Mantelzorg in Kampen AAN DE SLAG MET EN VOOR MANTELZORGERS

Transcriptie

1 Mantelzorg in Kampen AAN DE SLAG MET EN VOOR MANTELZORGERS ARCON JULI 2016

2 1. Inleiding In 2015 heeft de gemeente Kampen een mantelzorgbeleidsscan uit laten voeren door Arcon. Op interactieve wijze zocht de gemeente, met een werkgroep mantelzorgers, en een brede groep stakeholders, naar aanbevelingen voor beleid. Deze staan in het rapport Mantelzorg in Kampen (november 2015) beschreven. De aanbevelingen zijn vervolgens vertaald naar acties. Deze zijn opgenomen in het Actieplan Mantelzorg Kampen. In het actieplan staan 6 actiepunten waarbij zorgorganisaties een stakeholder zijn en dus een essentiële partner om het doel te behalen. Het gaat om de volgende actiepunten: - Mantelzorgers geven aan dat zij ervaren dat zorgaanbieders te weinig zicht hebben op de rol en positie van mantelzorgers. De betrokken aanbieders (h)erkennen dit en willen daar met elkaar, de gemeente en mantelzorgers verandering in aanbrengen. De gemeente kan dit aanjagen. - Een mantelzorger heeft het recht om meer dan alleen zorger te zijn. Leg dit vast in het beleid en communiceer hier open over. Dat is een belangrijke vorm van waardering van de mantelzorger. - Betrek mantelzorgers en aanbieders van zorg en welzijn bij de ontwikkeling van de nieuwe wijze van waardering van mantelzorgers. Maak bekend welke vorm van waardering de gemeente biedt en zoek zo breed mogelijk de publiciteit. Maak waar mogelijk gebruik van lokale ondernemers en aanbieders. - Heb als gemeente specifiek oog en oor voor de werkende mantelzorger. Breng waar nodig in beeld waar de knelpunten binnen het systeem liggen, hoe de balans tussen draagkracht en draaglast hersteld kan worden of in balans kan blijven. Zoek samen met het systeem (zorgvrager en mantelzorger) naar oplossingen, ook bij de betrokken zorgorganisaties waarmee de gemeente productieafspraken heeft. Houd daarbij rekening met het feit dat de mantelzorger ook recht heeft op een eigen leven naast mantelzorgen. - Betrokken aanbieders geven allen aan een overleg tussen formele en informele zorg te zien als mogelijkheid om elkaar te leren kennen, met elkaar af te stemmen en waar mogelijk met elkaar samen te werken om mantelzorgers beter te (h)erkennen. Neem als gemeente hiertoe het initiatief. - Mantelzorgers worden nog onvoldoende gezien als de expert op de leefwereld van de zorgvrager. Neem dit als belangrijk aandachtspunt mee in het hierboven genoemde overleg. Dan kan beter worden ingespeeld op de wensen en behoeften van zorgvrager/systeem. Dat kan in sommige gevallen uitstel van zorg opleveren. Om deze acties in de praktijk te brengen heeft de gemeente Kampen het initiatief genomen om samen met zorgorganisaties, mantelzorgers en gemeenteambtenaren om de tafel te gaan en de acties concreet vorm te geven. Hiervoor zijn twee werksessies georganiseerd. De eerste werksessie was op 16 juni 2016: o o Deelnemers: Mantelzorgers, Vertegenwoordigers van drie zorgaanbieders (RIBW, IJsselheem en Trias Jeugdhulp), Consulent Steunpunt Mantelzorg, zes mantelzorgers, twee beleidsambtenaren Maatschappelijke Ontwikkeling en de Inkoopmanager gemeente. Doel: Komen tot gemeenschappelijke uitgangspunten en afspraken, over mantelzorgers van cliënten. juli

3 In deze werksessie zijn de volgende gemeenschappelijke uitgangspunten/ wensen naar boven gekomen: 1. Echte aandacht; aanwezig zijn, luisteren, tijd nemen. De ander zien. 2. Dialoog aangaan; wederkerigheid, luisteren, begrip hebben, samen mogelijkheden en grenzen zoeken. 3. Cliëntsysteem centraal; wens van mantelzorger en cliënt zijn leidend. Meten tevredenheid van de klant (mantelzorger en cliënt). Eén aanspreekpunt voor de mantelzorger en cliënt. 4. Flexibele houding in het omgaan met regels Deze wensen zijn de uitgangspunten geweest voor de tweede werksessie op 28 juni o Deelnemers: Vertegenwoordigers van drie zorgaanbieders (RIBW, IJsselheem en Trias Jeugdhulp), vier mantelzorgers, twee beleidsambtenaren Maatschappelijke Ontwikkeling en de inkoopmanager gemeente. o Doel: De in de eerste werksessie bepaalde uitgangspunten omzetten in een gemeenschappelijk actieplan en afspraken, over de ondersteuning en waardering van mantelzorgers van cliënten van zorgaanbieders. In deze sessie hebben de aanwezigen een vertaling gemaakt van wensen naar concrete acties. De wensen en acties vormen de basis voor een intentieovereenkomst 1 tussen de zorgaanbieders, gemeente en mantelzorgraad. Met deze overeenkomst spreken de betrokkenen de intentie uit om de wensen van mantelzorgers en zorgaanbieders voor een gelijkwaardige samenwerking in de praktijk ten uitvoer te brengen. De zorgaanbieders stellen een plan van aanpak op voor de concretisering van de wensen in de organisatiestructuur. 2. Vertaling wensen naar concrete acties Met de veranderingen in de zorg ontstaat er ook een nieuwe verhouding tussen mantelzorgers en beroepsdeskundigen. Zij zoeken samen naar een nieuwe balans in de onderlinge relatie, die gekenmerkt wordt door gelijkwaardigheid en partnerschap in de zorg rondom de cliënt. Het startpunt ligt bij de wens en het verlangen van de mantelzorger. Een gelijkwaardig partnerschap vraagt eveneens om rekening te houden met de wensen van de zorgaanbieder als organisatie en individuele medewerker. Dit geldt ook voor het wederkerig rekening houden met elkaars grenzen en mogelijkheden in de zorg. Voor het vormgeven en ontwikkelen van een gelijkwaardige partnerrelatie zijn de volgende wensen essentiële bouwstenen. De wensen hebben betrekking op het gedrag en bejegening van de beroepsdeskundige naar de ervaringsdeskundige mantelzorger. In de praktijk merk je of het gedrag past bij de gewenste manier van bejegenen. Om gedrag te beïnvloeden is bewustwording en scholing nodig. De mantelzorgers en beroepsdeskundigen geven aan dat ze het menselijke terug willen in het onderlinge contact. Geen formulier afvinken als intakegesprek, maar een gesprek van mens tot mens. Tegelijkertijd is er behoefte aan toetsing en is het ontwerpen en werken met een formulier, een manier om het 1 De intentieverklaring is een overeenkomst waarbij partijen naar elkaar de wens uitspreken om tot een overeenkomst met elkaar te komen. In de intentieverklaring regelen zij dan onder andere het proces (hoe komen zij tot een overeenkomst) en hoe partijen met elkaar dienen om te gaan als er geen overeenkomst tot stand komt. juli

4 praktisch handelen inzichtelijk te maken. In de uitwerking van onderstaande wensen komt dit dilemma terug. De uitdaging is om vanuit vertrouwen te werken aan minder papieren regels en uit te gaan van gedeelde waarden, zoals deze in de onderstaande wensen naar voren komen. Wens 1 Echte aandacht In een gelijkwaardige relatie is het essentieel om echte aandacht te hebben voor elkaar: luisteren, praten en elkaar te zien. Echte aandacht is te zien in gedrag. De onderstaande activiteiten bevorderen of stimuleren het hebben van echte aandacht. 1. Echte aandacht in de fase van kennismaken De beroepsdeskundige nodigt in de eerste kennismakingsgesprekken met de cliënt de mantelzorger uit. Hij/zij maakt ruimte en tijd vrij voor de kennismaking met de mantelzorger(s). De beroepsdeskundige stelt vragen om helder te krijgen welke rol de mantelzorger kan en wil innemen in de zorg, waar de mogelijkheden liggen en waar de grenzen. Hij/zij luistert naar het verhaal van de mantelzorger, staat open voor de kennis van de mantelzorger over (het leven van) de cliënt en de persoonlijke wensen en behoeften van de mantelzorger. De mantelzorger heeft aandacht voor de wensen, de grenzen en mogelijkheden van de beroepsdeskundigen binnen deze organisatie. De beroepsdeskundige en mantelzorger maken afspraken omtrent de wederzijdse verwachtingen voor de eerste periode. Ze leggen het eerstvolgende contactmoment vast in de agenda. Hoe is te zien dat gewerkt wordt met echte aandacht in de kennismakingsfase? Relevante afspraken over de wensen, grenzen en mogelijkheden staan op papier (digitaal). In het plan voor de cliënt is opgenomen hoe er wordt samengewerkt met de mantelzorger(s). Hierin wordt omschreven: - Wat de mantelzorger verwacht van de zorginstelling. - Wat de zorginstelling verwacht van de mantelzorger. - Hoe vaak de afspraken met elkaar worden geëvalueerd. In het gespreksformulier dat dient als voorbereiding op, en kapstok voor het gesprek staat expliciet de verkenning van de wensen, grenzen en mogelijkheden van de mantelzorger en beroepsdeskundige vermeld. 2. Echte aandacht tijdens de voortgang van de behandeling/zorg De beroepsdeskundige betrekt de mantelzorger bij de zorg voor de cliënt. Voor een intramurale organisatie betekent dit dat de mantelzorger een bijdrage kan leveren aan de zorg en (groeps-)activiteiten binnen de woning of leefgroep. De organisatie heeft een open deur-beleid en de mantelzorger is welkom om langs te komen wanneer hij of zij dit wil. Organisaties die thuis hulp en zorg bieden overleggen met de cliënt en zijn/haar mantelzorger(s) over de te geven zorg/hulp en de uitvoering ervan. Er is ruimte voor de kennis en ervaring van zowel mantelzorger als beroepsdeskundige. De beroepsdeskundige en mantelzorger hebben wederzijds begrip voor elkaars wensen, behoeften, grenzen en mogelijkheden. Er zijn korte lijnen tussen de beroepsdeskundige en mantelzorger(s). Er is tijd en ruimte om de voortgang te bespreken, de gemaakte afspraken te evalueren en indien nodig bij te stellen. juli

5 Hoe te zien is dat met echte aandacht gewerkt wordt in deze werkfase: - De zorgorganisatie werkt met 1-2 vaste aanspreekpunten voor de mantelzorgers. Vanuit de mantelzorger(s) zijn er 1-2 vaste aanspreekpunten voor de beroepsdeskundige. - De zorgorganisatie heeft een visiedocument over informele zorg. Ze beschrijft in haar beleid de gewenste bejegening ten opzichte van mantelzorgers en zorgvrijwilligers, waarbij het met name gaat om het hebben van echte aandacht. - De organisatie faciliteert in de scholing van beroepsdeskundigen en stuurt hiermee aan op een cultuurverandering in de organisatie. In het scholingsaanbod is specifieke scholing opgenomen die bijdraagt aan gelijkwaardige samenwerking. De scholing is gebaseerd op een visie die het geven van oprechte aandacht centraal stelt, zoals de presentietheorie van Andries Baart. - In de agenda s van de beroepsdeskundigen staan voortgangsgesprekken gepland met mantelzorgers. - De tevredenheid van de mantelzorger over de zorg en de samenwerking wordt regelmatig geëvalueerd in de reguliere voortgangsgesprekken. - Een evaluatief onderzoek naar de ervaring van mantelzorgers binnen de organisatie in de bejegening vindt regelmatig en gedoseerd plaats. Een evaluatie tool kan de PPP (Positive Perception Program) of Menselijke Maat zijn; instrumenten waarin de feedback van de cliënt en cliëntsysteem een duidelijke plek heeft. - De organisatie geeft tijdig aan wanneer een onderzoek plaatsvindt. De organisatie geeft inzage in de onderdelen die geëvalueerd worden, opdat de mantelzorger zich kan voorbereiden. 3. Afrondende fase Iedere hulp- en zorgrelatie is eindig. Zo ook het contact met de mantelzorger(s). Het afrondende gesprek volgt de lijn van de reguliere voortgangs- en evaluatiegesprekken. - De organisatie heeft in de beëindiging van de zorgrelatie aandacht voor de overdracht naar collega-zorgaanbieders. Daarin neemt zij expliciet de rol en positie van de mantelzorger in het cliëntsysteem mee Wens 2 + 4: De dialoog aangaan + Flexibel omgaan met regels Een dialoog kenmerkt zich door de intentie van de gesprekspartners om in het gesprek met elkaar te komen tot wederzijds begrip vanuit gelijkwaardigheid. Er is bij beiden bereidheid om met echte aandacht te luisteren naar het gezichtspunt van de ander. Het flexibel omgaan met regels kan wanneer mantelzorger en beroepsdeskundigen zich hebben gevonden in de waarden vanuit ze willen samenwerken. Er zijn dan minder regels en procedures nodig. In de werksessies hebben beiden aangegeven dat het hebben van echte aandacht voor elkaar, wederzijds begrip en vertrouwen en de dialoog de uitgangspunten zijn. De onderstaande activiteiten bewerkstelligen het aangaan van de dialoog en de flexibele omgang met regels: - De organisatie zet een naastenraad op waarin de mantelzorgers een stem krijgen en zeggenschap in het beleid van de organisatie. - In de gesprekken spreken mantelzorger en beroepsdeskundigen hun verwachtingen uit en maken afspraken over de samenwerking. Zij verbinden zich aan deze afspraken. In de voornoemde voortgangsgesprekken toetsen zij de actualiteit en werkzaamheid van de afspraken en stellen ze indien nodig bij in onderling overleg. - De organisatie faciliteert in de scholing van de beroepsdeskundige op het aangaan van een gelijkwaardige relatie. Dit sluit aan bij de scholing gericht op echte aandacht. juli

6 - De nieuwe afspraken die gemaakt worden rondom mantelzorg moeten niet gaan functioneren als regels die star nageleefd worden. - Beroepsdeskundigen zeggen niet direct nee op een vraag van de mantelzorger, maar ja, en of geven een gemotiveerd nee, wanneer de vraag botst met de grens in de mogelijkheden van de organisatie en/of individuele beroepsdeskundige. Wens 3 Cliëntsysteem centraal stellen Uit de onderstaande activiteiten blijkt dat de organisatie het cliëntsysteem centraal stelt: - De beroepsdeskundigen leggen huisbezoeken af om het (gezins)systeem inclusief de naastbetrokkenen die mantelzorg verlenen, te ontmoeten en te leren kennen. - De organisatie maakt een familieplan of (gezins)systeemplan. In dit plan is de vraag en behandeling van de cliënt opgenomen in samenhang met de vraag en de samenwerking met de mantelzorgers. - De beroepsdeskundige gebruikt de netwerkkaart als voorbereiding op het gesprek en als hulpmiddel om samen met cliënt en mantelzorger het netwerk in kaart te brengen. - De beroepsdeskundige gebruikt de mantelscan als hulpmiddel om de mogelijkheden en grenzen in de belastbaarheid van de mantelzorger inzichtelijk te maken. Hiermee is er expliciete aandacht voor de mantelzorger. - Alle zorgverleners in het team rondom de cliënt en zijn/haar mantelzorgers zijn op de hoogte van de afspraken in de samenwerking tussen cliënt, mantelzorger en organisatie. - De organisatie creëert ruimte voor de overdracht tussen collega s en maakt gebruik van een digitaal rapportagesysteem en communicatiesysteem. In het communicatiesysteem is ook ruimte voor de mantelzorgers rondom de cliënt. 3. De rol van de gemeente - De gemeente kan coaches inzetten om de cliënt en mantelzorger te ondersteunen bij het organiseren van de zorg. De verwachting is dat dit op termijn kosten zal besparen. - De gemeente Kampen geeft aan dat zij een competitie op kwaliteit willen stimuleren. Door de verschillende kwaliteitsaspecten (waaronder mantelzorg) inzichtelijk te maken kan de inwoner zelf de keuze maken voor de organisatie die bij hem/haar past. - De gemeente neemt in het aanbestedingsbeleid de aanwezigheid van een mantelzorgplan op als vereiste. juli