Voor beroepskrachten die werken met kinderen tot 18 jaar en/of hun (aankomende) ouders

Transcriptie

1 Zorgsignalering en handelen bij (een vermoeden van) kindermishandeling Voor beroepskrachten die werken met kinderen tot 18 jaar en/of hun (aankomende) ouders April 2009

2 BESTELWIJZE Het protocol en de routekaart zijn gratis te downloaden van: Op de website is het ook mogelijk digitaal door de routekaart te lopen. APRIL 2009 WERKGROEP LAAK UTRECHT Dit protocol en de bijbehorende routekaart mogen gekopieerd worden. Indien men (delen van) de tekst wil overnemen voor een eigen protocol, artikel of boek, dient dit protocol als bron vermeld te worden (bron: Utrechts protocol Kindermishandeling, zorgsignalering en handelen bij kindermishandeling; voor beroepskrachten die werken met kinderen tot 18 jaar en/of hun (aankomende) ouders, een uitgave van Werkgroep LAAK Utrecht). Uitgangspunt bij (gedeeltelijke) overname van tekst is dat een protocol kindermishandeling zo laagdrempelig mogelijk wordt verspreid, waarbij instellingen bij verspreiding geen winstoogmerk mogen hebben en hiervoor geen kosten in rekening mogen brengen bij de gebruiker. De vormgeving van het protocol en de routekaart mag niet voor andere doeleinden dan het Utrechts Protocol Kindermishandeling worden gebruikt en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of enige andere wijze zonder voorafgaande toestemming van de Werkgroep LAAK Utrecht. Aan de inhoud van deze uitgave kunt u geen rechten ontlenen. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd kan voor de afwezigheid van (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteurs deswege geen aansprakelijkheid. Dit protocol is tot stand gekomen op basis van het Amsterdams protocol kindermishandeling (Amsterdams protocol Kindermishandeling, zorgsignalering en handelen bij (een vermoeden van) kindermishandeling; voor beroepskrachten die werken met kinderen tot 18 jaar en/of hun (aankomende) ouders, 2005, I. Leeuwenburg, AMK Amsterdam, een uitgave van de werkgroep Zorg om Jeugd/vroegsignalering, project Stop huiselijk Geweld Amsterdam) Dit protocol mag gekopieerd worden Ontwerp & realisatie drukwerk en website: Toewan, Amsterdam Druk map: Maxximap, Hoorn. Druk binnenwerk: Raddraaier, Amsterdam

3 Dit protocol met bijbehorende routekaart is ontwikkeld door de Werkgroep LAAK Utrecht. Organisaties die deelnemen in de werkgroep LAAK Utrecht zijn: Bureau Jeugdzorg Utrecht CWZW Midden Nederland De Rading JOOZT Lijn5, OPL Maatschappij Zandbergen Timon Trajectum 2

4 INHOUDSOPGAVE BESTELWIJZE EN COLOFON LEESWIJZER 4 1 INLEIDING 6 2 WAT IS KINDERMISHANDELING? 8 3 WIE IS WAARVOOR VERANTWOORDELIJK? 10 4 HOE SIGNALEER IK KINDERMISHANDELING? 12 5 GESPREKSVOERING Aandachtspunten voor een gesprek met ouders Hoe vertel je ouders dat je jouw vermoeden van kindermishandeling bij het AMK meldt? Aandachtspunten voor het contact met het kind 19 BIJLAGEN 22 I Wetgeving en Meldcodes 24 II Checklijst voor invoering van het protocol en werken met het protocol 26 III Overlegformulier aandachtsfunctionaris kindermishandeling/(zorg)team 27 IV Signalen van kindermishandeling 30 V Poptekeningen 34 VI Standaard Meldingsformulier van het AMK 36 VII Sociale kaart 40 A. Regionale instellingen 40 B. Landelijke instellingen 43 VIII Websitelijst 44 IX Literatuurlijst 45 ROUTEKAART 3

5 LEESWIJZER Dit protocol met bijbehorende routekaart is geschreven als hulpmiddel voor alle Utrechtse beroepskrachten die werken met kinderen tot 18 jaar en/of hun (aankomende) ouders. Het protocol is ontwikkeld door het Bureau Jeugdzorg Utrecht in samenspraak met de zorgaanbieders in aansluiting op Laak. Het doel van het protocol is enerzijds het geven van een handreiking voor een eenduidige werkwijze, afstemming en communicatie binnen en tussen organisaties ten aanzien van signalering en het handelen bij (een vermoeden van) kindermishandeling. Anderzijds is het doel het vergroten van de bereidheid en handelingsbekwaamheid van medewerkers binnen de participerende organisaties in het signaleren en hanteren van vermoedelijke situaties van kindermishandeling. Dit protocol geeft antwoord op vragen als: Wat kun je doen als je je zorgen maakt over een kind? Wanneer spreek je van kindermishandeling? Waar moet je op letten? Wie is waarvoor verantwoordelijk? Bij wie kun je terecht? Hoe ga je in gesprek met ouders 1? 1 Met ouder wordt in dit protocol ook opvoeder of verzorger bedoeld Dit protocol onderschrijft de uitgangspunten van de meldcode 2 als gedragscode in het signaleren en handelen bij (een vermoeden van) kindermishandeling. Het voornemen is om het werken met een meldcode kindermishandeling, wettelijk verplicht te stellen voor álle beroepskrachten die werken met kinderen. Dit geldt ook voor de vrijwilligerssector. Verder hebben beroepskrachten een wettelijk meldrecht: zij kunnen een melding doen bij het AMK en daarbij alle relevante gegevens overdragen aan het AMK. Het belang van het kind gaat hierbij vóór het belang van de privacy van het gezin. 2 Het protocol dient als algemeen document voor alle organisaties in Utrecht die werken met kinderen tot 18 jaar en/of hun (aankomende) ouders. Met hulp van de format organisatiespecifieke werkinstructie kan het provinciaal protocol desgewenst op maat gemaakt worden voor de eigen organisatie. Reeds bestaande richtlijnen en/of protocollen binnen de organisatie inzake kindermishandeling kunnen hieraan worden toegevoegd. De organisatiespecifieke werkinstructie is te downloaden van Evaluatie van het protocol dient allereerst periodiek te gebeuren binnen de eigen instelling. Alle organisaties worden van harte uitgenodigd opmerkingen en aanvullingen via aan ons kenbaar te maken via info@protocolkindermishandelingutrecht.nl Werken met een protocol kindermishandeling vraagt om basiskennis en -vaardigheden in het signaleren en omgaan met (een vermoeden van) kindermishandeling. Voorlichting, training en bijscholing zijn noodzakelijk. Kijk op of op pagina 40 in het protocol. zie bijlage 1 4

6 Uitgangspunten 1. In dit protocol wordt uitgegaan van het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind dat door de Verenigde Naties op 20 november 1989 is aanvaard. Op 8 maart 1995 is het verdrag officieel in Nederland in werking getreden. Het recht van kinderen om in een veilige omgeving op te groeien, blijft echter een recht dat niet voor elk kind in dit land vanzelfsprekend is. Dit protocol beoogt een bijdrage te leveren aan het vroegtijdig signaleren en adequaat handelen in dergelijke situaties. 2. Daarbij wordt in dit protocol het uitgangspunt gehanteerd dat het belang van het kind altijd voorop staat. Ook indien een situatie van belangentegenstelling tussen ouder en kind ontstaat of tussen organisatie en ouder/kind. Bij het vermoeden van kindermishandeling door een medewerker verwijst dit protocol naar de interne gedragscode van de organisatie. 3. Veiligheid is een belangrijke voorwaarde om een kind goed te laten ontwikkelen. Veiligheid moet daarom een uitgangspunt zijn in elke stap die vanuit dit protocol gezet wordt. 4. Alle organisaties en beroepskrachten die werken met dit protocol onderschrijven de verantwoordelijkheid voor het ondernemen van de noodzakelijke stappen om bij een vermoeden vast te (laten) stellen of er sprake is van kindermishandeling en bij gebleken kindermishandeling voor het zo spoedig mogelijk (doen) stoppen hiervan. 5. De beroepskracht is in staat signalen van kinderen en hun omgeving te duiden, als mogelijke aanwijzingen voor kindermishandeling. Zijn kennis en deskundigheid hieromtrent houdt hij op peil door zelfstudie, bij- of nascholing. 6. Elke instelling wijst één of meerdere aandachtsfunctionarissen kindermishandeling aan. Deze persoon fungeert binnen de instelling als aanspreekpunt voor iedere medewerker die een vermoeden heeft van kindermishandeling of met kindermishandeling geconfronteerd wordt. Deze functie sluit goed aan bij bestaande functies zoals intern begeleider, GZ-psycholoog, leidinggevende. Instellingen die werken met een (zorg)team wordt aangeraden binnen het team iemand als aandachtsfunctionaris aan te wijzen. 7. De aandachtsfunctionaris Kindermishandeling stemt beleid en de individuele casuistiek waar nodig af met de Jeugdgezondheidszorg. De jeugdgezondheidszorg kan een zorgcoördinerende rol vervullen waar het gaat om zorgwekkende opvoedsituaties. Indien een kind reeds bekend is bij Bureau Jeugdzorg neemt de aandachtsfunctionaris contact op met de contactpersoon van Bureau Jeugdzorg. Bij ernstige zorg of vermoeden van kindermishandeling kan de aandachtsfunctionaris altijd direct contact opnemen met BJZ/AMK voor advies, consult of melding. 8. De beroepskracht die (een eerste) zorg heeft over een kind of denkt aan (vermoedelijke) kindermishandeling volgt de routekaart van het protocol. 5 Utrechts Protocol Kindermishandeling

7 1 INLEIDING Meestal zullen mishandelde kinderen of degene die hen mishandelt niet uit zichzelf over de situatie vertellen. Het is nodig dat belangrijke personen in de omgeving van het kind vroegtijdig de verantwoordelijkheid nemen om bij zorgwekkende situaties van kinderen actie te ondernemen. Beroepskrachten dragen een bijzondere en directe verantwoordelijkheid voor de veiligheid van een kind met wie zij beroepshalve in aanraking komen. Dit protocol geeft richtlijnen aan beroepskrachten voor zorgsignalering en handelen bij (een vermoeden van) kindermishandeling. Het doel is om de (vermoedelijke) situatie van kindermishandeling te (doen laten) stoppen. Dit kan vanuit je beroepsverantwoordelijkheid door vroegtijdig te signaleren, de (vermoedens van) kindermishandeling niet bij jezelf te houden maar bespreekbaar te maken met ouders en intercollegiaal, door de problemen rondom een kind te inventariseren, een plan van aanpak te maken en hulp op gang te brengen. Waarom een protocol? Werken met een protocol kindermishandeling vergroot de signaalgevoeligheid en handelingsbereidheid van beroepskrachten bij (een vermoeden van) kindermishandeling. Een protocol kindermishandeling is een essentieel onderdeel van het beleid van organisaties. Een provinciaal protocol kindermishandeling geeft alle Utrechtse beroepskrachten: Richtlijnen voor zorgvuldig en eenduidig handelen Houvast in het maken van keuzes Duidelijkheid over de verdeling van verantwoordelijkheden Informatie over kindermishandeling, signaleren, advies vragen, melden, aangifte doen en verwijzen De mogelijkheid om verantwoording af te leggen in geval van een vraag of klacht over de gevolgde werkwijze Legitimatie bij het aanpakken van kindermishandeling Hoe werkt dit protocol? De informatie op de routekaart van dit protocol vormt de basis voor omgaan met (vermoedelijke) situaties van kindermishandeling. De hoofdstukken en bijlagen in het protocol dienen ter ondersteuning voor het doorlopen van de routekaart. In bijlage II staan de randvoorwaarden genoemd voor het invoeren en werken met het protocol binnen de eigen organisatie. bijlage ll 6

8 7 Utrechts Protocol Kindermishandeling

9 2 WAT IS KINDERMISHANDELING? Elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel (Artikel 1 sub m, Wet op de Jeugdzorg, 2005) Door wie? In de definitie duidt de term ouders op de biologische ouders, maar ook op stiefouders, adoptiefouders en pleegouders. Door de toevoeging andere personen tot wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat zijn ook anderen in beeld van wie het kind afhankelijk is voor aandacht, bescherming en verzorging. Bijvoorbeeld beroepskrachten die een kind een (deel van de) tijd onder hun hoede hebben, zoals peuterspeelzaalleidsters, leerkrachten, groepsleiders en sporttrainers. De term onvrijheid geeft aan dat het ook kan gaan om andere bekenden van het kind, zoals broers en zussen, familieleden en buren. Huiselijk Geweld Als een kind getuige is van huiselijk geweld, wordt dit opgevat als een vorm van kindermishandeling. Onder huiselijk geweld wordt het volgende verstaan: 'Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer is gepleegd. Geweld betekent in dit verband aantasting van de persoonlijke integriteit. Onderscheid wordt gemaakt tussen geestelijk en lichamelijk geweld (waaronder seksueel geweld)'. Bron: Nota Privé Geweld Publieke Zaak. Een nota over de gezamenlijke aanpak van huiselijk geweld In dit protocol gaat het om huiselijk geweld, waarbij kinderen en jongeren betrokken zijn. Dit betekent, dat de meest voorkomende signalen betrekking zullen hebben op het getuige zijn van geweld en het slachtoffer zijn van kindermishandeling. Kinderen die opgroeien in een gewelddadig gezin voelen de spanning, horen de kreten, zien de verwondingen, willen tussenbeide springen en kunnen daardoor ernstige psychische schade oplopen. Naast het getuige zijn van geweld in de thuissituatie kunnen kinderen ook zelf het slachtoffer zijn van het geweld. In beide situaties is het risico op psychische sachade even groot. Daarom valt ook het getuige zijn van huiselijk geweld onder de noemer "kindermishandeling". 8

10 Vormen De definitie omvat verschillende vormen van kindermishandeling, die gelijktijdig voor kunnen komen: Lichamelijke mishandeling: Het toebrengen van verwondingen zoals kneuzingen, blauwe plekken, snij-, brand-, of schaafwonden, botbreuken, hersenletsel. Deze verwondingen kunnen ontstaan door slaan, schoppen, knijpen, door elkaar schudden, branden, snijden, krabben, verstikking, vergiftiging. Voorbeelden van bijzondere vormen van lichamelijke mishandeling: Meisjesbesnijdenis: een ingreep aan de uitwendige geslachtsorganen van een meisje. De Nederlandse overheid heeft alle vormen van meisjesbesnijdenis verboden. Shaken Baby Syndroom: verzameling van signalen en symptomen die het gevolg zijn van het heftig door elkaar schudden van een baby. Syndroom van Münchhausen by Proxy: Een volwassene die bij een kind ziekteverschijnselen nabootst, verergert, veroorzaakt en/of verzint. Lichamelijke verwaarlozing: Aan het kind onthouden wat het voor zijn lichamelijke gezondheid en ontwikkeling nodig heeft, zoals onderdak, goede voeding, veilige en gezonde woon- en speelomgeving, voldoende kleding, voldoende slaap, goede hygiëne en benodigde medische, tandheelkundige of geestelijke gezondheidszorg; gebrek aan toezicht op fysieke veiligheid van het kind. Psychische of emotionele mishandeling: Het toebrengen van schade aan de emotionele- en/of persoonlijkheidsontwikkeling van het kind, bijvoorbeeld het kind stelselmatig vernederen, belachelijk maken, kleineren, pesten, bang maken, bedreigen met geweld, achterstellen, eisen stellen waaraan het kind niet kan voldoen, het kind belasten met een te grote verantwoordelijkheid, het kind kleinhouden, het kind betrekken bij illegale of antisociale handelingen, het kind getuige laten zijn van huiselijk geweld, het kind blootstellen aan extreem, onberekenbaar of ongepast gedrag. Psychische of emotionele verwaarlozing: Aan het kind onthouden wat het voor zijn geestelijke gezondheid en ontwikkeling nodig heeft: zoals aandacht, respect, veiligheid, (geschikte) scholing, contact, warmte, liefde, genegenheid, bevestiging, leiding, grenzen, ruimte voor toenemende autonomie. Seksueel misbruik: Seksuele handelingen bij of met het kind, die niet passen bij leeftijd of ontwikkeling van het kind, òf waaraan het kind zich niet kan onttrekken. Bijvoorbeeld het seksueel aanraken van het lichaam, manueel-genitaal contact, oraal-genitaal contact, genitaal-genitaal contact, anaal-genitaal contact, stoppen van voorwerpen in geslachtsdelen of anus, het tonen van pornografisch materiaal aan een kind, dwingen tot seksuele handelingen met derden. Seksueel misbruik komt voor bij kinderen van alle leeftijden. 9 Utrechts Protocol Kindermishandeling

11 3 WIE IS WAARVOOR VERANTWOORDELIJK? Bij gebruik van dit protocol stelt de directie of het bestuur van zichzelf, de aandachtsfunctionaris kindermishandeling en alle (verschillende) beroepskrachten, vast wie binnen de organisatie waarvoor verantwoordelijk is. Onderstaande verdeling van verantwoordelijkheden dient als raamwerk, de uitwerking in de vorm van aanpassingen en aanvullingen kan per organisatie verschillen. Verantwoordelijkheden directie, bestuur Opnemen van het protocol kindermishandeling in het kwaliteitsbeleid van de organisatie (zie bijlage II voor checklijst invoering protocol) Informeren van ouders en beroepskrachten over dit beleid Invoeren van de noodzakelijke randvoorwaarden om volgens het protocol te werken o Zorgen dat iedereen kennis heeft van de inhoud van het protocol o Het protocol als terugkerend thema op agenda vergadering/overleg plaatsen o Benoemen van één of meerdere aandachtsfunctionarissen kindermishandeling o Steunen van alle beroepskrachten in hun handelen volgens het protocol o Zorg dragen voor voldoende deskundigheid bij beroepskrachten over signaleren en omgaan met (vermoedens van) kindermishandeling Eindverantwoordelijkheid dragen voor de uitvoering van het protocol Kennis hebben van aangiftebeleid bij politie Doen van aangifte bij de politie Onderhouden van mediacontacten Onderhouden van juridische contacten Het bestuur is verplicht het AMK onverwijld in kennis te stellen bij (vermoedens van) kindermishandeling door een medewerker binnen de instelling (zie bijlage I) zie bijlage ll zie bijlage l Verantwoordelijkheden beroepskracht en aandachtsfunctionaris kindermishandeling Kennisnemen van de inhoud van dit protocol en handelen volgens bijbehorende routekaart In staat zijn signalen die (kunnen) wijzen op kindermishandeling te kunnen duiden Waken voor de veiligheid van het kind bij het nemen van beslissingen Onderhouden van eigen kennis en ervaring in het het signaleren en handelen bij vermoedelijke situaties van kindermishandeling Indien nodig, overleggen wie contact opneemt met organisaties die te maken hebben met het kind Indien nodig, overleggen wie contact opneemt met het AMK of de politie Indien nodig, overleggen wie verwijst naar professionele hulp of professionele hulp in gang zet Toezien op zorgvuldige omgang met de privacy van het betreffende gezin, waarbij rekening wordt gehouden met het privacy-reglement van de instelling. Waarborgen continuïteit van bijvoorbeeld onderwijs, zorg, kinderopvang. 10

12 Het bestuur onverwijld in kennis stellen bij (vermoedens van) kindermishandeling door een medewerker binnen de eigen instelling (zie bijlage I) Jaarlijks evalueren en bijstellen van de eigen werkinstructie zie bijlage l Specifieke verantwoordelijkheden aandachtsfunctionaris kindermishandeling Actualiseren en regelmatig onder de aandacht brengen van de algemene informatie binnen de organisatie over (het protocol) kindermishandeling Overleg plegen met de beroepskracht die zorg heeft over een kind en denkt aan kindermishandeling Indien nodig, andere beroepskrachten binnen de instelling bij het overleg betrekken Vaststellen van afspraken, taakverdeling en het bijbehorende tijdspad (wie doet wat wanneer) Zorgdragen voor heldere afspraken rondom overdracht van gegevens en terugkoppeling Verslaglegging (zie bijlage III Overlegformulier aandachtsfunctionaris kindermishandeling) Informeren van de leidinggevende Periodiek evalueren van het protocol op werkzaamheid, zorgvuldigheid, volledigheid en zonodig bijstellen van de eigen werkinstructie. Iedere instelling heeft zijn eigen werkwijze waarbij dit protocol leidend is Jaarlijks terugkoppelen van instellingsoverstijgende aandachtspunten binnen de werkgroep Laak Utrecht zie bijlage lll Specifieke verantwoordelijkheden beroepskracht Overleg plegen met de aandachtsfunctionaris kindermishandeling bij zorg over een kind aan de hand van alle waargenomen signalen bij kinderen of hun omgeving die (kunnen) wijzen op kindermishandeling Uitvoeren van afspraken die zijn voortgekomen uit het overleg met de aandachtsfunctionaris kindermishandeling, zoals observeren, een gesprek met de ouders, of het contact opnemen met externe organisaties Bespreken van de resultaten van deze ondernomen stappen met de aandachtsfunctionaris kindermishandeling Schriftelijk vastleggen van alle aanwijzingen waaruit kan worden afgeleid dat een kind (mogelijk) wordt mishandeld, verwaarloosd of seksueel misbruikt Verantwoordelijkheden overige functies Utrechts Protocol Kindermishandeling

13 4 HOE SIGNALEER IK KINDERMISHANDELING? Zorg over een kind Kinderen waar zorgen over zijn, kunnen veel verschillende signalen laten zien. Deze signalen kunnen wijzen op kindermishandeling, maar kunnen ook een andere oorzaak hebben, bijvoorbeeld een verhuizing of geboorte van een broertje of zusje. Bij signaleren gaat het in de eerste plaats om de zorg die je hebt over een kind, waarvoor je geen geruststellende of afdoende verklaring kunt vinden. Kindermishandeling is één van de mogelijke oorzaken. Al bij een eerste vermoeden of niet-pluis-gevoel is het belangrijk dat je de routekaart van dit protocol gaat volgen. Normen, waarden en dilemma s Signaleren vraagt om bewustwording van eigen normen en waarden. Signalen kunnen verschillend worden geïnterpreteerd. Iedereen kijkt vanuit zijn eigen referentiekader naar het onderwerp kindermishandeling. Wanneer maak jij je zorgen om een kind? Verschilt dat met anderen? Hoe ga je om met verschillen in normen en waarden? Ook kunnen allerlei vragen je tegenhouden verder te kijken en stappen te ondernemen: Heb ik het wel goed? Hoe zullen de ouders reageren? Bij wie kan ik terecht? Het zal toch niet zo erg zijn? Is het mijn taak wat met deze signalen te doen? Signaleren vraagt om kennis, vaardigheden en duidelijkheid over de te volgen stappen. In bijlage VII (sociale kaart) staan instellingen waar je voor deskundigheidsbevordering of advies terecht kunt. Objectief signaleren Het is belangrijk dat je verschil maakt tussen objectief en subjectief signaleren. Omdat signalen vaak niet eenduidig zijn is het belangrijk niet te snel conclusies te trekken. Dat wil zeggen dat je concrete, feitelijke signalen beschrijft en dat je niet gaat interpreteren. Bijvoorbeeld: Stefan maakt een bleke indruk, heeft wallen onder de ogen en heeft gespannen gelaatstrekken. in plaats van Stefan ziet er slecht uit. In bijlage IV is een lijst met signalen opgenomen die kunnen wijzen op kindermishandeling. zie bijlage lv zie bijlage Vll Eigen deskundigheid Als beroepskracht heb je kennis van de ontwikkeling van kinderen. Je bent bij uitstek degene die (plotseling) afwijkend gedrag kan signaleren. Vertrouw op je kennis en op je intuïtie. Neem je eigen gevoel over de situatie serieus en deel je zorg met collega s en/of leidinggevende. Maak concreet waar je je feitelijk zorgen over maakt. Wanneer je zorg hebt over een kind is het belangrijk daar iets mee te doen. Daarnaast is het belangrijk te beschikken over achtergrondkennis over mishandeling, verwaarlozing en seksueel misbruik. Overweeg deze altijd als mogelijke verklaring voor zorgen. Overweeg ook expliciet de mogelijkheid van seksueel misbruik. 12

14 Overleg Het is belangrijk dat je overlegt met mensen die je informatie kunnen geven over het kind of de thuissituatie. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een collega die het kind of het gezin kent, of de leerkracht die het kind of een broertje of zusje van het kind in de klas heeft, de aandachtsfunctionaris binnen je eigen organisatie, en uiteraard de JGZ-medewerker (jeugdverpleegkundige of jeugdarts). Vóórdat je stappen gaat ondernemen om te overleggen met mensen die informatie kunnen geven over het kind, moet je eerst contact opnemen met de aandachtsfunctionaris om te overleggen over de te nemen stappen. Inschakelen Jeugdgezondheidszorg (JGZ) De aandachtsfunctionaris Kindermishandeling stemt beleid en de individuele casuistiek waar nodig af met de Jeugdgezondheidszorg. De Jeugdgezondheidszorg heeft een coordinerende rol als het gaat om kinderen waar zorgen over zijn. Dit houdt onder meer in: vroegsignalering, risicokinderen kennen, weten welke risico s er spelen bij welke kinderen, zorgen dat hulp ingezet wordt en zorgen voor afstemming tussen verschillende betrokken professionals. De JGZ verzamelt en bewaakt signalen in een dossier en onderneemt actie als dit nodig blijkt. In sommige situaties is het daarom verstandig de Jeugdgezondheidszorg te consulteren of in te schakelen. Let daarbij op de binnen de eigen organisatie geldende afspraken voor privacy en informatieuitwisseling. Inschakelen Bureau Jeugdzorg Indien een kind reeds bekend is bij Bureau Jeugdzorg dan stemt de aandachtsfunctionaris Kindermishandeling het beleid en de individuele casuïstiek af met de contactpersoon (casemanager, voogd) van Bureau Jeugdzorg. Bureau Jeugdzorg organiseert de juiste (geïndiceerde)zorg of benodigde bescherming, als de problematiek complex en schadelijk is voor de verdere ontwikkeling van het kind. Bij ernstige zorg of vermoeden van kindermishandeling kan de aandachtsfunctionaris altijd direct contact opnemen met het AMK voor advies, consult of melding. 13 Utrechts Protocol Kindermishandeling

15 5 GESPREKSVOERING 5.1 AANDACHTSPUNTEN VOOR EEN GESPREK MET OUDERS Het contact of een gesprek met ouders is altijd gekoppeld aan een doel. Bijvoorbeeld informatie verzamelen, delen van zorg over het kind, of ouders motiveren voor hulp. Bepaal voor aanvang van het contact wat je doel is. Raadpleeg de aandachtsfunctionaris voor vragen over of om mee te denken bij de voorbereiding of uitvoering van het gesprek. De aandachtsfunctionaris kan advies of een consult vragen bij het AMK. Belangstellende vragen Bij zorg over een kind, kun je een aantal zaken in het gewone contact met ouders navragen. Bijvoorbeeld: Is het kind al naar de dokter geweest? Wat is er gebeurd? Hoe gaat het thuis? Hoe beleeft het kind de geboorte van het broertje? Etc. Dit zijn gewone belangstellende vragen, maar ze kunnen wel extra informatie geven waardoor je zorg blijft, groter wordt of verdwijnt. Let ook op de andere gezinsleden. Welk beeld heb je van de andere kinderen in het gezin, de andere ouder? Zorgen delen Als je zorg hebt over een kind, bespreek dat dan zo snel mogelijk met aandachtsfunctionaris en met de ouders. Voor sommige ouders zal het gesprek een opluchting zijn, omdat ze zich erkend voelen in de eigen zorgen over het kind. De meeste ouders willen hun kind helemaal niet mishandelen, maar door hun eigen problemen gebeurt het soms toch. Niets is zo vervelend voor ouders als zorgen achter hun rug om worden besproken, zonder dat zij daar zelf in gekend zijn. Het is daarom belangrijk om je zorgen met ouders te delen, zodat ze hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Heb je direct contact met ouders, benoem dan wat je ziet. Voorkom dat er een lijst onbesproken zorgen ligt, waardoor ouders zich afvragen waarom zij niet eerder op de hoogte zijn gesteld. Ouders zijn immers de belangrijkste gesprekspartners en informatiebron. Wanneer je een vermoeden hebt van kindermishandeling kan het lastig lijken om met ouders in gesprek te gaan. Toch zal een dergelijk gesprek nodig zijn voor een juiste beeldvorming. In zo n gesprek kan bijvoorbeeld blijken dat er iets anders aan de hand is. Het kan ook net het duwtje zijn dat ouders nodig hebben om hulp te gaan zoeken. En in situaties waarin ouders terughoudend, defensief of agressief reageren, heb je een reden te meer om je ernstige zorgen te maken. Daarnaast is het goed om jezelf de vraag te stellen: welke ouder vindt het nu vervelend dat iemand oog heeft voor zijn of haar kind? En houd rekening met het feit dat het kind ook door iemand anders dan de ouders mishandeld kan worden. Probeer in het gesprek met ouders de zorgen die je hebt te delen door naast de ouder te gaan staan in plaats van tegenover de ouder. Wanneer niet gelijk in gesprek gaan met ouders Wanneer de veiligheid van het kind in het geding is, wanneer je een ernstige vorm van mishandeling vermoedt, bij dreiging of agressie van ouders, wanneer ouders eerder een gesprek geweigerd hebben, wanneer ouders weigeren de nodige hulp te zoeken of dreigen hun kind van de instelling weg te halen of dreigen het contact te beëindigen, overleg dan de situatie eerst met het aandachtsfunctionaris. De aandachtsfunctionaris kan advies of een consult vragen bij het AMK. Afhankelijk van de gegeven 14

16 informatie of omstandigheden kan met het AMK nagegaan worden of gespecialiseerde hulpverlening of de politie benaderd dient te worden om een veilige situatie voor een gesprek te creëren. Voorbereiding van gesprek met ouders De zorg over het kind kan van dien aard zijn dat een apart oudergesprek nodig is. Bedenk, voordat je hierover een afspraak maakt, samen met de aandachtsfunctionaris kindermishandeling wat het doel is van het gesprek, wie het gesprek met de ouders gaat voeren en wat je aan ouders vertelt als reden voor het gesprek. Bedenk ook of je het wenselijk of noodzakelijk vindt het gesprek samen met een collega te voeren en of het voor je eigen veiligheid nodig is dat een collega op de hoogte is van het gesprek en in de buurt is. Overweeg van te voren ook waar je het gesprek wilt houden, hoe laat, en of er opvang is voor het kind en eventuele andere kinderen. En beslis of je met beide ouders afspreekt of met één ouder? In sommige organisaties kan het, afhankelijk van je professionele verantwoordelijkheid, wenselijk, of afhankelijk van de leeftijd noodzakelijk, zijn om ook het kind voor (een gedeelte van) het gesprek uit te nodigen. Wanneer het om ernstige zorgen gaat, die met ouders besproken moeten worden, is het van belang dat de persoon die het gesprek aangaat daarvoor opgeleid is. Bijvoorbeeld een maatschappelijk werker of een beroepskracht die aanvullende training op het gebied van gespreksvaardigheden heeft gevolgd. Voor vragen of meedenken over de voorbereiding of uitvoering van het gesprek, kun je een ervaren collega raadplegen of advies of consult vragen bij het AMK. In gesprek met ouders Bespreek in het gesprek met ouders in ieder geval de zorg die je hebt over het kind. Vertel feitelijk wat de zorgen zijn en vraag na of ouders deze zorg herkennen. Ga ervan uit dat de ouders het beste voor hun kinderen willen en dat is ook wat jij wilt. Leg de nadruk op het delen van de zorg. Vertel ook wat goed gaat met het kind. Houd bij het delen van de zorg rekening met mogelijke reacties van schrik, boosheid of verdriet en wees je ervan bewust dat dit doorgaans normale reacties zijn op een vervelende boodschap. Het is niet makkelijk voor ouders om te horen dat het op sommige gebieden niet goed gaat met hun kind. Voor sommige ouders is het gesprek een opluchting, omdat ze zich erkend voelen in de eigen zorg over hun kind. Kijk tijdens het gesprek wat het verhaal bij ouders losmaakt, hoe ze reageren, of ouders al hulp krijgen en wat er kan gebeuren om de zorg te verminderen. Ga na wat de eigen mogelijkheden voor hulp zijn binnen het sociale netwerk van het gezin, bijvoorbeeld om het gezin te ontlasten. In de sociale kaart van dit protocol staat een zie bijlage Vll aantal organisaties genoemd waar ouders en kind hulp kunnen krijgen (zie bijlage VII). Ouders hebben vaak tijd nodig om over de geuite zorgen na te denken. Het kan zijn dat één gesprek niet voldoende is en dat het belangrijk is met ouders een vervolgafspraak te maken, om te bespreken of de zorgelijke situatie inderdaad verandert. Bepaal van tevoren welke hulp je als organisatie aan ouders biedt en voor welke hulp andere instanties zijn. Ga na of de andere instantie een wachtlijst heeft voor de gewenste hulp in deze specifieke situatie. Bereid zonodig ouders voor op de mogelijkheid van een wachtlijst en overleg hoe deze periode te overbruggen. Wanneer ouders weigeren de nodige hulp te zoeken voor hun kind of wanneer ze dreigen hun kind van de instelling weg te halen of bij de instelling weg te gaan, overleg dan de situatie met het AMK. Zie hoofdstuk 5.2 over hoe je ouders vertelt dat je jouw vermoeden van kindermishandeling bij het AMK meldt. In sommige situaties zijn ouders wel bereid tot hulp maar kan toch in overleg met het AMK gekozen worden voor een melding bij het AMK, omdat de aard van de problematiek daarnaar vraagt. Bijvoorbeeld bij duidelijke vormen van kindermishandeling, of, omdat onderzoek naar de oorzaken en risicofactoren nodig is. Wanneer ouders weigeren de nodige hulp te zoeken voor hun kind of wanneer ze dreigen hun kind van de instelling weg te halen of bij de instelling weg te gaan, overleg dan de situatie met het AMK. Zie hoofdstuk 5.2 over hoe je ouders vertelt dat je jouw vermoeden van kindermishandeling bij het AMK meldt. In sommige situaties zijn ouders wel bereid tot hulp maar kan toch in overleg met het AMK gekozen worden voor een melding bij het AMK, omdat de aard van de problematiek daarnaar vraagt. Bijvoorbeeld bij duidelijke vormen van kindermishandeling, of, omdat onderzoek naar de oorzaken en risicofactoren nodig is. 15 Utrechts Protocol Kindermishandeling

17 Tips voor het gesprek met ouders Maak het doel van het gesprek duidelijk Omschrijf bij het delen van zorgen concreet wat je zorg is zonder het woord kindermishandeling te gebruiken. Vertel de ouders wat er feitelijk is opgevallen aan het kind Geef ook aan wat wel goed gaat met het kind Vraag of ouders de genoemde concrete waarnemingen herkennen en hoe ze deze verklaren Vraag hoe ouders het kind thuis beleven Respecteer de (ervarings-)deskundigheid van ouders m.b.t. hun kind Spreek de ouders aan op hun verantwoordelijkheid als opvoeder Nodig de ouders uit om te praten door open vragen te stellen (wie, wat, waar, hoe, wanneer..) Praat vanuit jezelf (ik zie dat..) Wees eerlijk en open, pas op voor vrijblijvendheid Vraag hoe ouders de geuite zorgen beleven Leg afspraken en besluiten na afloop van het gesprek kort en zakelijk vast en geef de ouders een kopie Kies in het gesprek die invalshoek die aansluit bij de specifieke cultuur en gewoonten van een gezin Laat een kind niet tolken voor zijn ouders Doe geen toezeggingen die je niet waar kunt maken Ga na of er al hulp in het gezin is Als ouders zich dreigend uitlaten (wat uitzonderlijk is), benoem dat de ouder dreigt en stop het gesprek Wanneer de ouders helemaal opgaan in hun eigen emoties, haal de ouder dan terug naar het hier en nu, bijvoorbeeld door te vragen of er nog geld in de parkeermeter moet, of suiker of melk in de koffie. Wanneer je met ouders jouw zorg over hun kind wilt bespreken, kun je gebruik maken van hulpzinnen. Hieronder volgen enkele voorbeelden. Inleidende zinnen: Ik wil met u praten over de verandering in het gedrag van uw kind Ik maak me zorgen over uw kind, omdat... Er is een verandering ontstaan in de groep, sindsdien is uw kind... De werkelijke boodschap: Vanuit het benoemen van feiten, kan die als volgt luiden: Mij valt op..., het lijkt of... Ik merk, ik hoor, ik zie, ik denk..., Uw kind is de laatste tijd wat stiller (ongeconcentreerder, rumoeriger, drukker, afweziger, verdrietiger, boos, geheimzinniger) en daar maak ik me zorgen over Uw kind heeft de laatste tijd wat moeite met andere kinderen, mij valt op... Uw kind is de laatste tijd zo aanhankelijk en vraagt veel aandacht (heeft moeite met de regels) Hoe ervaart u dat zelf?... Weet u misschien wat de oorzaak hiervan kan zijn? Hoe gaat het bij u thuis? Is er iets gaande in de omgeving van uw kind (vriendjes, op straat, familie) Het lijkt of uw kind gepest wordt (of uitgescholden/ bang/ straf krijgt/ klem zit/ gedwongen wordt/ niet gelukkig is) en daar last van heeft, wat merkt u daarvan? Het vervolg: Ik wil graag nog eens met u praten om te kijken of er verandering in het gedrag van uw kind heeft plaatsgevonden. Tot slot Vraag het AMK of andere betrokken instellingen om advies of ondersteuning voor gespreksvoering met ouders Kijk of een collega met jou het gesprek wil oefenen In hoofdstuk 5.2 staan tips over hoe je ouders vertelt dat je jouw zorg om hun kind bij het AMK meldt 16

18 5.2 HOE VERTEL JE OUDERS DAT JE JOUW VERMOEDEN VAN KINDERMISHANDELING BIJ HET AMK MELDT? In sommige situaties is een melding bij het AMK nodig. Bij een open melding, waarin ouders op de hoogte worden gesteld dat jij de melder bent, horen de meeste ouders dat liever van jou dan van het AMK. Hierdoor komt het contact vanuit het AMK minder onverwachts, en hebben ouders niet het gevoel dat je achter hun rug om te werk bent gegaan. De mededeling aan ouders, dat je gaat melden, kan moeilijk zijn. Vaak gaat hier al een proces aan vooraf, zijn er één of meerdere gesprekken geweest en blijken ouders niet of onvoldoende ontvankelijk voor jouw bezorgdheid. Hieronder volgen enkele tips. Ter voorbereiding Overleg met het AMK of jouw zorg over het kind over (vermoedelijke) kindermishandeling als melding kan worden aangenomen. Overleg met het AMK of het in die specifieke situatie verstandig en veilig is om ouders zelf te informeren over de melding. Overleg met het AMK hoe je ouders kunt informeren over de melding, wie dat gaat doen, wie daarvan binnen de instelling op de hoogte moeten zijn en maak indien gewenst een vervolgafspraak met het AMK. Het gesprek met de ouder(s) over de melding bij het AMK Neem de tijd voor het gesprek, wees serieus en laat merken dat je bezorgd bent over hun kind Vat jouw zorg waarbij je denkt aan (vermoedelijke) kindermishandeling zo concreet mogelijk samen voor de ouders Noem ook, indien van toepassing, kort de gesprekken en stappen die je reeds met ouders doorlopen hebt Stel ouders op de hoogte dat je jouw zorg over hun kind waarbij je het vermoeden hebt van kindermishandeling gaat melden bij het AMK, vraag geen toestemming Leg duidelijk uit dat je merkt dat ouders niet dezelfde zorg of oplossing delen als jij (je organisatie) of dat je het nodig vindt dat gespecialiseerde mensen de zorgwekkende situatie onderzoeken Vertel ouders dat je je zodanig (ernstig) zorgen maakt, dat het jouw verantwoordelijkheid is om daarbij de hulp van het AMK in te schakelen Beschrijf het AMK als een instelling waar iedereen die zich zorgen maakt over kinderen en denkt aan (vermoedelijke) kindermishandeling terecht kan Vertel dat je het aan het AMK overlaat om verder in gesprek te gaan over de zorgen Voer het gesprek samen met een andere collega van jouw organisatie 17 Utrechts Protocol Kindermishandeling

19 In het gesprek over de melding bij het AMK kun je gebruik maken van één van de volgende hulpzinnen. Kies een zin die past bij de situatie. Let op, het zijn voorbeeldzinnen. Elke situatie is anders. Vraag advies aan het AMK voor de specifieke situatie die jij meldt bij het AMK. Hulpzinnen Ik denk dat het goed is wanneer u met het AMK verder gaat praten over de zorg die u en ik hebben over uw kind. Het AMK is gespecialiseerd in het onderzoeken van (vermoedelijke) situaties van kindermishandeling. In mijn werk als... (vul je beroep in) is het mijn taak te letten op het welzijn van de kinderen. Ik (of vul organisatie in) maak me zodanig zorgen om uw kind, dat ik dit ga melden bij het AMK. Omdat ik me kan voorstellen dat dit geen prettige boodschap voor u is, vertel ik het zelf aan u, in plaats van dat u het van een medewerker van het AMK hoort. Ik (evt...en mijn collega s) maak me zorgen over uw kind en heb daarbij een vermoeden van... (vul in: mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik). Vandaar dat ik (wij) onze zorg over uw kind ga(an) melden bij het AMK zodat zij vanuit hun hun specifieke deskundigheid en bevoegdheden de zorgwekkende situatie kunnen onderzoeken. Ik begrijp dat deze mededeling naar voor u is, maar het is mijn verantwoordelijkheid vanuit mijn werk om (ernstige) zorgen met ouders te delen. Wanneer (vul in...deze zorg niet gedeeld wordt;...geen passende hulp gevonden wordt;... specifiek onderzoek nodig is), is het mijn taak de hulp van het AMK in te schakelen. Ik doorloop deze stappen volgens een protocol, dat wij als (vul in: naam organisatie) in werking stellen wanneer we (vul in...zorg hebben over een kind;... (vermoedelijke) situaties van kindermishandeling signaleren. Na het benoemen van signalen, gesprekken en stappen: De signalen zijn nog steeds aanwezig, helaas zien wij deze ook vaak bij kinderen die mishandeld zijn of worden. Vandaar dat we melden bij het AMK. 18

20 5.3 AANDACHTSPUNTEN VOOR HET CONTACT MET HET KIND Beroepskrachten die met kinderen werken behoren voor het kind een veilige omgeving te creëren. Voor kinderen die mishandeling hebben meegemaakt is een veilige, gestructureerde omgeving zeer waardevol. Kinderen zullen in een vertrouwde omgeving eerder signalen afgeven. Voorbeelden van signalen staan in bijlage IV. Bij jonge kinderen en kinderen met een (verstandelijke) handicap, die zich verbaal nog moeilijk kunnen uiten, zijn vooral lichamelijke en gedragssignalen belangrijk. Vanaf de peuterleeftijd gaan kinderen zinnen maken en kunnen ze zich mogelijk verbaal uitdrukken over hun situatie. zie bijlage lv Leeftijd Een gesprek met het kind kan mogelijk extra informatie bieden over de situatie waarin het kind zich bevindt. Vanaf ongeveer 2 jaar is het mogelijk een gesprek(je) te voeren met het jonge kind. Dan kan het voorkomen dat kinderen een uitspraak doen waar je zorg over hebt, bijvoorbeeld mama is stout, mama slaat. Het is mogelijk dat een peuter dit spontaan zegt. De kans is echter groter dat een peuter tijdens spel signalen afgeeft. Dit kan zowel hoofdzakelijk non-verbaal zijn, bijvoorbeeld herhalend agressief of seksueel spel, als verbaal, zoals een meisje van 3 jaar dat boos op haar pop toeloopt en roept: Stom kreng, naar je kamer, rot op! of een kind dat niet bij de leeftijd passende seksueel getinte opmerkingen maakt. Kinderen in de basisschoolleeftijd en jongeren kunnen ook signalen uitzenden. Dit kunnen lichamelijke, gedrags- en verbale signalen zijn. De verbale signalen hoeven geen directe uitspraken te zijn waarin het kind vertelt dat het mishandeld wordt. Het kunnen ook indirecte verwijzingen zijn die kunnen duiden op een vermoedelijke situatie van kindermishandeling, bijvoorbeeld een kind dat zegt: ik doe nooit iets goed. Belangstellende vragen Vanaf het moment dat een kind een gesprek kan voeren, kun je in het gewone contact met het kind belangstellende vragen stellen die je mogelijk extra informatie verschaffen. Denk aan vragen als: Hoe gaat het met...? Wat heb je gisteren gedaan? Wat is er gebeurd? Wat heb je getekend? Waar heb je pijn? Ook kan je meegaan in het spel van het kind en vragen welk speelgoed wat voorstelt en wat er gebeurt. Beperk je tot de vragen die passen binnen jouw beroepsverantwoordelijkheid. In het contact met het kind is het geenszins de bedoeling dat je het kind belast met jouw zorg. Je hebt hoofdzakelijk een observerende, steunende taak. Wees bij (een vermoeden) van seksueel misbruik, ernstige mishandeling of ernstige verwaarlozing terughoudend in het gesprek met het kind in verband met mogelijke toekomstige bewijslast. Je kunt hierover altijd advies vragen bij het AMK of de Zedenpolitie. Naast het contact met het kind is het zeer belangrijk om met een open houding het contact met ouders aan te gaan. Algemene tips voor het gesprek kinderen en jongeren Bepaal van tevoren het doel van het gesprek Voer het gesprek met een open houding Sluit aan bij waar het kind/de jongere op dat moment mee bezig is, bijvoorbeeld spel, een tekening, interessegebied, tentamenweek Steun het kind/de jongere en stel het op zijn gemak Raak het kind niet onnodig aan Langdurig oogcontact kan bedreigend zijn Dring niet aan om het alleen over jouw zorgen te hebben Houd het tempo van het kind/de jongere aan, niet alles hoeft in één gesprek Laat het kind/de jongere niet merken dat je van het verhaal schrikt Val de ouders (of andere belangrijke personen voor het kind/de jongere) niet af, in verband met loyaliteitsgevoelens Let tijdens het gesprek goed op de non-verbale signalen van het kind/de jongere Gebruik de woorden van het kind of de jongere in jouw vragen of samenvatting Vertel het kind/ de jongere dat het niet de enige is die zoiets meemaakt Stel geen waarom-vragen 19 Utrechts Protocol Kindermishandeling

21 Extra tips voor gesprek met kinderen tot 12 jaar: Ga op dezelfde ooghoogte zitten als het kind en kies een rustig moment uit. Gebruik korte zinnen. Vraag belangstellend en betrokken, maar vul het verhaal niet in voor het kind. Begin met open vragen (Wat is er gebeurd? Wanneer is het gebeurd? Waar heb je pijn? Wie heeft dat gedaan?) en wissel deze af met gesloten vragen (Ben je gevallen? Heb je pijn? Ging je huilen? Vond je dat leuk of niet leuk?). Vraag niet verder, wanneer het kind niets wil of kan vertellen. Geef aan dat je niet geheim kan houden wat het kind vertelt. Leg uit dat je met anderen gaat kijken hoe je het kind het beste kan helpen. Leg het kind uit dat je het op de hoogte houdt van elke stap die jij neemt. Het kind moet nooit zelf de verantwoordelijkheid krijgen in de keuze van de te nemen stappen. Informeer zonodig het kind wat je gaat doen. Vertel het kind dat het heel knap is dat hij/zij het allemaal zo goed kan vertellen. Stop het gesprek wanneer de aandacht bij het kind weg is. Extra tips voor gesprek met jongeren Zorg voor een rustige plaats en voldoende tijd. Benoem concreet wat je bij de jongere waarneemt/heb waargenomen en vraag daarover te vertellen; Bijvoorbeeld: Ik merk de laatste tijd dat je niet met je gedachten bij de les bent, bijvoorbeeld... vertel eens, hoe komt dat? Geef aan dat je niet geheim kan houden wat de jongere vertelt, wanneer dit niet veilig is voor de jongere zelf of voor anderen. Leg uit dat als dit het geval is, je dit direct benoemt en dat je de jongere zo veel mogelijk betrekt bij de te nemen vervolgstappen. Informeer zo mogelijk de jongere over het vervolg en de stappen die je neemt. Luister naar de reactie van de jongere. Vraag de jongere wat hij/zij zelf wil. Zorg dat de jongere (in grote lijnen) weet wat er gaat gebeuren en hoe de jongere en anderen (bijv. ouders) daarin betrokken worden. Spreek waardering uit dat de jongere over zijn situatie heeft verteld en benoem dat je je kunt voorstellen dat dat niet makkelijk is. Sluit het gesprek af met een luchtig onderwerp, bijvoorbeeld interesses, plannen voor het weekend etc. Martine Delfos (2004) noemt enkele algemene voorwaarden voor communicatie met jongeren, waardoor ook ruimte ontstaat voor andere onderwerpen o.a.: Begeleid het denkproces Stimuleer vertellen en wees nieuwsgierig Vraag door op onderwerpen die de jongere belangrijk vindt, niet wat je zelf belangrijk vindt Vraag gericht door naar de kern en naar wat de jongere van belang vindt Uit waardering voor het denkproces van de jongere Toon bereidheid van de jongere te leren Doe een beroep op de deskundigheid van de jongere over zichzelf Vraag de jongere eerder dan dat je zelf vertelt Doen ontdekken; geef de jongere de kans zijn inzicht te vergroten Metacommunicatie: benoem wat er gebeurt in de communicatie Kijk ook op

22 21 Utrechts Protocol Kindermishandeling

23 BIJLAGEN I Wetgeving en Meldcodes 24 II Checklijst voor invoering van het protocol en werken met het protocol 26 III Overlegformulier aandachtsfunctionaris kindermishandeling/(zorg)team 27 IV Signalen van kindermishandeling 30 V Poptekeningen 34 VI Standaard Meldingsformulier van het AMK 36 VII Sociale kaart 40 A. Regionale instellingen 40 B. Landelijke instellingen 43 VIII Websitelijst 44 IX Literatuurlijst 45