langer wordt vastgehouden in de bodem ondergaat een langere reistijd. Tijdens langer verblijf in de bodem breken meer nutriënten af, met minder uitspoeling naar het oppervlakte als gevolg. Systeemgerichte drainage draagt naast het bestrijden van verzilting dus ook bij aan verbetering van de oppervlakte kwaliteit en dus de vraag vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water. Voorjaar Zomer HERB AIJ Sn e UM L eeu w Gro nin HUIZ EN gen ek F Herbaijum Niet alleen akkerbouw ondervindt negatieve effecten van zout grond, in Herbaijum heeft veehouder Hofstra soortgelijke problemen. Het gras, dat wordt gemaaid als veevoer, groeit niet gelijkmatig verdeeld over het perceel. Sommige stroken in het perceel laten een verminderde opbrengst zien. Metingen geven aan dat er veel zout aanwezig is in het grond. Met behulp van systeemgerichte drainage worden de grondcondities geoptimaliseerd en verbeterd. De resultaten die worden behaald op grasland zijn een voorbeeld voor de vollegrondteelt. Of er nu gras, tarwe of aardappelen groeien, de werking van de drainage blijft hetzelfde en kan dus helpen om gelijke doelen te bereiken. Hornhuizen Hornhuizen ligt direct achter de zeedijk, de enige barrière die het zoute zee van het perceel weghoudt. Via ondergrondse kwel kan het zoute echter wél in het perceel komen. Agrariër Oosterhuis heeft in het verleden gemerkt dat aanleg van drainage de perceelcondities verbeteren wat leidt tot betere beschikbaarheid. Door middel van de toepassing van systeemgerichte drainage met diep gelegen drains en actieve peilsturing kan de zoetbel boven het brakke grond worden vergroot. De agrariër kan vanachter zijn computer het peil aanpassen. Naast zoetbeschikbaarheid wordt ook de afstroom van nutriënten vermindert waardoor het oppervlakte minder wordt belast.

5 DLVplant - agrarische ontwikkeling en druppelirrigatie Acacia Water zoet beschikbaar maken én behouden Acacia Water en DLVplant werken nauw samen om het volledige onderzoeksveld te dekken; zowel de geohydrologie als de gewasgroei. Het inzetten van innovaties zoals druppelirrigatie, levert een bijdrage aan het verduurzamen van de bollenteelt en met name de pootgoedteelt, een versterking van de sector. Door de voorziening te optimaliseren en te zorgen voor een constante aanvoer kan de plant rustig door blijven groeien. Zo ontstaat een maximale productie van kwalitatief hoogwaardige bollen en pootgoed. Door op termijn het toedienen van te combineren met het toedienen van mineralen ontstaan nieuwe mogelijkheden om de kwaliteit van de bol en knol te verbeteren. Dripirrigatie is zeker in droge gebieden een veel toegepaste techniek. In Nederland wordt het al toegepast in meerjarig teelten, zoals fruitteelt en bomenteelt. Het nieuwe in Nederland is dat we het nu gaan toepassen in één-jarige, open teelten. Dit vraagt een ander teelt en management concept van de ondernemer. Temeer daar er mogelijkheden ontstaan om de teelt nog preciezer te gaan sturen met mineralen en mogelijk ook gewasbescherming. In droge gebieden zal het geven van via een dergelijk systeem in elk jaar essentieel blijken te zijn, maar in Nederland kan het in sommige jaren niet nodig zijn. Dan nog liggen er kansen voor doorontwikkeling van de nutriëntengift. Het wordt voor de Waddenregio in de toekomst steeds lastiger om aan de zoet vraag te voldoen. Acacia Water erkent dit probleem en ziet dat er oplossingen nodig zijn; zowel voor de schappen als de gebruikers; de agrariërs en de natuur. Er is voldoende beschikbaar, dit is echter niet goed verdeeld. Door veranderende omstandigheden is het verdelingsvraagstuk op het moment een toenemend probleem in Nederland. Dit probleem speelt op grote schaal echter al langer. Sinds het onstaan in 2003 draagt Acacia Water wereldwijd bij aan een duurzame beschikbaarheid en verdeling. Acacia Water richt zich binnen Spaar op de hydrologische aspecten. Het is belangrijk om lokale oplossingen te vinden om de beschikbaarheid te vergroten. Acacia Water gaat de uitdaging aan om op perceelniveau oplossingsrichtingen te zoeken voor een regionaal probleem. Door te schakelen tussen schaalniveaus kan maatwerk uitkomsten bieden voor de gehele Waddenregio. Spaar behelst meer dan alleen zoetbeschikbaarheid. Toepassing van de maatregelen zorgt voor een verbetering van de kwaliteit van het oppervlakte: verminderde afstroom van nutriënten en afbraak van gewasbeschermingsmiddelen dragen bij aan de KRW doelstellingen. Ondergronds vasthouden van draagt bij aan afbraak van de ziektekiemen Erwinia en Bruinrot, dit heeft een dubbel doel; de kwaliteit verbetert waardoor het weer gebruikt kan worden voor beregening van gewassen.

6 Waterschappen Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Op lange termijn wordt aanvoer steeds moeilijker. Indien het hoogheemraadschap niet meer voldoende kan aanvoeren, moeten we met zijn allen oplossingen bedenken. Voor telers is het belangrijk om nu na te denken over efficiënt gebruik, hiermee wordt de vraag beperkt. Hollands Noorderkwartier is net als de andere schappen afhankelijk van het schaarser wordende IJsselmeer. HHNK streeft naar een zo ver als mogelijk doorgevoerd, zelfvoorzienend systeem met een gesloten kringloop. Dit beperkt risico s als gevolg van klimaatverandering en bespaart op meststoffen. Een voordeel voor de teler én de maatschappij! Het hoogheemraadschap is zich bewust van het feit dat klimaatverandering een andere kijk op beheer vergt. Hierop is de Deltavisie ontwikkeld met strategieën om de invloed van klimaat verandering en daarmee tekort te beperken. `Spaar is een innovatief voorbeeld van hoe je zuinig om kan gaan met zoet en we zien dan ook zeker kansen voor opschalen. Een goede kosten baten analyse draagt bij aan het bepalen van de opschalingsmogelijkheden. Dit proces moet zorgvuldig worden uitgevoerd om valse beloften en verwachtingen te voorkomen. Noorderzijlvest Ondanks de grote hoeveelheid zoet, die vanaf april in het beheergebied van Noorderzijlvest wordt ingelaten om door te spoelen, komt het chloride gehalte soms niet onder de beoogde norm. Gewasberegening met dit is niet wenselijk. In het beheergebied van dit schap is tot nu toe altijd voldoende IJsselmeer beschikbaar geweest, zelfs in zeer droge perioden. Modelstudies laten echter zien dat er vanaf 2050 een mogelijk tekort aan IJsselmeer gaat ontstaan. Om dit vooruitzicht te beteugelen moet de zelfvoorzienende zoetbeschikbaarheid worden vergroot. De innovatieve combinatie van maatregelen binnen Spaar draagt hier aan bij. Wetterskip Fryslân De vermindering van uitspoelende nutriënten heeft een extra toegevoegde waarde: dit draagt bij aan de KRW doelen. Spaar biedt perspectief voor de toekomst en geeft realistische oplossingen voor een duurzamere inrichting van het landbouwgebied. Door gebruik te maken van de natuurlijke omstandigheden - het neerslag overschot in de winter - kan op termijn de actieve aanvoer van zoet worden gereduceerd. Hunze en Aa s Er wordt veel IJsselmeer gebruikt om de kustzones door te spoelen ter bestrijding van de verzilting. Overige doeleinden zijn er echter nauwelijks voor dit. Gewassen zoals bieten en graan vragen niet veel beregening en aardappelen mogen vanwege de Bruinrot bacterie niet beregend worden met dit. Er zijn uiteindelijk maar weinig baten van het continu doorspoelen en voor de landbouw is het een inefficiënte toevoer. Waterschap Hunze en Aa s focust op een efficiënter systeem waarbij bestrijding van verzilting centraal staat. De kwaliteit is immers op meer locaties in de kustzone een probleem. Spaar biedt een alternatieve bron voor pootaardappeltelers door de afbraak van de Bruinrot bacterie. Wij zien ondergrondse opslag dan ook als kansrijke oplossing voor de gehele kustzone, daar waar hoogwaardige teelt plaats vindt. Voor laagwaardige teelt is er de diepe drainage met actieve peilsturing, die een hele goede uitkomst biedt. Door beperkingen van de IJsselmeeraanvoer neemt de verzilting van het grond- en oppervlakte toe. Het schap kan dit tegen gaan door aanvoer van meer gebiedsvreemd voor doorspoeling. Dit beïnvloed echter alleen het zoutgehalte van het oppervlakte. Echter, de verzilting van het ondiepe grond heeft veel meer gevolgen voor de landbouw, omdat de vochtvoorziening van het gewas in het gedrang komt. Hier kan het schap veel minder invloed op uitoefenen. Als agrariërs anders om gaan met de beheersing op perceelniveau kan mogelijk voorkomen worden dat het gewas in de loop van de zomer in contact komt met zout grond. De pilotprojecten van Spaar testen in de praktijk de alternatieve mogelijkheden voor beheersing op perceelniveau. Als deze maatregelen eenmaal effectief zijn, is er in de zomer minder zoet nodig voor beregening en kan ook de aanvoer van zoet IJsselmeer worden beperkt.

7 Agrariërs Noordam - Borgsweer Aardappelteler Noordam ondervindt op dit moment nog geen last van gebrek aan zoet. De pootaardappelen die hij teelt kunnen echter niet beregend worden door de aanwezigheid van de bruinrot bacterie: als de bruinrotbacterie volledig zou afsterven in de ondergrond, kan ik mogelijk weer beregenen. Hierin is veel winst te behalen met Spaar. In het Groningse Borgsweer is de druppelirrigatie op een diepte van +/- 40 cm onder maaiveld geplaatst. Als teler is het interessant om te onderzoeken in hoeverre een precieze - en mestgift terug te zien is in de aardappel opbrengst. Hofstra Herbaijum Veehouder Hofstra heeft op zijn grasperceel meerdere stroken waar de grasopbrengst ieder jaar achter blijft. In eerste instantie had ik niet aan zout problemen gedacht, maar nu de meetresultaten op tafel zijn, neem ik zoutschade mee als mogelijke oorzaak voor de ongelijke gewasgroei. Op andere gedeelten zijn er geen problemen met de gewasgroei herkenbaar. Over de oorzaak is nog veel onbekend, maar ik werk graag mee om een oplossing te zoeken om het systeem zoeter te maken. Langeveld Breezand Bollenteler Thijs Langeveld is gevestigd in Breezand, een bollengebied bij uitstek. Dit is echter ook één van de noordelijkste polders binnen het beheergebied. Als de toevoer vanuit het IJselmeer afneemt hebben wij hier een probleem zegt Langeveld. Bollen hebben behoorlijk wat beregenings van een goede kwaliteit nodig. Er is voldoende aanvoer, maar als we het snel wegpompen, is het weg als we het nodig hebben in droge perioden. regen wordt nu onder het perceel vastgehouden. Zo is er in droge perioden genoeg, want zowel droogte- als zoutschade zijn funest voor de bollen. Oosterhuis Hornhuizen Landbouwer Oosterhuis staat altijd open voor innovaties die de landbouwsector verder helpen. De meetresultaten van Acacia Water waren een redelijke schok voor mij, het grond was veel zouter dan verwacht. En dat terwijl deze winter toch aardig veel neerslag is gevallen om de regenlenzen aan te vullen. Oosterhuis is sinds enkele jaren eigenaar van een perceel in Hornhuizen en hoewel het land nu een goede oogst oplevert, wil hij toch graag meedoen aan Spaar. De landbouw is de kurk waar de regio en ook mijn bedrijf op drijft. Het is belangrijk dat we blijven werken aan vooruitgang. Ik sta open voor veranderingen die dit mogelijk maken en hoop dat we met Spaar belangrijke stappen kunnen zetten.

8 Vergunningen, beleid en haalbaarheid Spaar draagt bij aan een duurzaam en robuuste Waddenregio. Om dit te bereiken gaat Spaar verder dan technische onderzoek op vier pilotlocaties. Handvaten voor het zoetvraagstuk worden aangevuld met advies over vergunningen, beleid en de haalbaarheid. Vergunningen In de huidige situatie is de vergunningverlening niet toereikend voor toepassingen zoals in Spaar. De vraag is of de regels nog relevant en toepasbaar zijn voor de huidige, nieuwe, situatie. Een belangrijke stap in het onderzoeksproject is om helderheid te creëren voor de betrokken partijen voor het moment dat een vergunningen aangevraagd gaat worden. Zowel de aanvrager als de verlener zal hier zijn voordeel mee doen. Beleid De Waddenregio staat voor een duidelijke uitdaging: het gezamenlijk oppakken van de zoetbeschikbaarheid. Waterbeheerders en gebruikers creëren een win-win situatie door nu actie te ondernemen. De afhankelijkheid van aanvoer voor de agrariër neemt af door Spaar, en het biedt kansen voor de beheerder om in tijden van schaarste het beschikbare beter te verdelen en benutten. De onderzoeksresultaten van Spaar worden gebruikt om advies te geven voor regionale opschaling in de Waddenregio. Haalbaarheid Het afnemende aanbod vanuit het IJsselmeer creëert een nieuwe vraag: de vraag naar oplossingen op nationale én regionale schaal. Spaar is een toepassing op regionale schaal. beschikbaarheid is een lange termijn oplossingen, de extra opbrengsten die voortkomen uit een betere kwaliteit gelden echter al op korte termijn. Implementatie wordt interessant als de opbrengsten groter zijn dan de kosten. Een agrariër krijgt extra opbrengsten door extra beregening en de vermeden droogte- en zoutschade. Het schap ontvangt baten in vorm van de KRW doelstellingen, zuinige omgang met zoet en mogelijk minder doorspoelen. Het uiteindelijke doel van Spaar is het ontwikkelen van technisch haalbare en economisch betaalbare zoettechnieken. De kosten baten analyse geeft inzicht in de meerwaarde van een toepassing. Als dit niet opweegt tegen de kosten gaan we in Spaar op zoek naar goedkopere alternatieven om het voor iedere ondernemer beschikbaar te maken. Met de combinatie van geohydrologische, teelttechnische en technische haalbaarheid wordt geadviseerd welke maatregelen het meest geschikt zijn voor opschaling naar de Waddenregio. Spaar loopt van 2013 tot en met De doelstellingen van Spaar zijn: beschikbaarheid Efficiënte beregening door druppelirrigatie Bestrijding van verzilting Minder afspoeling van nutriënten Afbraak van schadelijke bacteriën Al deze voordelen dragen bij aan een robuuste Waddenregio en kunnen dienen als voorbeeld voor zelfvoorzienendheid en zoetbeschikbaarheid in de rest van Nederland.

9 Bent u geïnteresseerd of wilt u meer informatie? Dan kunt u contact opnemen op onderstaand adres: Acacia Institute Jan van Beaumontstraat RN Gouda T E spaar@acacia.com