Verslag Verantwoord Beleggen 2007

Transcriptie

1 2007 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

2 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

3 Inhoudsopgave Voorwoord: We staan voor een integrale aanpak 4 1. Profiel van de organisatie Ten geleide Activiteiten van de organisatie Samenstelling van beleggingsportefeuille Uitvoering Beleid Verantwoord Beleggen en belangrijkste resultaten 7 2. Samenvatting 8 3. Vooruitstrevend beleid levert erkenning op Verantwoord beleggingsbeleid Belanghebbenden en transparantie Internationale en nationale erkenning door derden Operationele doelstellingen op verantwoord beleggen Vooruitblik ESG integratie in beleggingsportefeuilles Portfolio Management Structured Investments Vooruitblik Grenzen stellen vanuit de identiteit Keuze voor aandachtsgebieden wapens en mensenrechten Toepassing van het Uitsluitingenbeleid Vooruitblik Actief gebruik maken van het stemrecht Focus aangebracht in nieuw stembeleid Stemmen op vergaderpunten Vooruitblik In dialoog met de markt en individuele ondernemingen Themagerichte dialoog op basis van nieuw beleid Meer zelf de dialoog aangaan Vooruitblik Juridische procedures Doelstellingen van voeren van juridische procedures Implementatie van beleid en concreet succes De opbrengsten van class actions Vooruitblik Rapportageproces en uitgangspunten Structuur van verslag en selectie van materiële onderwerpen Gevolgde richtlijnen Audit 44 2 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

4 Bijlagen 45 Bijlage I: Overzicht van samenwerkingsverbanden 46 Bijlage II: Gehanteerde afkortingen 48 Bijlage III: GRI Index 49 3 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

5 Voorwoord We staan voor een integrale aanpak Verantwoord Beleggen past bij ons Wij zijn al ruim twintig jaar actief op het gebied van verantwoord beleggen. Het past bij ons. Wij integreren het in onze beleggingsactiviteiten. Dit doen wij niet alleen. Verantwoord beleggen is een ontwikkeling die wij samen met onze deelnemers doormaken. Dit doen we voor de ontwikkeling van concrete vervolgstappen, maar ook voor toetsing van dilemma s. Wij benadrukken het belang van verantwoord beleggen bij de beleggers met wie we zaken doen. Toch staat aandacht voor de effecten van ons handelen pas sinds dit jaar echt stevig op de maatschappelijke agenda. Beleidsmakers en politici overleggen hoe ze duurzaamheid moeten toepassen; de discussie óf duurzaamheid een rol moet spelen is een gepasseerd station. Zo is het geen ideologische discussie meer dat het klimaat verandert door de toenemende uitstoot van CO 2. Wij kennen onze rol Verantwoord beleggen raakt ons als institutionele belegger om twee redenen. De eerste reden is dat wij de premies beleggen van onze deelnemers, die werken in de sector zorg en welzijn. Het helpen van de medemens staat voor hen centraal. Voor onze deelnemers is het een logische keuze dat de pensioenbeleggingen net zo maatschappelijk betrokken zijn als zijzelf. Onze beleggingen sluiten daarop aan. Onze deelnemers zijn niet alleen maatschappelijk betrokken, maar ook realistisch. Bij beleggen moet het eigenlijke doel het opbouwen van een pensioen niet uit het oog verloren worden. De tweede reden is dat beleggers als geen ander de onderlinge samenhang van maatschappelijke problemen onderkennen en ondervinden. Dat is de uitdaging van het beleggingsvak: een gebalanceerde afweging maken van de kansen en risico s die wereldwijd op elkaar inspelen. Maar ook realiseren wij ons juist hierdoor dat institutionele beleggers een verantwoordelijkheid hebben om keuzes te maken die de wereld beter maakt waar dat passend is in hun rol. Voor ons, en onze deelnemers, is verantwoord beleggen een logisch onderdeel van de verantwoordelijkheid om zorgvuldig om te gaan met de betaalde premies en pensioenaanspraken. Het is onze overtuiging dat verantwoord beleggen bijdraagt aan een hoog en stabiel rendement op lange termijn. Dit is de beste basis voor een goed en betaalbaar pensioen. Een hoog rendement is nodig, maar niet tegen elke prijs. Wij doen wat we zeggen Die verantwoordelijkheid voor een hoog, stabiel en verantwoord rendement vullen we concreet in. Wij willen actief het gedrag van ondernemingen beïnvloeden die onvoldoende presteren op het gebied van milieu, sociale omstandigheden en goed ondernemingsbestuur. Wij richten ons specifiek op de thema s wapens, mensenrechten, goed ondernemingsbestuur, gezondheid & medicijnen en klimaatverandering. Het is onze overtuiging dat bedrijven die deze thema s goed oppakken, op termijn ook betere resultaten leveren. Goed voor de omgeving, maar ook voor de belegger. 4 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

6 De doelen die we ons voor 2007 hadden gesteld, zijn gehaald: Wij zijn hard op weg om in alle beleggingen aandacht te vragen voor milieu, sociale factoren en criteria voor goed ondernemingsbestuur. In goed overleg met onze belanghebbenden hebben we een duidelijke aanpak voor dialoog met, stemmen bij en uitsluiten van ondernemingen. In de beleggingsportefeuille nemen we steeds meer concrete beleggingen op die waarde toevoegen voor het totale beleggingsrendement en duurzaamheid. Wij richten aparte beleggingsmandaten in die inspelen op thema s op het gebied van milieu, sociale factoren en goed ondernemingsbestuur. De gekozen integrale aanpak past bij ons en is onderscheidend. Wij gaan voor aantoonbaar beter In 2007 hebben we met onze belanghebbenden een duidelijke richting voor de komende jaren ontwikkeld. Actief aandeelhoudersbeleid, uitsluitingen, investeringen: we kunnen vaststellen dat we als een van de eerste grote institutionele beleggers een integraal beleid hebben. Waardevast en toekomstvast. In 2008 en de jaren daarna gaan we dit beleid verder uitvoeren, en we leggen de lat hoog: verantwoord beleggen moet aantoonbaar waarde toevoegen voor onze deelnemers. Dit betekent dat we transparant zijn over onze doelen en resultaten om dit te bereiken. Namens het bestuur, J.G.M. (Hans) Alders, voorzitter drs. M.W. (Marco) Meerdink, plaatsvervangend voorzitter T. (Tim) de Jong, secretaris 5 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

7 1. Profiel van de organisatie 1.1 Ten geleide Dit Verslag Verantwoord Beleggen 2007 ziet toe op de activiteiten van het pensioenfonds in Het bestuur van het pensioenfonds heeft op 2 november 2007 besloten per 1 januari 2008 beleid en uitvoering te scheiden en de organisatie te splitsen in een pensioenfonds en een uitvoeringsorganisatie. Het pensioenfonds heet sinds 1 januari 2008 Pensioenfonds Zorg en Welzijn. Na de scheiding blijft het pensioenfonds eigenaar van het pensioenvermogen en het pensioenbeleid bepalen. De uitvoeringsorganisatie heeft de naam PGGM behouden en is overgedragen aan een door sociale partners in de sector zorg en welzijn opgerichte coöperatie. De uitvoeringsorganisatie verzorgt het vermogensbeheer voor het pensioenfonds. Daar waar in dit verslag wordt gesproken over PGGM, wij, ons, etcetera, dan ziet dit wat 2007 betreft toe op het pensioenfonds en de uitvoeringsorganisatie in zijn ongedeelde vorm. Daar waar het verslag een vooruitblik geeft, verwijst het naar Pensioenfonds Zorg en Welzijn en/of de door het pensioenfonds ingeschakelde vermogensbeheerder PGGM. 1.2 Activiteiten van de organisatie Wij zijn verantwoordelijk voor het pensioen van ruim twee miljoen Nederlandse deelnemers in de sector zorg en welzijn. Bij de beleggingsorganisatie zijn 155 mensen werkzaam, allen in Nederland. De beleggingsorganisatie stuurt de beleggingen aan op basis van de fundamentele risicofactoren in financiële markten. Zes overtuigingen vormen de leidraad voor ons handelen en onze toegevoegde waarde in het beleggingsproces: geen hoog rendement zonder risico; risicodiversificatie is essentieel; alpha is een haalbare uitdaging; kostenefficiëntie heeft impact; benut onze kracht als langetermijnbelegger; duurzaamheid loont. Wij hebben een beleid voor verantwoord beleggen dat wordt uitgevoerd door de beleggingsorganisatie, met ondersteuning van een speciale afdeling van vijf werknemers die zich volledig op verantwoord beleggen toelegt. 1.3 Samenstelling van beleggingsportefeuille Wij hebben een gespreide beleggingsportefeuille met negen beleggingscategorieën: vastgoed (inclusief infrastructuur), vastrentende waarden (obligaties), private equity (niet beursgenoteerde aandelen), aandelen, inflatie gerelateerd (speciale obligaties), PoS (Portfolio of Strategies), LangeTermijn Actief, gestructureerde leningen (structured credit) en grondstoffen (commodities). In 2007 is ten opzichte van 2006 de verdeling van de beleggingscategorieën aangepast (zie figuur 1), waarbij sterker is ingezet op correctie voor inflatie en minder op aandelen. Wij beleggen ook regionaal zeer gespreid (zie figuur 2). Het beheerde vermogen bedroeg eind ,2 miljard. De beleggingsportefeuille leverde over 2007 een rendement op van 8,8% (2006: 11%). De bijdrage van de liability hedge was in 2007 minus 1,6%. Per saldo gaf dit over 2007 een resultaat van 7,1%. 6 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

8 Figuur 1: Verdeling beleggingscategoriën Figuur 2: Verdeling beleggingen naar regio s 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Structured Credits Lange Termijn Actief Portfolio of Strategies Private Equity Vastgoed Commodities Aandelen Inflatie gerelateerd Vastrentende waarden 0% % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Opkomende markten Verre Oosten Europa Noord Amerika 1.4 Uitvoering Beleid Verantwoord Beleggen en belangrijkste resultaten De resultaten van het beleid op verantwoord beleggen zijn uit te drukken in de onderstaande kernprestatie-indicatoren (KPI s). Deze hebben betrekking op alle beleggingscategorieën. Resultaten en doelstelling kernprestatie-indicatoren Doelstelling 2008 Gerichte ESG-beleggingen Omvang ESG gerichte beleggingen/commitments ( miljoen) % gerichte ESG beleggingen in totaal beheerd vermogen* 1,2% 1,9% NVT** Uitsluitingen Aantal uitgesloten ondernemingen NVT** % van totaal beheerd vermogen dat door het Uitsluitingenbeleid is gedekt* 70% 90% 95% Omvang uitsluitingen t.o.v. FTSE All World benchmark 0,70% 0,87% NVT** Stemmen Aantal aandeelhoudersvergaderingen (AVAs en BAVAs) waarop is gestemd* NVT** Aantal uitgebrachte stemmen NVT** Aantal gestemde (B)AVAs als % van het totale aantal (B)AVAs* 19% 41% 85% Aantal gestemde (B)AVAs als % van de Stemfocuslijst*** NVT** 70% 95% Engagement Aantal ondernemingen waarmee indirect (via F&C) engagement is gevoerd* NVT** Aantal ondernemingen waarmee direct engagement is gevoerd* Waarde van de geëngagede ondernemingen als % van de 33% 41% NVT** beheerde aandelenportefeuille Kerngegevens Omvang totaal beheerd vermogen ( miljard, jaareinde)* NVT** Omvang totaal beheerde aandelenportefeuille ( miljard, jaareinde)* NVT** Aantal ondernemingen in de totale aandelenportefeuille (jaareinde)* NVT** * Global Reporting Initiative indicatoren uit het Financial Services Sector Supplement (voorlopige GRI versie 2007). Het GRI is een wereldwijde standaard voor verslaglegging over ESG factoren door bedrijven. ** Niet van toepassing. Het aantal uit te sluiten ondernemingen is bijvoorbeeld geen doel op zich. Zo ook is het beheerd vermogen per eind 2008 nog niet bekend; doelen, m.u.v. toepassing Uitsluitingenbeleid, worden daarom hier niet in % beheerd vermogen weergegeven. *** 2007 cijfers exclusief beursgenoteerd vastgoed; 2008 doelstelling is inclusief beursgenoteerd vastgoed. 7 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

9 2. Samenvatting Wij hebben een beleid voor verantwoord beleggen dat zich richt op de integratie van milieu, sociale en governance factoren (zogenoemde ESG-factoren) in alle beleggingscategorieën en beslissingen. De meeste doelstellingen voor 2007 zijn gehaald. Het bestuur heeft het nieuwe aandeelhouderschapbeleid (waaronder het stem- en engagementbeleid) en Uitsluitingenbeleid vastgesteld en ingevoerd. Het aantal aandeelhoudersvergaderingen waarop wij in 2007 stemden, is ten opzichte van 2006 verdubbeld. Ook is het Uitsluitingenbeleid van toepassing geworden op illiquide beleggingen zoals infrastructuur. Aan het einde van 2007 bedroeg de omvang van gerichte ESG-beleggingen 1,9% van de totale beleggingsportefeuille ( 1,7 miljard). Verder is een evaluatie uitgevoerd van externe vermogensbeheerders en is het intern ontwikkelde normenkader voor externe managers op ESG-factoren aangepast. Ten slotte zijn dertien engagementprojecten gestart en is de externe rapportage verbeterd (website, kwartaalberichten stemmen, publicatie Uitsluitingenlijst en verslag Verantwoord Beleggen 2006). Beleid Onze historie van verantwoord beleggen gaat terug tot In dat jaar is een begin gemaakt met het beoordelen van de maatschappelijke aanvaardbaarheid van de beleggingen. Dit leidde tot het uitsluiten van enkele beleggingen. De criteria op het gebied van mensenrechten en wapens zijn in 2001 en 2007 verder toegespitst. Sinds 2001 bestaat expliciete aandacht voor duurzaamheid in het bredere beleggings beleid, waarbij naast de aandacht voor maatschappelijke normen de overtuiging groeide dat duurzaam beleggen als langetermijnbelegger van strategisch belang is. In 2006 is het Beleid Verantwoord Beleggen geformuleerd dat zich kenmerkt door nadruk op het strategische belang van verantwoord beleggen. De doelstelling is vanuit de identiteit van het fonds en zijn deelnemers, door de integratie van verantwoord beleggen in het beleggingsbeleid bijdragen aan een hoog en stabiel rendement. Het Beleid Verantwoord Beleggen is in 2007 aangescherpt met het Beleid Aandeelhouderschap Beursgenoteerde Ondernemingen (BABO) en het Uitsluitingenbeleid Als aandeelhouder beschouwen wij ons in beginsel als mede-eigenaar van de onderneming en wij zullen daarom prudent omgaan met onze aandeelhoudersrechten en plichten. Dit betekent dat we onze invloed als aandeelhouder aan wenden en ondernemingen aanspreken op bepaalde activiteiten, onder andere via het stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen en door een constructieve dialoog (engagement) aan te gaan met ondernemingen. Het Uitsluitingenbeleid 2007 stelt expliciete ethische grenzen aan de beleggingen. Wij hebben in 2007 (internationaal) erkenning gekregen voor ons beleid en activiteiten op het gebied van verantwoord beleggen, onder meer door de Verenigde Naties, het Britse Social Investment Forum, de NPN/Financial Times en de Nederlandse Consumentenbond. Gerichte ESG beleggingen In beginsel wordt bij alle beleggingsactiviteiten rekening gehouden met ESG-factoren. In een aantal gevallen beleggen wij gericht in ESG-thema s, vooral in de Portfolio of Strategies (PoS), in infra structuur en in private equity. De omvang van deze gerichte beleggingen is in 2007 toegenomen van 0,96 naar 1,7 miljard. Het aandeel van gerichte ESG-beleggingen in de gehele portefeuille steeg van 1,2% naar 1,9%. Doelstelling voor 2008 is een verdere stijging naar 2,5 miljard. Via Barclays Global Investors is 281 miljoen belegd in de FTSE4Good Europe index. Deze index is samengesteld op basis van een best-in-class -strategie. Ook is ruim 200 miljoen belegd in het Hermes Focus Fund waar een corporate governance engagementstrategie centraal onderdeel van het beleggingsconcept is. Verder is een bedrag van 250 miljoen gecommitteerd aan het Climate Change 8 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

10 Capital Carbon Fund en 232 miljoen in het opkomende marktenfonds van Albright Capital Management waarbij ESG-factoren een belangrijke rol spelen. Ook is in miljoen gecommitteerd aan een fonds dat investeert in duurzame bosbouw in Noord-Amerika. Wij zijn tevens deelnemer in het Nederlandse Ampère Equity Fund dat in totaal 500 miljoen zal investeren in windenergie op land en op zee en in projecten voor energie uit biomassa in Europa. Dit naast een bestaande belegging van 50 miljoen in het Hg Renewable Power Partners Fund van HgCapital, dat in diverse duurzame energieprojecten in Europa investeert. Via AlpInvest (50% onze deelneming) is 250 miljoen gecommitteerd aan Clean Tech Private Equity. Tenslotte is in 2007 besloten tot het opbouwen van een microkredietportefeuille van 200 miljoen die de komende twee jaar gaat worden geïnvesteerd. Wij zijn verder mede-eigenaar (10%) van Dutch Sustainability Research, leverancier van duurzame ondernemingsinformatie, en mede-eigenaar (6%) van Triodos Bank. Ook hebben ESG-factoren in 2007 onder andere een rol gespeeld bij screening van banken bij CLO s en screening van externe vermogensbeheerders. Uitsluitingen In 2007 is het nieuwe Uitsluitingenbeleid geformuleerd en afscheid genomen van het omzetcriterium dat sinds 1985 werd gehanteerd. Dit criterium is vervangen door specifieker en gedifferentieerder beleid dat zich richt op productie van en handel in controversiële wapens (nucleaire wapens, antipersoneels landmijnen, clusterbommen, biologische en chemische wapens en munitie met verarmd uranium) en activiteiten waarbij fundamentele mensenrechten en arbeidsrechten worden geschonden. In 2007 zijn op basis van de nieuwe criteria 29 ondernemingen uitgesloten (28 op het wapencriterium en één op het mensenrechtencriterium). Voordat tot uitsluiting op het wapencriterium is overgegaan, is de dialoog geopend met de onderneming om de geconstateerde bevindingen te verifiëren (hoor en wederhoor). In één geval, PetroChina, heeft engagement over mensenrechten tot uitsluiting geleid. Het belegd vermogen waarop het Uitsluitingenbeleid is toegepast, is toegenomen van 70% in 2006 tot 90% in De doelstelling voor 2008 is 95%. Stemmen In 2007 is in de stemuitvoering een aantal fundamentele veranderingen doorgevoerd. Belangrijkste doel hierbij is het meer geïnformeerd stemmen op alle aandelen in portefeuille. Er is nieuw beleid geformuleerd, het stemmen is gecentraliseerd (wij stemmen niet langer via externe vermogensbeheerders), een nieuwe stemadviesdienstverlener is aangesteld en er zijn kwartaalrapportages over het stemgedrag gepubliceerd. Op basis van een eigen oordeel stemmen wij geïnformeerd op alle aandelen van ondernemingen die op de Stemfocuslijst staan. Ondernemingen op de Stemfocuslijst zijn van strategische waarde voor ons. Het gaat in ieder geval om Nederlandse ondernemingen, ondernemingen die staan op de Engagementfocuslijst, of waar wij een relatief groot belang in hebben. In 2007 waren dit circa 130 beursgenoteerde ondernemingen, waaronder dertig beursgenoteerde vastgoedbedrijven (dit komt overeen met 11% van de portefeuille gemeten naar marktwaarde). Bij het stemmen op aandelen van ondernemingen die niet op de Stemfocuslijst staan, wordt voor de oordeelsvorming gebruik gemaakt van de stemadviezen van een gespecialiseerde stemadviesdienstverlener. In 2007 is in totaal op vergaderingen gestemd, ruim een verdubbeling ten opzichte van 2006 (970). De gestemde vergaderingen vertegenwoordigen samen 41% van het totale aantal (buitengewone) vergaderingen in De doelstelling voor 2008 is te stemmen op 85% van alle ondernemingen in de aandelenportefeuille. Stemmen op milieu en sociale omstandigheden krijgt relatief grote aandacht laat vooral een stijging zien van het aantal gestemde agendapunten dat verband hield met milieu (+ 229%). Deze stijging komt doordat dit type onderwerpen relatief vaak op Noord-Amerikaanse vergaderingen voorkomt en doordat wij in 2007 door de overgang op een nieuw stemsysteem en aanpak vaker in deze regio hebben kunnen stemmen. 9 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

11 Engagement Onder engagement verstaan wij alle vormen van het voeren van een actieve dialoog met de markt en met ondernemingen buiten het stemmen om. We hebben vier thema s gekozen voor de periode : corporate governance, mensenrechten/arbeidsomstandigheden, klimaatverandering en gezondheid & medicijnen. Deze zijn vertaald naar actieplannen waarmee in 2007 en 2008 op 21 ondernemingen wordt geconcentreerd: de Engagementfocuslijst. In 2007 is begonnen met de uitvoering van projecten op het thema mensenrechten. Deze projecten hebben grotendeels betrekking op het ontplooien van grootschalige activiteiten door ondernemingen in Soedan en/of Myanmar (Birma). Naast uitvoering van projecten in het kader van de Engagementfocuslijst, zijn wij als ondertekenaar van het Carbon Disclosure Project (dat zich richt op verbetering van informatieverschaffing over effecten van klimaatverandering op individuele ondernemingen) in 2007 actief geweest met het benaderen van individuele ondernemingen die niet hadden gereageerd op het verzoek om informatie over de uitstoot van broeikasgassen te publiceren. In 2007 zijn dertien engagementprojecten bij dertien verschillende ondernemingen door ons zelf uitgevoerd. Het Britse F&C heeft projecten voor ons uitgevoerd, gericht op 715 ondernemingen. Het totaal aantal engagementtrajecten in 2007 kwam daarmee uit op projecten. Juridische procedures Onderdeel van het Beleid Aandeelhouderschap Beursgenoteerde Ondernemingen (BABO) vormt het beleid juridische procedures. Procederen in de Verenigde Staten neemt daarbij een aparte positie in, vanwege de in de Verenigde Staten bestaande mogelijkheden om via zogeheten class actions schadevergoeding te vorderen en/of verbetering van corporate governance te bewerkstelligen. In 2007 is begonnen met het systematisch monitoren van alle class actions in de Verenigde Staten. Er is concreet succes geboekt in de zaak van de hercategorisatie door Shell van de olie- en gasreserves in januari Na intensieve interventie door institutionele beleggers is een schikking getroffen en betaalt Shell een bedrag van $ 340 miljoen aan beleggers die buiten de Verenigde Staten zijn gevestigd en hun aandelen buiten de Verenigde Staten hebben gekocht in een specifieke periode. Wij speelden bij het tot stand komen van deze schikking een zeer prominente en actieve rol. In 2007 is een totale vergoeding van 4,6 miljoen ontvangen ter compensatie van geleden schade in zaken als WorldCom, Ahold, Sears Roebuck & Co en Broadcom. De totale opbrengsten van de class actions sinds 2002 zijn daarmee in 2007 meer dan verdubbeld tot 7,6 miljoen. Vooruitblik 2008 staat in het teken van meer gerichte ESG-beleggingen binnen de bestaande beleggingscategorieën, hogere dekking van het Uitsluitingenbeleid, hoger percentage van stemuitoefening en meer zelf uitgevoerde engagementprojecten. Bij de constructie van de strategische benchmark voor 2009 zal integraal met ESG-factoren rekening worden gehouden. Om goed contact te houden met de samenleving over de verwachtingen ten aanzien van verantwoord beleggen zal een structurele dialoog worden gehouden met onze belangrijkste belanghebbenden. Tot slot komt er veel aandacht voor transparantie over het gevoerde beleid en de resultaten, onder meer via de website. 10 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

12 3. Vooruitstrevend beleid levert erkenning op Onze historie van verantwoord beleggen gaat terug tot In dat jaar is een begin gemaakt met het beoordelen van de maatschappelijke aanvaardbaarheid van onze beleggingen. Dit leidde indertijd tot het uitsluiten van bepaalde beleggingen. De gehanteerde criteria op het gebied van mensenrechten en wapens zijn in 2001 en 2007 verder toegespitst. Sinds 2001 is sprake van expliciete aandacht voor duurzaamheid in ons bredere beleggingsbeleid, waarbij naast de aandacht voor maatschappelijke normen de overtuiging groeide dat duurzaam beleggen van strategisch belang is voor ons als lange termijn belegger. Diverse pilots zijn in de periode gestart en geëvalueerd. In 2005 vond een intern symposium plaats waarmee de aanzet tot nieuw beleid is gegeven. In het nieuwe beleid is de term duurzaam beleggen vervangen door verantwoord beleggen wat aansluit op de bredere context van het beleid. De uitkomsten van het symposium vormden de basis voor het Beleid Verantwoord Beleggen. Dit beleid, dat zich kenmerkt door de nadruk op het strategische belang van verantwoord beleggen, is vervolgens in 2006 geïntegreerd in het beleggingsbeleid. In 2007 is hierop een verdere verdieping gemaakt met het nieuwe Uitsluitingenbeleid en het Beleid Aandeelhouderschap Beursgenoteerde Ondernemingen. 3.1 Verantwoord beleggingsbeleid Verantwoord beleggen definiëren wij als het geheel van beleggingsactiviteiten waarbij bewust rekening wordt gehouden met de invloed van milieu-, sociale en corporate governance factoren (ESG). De ambitie is om het beleid ten aanzien van verantwoord beleggen van toepassing te laten zijn op alle beleggingscategorieën. Hierbij is, na raadpleging van de achterban en diverse maatschappelijke organisaties, gekozen voor vijf thema s: mensenrechten, wapens, goed ondernemingsbestuur, klimaatverandering, gezondheid & medicijnen. Onze doelstelling is vanuit de identiteit van het fonds en zijn deelnemers, door de integratie van verantwoord beleggen in het beleggingsbeleid bijdragen aan een hoog en stabiel rendement. Kernpunten van het Beleid Verantwoord Beleggen zijn: actief inzetten op de overtuiging dat financieel en maatschappelijk rendement kunnen samengaan; rendementsbronnen benutten waar aandacht voor ESG-factoren een belangrijke rol speelt; als actief eigenaar bijdragen aan de kwaliteit en de continuïteit van ondernemingen; de identiteit vertalen naar grenzen van het beleggingsbeleid en keuze voor specifieke aandachtsgebieden bepalen op basis van die identiteit; partners in de financiële sector stimuleren tot verantwoord beleggen; verantwoording afleggen over doelen, activiteiten en resultaten op het gebied van verantwoord beleggen. In 2006 maakten wij deel uit van een internationale werkgroep van institutionele beleggers, die op uitnodiging van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties beginselen en kenmerken van verantwoord beleggen opstelde. Dit initiatief leidde in april 2006 tot de presentatie van zes beginselen voor verantwoord beleggen: de United Nations Principles for Responsible Investment (PRI). De Principles for Responsible Investment zijn voor ons het verbindend beleidskader ten aanzien van verantwoord beleggen. In 2007 waren wij actief betrokken bij de verdere ontwikkeling en verspreiding van de PRI. Het Beleid Verantwoord Beleggen is in 2007 verder uitgewerkt in het Beleid Aandeelhouderschap Beursgenoteerde Ondernemingen (BABO) en het Uitsluitingenbeleid. Het BABO gaat in op onze rol als actief aandeelhouder en definieert algemene beginselen en richtlijnen ( best practices ) met betrekking tot onze rechtstreekse beleggingen in beursgenoteerde ondernemingen. Als aandeelhouder beschouwen 11 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

13 wij ons in beginsel mede-eigenaar van de onderneming waarin is belegd en gaan daarom prudent om met onze aandeelhoudersrechten en plichten. Zo zullen wij onze invloed als aandeelhouder aanwenden en ondernemingen aanspreken op bepaalde activiteiten. Dat doen wij onder meer via het spreek- en stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen, door een constructieve dialoog (engagement) met ondernemingen en als laatste middel - juridische procedures. Met het nieuwe Uitsluitingenbeleid stellen wij expliciete ethische grenzen aan de beleggingen. De doelstelling van het Uitsluitingenbeleid is het voorkomen dat wij beleggen in ondernemingen die niet bij onze identiteit passen. Hierbij zijn keuzes noodzakelijk. Het Uitsluitingenbeleid richt zich op de volgende twee aandachtsgebieden: wapens en mensenrechten, thema s die al sinds 1985 worden gevoerd. Het nieuwe Uitsluitingenbeleid is gedifferentieerder dan het oude beleid en wordt tevens aangevuld en mede ingevuld met engagement. Op de strategische thema s binnen het Beleid Verantwoord Beleggen zijn drie ethisch adviseurs in de Bestuurscommissie beleggingen aangesteld. Dit zijn de heren ir. R. Willems, mr. drs. C.Homan en prof.dr.c. Flinterman. Zij adviseren het bestuur op de uitvoering en verdere ontwikkeling van het Beleid Verantwoord Beleggen en beoordelen de ethische aspecten van sommige specifieke beleggingsvoorstellen. De eerste vergadering met de ethisch adviseurs vond eind 2007 plaats. Case: Zembla documentaire het clusterbom gevoel Naar aanleiding van een onderzoek van Profundo zond de Vara/NPS op 18 maart 2007 een Zembla documentaire uit over de vermeende beleggingen van pensioenfondsen in producenten van clusterbommen en landmijnen, en ondernemingen die het milieu ernstige schade toebrengen of gebruik maken van kinderarbeid. De documentairemakers hebben ons over de onderzoeksresultaten van Profundo geinterviewd. Uit dit onderzoek bleek dat wij ondanks ons Uitsluitingenbeleid belegden in producenten van clusterbommen en landmijnen. Hoewel wij al bezig waren ons Uitsluitingenbeleid te actualiseren op grond van het in 2006 vastgestelde Beleid Verantwoord Beleggen, ging het Uitsluitingenbeleid van 1985 nog uit van het niet beleggen in ondernemingen die meer dan 50% omzet hebben uit productie van en/of handel in wapens. Hierdoor kon in een enkele onderneming, die bijvoorbeeld landmijnen produceerde maar die een totale wapengerelateerde omzet van minder dan 50% kende, toch belegd zijn. Onze bestuursvoorzitter Hans Alders zei in die uitzending het volgende over de beleggingen in clusterbommen en landmijnen: Wij voeren die discussie en ik acht het helemaal niet uitgesloten dat we tot de conclusie komen dat wij dat ook niet moeten doen. Het concept nieuwe Uitsluitingenbeleid voorzag er op dat moment al in dat ondernemingen die substantieel bij de productie van onder andere clusterbommen en anti-personeels landmijnen zijn betrokken, expliciet zouden worden uitgesloten. De hele portefeuille was daarop voor de Zembla-uitzending al onderzocht. Wij zijn na de uitzending circa keer benaderd door verontruste deelnemers, waaronder maatschappelijke organisaties. De vragen en klachten van deelnemers zijn actief opgevolgd per telefoon, brief of . Verder is in de diverse publicaties (onder andere website, nieuwsbrief, magazine) aandacht aan verantwoord beleggen besteed. Ook is over deze thematiek een klantendag georganiseerd. Het bestuur heeft het nieuwe Uitsluitingenbeleid in juni vastgesteld. 12 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

14 3.2 Belanghebbenden en transparantie Wij willen een betrouwbare partner zijn voor een brede groep van belanghebbenden, zoals onze achterban, de ondernemingen waarin we beleggen, overheden, vakbonden, maatschappelijke organisaties en de lokale gemeenschap. Daartoe is met verschillende belanghebbenden de dialoog gevoerd. De belangen en verwachtingen van deze belanghebbenden kunnen soms conflicterend zijn. Daarom informeren wij belanghebbenden over ons beleid en de behaalde resultaten. Voor zover dat binnen de mogelijkheden ligt, willen wij de verwachtingen die leven bij onze belanghebbenden adresseren. Hoewel wij een relatief groot belegd vermogen hebben, wordt onze invloed wel eens overschat. Het is aan ons om de grenzen van onze verantwoordelijkheden en mogelijkheden te verkennen en te benoemen. Wij zijn ervan overtuigd dat een constructieve dialoog met belanghebbenden bijdraagt aan zowel onze financiële als onze maatschappelijke prestaties. De belangrijkste belanghebbenden (werkgevers, werknemers en gepensioneerden) zijn in 2007 gevraagd naar hun mening over verantwoord beleggen. 37% vindt dat wij een groot deel van ons vermogen maatschappelijk verantwoord beleggen (36% was eind 2006 deze mening toegedaan). Circa 50% vindt dat wij meer maatschappelijk verantwoord moeten beleggen ten opzichte van circa 30% eind Uit het onderzoek blijkt eveneens dat een ruime meerderheid belang hecht aan het rekening houden met de thema s klimaatverandering en mensenrechten. Tenslotte is tweederde het niet met de stelling eens dat wij alleen moeten streven naar hoog rendement en maatschappelijke vragen niet relevant zijn (tegen minder dan 50% eind 2006). In 2007 is ook een dialoog gevoerd met verschillende vakbonden en verschillende politieke partijen. Verder hebben wij gesproken op diverse conferenties over verantwoord beleggen en geparticipeerd in debatten met onder andere de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO), het Actuarieel Genootschap en het Britse Social Investment Forum. In 2007 is een klantendag georganiseerd. In workshops gingen beleggers de dialoog aan met de deelnemers, over het beleid, resultaten en dilemma s van verantwoord beleggen, de beleggingsaanpak en de uitgangspunten daarbij, en wat een institutionele belegger onderscheidt van een particuliere belegger. Zowel de inhoudelijke benadering als de open dialoog en debat is als zeer positief ervaren door de deelnemers. In 2008 zal op een structurele wijze invulling worden gegeven aan dialoog met maatschappelijke organisaties door een accountmanager aan te stellen die zich specifiek richt op aangesloten maatschappelijke organisaties. Ook de afdeling Responsible Investment zal in 2008 de inhoudelijke dialoog met diverse belanghebbenden voortzetten. Wij hechten grote waarde aan transparantie over onze uitgangspunten, activiteiten en resultaten van het Beleid Verantwoord Beleggen. Sinds 2007 zijn op onze website alle beleidsdocumenten opgenomen zodat partijen hiervan kennis kunnen nemen. Tevens maken wij de activiteiten en resultaten van het Beleid Verantwoord Beleggen openbaar door de publicatie van stemrapportages, engagementrapportages en de Uitsluitingenlijst. Jaarlijks publiceren wij de directe beleggingen in beursgenoteerde aandelen en in beursgenoteerde obligaties (samen 70% van de totale portefeuille). Ten aanzien van de niet-liquide beleggingen (bijvoorbeeld vastgoed, private equity en hedgefondsen) doen wij onderzoek naar de mogelijkheden van en de wijze waarop deze beleggingen openbaar kunnen worden gemaakt. Overleg met partnerinvesteerders is hierbij een belangrijke stap. Er kunnen diverse dwingende redenen zijn waarom wij bepaalde beleggingen niet openbaar kunnen maken, zoals bestaande afspraken met externe vermogensbeheerders die in onze opdracht beleggen. Vorig jaar hebben wij voor het eerst een jaarverslag Verantwoord Beleggen gepubliceerd. Dit verslag is het tweede jaarverslag Verantwoord Beleggen. De wijze waarop wij invulling geven aan maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), waaronder energie- en papiergebruik, maakt geen onderdeel uit van dit verslag Verantwoord Beleggen, deze informatie is opgenomen in het reguliere Jaarverslag Verslag Verantwoord Beleggen 2007

15 3.3 Internationale en nationale erkenning door derden Onze ambities en activiteiten op het vlak van verantwoord beleggen worden wereldwijd erkend. Enkele voorbeelden zijn: In april 2007 heeft de Verenigde Naties (UNEP FI) in samenwerking met het Britse Social Investment Forum (UKSIF) een rapport gepubliceerd How leading public pension funds are meeting the challenge waarin wij zijn genoemd als wereldwijd een van de leidende partijen op verantwoord beleggen. In september noemde SwissCantob ons als wereldwijd rolmodel voor duurzaamheid in haar publicatie Sustainable investments in pension funds - international comparison. In november 2007 hebben wij voor ons verantwoord beleggingsbeleid de NPN Award best practice beleggingsbeleid gekregen. Het vakblad NPN Magazine, een uitgave van Financial Times, reikt deze prijs jaarlijks uit. De jury benadrukte dat wij met onze aanpak onmiskenbaar een voortrekker zijn op het gebied van verantwoord beleggen. De jury was vooral onder de indruk van de snelheid waarmee de nieuwe ontwikkelingen zijn vormgegeven. In december 2007 kwam de Consumentenbond tot de conclusie dat wij het beste verantwoord beleggingsbeleid hebben. Wij scoorden ten opzichte van andere Nederlandse fondsen vooral goed op uitvoering van het beleid. Dit bleek uit onderzoek dat de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) in samenwerking met onderzoeksbureau Profundo voor de Consumentenbond heeft uitgevoerd. 3.4 Operationele doelstellingen op verantwoord beleggen Een van de uitgangspunten van het Beleid Verantwoord Beleggen is om het integraal onderdeel te laten zijn van ons beleggingsbeleid en onze activiteiten. Nagenoeg de gehele beleggingsorganisatie heeft daarom een rol bij de uitvoering van het Beleid Verantwoord Beleggen. De afdeling Responsible Investment vervult een centrale rol in de invulling van het beleid binnen Investments, doet voorstellen voor eventuele aanpassingen van het beleid en doelstellingen en voert een deel van de activiteiten uit. 14 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

16 Operationele doelstellingen in 2007 Operationele doelstelling Eerste kwartaal: Goedkeuring nieuw stembeleid en Uitsluitingenbeleid en start implementatie daarvan Tweede kwartaal: Concrete ESG-belegging in Lange Termijn Aandelenportefeuille Derde kwartaal: Evaluatie ESG in Themabeleggen en ESG in Normenkader (raamwerk voor beoordeling van externe managers) en waar nodig bijsturing Vierde kwartaal: Minimaal twee ESG-engagement initiatieven operationeel, opstart externe rapportage over 2007 en eerste resultaten ESG in Emerging Markets best-practices project Doelstelling behaald? Ja, nieuw stembeleid en Uitsluitingenbeleid zijn vastgesteld in respectievelijk maart en juni 2007 (zie hoofdstuk 5 en 6). Gedeeltelijk, in 3e kwartaal is besloten de Lange Termijn Aandelenportefeuille om te bouwen naar een duurzame interne aandelenportefeuille (zie hoofdstuk 4) Ja, evaluatie uitgevoerd en normenkader aangepast en bijgestuurd bij externe managers (zie hoofdstuk 4) Ja, in 2007 zijn dertien engagementprojecten gestart (zie hoofdstuk 7), is externe rapportage opgestart (website en dit verslag) en zijn eerste resultaten van het Emerging Markets bestpractices project opgeleverd (zie hoofdstuk 4) 3.5 Vooruitblik 2008 In 2008 zullen wij nog meer activiteiten zelf uitvoeren: meer gerichte ESG-beleggingen binnen de bestaande beleggingscategorieën, de oprichting van de afdeling Sustainable Investment Strategies, grotere dekkingsgraad van het Uitsluitingenbeleid, hoger percentage van zelf stemmen en meer zelf uitgevoerde engagements. Om goed contact te houden met de samenleving over de verwachtingen ten aanzien van verantwoord beleggen zal een structurele stakeholderdialoog worden gehouden met onze belangrijkste belanghebbenden. Tot slot zal veel aandacht worden besteed aan transparantie over het gevoerde beleid en de resultaten, via onder meer de website. Om deze toenemende werkzaamheden te borgen zal de afdeling Responsible Investment groeien van vijf naar acht medewerkers. 15 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

17 4. ESG integratie in beleggingsportefeuilles Wij zijn van mening dat duurzaamheid loont en dat financieel en maatschappelijk rendement kunnen samengaan. Bij de integratie van ESG-factoren in de bestaande beleggingscategorieën wordt met name gezocht naar risico-rendement verbetering. Het totale aantal gerichte ESG-beleggingen is toegenomen van 960 naar miljoen, een stijging van 77%. Het aandeel van gerichte ESG-beleggingen in de gehele portefeuille steeg van 1,2% naar 1,9%. 4.1 Portfolio Management Bèta-beleggingen Bèta heeft tot doel het realiseren van het lokale marktrendement ( Bèta ) in de liquide beleggingsmarkten. Met de Bèta-beleggingen behalen wij op efficiënte wijze het benchmarkrendement van de liquide beleggingscategorieën beursgenoteerde aandelen (inclusief convertibles), vastrentende waarden, inflatiegerelateerde obligaties en commodities. Het gaat om portefeuilles waarin relatief weinig risico versus de benchmark wordt gelopen. Een aantal portefeuilles bestaat uit het beleggen in een aandelenindex. Zo hebben wij via Barclays Global Investors 281 miljoen belegd in de FTSE4Good Europe index. Deze index is samengesteld op basis van een best-in-class -strategie. Deze houdt in dat ondernemingen die binnen hun sector bovengemiddeld scoren op diverse duurzaamheidcriteria, zijn opgenomen in een index. Vervolgens is in deze gehele index belegd. Op de Bèta-beleggingen wordt uiteraard het Uitsluitingenbeleid en het Beleid Aandeelhouderschap Beursgenoteerde Ondernemingen (met name stemmen en engagement op beursgenoteerde aandelen) toegepast Alternative Bèta-beleggingen Onze alternative Bèta-beleggingen bestonden in 2007 uit twee componenten: Portfolio of Strategies en de Lange Termijn Actief portefeuille. Portfolio of Strategies De term Portfolio of Strategies staat voor een portefeuille van alternatieve beleggingsstrategieën. Het doel is om verschillende beleggingsstrategieën te combineren tot een portefeuille met een stabiel rendement en een lage correlatie met onze bestaande beleggingsmix. Daarbij is belegd in innovatieve beleggingen, zoals hedge funds en catbonds. In een aantal beleggingen zijn ESG-factoren expliciet meegewogen in de beleggingsbeslissing. In 2007 hebben wij de commitment aan het Climate Change Capital Carbon Fund met 50 miljoen verhoogd tot 250 miljoen. Wij hebben ook een commitment 1 van 232 miljoen (250 miljoen US dollar) gegeven aan het opkomende marktenfonds van Albright Capital Management. In 2007 is tenslotte 136 miljoen gecommitteerd aan een fonds dat in duurzame bosbouw in Noord-Amerika investeert. Lange Termijn Actief portefeuille De Lange Termijn Actief portefeuille bevat strategieën die erop zijn gericht om op een horizon van drie tot vijf jaar een betere rendement-risicoverhouding te realiseren dan een marktkapitalisatie gewogen index. Het grootste deel van deze portefeuille betreft aandelenbeleggingen. De LTA portefeuille bestaat uit een aantal verschillende strategieën: All Weather, Minimum Variance, Value en Long Term Equity Portfolio (LTEP). In 2007 is actief gezocht naar ESG-integratie in de LTEP. LTEP onderscheidt zich van andere aandelenportefeuilles doordat de selectie is gebaseerd op lange termijn valuation: de waarde en potentiële lange termijn waardeontwikkeling van de onderliggende ondernemingen. Individuele ondernemingen in de LTEP worden gekozen op grond van hun potentieel op langere termijn en niet, 1 Gecommiteerd houdt in dat wij een toezegging hebben gedaan om een bepaald bedrag te beleggen. Dit bedrag kan direct of gespreid over een bepaalde periode worden geïnvesteerd in het desbetreffendefonds. 16 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

18 zoals veel andere aandelenbeleggingen, omdat ze deel uitmaken van een benchmark, regio of sector. Onder de waarderingsfactoren zijn er ook een aantal met een ESG-karakter zoals corporate governance en milieufactoren (met name grondstoffen en uitstoot) waarvan voorzien kan worden dat deze in de toekomst knelpunten of risico s, dan wel kansen zullen opleveren. Vanwege personele ontwikkelingen zijn de LTEP posities in 2007 afgebouwd en tijdelijk herbelegd in bestaande aandelenportefeuilles. In 2008 zal deze strategie nieuw leven worden ingeblazen binnen de portefeuille Sustainable Investment Strategies (SIS) Alpha-beleggingen Extra rendementen behaald door het selecteren van de juiste fondsen noemt men ook wel alpharendementen. Het gaat hierbij om het genereren van alpha door het innemen van actieve posities in liquide financiële markten met als doel een specifieke benchmark te verslaan. In 2007 werd 202 miljoen belegd in het Hermes European Focus Fund. Het beleggingsconcept van dit fonds is extra rendement te creëren door een actieve dialoog te voeren op corporate governance onderwerpen met vennootschappen. Dit doet het fonds door een relatief groot belang te nemen in vennootschappen met verbeteringspotentieel op corporate governance gebied. In 2007 is verder onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om zulke extra rendementen (alpha) te behalen door ESG-factoren een belangrijke rol te laten spelen in de selectie. Op basis van dit onderzoek beginnen wij in 2008 met de opbouw van een interne aandelenportefeuille waarbij ondernemingen fundamenteel worden onderzocht op ESG-factoren (binnen SIS). Uiteraard met het doel hiermee alpha te behalen. Onderzoek naar integratie ESG factoren in intern beheerde aandelenportefeuilles In 2007 is een onderzoek gestart naar de potentie voor alpha uit ESG-integratie in de intern beheerde alpha portefeuilles. Bij het onderzoek stond de relevantie van deze factoren bij beleggingsbeslissingen centraal: waardering, kwaliteit van het management, ontwikkelingen in de markt waarin ondernemingen actief zijn, productontwikkeling van de ondernemingen, en generatie van kasstromen. De interne alpha aandelenportefeuilles werden in 2007 voornamelijk kwantitatief beheerd. Uitkomst van het onderzoek was dat gebruik van kwantitatieve modellen zich nog niet goed verhoudt met ESG-factoren, die moeilijker zijn te kwantificeren en waarvan ook minder historie van belang voor de ontwikkeling van kwantitatieve modellen bekend is. ESG-factoren kunnen op dit moment nog het beste worden toegepast binnen fundamentele beleggingsstijlen. Hierbij vindt een meer kwalitatieve analyse plaats van in de regel een beperkter aantal ondernemingen die door de portefeuillemanager op de voet worden gevolgd. De kwantitatief georiënteerde interne alpha portefeuille zal daarom begin 2008 onder meer worden omgebouwd naar een meer fundamentele aandelenportefeuille waarbinnen ESG-analyses een centrale rol gaat spelen. In 2007 is verder een dialoog gevoerd met onze externe managers over integratie van ESG-factoren in hun beleggingen. Op basis van de antwoorden op een in 2006 verstuurde questionnaire naar onze externe managers is een initiële ESG-score opgesteld. Deze score is in 2007 met de managers besproken met als doel het verhogen van de integratie van ESG-factoren in het beleggingsproces dat de managers hanteren. Bij dit project is tevens het beoordelingskader, waarmee wij externe vermogensbeheerders beoordelen, aangepast op beoordelingscriteria voor ESG-prestaties. Bij selectie van nieuwe managers zullen ESG-factoren een steeds belangrijkere rol spelen. Een voorbeeld daarvan is het verstrekken van een zoekopdracht voor een extern te beheren ESG-mandaat in opkomende markten. 17 Verslag Verantwoord Beleggen 2007

19 ESG mandaat in opkomende markten In onze opdracht is beleggingsadviseur Mercer in 2007 gestart met een zoektocht naar goed presterende vermogensbeheerders die bij hun beleggingen in opkomende markten ESG-factoren een centrale rol (kunnen) geven in het beleggingsbeleid en op die manier waarde kunnen toevoegen. Het project bestaat uit twee onderdelen. Allereerst selecteerde de beleggingsadviseur vermogensbeheerders die in opkomende markten het beste rendement lieten zien. Vervolgens werd onderzocht in welke mate deze beheerders in staat zijn ESG-factoren zinvol te integreren. Dit deel van het onderzoek leidde daardoor niet alleen tot selectie van managers die in financiële zin goed presteren, het geeft ook een duidelijke prikkel aan deze managers om ESG-factoren te integreren. In het tweede deel van het project werd deze prikkel ook publiekelijk gegeven aan vermogensbeheerders wereldwijd met een persbericht en een artikel in The Financial Times. Hierin werden vermogensbeheerders wereldwijd uitgenodigd een beleggingsstrategie te ontwikkelen waarbij ESG-factoren een centrale rol spelen in het beleggingsbeleid voor beleggingen in opkomende markten. Dit is onderdeel van onze wens om te beleggen in lange termijn rendementsbronnen op basis van ESG-factoren én om een signaal te geven aan onderliggende ondernemingen en aan de externe vermogensbeheerders die in hun beleggen dat zij beoordeeld worden op een integrale afweging van financiële en ESG-factoren. De tussentijdse resultaten laten zien dat vermogensbeheerders in toenemende mate ESG-elementen een rol geven bij hun beleggingen in opkomende markten, of concrete plannen hebben dit te gaan doen. In 2008 zal op basis van de resultaten van het onderzoek een keuze worden gemaakt tot het al dan niet aanstellen van een externe vermogens beheerder voor een ESG emerging markets mandaat Strategische portefeuille De strategische portefeuille bestaat uit beleggingen met relatief grote belangen in ondernemingen of fondsen en die niet goed passen in andere portefeuilles. Zo zijn wij op het gebied van ESG-informatie medeoprichter en -eigenaar (10%) van informatieleverancier Dutch Sustainability Research. Wij zijn tevens mede-eigenaar (6%) van de duurzame Triodos Bank. Eind 2007 is besloten tot een belegging van 200 miljoen in microfinanciering als onderdeel van de strategische portefeuille. Kleine ondernemers en boeren in ontwikkelingslanden die zijn buitengesloten van normale bancaire diensten, krijgen via microfinanciering toch kredieten. Microfinanciering helpt de economische zelfredzaamheid van deze bevolkingsgroepen te stimuleren. De doelstelling van deze portefeuille is een positieve bijdrage te leveren aan kleine ondernemers in ontwikkelingslanden met een acceptabel aantrekkelijk rendement. 4.2 Structured Investments Vastgoed In 2007 hebben wij een eerste onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van beleggen in duurzaam vastgoed. Met duurzame ( groene ) gebouwen worden energiezuinige gebouwen en het duurzaam ontwikkelen ervan bedoeld. Uit het onderzoek blijkt dat groene gebouwen op lange termijn winstgevend zijn. In Nederland groeit de behoefte aan groene gebouwen onder gebruikers, ontwikkelaars en investeerders. Als voordelen van groene gebouwen zien wij vooral verlaging van operationele kosten en groei in kapitaalwaarde, bezettingsgraad en huur. Additionele investeringen die gepaard gaan met groen bouwen laten zich op termijn (meer dan) terugverdienen. Vanaf 2008 zullen zowel aspecten van groen bouwen als meer algemene ESG-karakteristieken in het beleggingsproces standaard worden meegenomen. Tevens zullen de mogelijkheden worden onderzocht om in 2008 een groen vastgoed mandaat aan te gaan Infrastructuur Wij hebben met een belegging van 50 miljoen deelgenomen in Hg Renewable Power Partners. Dit fonds belegt voornamelijk in het eigen vermogen van onshore windparken in West-Europa. Daarnaast verwacht Hg Renewable Power Partners circa 10-20% te beleggen in andere duurzame 18 Verslag Verantwoord Beleggen 2007