Dyslexieprotocol PCB De Brug

Transcriptie

1 Dyslexieprotocol PCB De Brug Houvast bij leesproblemen, spellingproblemen en dyslexie Inhoud PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 1

2 Hoofdstuk 1; Dyslexie in het kort Hoofdstuk 2; Voorbereidend lezen en schrijven in groep 1 en 2 Hoofdstuk 3; Leren lezen en schrijven in groep 3 Hoofdstuk 4; Lezen en schrijven in groep 4 Hoofstuk5; Lees- en spellingproblemen en dyslexie in de bovenbouw Hoofstuk 6; Diagnostisch onderzoek en dyslexieverklaring Hoofdstuk 7; Speciale maatregelen en hulpmiddelen. PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 2

3 Hoofdstuk 1: dyslexie in het kort Dyslexie is een stoornis die wordt gekenmerkt door hardnekkige problemen in de automatisering van de woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeldvorming (spellen). Dyslectici hebben, zelfs als zij extra hulp krijgen, moeite met foutloos en vlot leren lezen en spellen. Ook hebben zij moeite met het leren lezen en spellen in de moderne vreemde talen. Dyslexie is onafhankelijk van intelligentie; het komt ook voor bij normale of zelfs hoge intelligentie. Kinderen met dyslexie blijven wat betreft schoolprestaties ver achter bij het gemiddelde niveau. Dit ondanks inzet en ijver, met alle gevolgen van dien in de persoonlijke, gezins- en maatschappelijke sfeer. Over de oorzaken van dyslexie is wetenschappelijk geen éénduidigheid. In grote lijn zijn wetenschappers het meestal wel eens over de volgende factoren: (snelheid van) fonologische verwerking, en oproepbaarheid van de taalkennis. Dyslectici hebben moeite om letters (visuele code) snel om te zetten in klanken (auditieve code). De oorzaak van deze problemen ligt vooral aan de kant van de auditieve code. Dyslectici hebben meestal minder talent voor de snelle verwerking daarvan. De lees- en spellingproblemen die het gevolg zijn van dyslexie blijken in de praktijk behandelbaar te zijn. Dit wil zeggen dat verreweg de meeste dyslectici kunnen komen tot een aanvaardbaar niveau van geletterdheid. Een niveau waarmee zij zich staande kunnen houden in deze maatschappij. Het is daarbij van groot belang dat de handicap zo vroeg mogelijk wordt onderkend; bovendien moet de behandelmethode zoveel mogelijk afgestemd worden op de individuele situatie. Hierbij spelen naast de individuele probleembeschrijving zaken een rol als: wat motiveert de leerling, wat zijn sterke kanten, welk niveau van geletterdheid heeft hij nodig, werkt hij graag met computers? Hoe kunnen computers hem ondersteunen bij zijn lezen en spellen? Mensen met dyslexie zijn vaak creatieve, beeldende of logische denkers. Wanneer zij op school goed worden begeleid en leerstrategieën kunnen ontwikkelen die bij hen passen, zullen ze met minder pijn en moeite de positie in de samenleving kunnen innemen die bij hun talenten aansluit. Wat is dyslexie? Dyslexie is een hardnekkige stoornis bij het technisch leren lezen en/of spellen. Ondanks extra oefenen blijven de problemen met lezen en/of spellen bestaan. Hoe is dyslexie te herkennen? PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 3

4 Algemene problemen Kinderen met dyslexie kunnen moeite hebben; om het verschil te horen tussen klanken als m en n, p, t en k; s, f en g; eu, u en ui om de klanken in volgorde te zetten, zoals bij dorp en drop of 12 en 21 om de aandacht vast te houden bij (mondelinge) uitleg met het leren van reeksen, bijvoorbeeld tafels of spellingsregels met het onthouden van vaste woordcombinaties, uitdrukkingen of gezegdes met het onthouden van losse gegevens, zoals rijtjes, woordjes en jaartallen met het onthouden van talige informatie met het structureren van hun werk Problemen bij het lezen De leesproblemen van kinderen met dyslexie vallen het meest op bij hardop lezen. Sommige kinderen hebben een traag leestempo en lezen de woorden spellend (h-a-k) Andere kinderen hebben een hoog leestempo, maar maken veel fouten door te raden. Er kan ook sprake zijn van een combinatie van beide. Problemen bij het spellen Kinderen met dyslexie maken veel spellingsfouten en hebben daarom veel steun aan spellingsregels. Het kan zijn dat ze een bepaald woord op een bladzijde op verschillende manieren spellen. Kinderen met dyslexie proberen vaak de spelling van specifieke woorden te onthouden. Dit is een enorme belasting voor het geheugen.bovendien blijft de kennis meestal niet hangen, omdat ze het op een onsamenhangende manier in het geheugen opslaan. Problemen bij het schrijven Kinderen met dyslexie schrijven vaak onleesbaar en maken veel doorhalingen. Bij leerlingen die wel leesbaar schrijven, valt het trage schrijftempo op. Wat zijn de oorzaken van dyslexie? De precieze oorzaak van dyslexie weten we nog niet helemaal, maar wel is duidelijk dat het zich afspeelt in de hersenen. Het lijkt erop dat het hersengebied waar klanken en schrifttekens worden gekoppeld, te zwak is aangelegd of moeilijk bereikbaar. De klankcodes worden daardoor onvolledig of verkeerd in de hersenen verwerkt en minder goed in het geheugen opgeslagen. Het gevolg is dat deze ook minder goed uit het geheugen zijn te halen. De komende jaren komt er waarschijnlijk meer duidelijk over de oorzaken. In ieder geval staat vast dat bij dyslexie sprake is van een erfelijke factor. Een kind dat een ouder heeft met dyslexie, heeft 40% tot 50% kans er ook aanleg voor te hebben. Welke gevolgen heeft dyslexie? PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 4

5 Het niet snel technisch kunnen lezen en spellen heeft ernstige gevolgen in onze talige maatschappij, waarin veel gelezen en geschreven moet worden. De belangrijkste gevolgen: Belemmeringen in het onderwijs In het onderwijs moet veel gelezen en geschreven worden. Dit maakt het voor kinderen met leesproblemen en dyslexie moeilijk om het onderwijs te volgen en belemmert deze kinderen om hun capaciteiten ontwikkelen. Veel kinderen kiezen dan ook een onderwijsniveau dat lager is dan ze op grond van hun intelligentie aan kunnen. Sociaal-emotionele problemen; Dyslexie kan het gevoel van eigenwaarde bij een kind zwaar ondermijnen. Het kan tot frustraties leiden als het kind voldoende intelligent is maar het technisch lezen niet onder de knie krijgt, terwijl het bij klasgenootjes probleemloos lijkt te verlopen. Ook kunnen motivatieproblemen ontstaan waardoor kinderen geen zin meer hebben om het lezen te blijven oefenen, terwijl zij juist extra oefening nodig hebben om een minimaal leesniveau te halen. Bijkomende problemen Dyslexie komt vaak voor in combinatie met ander leerstoornissen(dyscalculie) aandachtsstoornissen (ADHD), motorisch stoornissen en spraak/taal stoornissen. Bij al deze stoornissen is er net als bij dyslexie sprake van en probleem met de informatieverwerking in de hersenen. Elke stoornis heeft een specifieke aanpak nodig. Voor dyslexie is die aanpak gericht op lees- en spellingstaken. Uw kind thuis extra ondersteunen U kunt thuis: samen boekjes lezen taal- en rijnspelletjes doen Kleuters ontdekken zo de relatie tussen geschreven en gesproken taal, ontwikkelen hun woordenschat en krijgen plezier in het lezen van boeken. Veel taalvaardigheden kunnen (ook op de computer) spelenderwijs worden geoefend. Als het met de taalontwikkeling in groep 1 en (nog) niet helemaal lukt, hoeft dat niet te betekenen dat uw kind dyslexie heeft. Hoofdstuk 2: Voorbereidend lezen en schrijven in groep 1 en 2 Voorbereidend lezen en schrijven in groep 1 en 2 op PCB De BRUG PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 5

6 Voordat kinderen naar school gaan, weten ze al dat je van losse woorden zinnen kunt maken en dat je zinnen kunt opdelen in losse woorden(taalbewustzijn). Ook weten ze al dat woorden een betekenis hebben. Rond hun 3 e jaar gaan kinderen de klankstructuur van taal doorzien en kunnen van losse lettergrepen langere woorden maken. Tegen het eind van groep 2 ontdekken kinderen dat gesproken woorden uit lossen klanken bestaan ( b is de eerste letter van bal en ook van boek). Dit heet fonetisch bewustzijn. Een goed ontwikkeld fonetisch bewustzijn is een belangrijke voorwaarde voor het leren lezen in groep 3. Vooral tegen het einde van groep 2 wordt daarom vaak geoefend met het in stukjes hakken van woorden (pen bestaat uit p-e-n ). Ook wordt het taalbewustzijn gestimuleerd door kleuters op een speelse manier ervaring op te laten doen met boeken en verhalen (voorlezen, laten navertellen), kennis te laten maken met geschreven taal en letters en door (eind groep 2) letterkennis op te bouwen. Leesproblemen in groep 1 en 2 In groep 1 en 2 kan er natuurlijk nog niet gesproken worden over leesproblemen, omdat het leren lezen nog niet begonnen is. Er kunnen al wel tekenen zijn die wijzen op problemen bij het voorbereidend lezen. Bijvoorbeeld als kinderen totaal niet geïnteresseerd zijn in letters of op geen enkele manier met taal bezig zijn. Het kan een aanwijzing zijn als kinderen moeilijk de namen van hun klasgenootjes kunnen onthouden, versjes niet mee kunnen zingen of niet kunnen rijmen. Ook het niet kunnen benoemen van de namen van de kleuren en ander symbolen kan een aanwijzing vormen. Dit hoeven geen voorboden van dyslexie te zijn, maar kinderen bij wie het bovengenoemde wordt gesignaleerd hebben wel een groter risico op dyslexie. Ze moeten goed in de gaten gehouden worden. Waar letten de leerkrachten van PCB DE BRUG op in groep 1 en 2? Toetsen Er zijn nog geen specifieke toetsen voor het vaststellen van leesproblemen bij kleuters. Wel zijn er verschillende toetsen om taalbewustzijn te meten. Op onze school nemen in januari en juni bij onze leerlingen de Cito-toets Taal voor Kleuters af. Eventueel doet de intern begeleider vervolgonderzoek om en duidelijker beeld te krijgen. De intern begeleider gebruikt daarvoor Taaltoets alle kinderen(tak) woordenschattoets en de toetsen uit het Curriculum schoolrijpheid. Verder krijgen alle kinderen in groep een screening dyslexie voor oudste kleuters, die bestaat uit: letters benoemen, snel benoemen van primaire kleuren, beginklanken zeggen en poging ondernemen tot schrijven. Observeren In groep 1 en 2 werkt de leerkracht vooral met observatiepunten om te kijken hoever de ontwikkeling van talige vaardigheden bij kleuters is gevorderd. De leerkrachten kunnen gebruik maken van de observatielijsten uit het protocol voor leesproblemen en dyslexie. PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 6

7 Observatie groep 1 Belangrijke observatiepunten in groep 1 zijn boekoriëntatie en verhaalbegrip. Bij boekoriëntatie kijkt de leerkracht bijvoorbeeld of de kleuter begrijpt dat illustraties en tekst samen een verhaal vertellen, weet dat een boek van voor naar achteren gelezen wordt en dat je vragen over een boek kunt stellen. Bij verhaalbegrip kijkt de leerkracht of een kleuter de taal van voorleesboeken begrijpt. Kent het bijvoorbeeld de opbouw van een verhaal, kan het halverwege het verhaal voorspellingen doen over het verdere verloop, kan het kind het verhaal navertellen of naspelen. Observatie groep 2 In groep 2 zijn taalbewustzijn en letterkennis belangrijke observatiepunten. Bij taalbewustzijn gaat het bijvoorbeeld om de vraag of kinderen woorden in klankgroepen kunnen verdelen (kin-der-wagen) of ze eindrijm (pan rijmt op kan) en beginrijm kunnen herkennen en toepassen (kees en kim beginnen allebei met een K) en of ze woorden in fonemen kunnen verdelen(p-e-n). Bij letterkennis gaat het erom of een leerling de letter kan herkennen, benoemen en de koppeling tussen klank en een letter kunnen maken. Wat doen de leerkrachten van groep 1 en 2 als er een mogelijke achterstand in taalontwikkeling wordt gesignaleerd? Kinderen die voordat ze naar de basisschool gaan weinig ervaring hebben opgedaan met boeken en verhalen, worden meteen vanaf het begin van groep 1 door de leerkracht begeleid. De leerkracht zal deze kinderen in voorleessituaties extra aandacht geven. Spelenderwijs leren kinderen op deze manier veel regels die voor het lezen van een boek van groot belang zijn. Daarnaast zal de leerkracht deze kinderen laten werken met het softwareprogramma Bas gaat digitaal. Deze interactieve software stimuleert het verhaalbegrip bij kinderen. Kleuters met een verhoogd risico op dyslexie en kleuters die uitvallen op de CITO toets Taal voor kleuters worden door de leerkracht extra begeleid. Voor kleuters met een vergroot risico op dyslexie(door achterblijvende taalontwikkeling of dyslexie in de familie) is het goed om eind groep 2 zoveel mogelijk letters te kennen. Als deze kinderen niet uit zichzelf experimenteren met letters, zal de leerkracht ze daarin stimuleren.dit kan via allerlei activiteiten met bijvoorbeeld, stempels, letters of drukletters uit tijdschriften. De leerkracht houdt daarbij rekening met de interesse van een kind en oefent spelenderwijs. Voorbeelden van taalspelletjes zijn: rijmspelletjes, klanksorteerspelletjes, raadspelletjes. Taalvaardigheden worden ook geoefend met de ABC muur. Het is in deze periode vooral een kwestie van veel en op een leuke manier met taal omgaan. Als er sprake is van hardnekkige problemen op dit terrein dan zal de leerkracht ouders adviseren in contact te treden met een logopedist. Hoe kunnen ouders hun in de in groep 1 en 2 helpen? Om uw kind te helpen bij de fase van het voorbereiden lezen, kunt u als ouder: PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 7

8 Letten op de signalen Om te weten welke signalen serieus genomen moeten worden kunt u zich de volgende vragen stellen: hoe gaat het met de uitspraak van woorden begrijpt mijn kind een verhaaltje dat ik voorlees? Begrijpt mijn kind het plaatje bij een verhaal? Kan mijn kind versjes onthouden? Hoe gaat het met rijmen? Kent mijn kind de eerst letter van zijn naam? Hoe zit het met letters van de namen van familieleden en ander eerste letters van bekende woordjes? Tijdig overleggen met school U kunt de leerkracht vragen: welke toetsen en observatielijsten gebruikt worden wat de resultaten zijn samen de signalen die op dyslexie wijzen te bespreken Een belangrijk signaal bij oudere kleuters is bijvoorbeeld dat ze veel moeite hebben met het benoemen van de klank bij de letter en dat ze moeizaam met geschreven taal omgaan. Schrijft het kind bijvoorbeeld zijn naam? Kan het kind letters benoemen van woorden die hij op zijn verlanglijst wil zetten? Als er dyslexie in de familie voorkomt, is het belangrijk om dat zo vroeg mogelijk aan de leerkracht te melden. De leerkracht zal uw kind dan nog beter in de gaten houden. Ook als leerkracht in dat geval de observatielijsten van het protocol leesproblemen invullen. Uw kind thuis extra ondersteunen U kunt thuis; samen boekjes lezen taal- en kijkspelletjes doen Kleuters ontdekken zo de relatie tussen geschreven en gesproken taal, ontwikkelen hun woordenschat en krijgen plezier in het lezen van boeken. Veel taalvaardigheden kunnen(ook op de computer) spelenderwijs geoefend worden. Als het met de taalontwikkeling van uw kind in groep 1 en 2 (nog)niet helemaal lukt, hoeft dat niet te betekenen dat uw kind dyslexie heeft. Hoofdstuk 3: Leren lezen en schrijven in groep 3 Leren lezen en schrijven in groep 3 op PCB De BRUG PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 8

9 In groep 3 begint een kind echt met leren lezen en schrijven. In het eerste half jaar van groep 3 ligt de nadruk op het aanleren van alle klank-letterkoppelingen (letterkennis) en de leeshandelingen die nodig zijn om met de letters woorden te maken en terug te lezen. Rond februari kennen de kinderen de meeste letters. In de tweede helft van groep 3 ligt de nadruk op het toenemen van de leessnelheid. Leren lezen gaat meestal niet vanzelf. De meeste kinderen hebben een stapsgewijze uitleg nodig en systematisch oefening volgens een leesmethode. Op PCB DE BRUG gebruiken we de adaptieve taal/leesmethode De Leeslijn van uitgeverij Thiememeulenhof. Deze adaptieve methode bestaat uit leespad en leesweg. Leesproblemen in groep 3 Bij de herfstsignalering van groep 3 oktober, is het moment aangebroken om te beoordelen of het leesonderwijs bij alle kinderen aanslaat. Als de leesontwikkeling dan achterblijft, een kind nog steeds de letters niet kent die hij volgens de methode al wel zou moeten kennen, moet op dat moment extra hulp ingezet worden. Waar letten de leerkrachten van PCB DE BRUG op in groep 3? Vier keer per jaar worden de kinderen uit groep 3 door de leerkracht getoetst. Elk toetsmoment in groep 3 vormt een mogelijk startpunt voor behandeling en extra begeleiding van een kind. Herfstsignalering Toetsmoment februari Toetsmoment maart Toetsmoment mei/juni Wat doen de leerkrachten van groep 3 als een mogelijke achterstand in taalontwikkeling wordt gesignaleerd? Als de taalontwikkeling van een kind in groep 3 achterblijft, grijpt de leerkracht in met extra begeleiding en oefening ( interventie). De leerkracht stelt voor de zwakke lezers en zwakke spellers een handelingsplan op. De leerkracht geeft daarin aan welke doelen zij nastreeft en welke middelen zij inzet om deze doelen te bereiken. Interventieperiode 1 De interventieperiode na de herfstsignalering in groep 3 is gericht op opbouwen van letterkennis, hakken van woorden en plakken van woorden. De leerkracht gebruikt daarvoor de instructie zoals aangegeven in de methode en extra materialen uit de orthotheek. Interventieperiode 2 De tweede interventieperiode na het toetsmoment in februari is gericht op de volledigheid van letterkennis en de snelheid waarmee de schriftletters in klanken worden omgezet(decoderen). PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 9

10 Interventieperiode 3 De derde interventieperiode na het toetsmoment in maart is gericht op automatisering van letterkennis en de decodeersnelheid. Voor zwakke lezers is het uiterst belangrijk om zoveel mogelijk te lezen. De strategieën die leerlingen met leesproblemen en mogelijk dyslexie gebruiken, zijn globaal te verdelen in te lang blijven spellen, en te snel raden wat er staat. De leerkracht houdt hierbij de aanpak rekening mee. Heeft extra hulp op school aan het eind van groep 3 nog weinig tot geen resultaat, dan kan er sprake zijn van dyslexie. Hoe kunnen ouders hun kind helpen in groep 3? Letten op signalen Om te weten welke signalen serieus genomen moeten worden, kunt u zich de volgende vragen stellen: *hoe zit het met de letterkennis? *kan mijn kind namen van kleuren, dagen van de week, cijfers, reeksen onthouden? *zijn er op het consultatiebureau signalen waargenomen die wezen op hoor/spraak of taalproblemen? *zijn er tekenen van moedloosheid of faalangst? *zoekt mijn kind uitvluchten om naar school te gaan? *heeft mijn kind vaak lichamelijke problemen? *zijn er gedragsproblemen? Blijven stimuleren en bemoedigen Overleggen met school Thuis extra ondersteunen Hoofdstuk 4: lezen en spellen in groep 4 Lezen en spelling in groep 4 op PCB DE BRUG De begeleiding in groep 4 is vooral gericht op het voortgezet technisch lezen, begrijpend lezen, de leesmotivatie en het schrijven. Voortgezet technisch lezen. De technische leesvaardigheid wordt in groep 4 verder geautomatiseerd. PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 10

11 Begrijpend lezen Spellen Leesproblemen en spellingsproblemen in groep 4 Zwakke lezers krijgen het in groep 4 moeilijker, omdat teksten qua zinnen en structuur langer en ingewikkelder worden. Het gevaar is ook dat zwakke lezers steeds verder achter gaan lopen, omdat ze veel minder zelf oefenen dan vaardige lezers. Ook leerlingen die moeite hebben met spelling krijgen daar in groep 4 meer last van. Schrijven wordt steeds belangrijker, bijvoorbeeld het maken van een verhaal. Spellen is ingewikkelder dan lezen, omdat leerlingen bij spellen de letters zelf moeten bedenken. Waar letten de leerkrachten van PCB De BRUG op in groep 4? In groep 4 is het heel belangrijk om de zwakke lezers te signaleren, omdat deze kinderen het gevaar lopen hun leesmotivatie kwijt te raken. Observatiepunten groep 4: *Welke leesstrategie hanteert de leerling? Hoe is de leessnelheid? Gebruikt de leerling de informatie uit de zin of tekst? Heeft de leerling problemen met het lezen van bepaalde woorden? Hoe is de uitspraak van de leerling bij het hardop lezen? Hoe groot is de leeswoordenschat? Hoe is de spellingsvaardigheid? Corrigeert de leerling zelf de fouten? Hoe is de leesmotivatie? Is er sprake van gedragsproblemen als het lezen niet lukt? Naast de observatiepunten zijn er vier toetsmomenten: Toestmoment herftsvakantie CITO drie minutentoets, lezen op woordniveau AVI toets, lezen op tekstniveau Voor lezen op dit moment is het streefdoel AVI 3 Toetsmoment in januari CITO spelling, vorderingen spellingvaardigheid Toetmoment in maart Toetsen technisch en begrijpend lezen PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 11

12 Het streefniveau voor lezen is beheersing AVI-4 Toetsmoment in mei Toetsen lezen en spelling Streefniveau voor lezen is beheersing AVI-5 Wat doen de leerkrachten van groep 4 als een mogelijke achterstand in taalontwikkeling wordt gesignaleerd? Anders dan in groep 3 zal in groep 4 verdieping en verbreding plaats gaan vinden. Leesmotivatie is een belangrijk doel in groep 4 Leescaroussel Voor elke leerling die extra onderwijszorg nodig heeft, stelt de leerkracht van groep 4 een handelingsplan op.in dit handelingsplan geeft de leerkracht aan welke doelen hij nastreeft, op welke termijnen en op welke manier hij middelen inzet om deze doelen te bereiken. Een handelingplan heeft altijd betrekking op een korte periode (tussen de 6 weken en drie maanden) en betreft een specifieke aanpak voor een leerling, namelijk wat, hoe, wanneer, door wie en waar. Het handelingsplan wordt regelmatig herzien en zonodig bijgesteld. Ouders worden op de hoogte gebracht van de extra hulp. Hoe kunnen ouders hun kind in groep 4 helpen? In groep 4 komt het erop aan. Als een kind in dit leerjaar onvoldoende leesvaardigheden bijleert, wordt het een stuk lastiger om dit onder de knie te krijgen. U kunt het volgende doen om te helpen: Blijven stimuleren en bemoedigen Overleggen met school Thuis extra ondersteunen Blijven lezen en blijven motiveren 1 Hoofdstuk 5: leesproblemen, spellingproblemen en dyslexie in de bovenbouw Leesonderwijs en spellingonderwijs in de bovenbouw op PCB DE BRUG In de bovenbouw van de basisschool is het leesonderwijs gericht op de kinderen steeds meer woorden te leren lezen en steeds zelfstandiger te maken, om door middel van lezen informatie op te doen en hun kennis uit te breiden. Aan het eind van groep 6 lezen de meeste kinderen op AVI-9 niveau. Zij kunnen dan wat betreft de technische kant van het lezen vrijwel alle teksten aan. Hierdoor kan de aandacht zich meer gaan richten op de inhoud van de tekst. Het is ons streven om alle leerlingen aan het eind van groep 8 AVI-9 niveau te laten halen. PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 12

13 Leerlingen die moeite hebben met spelling krijgen daar in de bovenbouw nog meer last van. Er komen steeds meer spellingscategorieën bij en ook de werkwoordspelling krijgt vanaf groep 7 veel aandacht. Spellingproblemen komen vooral naar voren bij het vrij schrijven. Het komt regelmatig voor dat een kind met dyslexie in een dictee laat zien een bepaalde spellingsvaardigheid wel te kennen, maar die vervolgens niet of inconsequent toepast in een brief schrijfopdracht. In feite komt hierin het automatiseringsprobleem bij het spellen tot uitdrukking. Leesproblemen en spellingsproblemen in de bovenbouw Niet alle kinderen met dyslexie worden in de onderbouw opgespoord. Kinderen kunnen hun leesproblemen en spellingsproblemen soms jarenlang verbergen. Leesproblemen en spellingsproblemen van leerlingen in de bovenbouw kunnen verschillende oorzaken hebben: leerlingen die het technisch lezen in groep 3 en 4 redelijk vlot hebben geleerd, maar die vanaf groep 5 moeite hebben met begrijpend lezen. leerlingen bij wie in de voorgaande jaren de diagnose dyslexie al is gesteld. Zij blijven moeite houden met het technische lezen en spellen en dreigen steeds verder achterop te raken, omdat de motivatie om te lezen en te schrijven gevaar loopt. leerlingen die hun leesproblemen en spellingsproblemen tot dan toe hebben kunnen verbergen, maar in de problemen komen met de langere en meer ingewikkelde teksten in de bovenbouw. Het is mogelijk dat deze leerlingen dyslexie hebben en zich het lezen van woorden op een verkeerde manier hebben aangeleerd, namelijk niet via het verklanken, mar door het hele woordbeeld in het geheugen op te slaan. Wanneer de zinnen dan ingewikkelder worden, legt deze werkwijze een te groot beslag op het geheugen en lukt het niet meer om hele zinnen te overzien. 1 Waar letten de leerkrachten van PCB DE BRUG op in de bovenbouw? We werken met een toetskalender. Deze toetskalender wordt jaarlijks opgesteld door de interne begeleider en helpt de leerkrachten om de ontwikkeling van de kinderen te volgen. De leerkracht kan zo op tijd zien of een kind een achterstand oploopt. We werken in groep 5 tot en met 8 met vier toetsmomenten: oktober, januari, maart en juni. Tijdens deze toetsmomenten worden de lees en spellingsvaardigheid, begrijpend lezen en rekenen getoetst bij alle leerlingen. Voor de kinderen die niet goed kunnen lezen of spellen, wordt een plan gemaakt voor de begeleiding. De leerkracht voert dit plan in de klas uit. Na elk meetmoment wordt gekeken of de begeleiding in de periode daarvoor effect heeft gehad. PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 13

14 Wat doen de leerkrachten van de bovenbouw als een mogelijke achterstand in taalontwikkeling is gesignaleerd? De hulp is gericht op: Extra begeleiding steeds weer oefenen van de leessnelheid en de spelling het maken van stappenplannen waarmee de leerling de verschillende denkstappen bij het lezen en spellen beter kan onthouden het vinden van oplossingen om het begrip van de tekst te bevorderen en te leren schrijven Motivatie Aandacht voor de blijvende motivatie van de leerling uiterst belangrijk. Het kind met dyslexie moet het gevoel hebben dat de leerkracht zijn problemen begrijpt en bereid is hem te helpen. Dossiervorming Het bijhouden van een dossier over de leesvorderingen van een kind is belangrijk Het zorgt voor een goede overdracht naar de leerkracht van de volgende groep en geeft direct informatie over de geschiedenis van de leesontwikkeling. De volgende gegevens worden in het dossier opgenoemd: toetsformulieren interventie handelingsplan korte verslagen van de gesprekken tussen leerkracht en ouders Hulpmiddelen De leerling mag op school gebruik maken van hulpmiddelen en kan ontheffing krijgen van bepaalde opdrachten. Compenserende maatregelen zijn maatregelen die de gevolgen van de lees en/of spellingsproblemen minimaliseren bij het lezen of schrijven van teksten. Een voorbeeld is een mondelinge in plaats van schriftelijk overhoring, of een tekstverwerker met spellingcontrole bij het spellen Welke compenserende maatregelen noodzakelijk zijn, hangt af van de problemen die het kind heeft. Hoe kunnen ouders hun kind helpen in de bovenbouw? *Letten op signalen de leesontwikkeling verloopt niet vlot tekenen van faalangst bij lees en spellingtaken emotionele of gedragsproblemen zonder duidelijke oorzaak Een eenvoudige manier om op signalen te letten is luisteren als het kind hardop leest of onzinwoorden moet lezen. Bij het hardop lezen vallen het trage tempo en de vele fouten op. Bij de onzinwoorden heeft uw kind geen steun aan het woordbeeld of houvast aan de PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 14

15 betekenis van een woord in een zin. Onzinwoorden moeten letter voor letter verklankt worden. Dit kost kinderen met dyslexie opvallend veel moeite. *Thuis extra ondersteunen (voor) lezen als dagelijkse kost!! Voorlezen voor het naar bed gaan is een goede manier om de dag af te sluiten. leuke boeken kiezen die kinderen aanspreken tijdens het voorlezen kunt u af en toe stoppen en vragen stellen kinderen leren veel van de feedback die iemand geeft over de manier waarop ze lezen. Niet door te zeggen dit is fout, maar door ze een hulpmiddel (een strategie) aan te bieden. Bijvoorbeeld: Lees de eerste letter nog eens. laten voorlezen aan jongere broertjes of zusjes verschillende soorten boeken, lees, informatieve en strips. Hoofdstuk 6: diagnostisch onderzoek en dyslexieverklaring Hoe wordt dyslexie vastgesteld? Er is geen eenvoudige test waarmee dyslexie vastgesteld kan worden. Ook door onderzoek van de hersenen is hierover geen uitsluitsel te geven. Dit komt omdat de definitie van dyslexie uitsluitend de problemen omschrijft. In de definitie wordt de hardnekkigheid van de leesproblemen een belangrijke aanwijzing voor dyslexie genoemd. Van hardnekkigheid is pas sprake als er minimaal een halfjaar systematisch hulp met betrekking tot technisch lezen en/of spelling is verleend. Die hulp moet minstens driemaal per week, twintig minuten per keer. Wat houdt een diagnostisch onderzoek in? PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 15

16 Voor de diagnose dyslexie is nodig te weten: de achterstand van lezen en spellen de gegevens over de voorgeschiedenis van het kind de familiegeschiedenis over leerstoornissen en dyslexie Onderzoek is nodig naar: de fonetisch/fonologisch waarneming de fonologisch verwerkingsvaardigheden de grafeem-foneem associaties(koppeling van klankeenheden aan letters en lettercombinaties) het werkgeheugen voor auditieve informatie de benoemingssnelheid een schatting van de intelligentie Als de diagnose dyslexie wordt gesteld, dan stelt de deskundige een dyslexieverklaring op. Deze verklaring geeft recht op verschillende faciliteiten in het onderwijs. Een dyslexieverklaring is onbeperkt geldig. Alleen professionals die gekwalificeerd zijn voor het uitvoeren van psychodiagnostisch onderzoek mogen een dyslexieverklaring afgeven. Een leerkracht, interne begeleider, remedial teachter is vooralsnog niet bevoegd om een dyslexieverklaring af te geven. Hoofdstuk 7: speciale maatregelen en hulpmiddelen Alle leerlingen met ernstige lees- en spellingproblemen komen in aanmerking voor speciale maatregelen. Met of zonder dyslexieverklaring bieden we onze leerlingen de hulp die ze nodig hebben. Welke hulpmiddelen zijn denkbaar in de bovenbouw van PCB DE BRUG? Lezen: geen onverwachte klassikale leesbeurten geven gebruik toets van leesvenster of afdekkaart leesteksten vergroten vlotte lezer als maatje audio opnamen van kinderboeken leerlingen met een dyslexieverklaring mogen in de klas gebruikmaken van een daisyspeler mits deze door de ouders aangeschaft wordt de leerling krijgt extra leestijd leestaken worden voorgelezen of verlicht begrijpend leestoetsen en de CITO entree toets en CITO entreetoets worden voorgelezen of vergroot aangeboden PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 16

17 extra tijd voor CITO entree toets en CITO eindtoets Spelling: extra hulp in de klas bij het schrijven van verhalen, verslagen en werkstukken zoveel mogelijk negeren van spellingfouten onder voorwaarde dat de leerling woorden waarvan hij de spelling niet kent zoveel mogelijk klankzuiver schrijft. gedifferentieerde beoordeling dictees verlichting van de schrijftaal beperking van het aantal oefeningen extra tijd voor schrijftaken waar mogelijk mondeling overhoren niet maken van dictees waarbij van tevoren vaststaat dat de leerling veel fouten gaat maken, afstemmen op het niveau van de leerling bij auditief dictee de woorden hardop of inwendig laten spellen gebruik tekstverwerker met spellingcontrole PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 17

18 PCBS DE BRUG Dyslexieprotocol 18