een boom uit Boskoop is als een ham uit Parma

Transcriptie

1 Vereniging Deltametropool Mauritsweg 51a, 3012 JW Postbus 600, 3000AP Rotterdam T landschap@deltametropool.nl Datum Maandag 18 oktober 2013 Verslag Workshop Toekomstbeeld voor de veenpolders in Boskoop Woensdag 30 oktober, u Boomkwekerij Fred Booy, Rijneveld 23, Boskoop Fred Booy organiseerde op zijn boomkwekerij een workshop over de toekomst van Polder Rijneveld, met andere ondernemers uit dit gebied, een beleidsmaker van de gemeente, en enkele experts. Deze workshop is onderdeel van het project Veenweidegebieden van de Deltametropool l, een initiatief van DS Landschapsarchitecten en Vereniging Deltametropool, mede mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Dit project beoogt met eigenaren en deskundigen een toekomstperspectief te schetsen voor 5 gebieden in de Randstad, waar bodemdaling, groeiende vergrijzing, recreatie, nieuw EUbeleid en een terugtrekkende overheid voor verandering zullen gaan zorgen. Wat is de rol van het agrarisch gebied in de metropool? een boom uit Boskoop is als een ham uit Parma Boomkwekerijen Boskoop Sinds de 17e eeuw is de naam Boskoop verbonden aan boomkwekerijen. Tot ver in het buitenland staat Boskoop bekend als herkomst van sierteelt. Deze identiteit kan echter snel veranderen. De oorspronkelijke vaarpolder met smalle kavels maakte al plaats voor oriëntatie op de weg i.p.v. het water en uitbreidingen aan de noordoostkant van Boskoop zijn een hybride tussen traditionele kwekerijgronden en een bedrijventerrein. Vergrijzing en de kleineschalige kavels leiden in centraal Boskoop tot leegstand en het omzetten van kwekerij naar grasland. Boskoop is nu nog een unicum op het veen. Zal het op termijn toch weidegebied worden?

2 Door fusie van de gemeenten Boskoop en Alphen a/d Rijn worden de kwekerijen straks het buitengebied van een stedelijke gemeente. Welke kansen biedt dat voor de polder? Er bestaan al plannen voor een fiets + wandelverbinding vanuit Alphen a/d Rijn en verder ligt Boskoop gunstig als buitenplaats tussen Leiden, Utrecht en Amsterdam. Het Wageningse, oorspronkelijk Boskoopse proefstation (Plantarium) kan wellicht ook aanknopingspunten bieden. Zowel op het terrein van het landschapsbeheer als economie voltrekken zich op dit moment grote veranderingen. De publieke middelen voor het handhaven van de kwaliteit van het landschap nemen af en de kwekerijsector staat onder druk van schaalvergroting, door steeds krapper wordende marges. Door de workshop te houden met direct betrokkenen en deskundigen willen we meer inzicht krijgen in mogelijke toekomstbeelden voor Polder Rijneveld, Boskoop. Tijdens de workshop isgesproken over de merknaam Boskoop, in twee mogelijke toekomstperspectieven: 1. Laissezfaire Door marktdynamiek en vergrijzing verandert het kleinschalige kwekerijenlandschap geleidelijk naar weiland en bedrijventerrein. 2. Boomkwekerscoöperatie Boskoop behoudt de merknaam als internationaal bekend kwekerijgebied en ontwikkelt een sterke identiteit richting bezoekers en toeristen. Aanwezigen Bas van Klaveren (zelfstandig boomkweker) John Stolwijk (boomkweker Joh Stolwijk) Jan de Vries (boomkweker Boot & co.) Ron Kervezee (gemeente Boskoop) JaapEvert Abrahamse (onderzoeker Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, RCE) Menne Kosian (onderzoeker RCE) Maike van Stiphout (landschapsarchitect DS Landschapsarchitecten) Fred Booy (zelfstandig boomkweker) Paul Gerretsen (agent Vereniging Deltametropool) Merten Nefs (architectonderzoeker, Vereniging Deltametropool) Economische dynamiek Polder Rijneveld

3 WORKSHOPRESULTATEN 1. Merknaam Boskoop Een boom uit Boskoop is als een ham uit Parma en een kaas uit Camembert of de Beemster: internationaal bekend en van goede kwaliteit. Greenport Boskoop is al een eerste stap in de richting van het versterken van die merknaam. De naam van het boomkwekerijgebied zorgt al eeuwen voor een clustering in de sierteelt. De merknaam is voor de kwekers van vitaal belang en is wellicht de belangrijkste assett van het gebied en biedt kans om bedrijvigheid en jonge mensen naar het vergrijzende Boskoop te trekken. Sierteelthandelaren zitten graag in Boskoop vanwege de centrumfunctie: er is een grote variatie aan planten voorhanden om in te kopen, en de export krijgt de merknaam 'Boskoop' mee. Maar waar hangt die naam precies mee samen, en hoe kan het merk behouden en versterkt worden? En wat ziet men precies van die Boskoopse identiteit als men uit commerciële of recreatieve interesse naar Boskoop komt? Polder Rijneveld rond 1950: de zuidelijke helft van de veenontginning is in gebruik als kwekerij; de producten worden via het water en het spoor getransporteerrd 2. Cultuurhistorie en ondernemerschap Boskoop is zo groot als Giethoorn en centraal gelegen in de Randstad, maar geen toeristische trekpleister. Het landschap is niet beschermd, maar tegelijkertijd wel aangewezen als Cultuurhistorisch Topgebied (Provinciale Structuurvisie) en als Greenport. Het is momenteel niet de vraag óf Polder Rijneveld behouden moet blijven, maar welke aspecten in het gebied van cultuurhistorisch belang zijn. De RCE geeft aan dat de concentratie van boomkwekerijen in het gebied weleens de essentie zou kunnen zijn, oftewel de ondernemingen. Daarom heeft het geen zin om het gebied op slot te zetten: de ondernemingen zouden wegtrekken en het gebied zou vervallen tot bos of grasland. Ondersteuning van de kwekerijsector biedt dus continuïteit van het landschap. Aanleg van nieuwe infrastructuur, zoals een rondweg, trekt bedrijven aan, waardoor Boskoop verjongt. Maar of die bedrijven in de toekomst ook echt zullen komen blijft onzeker. De huidige tendens is het huren van grond: grote sierteeltbedrijven huren zelfstandige kleine kwekers in met eigen grond. Het bedrijf levert alle grondstoffen aan, waarbij het zich verplicht om alle productie aan het eind van het kweekseizoen op te kopen. Naast de aanwezigheid van de sierteeltsector zijn er ook fysieke cultuurhistorische elementen in het Boskoopse kwekerijlandschap, zoals watergangen

4 met sluisjes en het open zicht op de kwekerijen vanaf de weg. Het kweken in de volle grond de Boskoopse zwarte aarde onderscheidt de Boskoopse kwekerij van andere sierteeltgebieden, zoals Zundert. Deze structuur wordt mogelijk bedreigd door tendensen in de tuinbouw, zoals telen los van de volle grond, om ziektes en watertekort te verkomen (Ministerie van EZ). Een andere tendens is het dempen van sloten om tot een efficiëntere bedrijfsvoering te komen. Tijdens de ontginning van het gebied waren de kavels ooit 300m breed. Door bodemdaling en toenemende drainage zijn de kavels nu maximaal 110m breed. Het is nu technisch mogelijk om sloten te dempen ten behoeve van de bedrijfsvoering en terug te gaan naar de originele kavelbreedte. In dat geval wordt een sloot altijd een pad, er kan niet op gekweekt worden. Wat is het effect op het kwekerijlandschap wanneer een geleidelijke opschaling plaatsvindt van zelfstandige kwekerijtjes naar grootschalige logistieke activiteiten (import en export van sierteelt) op brede kavels, gecombineerd met kweek in potcultuur? Kleinschalige verkaveling van het kwekerijgebied, t.o.v. veenweidegebieden als de Woudpolder (links: eigenarenkaart, rechts: verkochte percelen in de laatste 25 jaar) 3. Coproductie van het landschap Wie zijn verantwoordelijk voor het landschap van de Boskoopse kwekerijen? Het Rijk trekt zich terug als kadersteller. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed speelt hierop in door deel te nemen aan lokale initiatieven en ontwikkelingen. Met de grote hoeveelheid kennis over de ontstaansgeschiedenis van het landschap draagt de dienst bij aan de discussie, omdat cultureel erfgoed vaak een rol speelt. Uit de workshop blijkt dat ondernemers in Boskoop meer het heft in eigen hand zouden willen nemen, wat zowel de inrichting van het landschap als het behoud van de merknaam Boskoop betreft, in samenwerking met de verschillende overheden. De gemeente ziet een dergelijke samenwerking t.b.v. de versterking van Greenport Boskoop wel zitten. Als de inrichting van het gebied de merknaam Boskoop mede bepaalt, en als die inrichting recreanten en consumenten aantrekt, dan is het de moeite waard daar aan te werken. Dit kan alleen gezamenlijk, want alle percelen in Polder Rijneveld zijn in privaat eigendom, de afzonderlijke percelen zijn te klein voor een omslag en het gemeentelijk grondgebied is nihil. De grootste kans ligt dus in een gezamenlijke visie door belanghebbende ondernemers, gemeente, Greenport Boskoop, waterschap en provincie. Enkele concrete vraagstukken bij het vormen van een dergelijke visie zijn: In hoeverre kunnen sloten gedempt worden t.b.v. bedrijfsefficiëntie zonder het karakter aan te tasten? Gebiedsprofiel provincie, bedrijventerrein of veenlandschap? Verbod op afgraving van veen (creatie van oppervlaktewater). Welke elementen zijn belangrijk en moeten worden behouden (windakkers, sluisjes, zichtlijnen etc.)?

5 Er is een hoge mate van dynamiek in vastgoedtransacties. De helft van het oppervlak in het studiegebied is verhandeld in de afgelopen 25 jaar. De binding met de grond is lager dan in het veenweidegebied. Hoe gaat men om met de aankomende verkoop van zelfstandige kwekerijen, waarvan de kweker met pensioen gaat en voor wie geen opvolger klaarstaat? De polder verzakt jaarlijks 2cm, waardoor ca. 500m 3 aanvulgrond per hectare kweekgrond nodig is. Hoe gaat men om met de resterende (5) grondschippers en de bijbehorende vaarten en recht van overpad. Sommige vaartsloten zijn in particulier bezit. Hoe om te gaan met bezoekersfuncties, zoals horeca, plantarium e.d.? Recreatie vormt een mooi potentieel voor Boskoop en bezoekers zijn goed te combineren met streekproducten, kijkkwekerijen en kleinschalige bedrijfsvoering. Recente voorbeelden zijn sierteeltverkoop direct aan de consument, verkoop van bosbessen en een restaurant. In de grootschalige productiegebieden aan de rand van Boskoop is de recreant minder gewenst. Kan de leegstand in het centrale deel van Boskoop worden opgelost met dit soort functies, terwijl aan de (noordoost)rand op industriële schaal wordt gewerkt? Welk straatbeeld wordt nagestreefd in de kwekerijgebieden, bijvoorbeeld een hekkenweg beleid, architectonische stijl van woningen en kassen, verharding, verkoop aan de straat en zicht op de kweek vanaf de weg. Links: potentieel voor fietsrecreatie Polder Rijneveld ( mensen binnen 15min). Rechts: Kwekerij, open zicht vanaf de weg (Halve Raak) De authentieke boomkwekerij bestaat uit de drieeenheid van grondcontainers (opkweek), kas (overwinteren) en volle grond (afkweek). In kleine kwekerijen in Boskoop vinden alledrie plaats op hetzelfde perceel. Grote kwekers hebben vaak containers en kassen in bv. Zundert (NoordBrabant), en 'volle grond' in Boskoop. Dit geeft Boskoop ondanks de schaal toch een authentieke aanblik. Voor efficiënte schaalvergroting zijn grote aaneengesloten kavels nodig. De grote hoeveelheid sloten in Polder Rijneveld zijn hierbij een nadeel. ACTIEPUNTEN VOOR ONDERNEMERS EN GEMEENTE De provincie, het waterschap en meer ondernemers betrekken bij de discussie DOC mogelijkheden onderzoeken van boomkweek in Boskoop (EU, analoog aan Parmaham, Camembert etc.) Animo onderzoeken onder Boskoopse kwekers voor een coöperatieve grondbank, om het Boskoopse kwekerijlandschap en de centrumfunctie in die sector te behouden. Men voorkomt op die manier verval van het landschap tot grasland en bos. Precieser formuleren van de cultuurhistorische activiteit van de sierteelt, en de relevante landschapselementen van de Boskoopse kwekerijen die daarbij horen. Inventariseren van mogelijkheden voor recreatie, horeca en landschapseducatie. Daarbij aangeven welke zonering en routing in het kwekerijgebied zou kunnen worden aangehouden voor deze activiteiten. Meer informatie vindt u op U kunt voor overige vragen of opmerkingen contact opnemen met Fred Booy (fred@dsla.nl) of Vereniging Deltametropool (landschap@deltametropool.nl).