Verbeteringen gevolgenbepaling van overstromingen in buitendijkse gebieden

Transcriptie

1 Verbeteringen gevolgenbepaling van overstromingen in buitendijkse gebieden

2

3 Verbeteringen gevolgenbepaling van overstromingen in buitendijkse gebieden Rijnmond- T.b.v. doorrekenen gevolgen voorkeursstrategieen DP-RD Kymo SlagerKarin de BruijnAndreas BurzelLaurens BouwerDennis Wagenaar Deltares, 2013, B

4

5

6

7 VEB-004, 9 oktober 2013, definitief Inhoud 1 Inleiding Achtergrond Doel Overzicht HIS-SSM methode Aanpak en leeswijzer 3 2 Methode doorvoeren verbeteringen buitendijkse gevolgenbepaling Analyse aandeel schadecategorieën aan totale schade huidige versie HIS-SSM Voorgestelde verbeteringen Bodemgebruik Infrastructuur Woningen Bedrijven Overige Inwoneraantallen en aantal voertuigen Statistieken over kwetsbare objecten Waterdieptekaarten referentiesituatie en beschrijvende statistieken Cumulatief resultaat van voorgestelde verbeteringen 21 3 Gevoeligheidsanalyse schade aan woningen en bedrijven Onderbouwing en voorstel aanpassing schadefuncties Aanleiding tot aanpassing schadefuncties woningen en bedrijven Structurele maatregelen in interieur en exterieur Effecten van noodmaatregelen op de hoogte van schade Voorstellen voor verbeteringen van bestaande schadefuncties Cumulatief resultaat van voorgestelde verbeteringen Resultaten per deelgebied Onderbouwing en voorstel aanpassing geografische representatie waarde bedrijven Variant 1. Aantal arbeidsplaatsen van vestiging verdeeld naar terreinvlakken uit Bestand Bodemgebruik CBS Variant 2. Aantal arbeidsplaatsen van vestiging verdeeld naar terreinvlakken uit Basisregistratie topografie (top10nl) Variant 3. Aantal arbeidsplaatsen van vestiging verdeeld naar bedrijfsgebouwen uit het BAG (behorend bij 1 bedrijfsterrein) Beschrijven resultaten toepassen variatie representatie bedrijfswaarde 34 4 Verdieping: betrouwbaarheid en onzekerheidsanalyse Inleiding Typen onzekerheden en factoren die de mate van onzekerheid bepalen Methode schadebepaling en elementen die onzekerheden kunnen bevatten Vertaling van de berekende rivierwaterstanden naar waterdieptekaarten Vertaling van waterdieptekaarten naar schades Vertaling van schadekaarten en kansen naar risico s Compleetheid van meegenomen schadeposten Resulterende bandbreedtes rond schade- en risicobedragen Resultaten gevoeligheidsanalyse als betrouwbaarheidsband 42 i

8 5 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 46 6 Literatuurlijst 47 Bijlage(n) A Verslag workshop met presentatie en discussie projectresultaten A-1 B Voorbewerkingen infrastructuur bestanden B-1 C Voorbewerkingen BAG naar woningen C-1 D Bedrijven memo Deltares D-1 E Waterdieptekaarten: verschillen met voorgaande studies E-1 F Indexatie en correctie voor niet meegenomen posten van totale schade F-1 G Voorbewerkingen geografische representatie bedrijven G-1 ii

9 1 Inleiding 1.1 Achtergrond 1.2 Doel Het Delta-programma Rijnmond- (DP-RD) zal in het kader van de voorbereidingen van de Deltabeslissingen in 2014 voorkeurstrategieën formuleren, waarvan de bijbehorende gevolgen (schade en getroffenen) en risico s bepaald moeten worden. De huidige standaardmethode voor gevolgenbepaling van overstromingen (HIS-Schade-en Slachtoffer Module versie ) is niet geschikt voor het buitendijks gebied. Daarom is in 2011 en 2012 in opdracht van het Delta-programma onderzoek gedaan naar het verbeteren van de schadebepaling voor buitendijkse gebieden, en dan specifiek voor het studiegebied van Rijnmond- (o.a. Huizinga 2011a, Huizinga 2011b, Zethof et al. 2011, de Bruijn et al. 2012a, de Bruijn et al. 2012b). Dit heeft geleid tot een verbeterde methode en aanbevelingen welke leiden tot veel lager berekende schades, vooral voor de meer frequente overstromingen (eens in de 10 jaar). De belangrijkste eerder bestudeerde verbeteringen zijn: rekenen en presenteren met hoge ruimtelijke resolutie (5x5 m); actualiseren van geografische gebiedsgegevens (o.a. landgebruik, infrastructuur, inwoneraantallen en woningen); aanpassen van methodes (definitie schadecategorieën, afleiden geografische gebiedsgegevens, schadefuncties en maximale schadebedragen). De voorgestelde methode is nog niet eenduidig vastgelegd in software of scripts en de berekening vereist op dit moment dus nog veel handmatige stappen. Voor het doorrekenen van een grotere set aan strategieën kost dit veel tijd. Dit project heeft als doel de verbeterde methode op te nemen in de experimentele gevolgentool die nu gebruikt wordt voor de ontwikkeling en testen van een nieuwe landelijke gevolgenmethode (zie de Bruijn et al. in prep.): hierna te noemen SSM-lab 2. Het voordeel hiervan is dat de methode daarmee: eenduidig wordt vastgelegd; gemakkelijker te reproduceren is; verbeterd zal worden; en het doorrekenen van meerdere waterdieptekaarten veel sneller zal gaan. 1 Model: Standaardmethode2008, Dataset: SSM100NL De originele software is bekend onder de volledige naam Hoogwater Informatie Systeem-Schade en Slachtoffer Module (HIS-SSM); het HIS bestaat echter niet (meer) en daarom wordt deze afkorting niet meer gebruikt 1

10 Tevens zullen diverse aanbevelingen uit voorgaande studies verder worden onderzocht en waar mogelijk worden toegepast: verder actualiseren geografische gebiedsgegevens (o.a. bedrijvendata); aanpassen van de methode om directe bedrijvenschade te berekenen; verder verbeteren van methode om schade aan spoorlijnen en woningen te bepalen. Dit project heeft als aanvullende doelstellingen om de schade bij hoogfrequente waterstanden goed in te kunnen schatten en om een bandbreedte (betrouwbaarheid) om de uitkomsten te geven, onderbouwd met de laatste inzichten en kennis. Met de opgeleverde SSM-lab versie kan uiteindelijk voor een grote set aan strategieën (uitgedrukt in waterstanden) de gevolgen en risico s worden uitgerekend. 1.3 Overzicht HIS-SSM methode Figuur 1.1: De schademodule van HIS-SSM berekent aan de hand van (a) geografische gebiedsgegevens (bijv. landgebruik, bedrijven, aantal inwoners etc.), (b) maximale waterdieptegegevens (overstromingssimulatie), (c) schadefuncties (mate van schade uitgedrukt in schadefactor als functie van de waterdiepte) en (d) maximale schadebedragen per schadecategorie, de mogelijk totale schade in het overstroomde gebied. 2

11 HIS-SSM rapporteert 3 typen schade: a. directe schade; schade die optreedt aan objecten, kapitaalgoederen en roerende goederen vanwege het directe contact met water; b. directe schade door business interruption; zakelijke verliezen door productiestilstand c. indirecte schade; schade bij toeleverende en afnemende bedrijven buiten het overstroomde gebied vanwege het (deels) wegvallen van omzet en schade vanwege het doorsnijden van aan-of afvoerroutes; benaderd via reistijdverlies. In onderhavige studie wordt alleen een nieuwe inschatting gedaan van de eerste categorie directe schade. Aangenomen wordt dat directe schade door business interruption in dit buitendijkse gebied klein is vanwege relatief kleinschalige overstromingen. Hierbij wordt meegenomen dat de herstelcapaciteit en flexibiliteit (basis van HIS-SSM) in dit buitendijkse gebied veel groter is dan bij grootschalige binnendijkse overstromingen. Indirecte schade, zoals nu berekend door HIS-SSM wordt door verschillende experts (o.a. Morselt et al., 2007) als onvoldoende beschouwd. Aanbeveling is om deze relatief kleine kostenpost (zoals berekend door HIS-SSM) buiten beschouwing te laten, zolang er geen betere manier is om deze schade te schatten. 1.4 Aanpak en leeswijzer Deze studie is in vijf stappen uitgevoerd en gedocumenteerd: Stap 1. Resultaten HIS-SSM en aanbevelingen voor verbetering (H2) Stap 2. Nieuwe methode gebaseerd op HIS-SSM en nieuwe kennis (H2) Stap 3: Varianten in methoden voor woningen en bedrijven (H2) Stap 4: Inschatten en onderbouwen betrouwbaarheidsband van berekende uitkomsten (H4) Stap 5: Beschrijven conclusies en aanbevelingen (H5) 3

12

13 2 Methode doorvoeren verbeteringen buitendijkse gevolgenbepaling In dit hoofdstuk wordt aan de hand van relevante voorbeelden de tekortkomingen van HIS- SSM voor het bepalen van buitendijkse schade nader belicht. Vervolgens wordt beschreven welke verbeteringen per schadegroep worden voorgesteld en zijn doorgevoerd. Het resultaat hiervan wordt als nieuwe methode (Standaardmethodebuitendijks2013) en nieuwe dataset (SSM5mDPRD2013) voor buitendijkse gevolgenbepaling beschouwd. Deze methode wordt de geactualiseerde methode genoemd. In het volgende hoofdstuk worden specifiek voor buitendijkse gebieden schadefuncties geïntroduceerd; die methode wordt de referentiemethode in deze studie, omdat dat de meest realistische schatting is. In deze studie wordt gerekend in een experimentele omgeving met de naam SSM-lab (v1.0). HIS-SSM 5x5 actualisatie SSM-lab 1.0 schadefunctie SSM-lab 1.0 Standaardmethode2006 Actuelemethode2013 Standaardmethodebuitendijks2013 SSM2005NL SSM5mDPRD2013 SSM5mDPRD2013 Figuur 2.1 In deze studie is eerst een actualisatie van de HIS-SSM methode en data gedaan (beschreven in H2) en vervolgens zijn er buitendijkse schadefuncties geïntroduceerd (referentiemethode, beschreven in H3) 2.1 Analyse aandeel schadecategorieën aan totale schade huidige versie HIS-SSM De bepaling van gevolgen van inundatie in buitendijkse gebieden is problematisch met het huidige gevolgen instrument HIS-SSM. Er is duidelijk behoefte aan een instrument dat ook voor geringe inundatiedieptes en in het buitendijkse gebied meer betrouwbare schattingen kan geven van gevolgen. Hierbij gaat het vooral om de bepaling van directe schade, die informatie kan geven over de mogelijke risico s bij hoogwater die met enige regelmaat kan optreden zonder het falen van keringen, en behulpzaam kan zijn bij het beslissen over noodzakelijke maatregelen. Het huidige HIS-SSM is in de eerste plaats ontwikkeld voor de bepaling van gevolgen (dit zijn vooral directe schade en slachtoffers) voor grootschalige overstromingen van dijkringgebieden. Er is geen rekening gehouden met overstromingen van kleine gebieden en kleine waterdieptes. Bij deze keuzes gaat het specifiek om: Ruimtelijke resolutie van de analyse: voor grote gebieden met waterdieptes die min of meer gelijk zijn over grote gebieden (waarvoor HIS-SSM werd ontwikkeld) is de precieze locatie bij het bepalen van inundatiedieptes en van kwetsbare gebouwen, goederen en infrastructuur minder van belang. Juist bij hoogwater in buitendijks gebied waarbij een relatief beperkte oppervlakte wordt getroffen, moet dit oppervlak en het bijbehorende getroffen belang preciezer worden bepaald. 5

14 Nauwkeurigheid van de schadefuncties in het onderste bereik: bij grootschalige inundatie zal de schade vooral worden bepaald door de gebieden met grote dieptes. De maximale schade is hier vrij eenvoudig te bepalen. De kans op grote onnauwkeurigheden neemt toe bij geringere waterdieptes, waarvoor de huidige standaard HIS-SSM functies op dit moment niet zijn geoptimaliseerd. Recente vergelijkingen tussen werkelijke opgetreden schade en schattingen van het HIS- SSM model lopen sterk uiteen. Zo werd voor de omvang van opgetreden schade in januari 2012 in de gemeente Dordrecht van 30 keuro een schatting gevonden met HIS-SSM van meer dan 100 MEuro. Hierbij moet worden opgemerkt dat een snelle vergelijking tussen deze twee getallen nauwelijks mogelijk is, omdat onbekend is welke schadesoorten er precies zijn inbegrepen in de werkelijk opgetreden schade, en de HIS-SSM schatting mogelijk veel meer schadesoorten omvat. Bovendien is de schatting van de opgetreden schade een geaggregeerd getal, waarbij onbekend is in welk gebied deze precies is opgetreden. Huizinga en de Bruijn et al. (2012) geven overigens ook al aan dat de met HIS-SSM berekende schade een bovengrens is en dat de ondergrens op 0 euro wordt geschat. Om grip te krijgen op dit grote verschil in empirische waarnemingen en modelresultaten toont tabel 2.1 in detail de bijdrage van de verschillende schadecategorieën aan de door HIS-SSM totaal berekende directe schade voor 3 herhalingstijden in het huidige klimaat. 93 tot 97 % van de door HIS-SSM berekende schade wordt namelijk door directe schade (d.w.z. schade aan kapitaalgoederen) veroorzaakt. Het enige aspect dat afwijkt van de standaard HIS-SSM, is dat schades worden berekend op 5x5 m resolutie. Schadecategorieën, functies en maximale schadebedragen zijn hier intact gelaten. Tabel 2.1 Maximale schade (in miljoen euro) berekend met HIS-SSM (v2.5, Model: Standaardmethode2008, Dataset: SSM5mDPRD_uitsnede) voor meest actuele waterdieptekaarten zoals gebruikt in De Bruijn 2012b (prijspeil ) Category 10 jaar 100 jaar 1000 jaar % % % Landgebruik % % % bv. stedelijk gebied bv. recreatie ext. bv. landbouw Infrastructuur % (37 %)* 34 % (33 %) 12 % (12 %) 1 % % (29 %) 26 % (25 %) 10 % (9 %) 2 % % (23 %) 21 % (19 %) 8 % (7 %) 4 % bv. overige wegen bv. spoorwegen Overige % (1 %) 4 % % (1 %) 3 % % (2 %) 3 % bv. kunstwerken Woningen % (4 %) 6 % % (3 %) 15 % % (2 %) 19 % bv. eengezinswoningen Bedrijven % (3 %) 3 % % (7 %) 12 % % (8 %) 21 % bv. transport/communicatie bv. banken/verzekeringen bv. industrie % (1 %) % (4 %) % (6 %) Totaal direct % % % Totaal Prijspeil in HIS-SSM 2012 (geen inflatiecorrectie of factor voor niet meegenomen posten toegepast) 6

15 * In vetgedrukt en tussen haakjes de percentages t.o.v. de totale schade; daarvoor percentages t.o.v. de totaal directe schade Opvallend is dat het grootste deel van de schade voor alle drie de herhalingstijden door het model aan de landgebruikscategorieën stedelijk gebied (en dan specifiek bouwterrein), extensieve recreatie en landbouw wordt toegerekend. Zoals eerder beschreven door de Bruijn et al. (2012a) zijn er goede redenen om deze categorieën grotendeels uit te sluiten bij directe schade voor buitendijkse gebieden, omdat deze landgebruiken in buitendijkse gebieden (in tegenstelling tot binnendijkse gebieden) niet of nauwelijks kwetsbaar zijn voor overstromingen. Door de maximale schade van deze landgebruiken aan te passen en te reduceren tot 0, geeft dit een totale schadereductie van vermoedelijk 50 tot 75 % (zie ook de Bruijn et al., 2012a). 4 Voor de categorie stedelijk gebied (d.w.z. woonterreinen met woonvoorzieningen) zal worden uitgezocht of de bestaande definitie, schadefunctie en het maximale schadebedrag moeten worden aangepast. In tabel 2.1 valt nog meer op dat volgens het model woningen en bedrijven bij toenemende overstroomde gebieden en waterdieptes (langere herhalingstijden) absoluut en relatief een groter aandeel van de totale schade beslaan. Deze toename dient goed geanalyseerd te worden, waarbij vooral het effect van de horizontale nauwkeurigheid van de kwetsbare objecten en terreinen als de nauwkeurigheid van de schadefuncties in het onderste bereik (minder dan 0,5 m) beschouwd moeten worden. Het effect van de horizontale nauwkeurigheid van de kwetsbare objecten is voor woningen in de Bruijn et al. (2012) al bekeken, waarbij bijv. schade aan eengezinswoningen met ruim 10% afnam. Ook voor bedrijven is het met het toepassen van de LISA-database mogelijk de horizontale nauwkeurigheid te vergroten. Voor het onderzoeken van de nauwkeurigheid van de schadefuncties in het onderste bereik is het opvallend dat bij nadere analyse van de vier grootste schadeposten binnen woningen en bedrijven blijkt, dat de grootste aantallen getroffen woningen en arbeidsplaatsen voor de drie herhalingstijden voorkomen in de waterdiepteklasse tot maximaal 0,5 m diep (zie figuur 2.2). Een verbetering van de schadefunctie in het onderste bereik zal bij langere herhalingstijden relatief minder effect op de totale schade hebben, aangezien bij deze herhalingstijden ongeveer 40% van de getroffen woningen en bedrijven meer dan een 0,5 m diep overstromen. Intensieve recreatie (1 % van totale schade), voornamelijk buitendijks gelegen campings, bungalowparken en jachthavens, worden wel in de gevolgenbepaling voor buitendijkse gebieden gehandhaafd. Als laatste kan opgemerkt worden dat infrastructuur en diverse gemalen volgens de referentie flinke schade zullen oplopen. Meer dan de helft van de schade voor infrastructuur wordt ten onrechte berekend omdat onder of boven de grond gelegen infrastructuur in werkelijkheid niet kan beschadigen (zie de Bruijn et al. 2012b). Het op de huidige manier meenemen van schade aan gemalen moet voor buitendijkse gebieden worden heroverwogen. 4 Overigens wordt er op deze manier bij landbouwgebieden vanuit gegaan dat het hoofdzakelijk grasweides betreft en dat het vee (= kapitaalgoed) al is ge-evacueerd; 7

16 % % % % 60.0% jaar 100 jaar 1000 jaar 50.0% transcom bank industrie eengezin 40.0% % % % 90.0% 0 0.0% < 0,5 m 0,5-1 m 1-1,5 m 1,5-2 m 2-2,5 m 2,5-3 m > 3 m < 0,5 m 0,5-1 m > 1 m a) b) 100.0% 80.0% 90.0% 70.0% 80.0% 60.0% 70.0% 60.0% 50.0% transcom bank industrie 50.0% transcom bank industrie 40.0% eengezin eengezin 40.0% 30.0% 30.0% 20.0% 20.0% 10.0% 10.0% 0.0% < 0,5 m 0,5-1 m > 1 m c) d) Figuur 2.2 a) verdeling oppervlakte per waterdiepteklasse per herhalingstijd; b) verdeling aantallen woningen en arbeidsplaatsen per waterdiepteklasse voor herhalingstijd 10 jaar; c) verdeling aantallen woningen en abp per waterdiepteklasse voor herhalingstijd 100 jaar; verdeling aantallen woningen en abp per waterdiepteklasse voor herhalingstijd 1000 jaar In de komende paragrafen wordt beschreven welke verbeteringen worden voorgesteld en zijn doorgevoerd in deze studie. 2.2 Voorgestelde verbeteringen In de Standaardmethode en dataset van HIS-SSM versie 2.5 zijn er grofweg 5 groepen met schadecategorieën te onderscheiden: 5 Bodemgebruik (bijv. landbouw, recreatie, stedelijk gebied) 6 Infrastructuur (bijv. wegen en spoorwegen) 7 Woningen 8 Bedrijven 9 Overige (bijv. gemalen en rwzi s) 0.0% < 0,5 m 0,5-1 m > 1 m Ook worden getroffen inwoners en aantal voertuigen gerapporteerd. Deze gegevens beschrijven de gebiedssituatie van voor

17 De geografische brongegevens worden in onderhavige studie zo goed mogelijk geactualiseerd naar de huidige situatie en op gridniveau met een resolutie van 5x5 m opgeslagen. De keuze van bronbestanden wordt zoveel mogelijk gebaseerd op de huidige bronnen. Voor woningen is een nationale basisregistratie 5 beschikbaar met hoge kwaliteit: Basisregistratie Adressen en gebouwen (BAG). Voor bedrijven wordt overgestapt naar een door de overheden verzameld en beheerd bestand met de meest actuele gegevens. Hieronder worden de verbeteringen per groep met schadecategorieën behandeld Bodemgebruik In de standaardmethode van HIS-SSM werd het bodemgebruik ontleend aan het CBS Bestand Bodemgebruik 2000, waarbij de oppervlakte van het bodemgebruik van een betreffende categorie per gridcel wordt gebruikt. Dit bestand wordt nu geactualiseerd met het CBS Bestand Bodemgebruik Dit bestand is goed vergelijkbaar met het bestand uit 2000 en geeft een meer actuele situatie weer (CBS, 2008). De volgende standaard schadecategorieën zijn relevant (voor meer informatie over de grondslag, zie NEI, 2002): Glastuinbouw (CBS-code 50: glastuinbouw); Landbouw (CBS-code 51: overig agrarisch gebruik); Stedelijk gebied (CBS-code 20: woongebied en 34: bouwterrein); Extensieve recreatie (CBS-code 40: park en plantsoen, 41: sportterrein en 60: bos); Intensieve recreatie (CBS-code 42: volkstuin, 43: dagrecreatief terrein en 44: verblijfsrecreatie); Vliegvelden (CBS-code 12: vliegvelden). Extensieve recreatie en landbouw komen buitendijks respectievelijk in mindere en meerdere mate voor, maar zijn grotendeel aangepast aan (en soms zelfs afhankelijk van) overstromingen. Bij landbouw in buitendijks gebied wordt aangenomen dat dit voornamelijk extensieve veehouderij betreft (weides) en dat materiele schade aan werktuigen, gebouwen en installaties (grondslag huidige methode) niet waarschijnlijk is. Maximale schadebedragen voor deze twee categorieën worden dus op 0 gezet. Intensieve recreatie is zeker wel relevant in het studiegebied (zie figuur 2.3), voornamelijk in de vorm van dagrecreatief terrein (bijv. jachthavens) of verblijfsrecreatie (bijv. kampeer-en caravanterreinen) en blijft dus in de huidige vorm behouden. 5 Overheden zijn verplicht om deze te gebruiken 9

18 Figuur 2.3: voorbeeld van intensieve recreatie Biesboschcentrum Dordrecht Tot het stedelijk gebied (zie figuur 2.4) worden alle ruimte gerekend exclusief de ruimte die wordt ingenomen door objecten (woningen, bedrijven en dergelijke) inclusief onder andere verhardingen, straatmeubilair, kabels/leidingen, kunstwerken, etc. (Briene et al. 2002) In de standaardmethode is echter afgeweken van deze definitie en is ook de ruimte die wordt ingenomen door objecten meegenomen in het geografisch bronbestand. Om dubbeltelling t.a.v. woningen en bedrijven (1/6 van de stedelijk gebied oppervlakte bestaat uit gebouwen) te voorkomen worden de afdrukken ( footprints ) van gebouwen uit de BAG uit het vlak van het stedelijk gebied geknipt. Figuur 2.4: voorbeeld van stedelijk gebied ( woonterreinen) rondom Erasmusbrug Bijna 80% van de HIS-SSM categorie stedelijk gebied bestaat uit de CBS-categorie bouwterrein. Steekproefsgewijs is vastgesteld dat het overgrote deel (meer dan 80 %) van het totaal oppervlak bouwterrein in Rijnmond- betrekking heeft op projecten die de natuur in originele staat wilt stellen (figuur 2.5). Een klein deel van de oppervlakte betreft het bouwrijp maken van woonkavels. Dit is in het geografische bestand niet te onderscheiden en omdat deze onderschatting een klein effect heeft op het totale schadebedrag wordt deze CBS-categorie binnen dit project uitgesloten. 10

19 Figuur 2.5: voorbeeld van bouwterreinen met natuurherstel in de Biesbosch en bij Strijensas 20 tot 25% van het oppervlak van het totale studiegebied (inclusief permanent water) is opgenomen via deze groep schadecategorieën. Door het uitsluiten van schade aan de bovengenoemde categorieën blijft ongeveer 1,5 % van het totale studiegebied gerepresenteerd voor de categorieën die zijn kwetsbaar voor overstromingen (zie figuur 2.6). De Bruijn et al. (2012a) heeft al aangetoond dat dit een groot verlagend effect zal hebben op de totale schade in dit studiegebied. Figuur 2.6 totale oppervlakte (in ha) per landgebruikscategorie in studiegebied in oud en nieuw bestand 6 De originele schadefunctie uit de standaardmethode2008 van HIS-SSM wordt in deze studie intact gelaten (figuur 2.7). De bestaande maximale schadebedragen worden in deze studie gecorrigeerd voor opgetreden inflatie naar het basisjaar Glastuinbouw en vliegvelden komen buitendijks in het studiegebied niet voor 11

20 Figuur 2.7 schadefunctie bodemgebruik uit HIS-SSM Infrastructuur Voor de geografische locaties van infrastructuur (wegen en spoorwegen) is in de standaardmethode van HIS-SSM gebruik gemaakt van nationale bestanden in beheer bij RWS; het nationaal wegenbestand wegvakken en spoor (NWB-wegen (spoor)). Deze bestanden bevatten lijngeometrie van de ligging van de as van het (spoor)wegdeel en zijn geconverteerd naar lengte (spoor)weg per gridcel. Voor wegen wordt deze informatie nog iets verder onderverdeeld in rijkswegen, autowegen en overige wegen. Lokale wegen worden hierbij uitgesloten (deze zitten namelijk verdisconteerd in het stedelijk gebied). In eerdere studies (o.a. de Bruijn 2012b) is aangetoond dat veel schade onterecht wordt meegerekend omdat infrastructuur over bruggen en in tunnels (over of onder permanent water) in het bronbestand niet goed onderscheiden zijn. Aan dit type infrastructuur treedt over het algemeen geen directe schade op. In buitendijkse gebieden komt dit type relatief vaak voor. Helaas bevatten de genoemde bronbestanden geen informatie over het fysieke voorkomen en de omgeving (over/onder water) van het betreffende (spoor)wegonderdeel. Deze informatie is wel beschikbaar in de nationale basisregistratie topografie (schaal 1:10000) en is via een automatische procedure gekoppeld. Hierdoor wordt het wel mogelijk om bruggen en tunnels categorisch uit te sluiten (zie figuur 2.8). In bijlage B is in detail beschreven hoe dit uitgevoerd is. Ten behoeve van de spoorwegen is na koppeling met dezelfde nationale basisregistratie topografie ook onderscheid te maken in elektrificeert en niet-elektrificeert vervoer. Hierdoor wordt automatisch ook onderscheid gemaakt tussen de hoofdspoorlijnen en fabrieksspoorlijnen die in het studiegebied in grote mate voorkomen. De aanname wordt gemaakt dat de fabrieksspoorlijnen 25% van de maximale waarde van de elektrificeerde spoorlijnen heeft. 12

21 Figuur 2.8 Voorbeeld van classificatie van spoorwegen: rood - brug over water, geel brug, lichtgroen tunnel en groen - rest Figuur 2.9 totaal km (spoor)weg in studiegebied Zoals te zien is in figuur 2.9 is de totale lengte van infrastructuur het afgelopen decennium wat toegenomen. Toch zal de totale schade berekend met de nieuwe gegevens lager liggen, simpelweg omdat schade aan bruggen en tunnels in het nieuwe bestand bij voorbaat is uitgesloten. De schadefunctie van wegen en spoorwegen blijft identiek aan de originele functie (figuur 2.10). De maximale schadebedragen worden in deze studie gecorrigeerd voor opgetreden inflatie naar het basisjaar

22 Figuur 2.10 schadefunctie infrastructuur uit HIS-SSM Woningen Voor woningen is in de huidige standaardmethode gebruik gemaakt van een commercieel product van Bridgis (woontype2000.txt) waarbij per 6-positiepostcode centroide (bijv SZ) het dominante woningtype met een gesommeerd aantal totaal woningen in de postcode wordt gerekend. In de standaardmethode werd expliciet onderscheid gemaakt in: Eengezinswoningen en boerderijen (gebruiken zelfde schadefunctie, maar andere maximale schadebedragen); zoals vrijstaand/bungalow, twee onder een kap, rijtjeshuizen / eengezinswoning, herenhuis grachtenpand, zelfstandige bejaardenwoningen, woonwagens, onbekend en divers, boerderij en tuinderij; Laagbouwwoningen; zoals etage woning / maisonette, etage / flats / grachtenpand; Middenbouwwoningen; flats <4 etages; Hoogbouwwoningen; flats >4 etages. Iedere categorie heeft een eigen schadefunctie, waarbij mogelijke schade aan inboedel en opstal in de functie geïntegreerd zijn (zie figuur 2.11). Figuur 2.11 Functies uit het huidige HIS-SSM voor eengezinswoningen en boerderijen (links) en voor laagbouw, middenbouw en hoogbouw 14

23 Met het vrijkomen van de nationale basisregistratie adressen en gebouwen (BAG) is het modelmatig mogelijk om schade aan woningen op adresniveau te beschouwen. Tevens wordt het mogelijk de hoogte van de woningen expliciet mee te nemen. Het BAG bestaat uit twee geografische bestanden: Adreslocaties (puntlocaties) met functies en oppervlakte; Panden (vlakgeometrie) met een bijbehorende footprint. Door deze informatie geometrisch te koppelen en met enkele aannames 7 kan voor ieder gebouw in Nederland geautomatiseerd (zie bijlage C voor detailstappen) het volgende bepaald worden: 1 of het gebouw geen, 1 of meerdere woonfuncties bevat; 2 uit hoeveel verdiepingen (van +- 3m) het gebouw ongeveer bestaat (verhouding totale oppervlakte aan functie / oppervlakte footprint ); 3 hoeveel adressen (woonfuncties) er per verdieping ongeveer voorkomen; en 4 de totale oppervlakte aan woonfuncties er per verdieping ongeveer voorkomt. Met deze gedetailleerde informatie is het voor de nieuwe methode verder relevant om onderscheid te maken tussen vier nieuw gedefinieerde woon-categorieën (zie ook figuur 2.12): eengezinswoningen (incl. boerderijen en bungalows); begane grond met minimaal 1 woonfunctie in gebouwen met meer dan 1 verdieping; eerste verdieping met minimaal 1 woonfunctie in gebouwen met meer dan 1 verdieping; en hogere verdiepingen met minimaal 1 woonfunctie in gebouwen met meer dan 1 verdieping. 7 aangenomen wordt bijvoorbeeld dat indien er meerdere functies (anders dan woonfuncties) in een gebouw voorkomen deze altijd op de laagste verdiepingen zitten; zie voor meer info bijlage C 15

24 Figuur 2.12 overzicht veranderingen definitie woningen in nieuwe methode Voor elke wooncategorie wordt het aantal en de oppervlakte aan woonfuncties cumulatief per gridcel bepaald. In bijlage D wordt deze automatische procedure uitgebreid toegelicht. Doordat betere informatie beschikbaar is over de relatieve hoogte en grootte van de aanwezige type woningen op een locatie en in een gebouw moeten de bijbehorende schadefuncties en maximale schadebedragen aangepast worden. In het verleden werd dit gebrek in informatie gedeeltelijk gecorrigeerd in de schadefunctie. Voor het aanpassen van de schadefuncties wordt als basis de vorm van de functie voor laagbouwwoningen gebruikt. Uit figuur 2.13 is te vernemen dat de functie voor de eerste verdieping en hogere verdiepingen wordt verschoven met respectievelijk 2 en 5 m. De trapvorm voor de hogere verdiepingen is om de verschillende verdiepingen te tonen, maar is voor buitendijkse studies minder van belang omdat deze waterdieptes hier niet optreden. De functie voor schade aan eengezinswoningen wijzigt niet. 16

25 Figuur Voorstel voor nieuwe functie voor woningen middenbouw, en hoogbouw (eerste verdieping en hoger gelegen verdiepingen). De maximale schade voor alle typen woningen bestaat uit een deel voor de opstal en een deel voor de inboedel. De opstal schade is in HIS-SSM bepaald aan de hand de marktwaarde met een correctiefactor voor de waarde van de grond en locatie. Tegenwoordig zijn ook gemiddelde bouwkosten van een huis per m 2 en het woonoppervlak beschikbaar bij het CBS. Er wordt dus met een maximale schade per m 2 in plaats van per object gerekend. De nieuwe maximale schade wordt 750 euro per m 2 (= gemiddelde bouwkosten voor woningen in NL). De maximale schade aan de inboedel was in HIS-SSM 70 k euro per object. Dit was een grove schatting aan de hand van verzekeringsdata. Sindsdien is er geen betere data beschikbaar gekomen. Er is daarom voor gekozen dit getal in de basis gelijk te houden, gecorrigeerd voor inflatie tussen 2000 en In de huidige standaardmethode (peiljaar 2000) worden in totaal voor dit gebied woningen meegeteld. In de BAG (peiljaar 2013) zijn woningen onderscheiden. Dat zijn ongeveer 29% meer woningen. Een verder vergelijk op woningtype niveau is niet mogelijk vanwege verschillen in definitie tussen beide datasets Bedrijven In de standaardmethode van het HIS-SSM wordt gewerkt met een Dun & Bradstreet bedrijvenbestand uit In dit geografische bestand wordt per 6 positie postcode centroide voor 9 bedrijvencategorieën het aantal arbeidsplaatsen per gridcel gebruikt. De negen bedrijvencategorieën (delfstoffen, bouw, handel/horeca, transport/communicatie, banken/verzekeringen, overheid, industrie, nutsbedrijven, zorg/overige) sluiten aan bij de Amerikaanse SIC-classificatie en definities. Voorgesteld wordt om dit verouderde bestand te actualiseren door gebruik te maken van de LISA-database met adreslocaties van bedrijven en arbeidsplaatsen van De bedrijven in deze database zijn gecodeerd volgens de Europese SBI-classificatie en definities. Dit is een hiërarchische indeling, waarbij de zogenaamde SBI 66 set voldoende detail geeft. Hierdoor kan er onderscheid gemaakt worden tussen type bedrijven die erg verschillend zijn in vervangingswaarde van kapitaalgoederen (zie ook maximale schadebedragen). 17

26 Een extra voordeel van deze SBI-classificatie is dat er een directe relatie aanwezig is met de economische statistieken van het CBS. De gegevens van LISA zijn in principe beschikbaar per adreslocatie en op dit niveau wordt in deze studie ook gerekend. 8 Er bestaan twee schadefuncties voor bedrijven in HIS-SSM (figuur 2.14 links): een voor transport en communicatie en een voor de overige bedrijfscategorieën. Figuur 2.14.: Schadefuncties voor bedrijven in HIS-SSM (links) en nieuwe schadefuncties voor bedrijven (rechts) aanbevolen in de Bruijn et al. (2013) Wat bij deze functies opvalt, is dat voor gelijke waterdiepten de transport schadefunctie veel hogere schadefactoren geeft dan de overige bedrijvenfunctie. Deze overige bedrijvenfunctie is voornamelijk gebaseerd op empirische data van de overstromingen in 1953 en gegevens van een studie van de provincie Gelderland in de jaren 70 van de vorige eeuw. In beide studies kwam de schadefactor 0,22 bij 3 m waterdiepte naar voren, waardoor dit een belangrijk ijkpunt werd in de HIS-SSM schadefunctie (zie knikpunt in de algemene bedrijven functie). Onder de 3 m is de functie van de provincie Gelderland ruwweg overgenomen, boven de 3m is de functie verder gebaseerd op de 1953 overstromingen in Zeeland. Hiervoor is de gebouwconstructie van de huizen in 1953 een belangrijk uitgangspunt geweest. In verschillende nationale en internationale studies zijn sinds die tijd nieuwe schadefuncties afgeleid en bepaald voor bedrijven. Deze inzichten zijn verzameld en verder bestudeerd in de Bruijn et al. (2013, in prep., zie ook bijlage D). Samengevat uit dit onderzoek wordt voorgesteld de functies in de eerste drie meters steiler te laten oplopen, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen kantoorbedrijven, industrie en winkelbedrijven. Deze drie groepen hebben een andere inboedel- en opstalverdeling (qua omvang en qua locatie), waardoor verschillende schadefuncties nodig zijn. In figuur 2.13 (rechts) zijn de nieuwe functies weergegeven. Elk bedrijf is bij LISA (aantal abp) en CBS (maximale schade) bekend en is ingedeeld in 1 van deze drie groepen. De steilheid van de functies in de eerste drie meters zal een fors toenemend effect hebben op de totale schade. 8 Vanwege privacy-redenen is het niet mogelijk om op het individuele niveau, informatie ook te presenteren en deze gegevens via het model te publiceren; hierom wordt in dit rapport geen gegevens per bedrijf getoond 18

27 Voor bedrijven worden nieuwe maximale schadebedragen voorgesteld. Voor een bedrijf wordt het maximale schadebedrag per arbeidsplaats (relatie met gebiedsgegevens) berekend met de volgende formule: = De waarde van de kapitaalgoederen per sector in heel Nederland en de arbeidsplaatsen komen uit de CBS database met getallen over het jaar De factor (0,8) is nodig om te corrigeren voor het gedeelte van de kapitaalgoederen die niet kunnen beschadigen door water (zie voor een uitgebreide toelichting bijlage D) Overige Schade aan gemalen wordt in deze studie buiten beschouwing gelaten, omdat aangenomen wordt dat deze werken veilig liggen voor buitendijkse overstromingen; bijv. omdat deze in het dijklichaam zijn verwerkt. Schade aan rioolwater zuiveringen is wel relevant, waarbij bij gebrek aan goede alternatieven de standaarddata uit 2005 (rwzi-object per gridcel) in het model intact gelaten wordt. In het studiegebied komen in totaal 8 Rioolwaterzuiveringsinstallaties voor. De schadefunctie wijzigt niet. Het maximale schadebedrag wordt gecorrigeerd voor inflatie naar Inwoneraantallen en aantal voertuigen In de standaardmethode van HIS-SSM worden inwoneraantallen gebruikt om het aantal getroffenen, slachtoffers en voertuigen te bepalen. De inwoneraantallen zijn per postcode-centroide en woningtype (laagbouw of hoogbouw) gegeven in het personenbestand van Geo-Marktprofiel BV: GEO200.txt. Het aantal voertuigen wordt gegeven door het aantal inwoners per postcode te vermenigvuldigen met een gemiddeld aantal voertuigen per inwoner; 0,42. Het CBS levert jaarlijks een geografisch bestand met aantal inwoners per ha (100 x 100 m vierkanten) met de naam CBSvierkant100m shp. Door deze vierkanten geometrisch te koppelen aan de gebouwen met woonfunctie kan worden berekend hoeveel personen in een vierkant gemiddeld per woning wonen. Deze informatie wordt opgeslagen in een rasterbestand met aantal inwoners per rastercel. Het aantal voertuigen wordt vervolgens bepaald door het aantal inwoners per gebouw maal 0,42. Ook deze informatie wordt opgeslagen in een rasterbestand met aantal voertuigen per rastercel. De schadefunctie wijzigt niet. Het maximale schadebedrag wordt gecorrigeerd voor inflatie naar Het blijkt erg lastig totaalstatistieken met betrekking tot arbeidsplaatsen tussen de beide bestanden te vergelijken. Dit komt door onduidelijkheden over de definitie (bijv. incl of excl. zelfstandigen, part-time vs. full-time banen, werknemers per holding of per locatie). Een vergelijking met CBS op COROP-niveau (Groot-Rijnmond) geeft aan dat het aantal getelde LISA arbeidsplaatsen (beschouwd als full-time banen) voor 2010 zo n 15% minder is dan CBS rapporteert. Per sector zijn er ook aanzienlijke verschillen. Voor een nadere beschouwing en verklaring van deze verschillen moet meer onderzoek gedaan worden. 19

28 In deze studie wordt het mogelijk aantal dodelijke slachtoffers niet berekend Statistieken over kwetsbare objecten In de nieuwe methode worden ook de getroffen 10 kwetsbare en waardevolle objecten en gebieden meegeteld. Hiervoor wordt geen schade berekend, maar wel een indicatie gegeven van het aantal getroffen objecten en/of oppervlakte getroffen gebied. Met deze rapportage worden statistieken verzameld in lijn met de Europese Richtlijn Overstromingsrisico, waarbij het belangrijk is dezelfde brongegevens te gebruiken. Deze gegevens worden rechtstreeks gehaald van de professionele website van risicokaart.nl en achterliggende beheerde databases. Het betreft kwetsbare objecten (met milieuschade als gevolg) als BRZO en IPCCbedrijven, kwetsbare objecten met betrekking tot evacuatie van kwetsbare personen zoals ziekenhuizen, scholen, verzorgingshuizen etc., kwetsbare cultuurhistorische objecten (zoals rijksmonumenten etc.) en beschermde gebieden zoals beschreven in andere Europese Richtlijnen, zoals Natura2000, drinkwaterwingebieden en zwemwaterlocaties. 2.3 Waterdieptekaarten referentiesituatie en beschrijvende statistieken Voor het bepalen van de waterdiepten in het studiegebied zijn met het Deltamodel v02 11 (MHWp v 3.2 en Hydra-B) waterstanden op de as van de rivier voor de referentie-strategie Voortzetten huidig beleid berekend. Waterstanden zijn beschikbaar voor 463 referentiepunten (sobekvakken ingedeeld naar rivierkm), 17 verschillende normfrequenties en 3 verschillende (delta)scenario s: referentie 2015; stoom/warm : zeespiegelstijging 35 cm en maatgevend QLobith m 3 /s; stoom/warm 2100: zeespiegselstijging 85 cm en maatgevend QLobith m 3 /s. In deze studie is ervoor gekozen om waterdieptekaarten voor zes verschillende normfrequenties (t10, t25, t50, t100, t1000, t10000) en voor alle drie scenario s (2015, 2050 en 2100) te maken. Hiervoor is een automatische eenvoudige GIS-procedure ontwikkeld, waarbij de waterstanden op de as van de rivier worden toegekend aan standaard SOBEKvakken (waterstandsvlakken) en vervolgens worden geconfronteerd met een zorgvuldig geconstrueerde (maaiveld)hoogtekaart (zie de Bruijn et al. 2012). Het resultaat hiervan wordt dan automatisch gecontroleerd op lokale hoogteverschillen en gebieden die hierdoor niet kunnen overstromen. Als laatste wordt met een buffer van 15 m langs de laagwaterlijn de taluds verwijderd. Het meenemen van taluds geeft een grove overschatting van de gevolgen, omdat de geografische basisgegevens aangeven dat op de grenzen stedelijk gebied of infrastructuur overstroomt, terwijl water in werkelijkheid tegen de taluds staan en de taluds daarop berekend zijn (De Bruijn et al. 2012). Deze procedure is op hoofdlijnen identiek aan degene uitgevoerd door de Bruijn et al. (2012). Deze methode houdt geen rekening met dwarsverhang, bochtwerking of golven door wind. Door de automatisering en de toepassing van een goede basishoogtekaart is in theorie elke waterstandsverdeling te vertalen naar een waterdieptegrid voor het studiegebied. 10 Getroffen wordt hier gedefinieerd als direct getroffen door minstens 2 cm water 11 Uitgangspunten beschreven in Slootjes et al en Botterhuis et al Identiek aan Druk/rust

29 De waterdieptegrids zijn voor deze studie met een resolutie van 5x5 m geproduceerd. Enkele lokale verschillen met voorgaande studies zijn eenvoudig waarneembaar en beschreven in appendix E. 2.4 Cumulatief resultaat van voorgestelde verbeteringen In tabel 2.2 staan de maximale schadebedragen uitgesplitst naar groepen schadecategorieën berekent met HIS-SSM en de nieuwe methode. De getallen voor beide modellen zijn vertaald naar zichtjaar 2015 (zie appendix F voor details). Zoals verwacht lopen de berekende totale schades bij deze drie terugkeertijden door de verschillende aanpassingen voor een groot deel terug. Met uitzondering van schade aan bedrijven lopen de berekende schades voor de andere posten met de nieuwe methode flink terug. Dit is grotendeels te verklaren door de aanpassingen aan de bronbestanden; deze beschrijven de totaal aanwezige kwetsbare economische waarde nauwkeuriger. Directe schade aan bedrijven wordt hoger berekend en is in de nieuwe methode verreweg de grootste schadepost. Ook dit is goed te verklaren; het feit dat de nieuwe schadefuncties in het onderste bereik steiler zijn geworden dan de originele functies en dat de berekening van schade aan de hand van adreslocaties exacter is dan door het uit te drukken per postcodecentroïde lijken hiervoor de belangrijkste redenen te zijn. Tabel 2.2: maximale schades (in miljoen euro) berekend voor waterdiepten bij t10, t100 en t1000 (beschreven in par. 2.3) met HIS-SSM en de geactualiseerde methode geïndexeerd en gecorrigeerd (volgens WV21 methode, Kind et al. 2011) naar zichtjaar 2015 T=10 T=100 T=1000 HIS-SSM 13 Actueel 14 HIS-SSM Actueel HIS-SSM Actueel Landgebruik Infrastructuur Woningen Bedrijven Overige Totaal Getroffenen Een groot deel van de hoge berekende schade voor bedrijven is terug te voeren op enkele individuele schadecategorieën. In tabel 2.3 is goed te zien dat bij de verschillende herhalingstijden de bedrijfsschadecategorieën groothandel en opslag vervoer omstreeks 1/3 van de berekende totale schade leveren. Tabel 2.3 top 5 grootste individuele schadeposten per overschrijdingsfrequentie T = 10 T = 100 T = 1000 Groothandel 33.6 Groothandel 63.6 Opslag vervoer Opslag vervoer 15.9 Opslag vervoer 34.4 Groothandel 91.2 Delfstoffenwinning 13.3 Metaalproducten 19.3 Voedingsindustrie 35.6 Intensieve recreatie 9.3 Delfstoffenwinning 18.3 Overige transport 28.2 Machine-industrie 6.1 Voedingsindustrie 15.3 Metaalproducten Schade * WV21-factor * economische groei tussen = Schade * 2,24 * 0, Schade * Buitendijkse WV21-factor * economische groei tussen = Schade * 1,36 * 0,983 21

30 % van totaal 67.0 % van totaal 55.1 % van totaal 46.0 Het aantal getroffen kwetsbare objecten per overschrijdingsfrequentie is zoals verwacht laag (zie tabel 2.4). Het zou de moeite waard kunnen zijn om bij deze kwetsbare objecten apart onderzoek te doen of deze inderdaad overstromingsgevoelig zijn. Getallen in tabel 2.4 zijn lastig te vergelijken met originele HIS-SSM output omdat dit aanvullende informatie betreft. Tabel 2.4 Aantallen kwetsbare objecten met gebruiksfuncties die bij overstroming die milieuverontreiniging kunnen veroorzaken (IPCC-bedrijven) 15 per waterdiepteklasse en bij verschillende terugkeertijden t = 10 T = 100 T = 1000 < 0.5 m m > 1 m < 0.5 m m > 1 m < 0.5 m m > 1 m 2 logies 2 publiek 1 publiek 4 logies 1 logies 2 publiek 5 logies 4 logies 4 publiek 6 publiek 5 onderwijs 5 publiek 6 onderwijs 2 onderwijs 12 publiek 10 publiek 10 publiek 0 brzo 0 brzo 3 brzo 2 brzo 0 brzo 3 brzo 5 brzo 2 brzo 3 brzo In het volgende hoofdstuk wordt verder ingegaan op de theorie en de methode om schade aan woningen en bedrijven in buitendijks gebied nog nauwkeuriger te kunnen schatten. Voor woningen wordt op basis van literatuur en empirische gegevens een voorstel gedaan om de schadefuncties aan te passen. Voor bedrijven wordt onderzocht of er onderbouwde aanpassingen van de schadefuncties mogelijk zijn. Daarnaast wordt de gevoeligheid van de ruimtelijke representatie van kapitaalwaarde van bedrijven onderzocht. In de huidige methode worden adreslocaties (xy-coördinaten van de voordeur) van bedrijven in de berekening gebruikt; onderzocht wordt of het mogelijk is en wat de consequenties zijn van het ruimtelijk verdelen van de kapitaalwaarde over bedrijfsgebouwen of over bedrijfsterreinen. 15 Statistieken over Natura2000, drinkwaterwingebieden, zwemwaterlocaties en cultuurhistorische objecten zijn nog niet beschikbaar, omdat deze op dit moment nog niet goed in de ROR-database zitten. 22

31 3 Gevoeligheidsanalyse schade aan woningen en bedrijven 3.1 Onderbouwing en voorstel aanpassing schadefuncties Aanleiding tot aanpassing schadefuncties woningen en bedrijven Zoals eerder beschreven is er noodzaak tot een verbetering van de nauwkeurigheid van de schadefuncties in het onderste bereik van de schadefuncties (lage inundatiedieptes). De kans op grote afwijkingen neemt toe bij geringere waterdieptes, omdat de huidige HIS-SSM functies werden ontwikkeld voor grote dijkringgebieden en grote inundatiedieptes, en voor gebieden waar inundatie uiterst zelden voorkomt. We zien vier mogelijke redenen om de functies aan te passen. De eerste voorgestelde verandering heeft betrekking op de vorm van de functie in het onderste bereik. Vastgesteld kan worden in het huidige HIS-SSM bij eengezinswoningen bij kleine inundatiedieptes tot een halve meter al een kwart van de maximale schade ontstaat, dit lijkt onrealistisch. De maximale schadebedragen voor woningen is mogelijk ook te hoog. Ten tweede is er een aantal andere processen dat de hoogte van schade bij geringe inundatiedieptes beïnvloedt. In het buitendijks gebied komen hoogwatersituaties regelmatiger voor dan in bedijkte gebieden. Dit doet vermoeden dat de functies in het HIS-SSM die zijn ontwikkeld voor bedijkte gebieden niet voldoen voor analyses in het buitendijks gebied. De effecten die optreden in het buitendijkse gebied zijn het gevolg van structurele maatregelen in het interieur en exterieur die bewoners hebben getroffen. Van belang zijn ten derde de effecten van gedrag van bewoners die door het nemen van tijdelijke noodmaatregelen de hoogte van de schade beïnvloeden. Dit heeft voornamelijk betrekking op het beschermen van inboedel (verplaatsen naar hogere verdiepingen), en het beschermen van opstal en inboedel door middel van bijvoorbeeld zandzakken en andere waterkerende maatregelen. Deze maatregelen kunnen zowel binnen- als buitendijks worden getroffen, waarbij de maatregelen buitendijks effectiever zullen zijn door de geringere inundatiedieptes. Voorwaarde is een tijdige waarschuwing van de bewoners. Ten vierde kan vastgesteld worden dat schattingen van schades bij kleine inundatiedieptes erg onzeker zijn, doordat de exacte inundatiediepte en blootgestelde gebouwen en goederen behorende bij deze diepte lastig te bepalen zijn. Bij empirische studies blijkt de variatie in schade bij geringe dieptes erg groot. De bestaande functies zijn hier niet op gemaakt. De vraag is hoe en of de functies voor dit effect moeten worden aangepast. Wanneer een groot aantal objecten wordt getroffen, zal ook een functie voldoen die gemiddeld gezien de juiste hoeveelheid schade bij geringe inundatiedieptes aangeeft. Per object kunnen dan afwijkingen ontstaan, maar dit probleem is waarschijnlijk onoplosbaar door de grote heterogeniteit aan objecten en effecten van hoogwater. Besloten wordt dan ook dit punt niet verder te adresseren. In dit project stellen we een aantal mogelijke aanpassingen voor, voor het verloop van de schadefuncties voor woningen, voor de eerste drie hierboven beschreven effecten die de hoogte van mogelijk schade (mede) beïnvloeden. 23

32 Daarnaast zullen door de actualisatie van de woningen naar adreslocaties op basis van het BAG de huidige definities van de vijf woningtypen heroverwogen worden. Dit heeft tot gevolg dat tegelijkertijd ook de schadefuncties en schadebedragen zullen worden aangepast. Door het actualiseren van de bedrijfsgegevens met de LISA-database zullen als gevolg van de datastructuur de definities van de categorieën, de schadefuncties en maximale schadebedragen voor bedrijven heroverwogen worden. In de tabel hieronder zijn deze verschillende mogelijke effecten opgesomd voor het bedijkte en onbedijkte gebied. Mogelijk kan een aantal aanpassingen van de tweede en derde soort ook worden toegepast op bedrijvenschade. Voor bedrijfsschade wordt in elk geval ook de onnauwkeurigheid van de vorm aangepast. Opgemerkt moet worden dat de voorstellen die hier worden gedaan mogelijk deels ook gelden voor bedijkte gebieden, waar het gaat om geringe waterdieptes bij bedrijfsschade, en ook voor schade in de categorie stedelijk gebied (openbare ruimte met voorzieningen zoals kabels, leidingen, en straatmeubilair). Tabel 3.1. Drie veronderstelde effecten die de hoogte van schade beïnvloeden en veronderstelde werking in verschillende gebieden. Gebied: Binnendijks Buitendijks Buitendijks Overstromingsfrequentie: Niet/vrijwel nooit Zelden >50 jaar Enige regelmaat (orde jaar) Effecten: Onnauwkeurigheid Van belang Van belang Van belang vorm schadefunctie Structurele Niet van belang Niet van belang Van belang maatregelen Tijdelijke Niet van belang Van belang* Van belang maatregelen * maar worden in deze studie niet onderzocht Hieronder beschrijven we de onderbouwing van het tweede en derde effect zoals hierboven beschreven. Op het eerste effect wat betreft de vorm van de functie voor huizen besteden we in dit onderzoek verder geen aandacht Structurele maatregelen in interieur en exterieur Aangenomen wordt dat in het buitendijks gebied waar hoogwater met enige regelmaat voorkomt, een aantal structurele maatregelen wordt getroffen. Gezien de relatief lage kosten kunnen deze eenvoudig getroffen worden, ten opzichte van andere maatregelen. De maatregelen die kunnen worden getroffen in het interieur zijn: Aanpassingen in de bouw van de woning; zoals het weglaten van een kelder, het hoger plaatsen van stopcontacten, het aanleggen van elektrische en CV installaties op hogere verdiepingen. De verwachting is dat deze wijze van bouwen relatief weinig wordt toegepast in de buitendijkse gebieden in Nederland, wel is het mogelijk dat na overstromingservaring deze aanpassingen worden gepleegd. 24