Wij willen Schone Kleren

Transcriptie

1 Wij willen Schone Kleren Militantenmap

2 Wij willen Schone Kleren Militantenmap Inleiding De fiches zijn geschreven voor militanten van LBC, BBTK, CNE, Setca in kledingketens die al vertrouwd zijn met Schone Kleren Campagne en wat systematischer willen opvolgen hoe hun bedrijf omgaat met arbeidsomstandigheden in de toeleveringsketen. We hebben de belangrijkste onderwerpen die over dat thema ter sprake komen, uitgekozen. Toeleveringsketen Gedragscode inhoud Vakbondsvrijheid en collectieve onderhandelingen Leefbaar loon Gezondheid en veiligheid op het werk Gedragscode toepassing Klachtenprocedure Audits Onafhankelijke controle Aankoopbeleid Per onderwerp hebben we een stukje achtergrondinformatie gegeven en een aantal vragen die militanten aan hun directie kunnen stellen. Als dit regelmatig gebeurt, kunnen militanten zien of hun bedrijf vooruitgang maakt. Of ze kunnen de resultaten van hun bedrijf vergelijken met de resultaten van een ander bedrijf. Bij elk onderwerp wordt aangegeven via welk overlegorgaan de vragen het best gesteld kunnen worden: het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk (CPBW) of de Ondernemingsraad (). De biedt enerzijds de mogelijkheid om overleg voeren met de werkgever over het ondernemingsbeleid en de personeelsbelangen. En anderzijds, aangezien het CPBW een rol speelt in het beleid om het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk in de onderneming te bevorderen, kunnen vragen over gezondheid, hygiëne, veiligheid in productielanden daar aangekaart worden. Twee belangrijke opmerkingen: Het is NIET de bedoeling om alles in één keer te vragen. Dat is veel te veel en veel te ingewikkeld. We willen voordat militanten aan de slag gaan met de fiches, nog een vorming organiseren om met concrete voorbeelden en op een rustige manier eens stil te staan bij de inhoud van deze fiches.

3 1. Toeleveringsketen Soorten commerciële partners Distributieketens die zelf fabrieken hebben, zijn zeldzaam vandaag. Meestal kopen ze ofwel rechtstreeks aan bij leveranciers ofwel via aankoopcentrales bij verschillende leveranciers, ofwel via agenten, importeurs of groothandelaars. Sommige bedrijven bevoorraden zich via bestaande internationale stocks zonder te investeren in het ontwikkelen van modellen. En nog anderen lanceren hun bestellingen via internetaankoopplatformen die een groot aantal leveranciers tegen elkaar laat opbieden waarbij de leverancier die de laagste prijs biedt, het order binnenhaalt. Aantal leveranciers en onderaannemers De producenten waar een bedrijf rechtstreeks of onrechtstreeks mee samenwerkt, kunnen een deel van de bestelling uitbesteden aan andere fabrikanten en die kunnen dat op hun beurt ook doen, enz. Hoe groter het aantal leveranciers en onderaannemers is, hoe moeilijker het is om de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een onderneming in de praktijk te brengen. Productielanden De naleving van de fundamentele arbeidsrechten varieert van land tot land, afhankelijk van de nationale wetgeving, de bereidheid en de prioriteiten van de politiek en de doeltreffendheid van de arbeidsinspectie. In landen met een hoog sociaal risico, zal een bedrijf specifieke maatregelen moeten nemen om de fundamentele arbeidsrechten te garanderen. De Internationale Arbeidsorganisatie heeft opgeroepen om landen zoals Myanmar te boycotten. Transparantie De transparantie van een bedrijf m.b.t. zijn toeleveringsketen is een belangrijke eis, niet alleen voor het winkelpersoneel van dat bedrijf en consumenten maar ook voor de werknemers in de fabrieken die op die manier een extra argument hebben om hun rechten te verdedigen. Momenteel is er in Europa geen enkele wettelijke verplichting om de productieplaats aan te duiden (het Made in... ) op de kleding die te koop aangeboden worden. Als een bedrijf de herkomst van een product aanduidt, dan gaat het meestal over het land waar het laatste productiestadium ofwel het grootste deel van de toegevoegde waarde gerealiseerd is vooraleer het geïmporteerd is. Bijvoorbeeld, een jurk die gemaakt is in Bangladesh en die afgewerkt is in een atelier van Zara in Galicië, zou het etiket Made in Europe kunnen dragen. Het Made in... is dus niet in alle gevallen een blijk van transparantie. Maar omdat elk wettelijk kader betreffende transparantie van de toeleveringsketens ontbreekt, is het soms een goede indicatie. Publicatie leverancierslijst Zeldzaam zijn de bedrijven die een bijkomende stap zetten, door bijv. een lijst van hun leveranciers te publiceren. Dat is een stap die we moeten toejuichen gezien de nog bestaande taboes in verband met het onthullen van dit soort informatie omdat ze als ultragevoelig wordt beschouwd op het vlak van de concurrentie. Nochtans is het soort transparantie dat daarmee bekomen wordt, verre van volledig. Er wordt over het algemeen geen rekening gehouden met de verschillende locaties van de productie-eenheden van eenzelfde leverancier of met de onderaannemers. Jaarlijks rapport over maatschappelijke verantwoordelijkheid Almaar meer bedrijven publiceren arlijkse rapporten over hun duurzame ontwikkeling of maatschappelijke verantwoordelijkheid. Die rapporten vormen belangrijke informatiebronnen voor de klanten, aandeelhouders, werknemers, leveranciers en het grote publiek. Om de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het bedrijf te kunnen beoordelen, is het nuttig dat die rapporten niet alleen feitelijke gegevens over de gedragscode, de monitoring ervan, de uitgevoerde audits en de resultaten ervan bevatten, maar ook actieplannen voor de verbetering van de arbeidsomstandigheden, de effectief uitgevoerde stappen en hun concrete impact. Meer en meer bedrijven doen daarvoor een beroep op het Global Reporting Initiative (GRI), dat richtlijnen voorstelt voor het opstellen van rapporten over duurzame ontwikkeling.

4 1. Toeleveringsketen Checklist Welk soort commerciële partners behoren tot de leveringsketen? Geef het aantal van elk type op (met percentage van stukvolume) Productie in dochterondernemingen / fabrieken in eigendom: ( %) Directe orders bij producenten (=directe leveranciers) ( %) Orders bij agenten of tussenpersonen: ( %) Aankopen bij bestaande stocks ( %) Orders geplaatst bij omgekeerde veilingen op het internet ( %) Is de onderneming bereid een lijst van alle leveranciers te beschikking te stellen?, die is openbaar, (geef aan waar) (in bijlage) nee waarom niet? Op hoeveel productieplaatsen werden de producten het laatste ar geproduceerd? aantal producenten (=directe leveranciers) aantal onderaannemers van de producent(en) In welke landen worden de producten geproduceerd? CPBW Lijst van landen met tussen haakjes het productiepercentage in stuks per land ( % van de totale productie) ( % van de totale productie) ( % van de totale productie) ( % van de totale productie) ( % van de totale productie) ( % van de totale productie) ( % van de totale productie) ( % van de totale productie) Publiceert de onderneming een arlijks sociaal rapport over haar maatschappelijke verantwoordelijkheid in de toeleveringsketen?, het is openbaar gemaakt, maar niet openbaar het openbaar rapport bevat een stakeholderrapport volgens de GRI-richtlijnen (Global Reporting Initiative) geen publicatie van een arlijks sociaal rapport er wordt een ander rapport gepubliceerd.

5 2. Gedragscode inhoud Alle werknemers uit de hele toeleveringsketen Het is belangrijk dat de gedragscode niet alleen rekening houdt met de werknemers die door het bedrijf zelf of door zijn leveranciers worden tewerkgesteld, maar ook door hun onderaannemers, wat ook hun statuut mag zijn (thuisarbeider, tijdelijke, vast, enz...). De verantwoordelijkheid van de distributieketen Door een gedragscode aan te nemen, erkent een distributieketen de verantwoordelijk, gedeeltelijk, voor de arbeidsomstandigheden in de toeleveringsketen. Arbeidsnormen In juni 1998 nam de Internationale Arbeidsorganisatie een belangrijke verklaring aan waarin geëist werd dat alle lidstaten de fundamentele basisovereenkomsten van de IAO toepassen. Dit betekent dat werknemers waar ook ter wereld dezelfde fundamentele arbeidsrechten hebben. De 7 basisovereenkomsten zijn de volgende: De vrijheid om vakbonden op te richten en er zich bij aan te sluiten (Nr. 87). Het recht om collectief te onderhandelen (Nr. 98). Verbod op dwangarbeid (Nr. 29 en 105) Verbod op kinderarbeid (Nr. 138) Gelijk loon en geen discriminatie (Nr. 100 en 111) Andere belangrijke rechten zinc: Recht op een leefbaar loon Recht op een veilige en gezonde arbeidsomstandigheden Recht op redelijke werkuren, wekelijkse rustdag en het recht om overuren te weigeren Een wettelijk arbeidsstatuut 2. Gedragscode inhoud Checklist Heeft de onderneming een gedragscode met arbeidsnormen?, die is openbaar gemaakt, maar niet openbaar Verklaart de onderneming dat haar gedragscode van toepassing is op alle arbeid(st) ers in de leveringsketen (inclusief alle leveranciers en hun onderaannemers)? (zie de relevante paragrafen in de kopie van de gedragscode) Bevat de gedragscode de IAO Conventie 138 (minimumleeftijd voor tewerkstelling; geen kinderarbeid dus)?, met expliciete verwijzing naar de IAO conventie, maar zonder expliciete verwijzing naar de IAO conventie CPBW

6 Bevat de gedragscode de IAO Conventie 182 (beëindiging van de ergste vormen van kinderarbeid)?, met expliciete verwijzing naar de IAO conventie, maar zonder expliciete verwijzing naar de IAO conventie Bevat de gedragscode IAO Conventie 87 (vrijheid van vereniging)?, met expliciete verwijzing naar de IAO conventie, maar zonder expliciete verwijzing naar de IAO conventie Bevat de gedragscode IAO Conventie 98 (recht op collectief onderhandelen)?, met expliciete verwijzing naar de IAO conventie, maar zonder expliciete verwijzing naar de IAO conventie Bevat de gedragscode IAO Conventies 100 en 111 (verbod van discriminatie)?, met expliciete verwijzing naar de IAO conventies, maar zonder expliciete verwijzing naar de IAO conventies Bevat de gedragscode IAO Conventies 29 en 105 (verbod van dwangarbeid en verplichte arbeid)?, met expliciete verwijzing naar de IAO conventies, maar zonder expliciete verwijzing naar de IAO conventies Bepaalt de gedragscode dat werkuren beperkt zijn tot max. 60 uur (48 uur + 12 uur overwerk) per week? andere beperking: geen beperking Bevat de gedragscode een leefbaar loon voor normale werkuren dat aan de basisnoden van de arbeid(s)ers en hun gezin voldoet? (met berekeningsmethode voor elk land?), de onderneming gaat niet akkoord met de uitbetaling van een leefbaar loon Bepaalt de gedragscode dat de arbeidsplaats veilig en hygiënisch moet zijn? Bepaalt de gedragscode dat alle werknemers een wettelijk arbeidsstatuut moeten hebben (vb. een geschreven arbeidscontract) CPBW

7 3. Vakbondsvrijheid en collectieve onderhandelingen Het is werkelijk vreemd dat de voornaamste belanghebbenden, de arbeiders zelf, vaak genegeerd worden wanneer een gedragscode toegepast en de toepassing ervan gecontroleerd wordt. Hun betrokkenheid verhoogt nochtans de kwaliteit van de sociale audits, de klachtenbehandeling en de verbetering van de arbeidsomstandigheden. Het is bijgevolg van het grootste belang dat de arbeiders gesensibiliseerd en opgeleid worden voor het hanteren van de gedragscode als instrument. Het recht om zich te organiseren en collectief te onderhandelen biedt de arbeiders een kader waarin ze zich kunnen verdedigen en met de bedrijfsleiding over hun arbeidsomstandigheden kunnen onderhandelen. Die rechten worden vaak onderdrukt, zowel door de wet als in de praktijk. De naleving van die rechten controleren is bovendien niet eenvoudig. Het is bijgevolg niet voldoende dat de bedrijven in hun code het recht van de arbeiders om vakbonden op te richten of er zich bij aan te sluiten en om collectieve onderhandelingen te voeren, inschrijven. Indien ze willen dat hun code toegepast wordt, moeten ze het probleem positief en proactief benaderen. Dat houdt bijv. in dat ze maatregelen nemen om te garanderen dat de werknemers die zich aansluiten bij een vakbond of die deelnemen aan vakbondsactiviteiten om die reden niet het slachtoffer worden van ontslag, discriminatie, pesterijen, intimidatie of vergeldingsmaatregelen. De bedrijven moeten ook garanderen dat de vertegenwoordigers van de arbeiders toegang krijgen tot alle werkplaatsen van het bedrijf en tot al wie ze vertegenwoordigen, zodat ze hun vertegenwoordigende functie kunnen uitoefenen. Het is bovendien onontbeerlijk dat de vakbondsorganisatoren toelating krijgen in het bedrijf te komen zodat ze een vakbond kunnen oprichten. De bedrijven moeten nagaan of hun leveranciers te goeder trouw collectief onderhandelde akkoorden sluiten. Ze moeten erover waken dat hun aankooppraktijken- en prijszetting de modaliteiten van het akkoord respecteren en ze moeten er zich dus toe engageren om hun relaties met de leverancier niet af te breken wanneer de arbeiders zich in een vakbond verenigen. Bij het kiezen van nieuwe leveranciers moeten ze de voorkeur geven aan regio s waar de vakbondsrechten zowel wettelijk als in de praktijk gegarandeerd worden en de voorkeur geven aan bedrijven met een vakbond. Indien een bedrijf beslist om zich te bevoorraden in landen waar de vrijheid van vereniging en van collectief onderhandelen wettelijk beperkt is, zoals in China of Vietnam, moet het bijzondere maatregelen nemen om menswaardige arbeidsvoorwaarden te bevorderen. Dat houdt vooral in dat men de mogelijkheid van de arbeiders om zich te organiseren, bevordert. Het bedrijf moet dan aandacht hebben voor onpartijdige vorming van de arbeiders over hun rechten, voor hun participatie aan alle activiteiten die verband houden met de gedragscode, bijv. door het oprichten van arbeiderscomités in samenwerking met lokale organisaties voor de verdediging van de arbeidsrechten.

8 3. Vakbondsvrijheid en collectieve onderhandelingen Checklist Bij hoeveel leveranciers is er een onafhankelijke vakbond actief? Aantal leveranciers: geen Zet de onderneming stappen om te voorkomen dat werknemers van een leverancier die bij een vakbond aansluiten of deelnemen aan vakbondsactiviteiten ontslagen, gediscrimineerd, lastig gevallen, geïntimideerd of gestraft worden? (beschrijven) nee Zorgt de onderneming er voor dat werknemers van een leverancier toegang krijgen tot de werkplaats? (beschrijven) nee Geeft de onderneming de voorkeur aan leveranciers waar een vakbond actief is? nee Bij hoeveel leveranciers werd er een CAO afgesloten? Aantal leveranciers: geen Heeft de onderneming programma s om werknemers te steunen die zich willen organiseren in landen waar de vrijheid van vereniging en het recht op collectieve onderhandelingen door de wet worden beperkt? nee

9 4. Leefbaar loon In een groot aantal productielanden van kleding zijn de wettelijke minimumlonen lager dan het leefbare loon. Dit betekent dat de werknemers, hun families en gemeenschappen die van dat loon afhankelijk zijn, niet waardig kunnen leven, zich niet kunnen verzorgen, hun kinderen niet naar school kunnen sturen, enz. Een leefbaar loon is dus een belangrijk element van waardig werk. Het recht op een leefbaar loon is terug te vinden in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (Art. 23, 3). Dit recht is ook opgenomen in de stichtingstekst van de Internationale Arbeidsorganisatie. Dit loon beantwoordt aan wat een werknemer verdient tijdens een normale werkduur en moet volstaan om de basisbehoeften (huisvesting, voeding, kleding, verzorging, onderwijs) van een werknemer, van zijn of haar familie te dekken en nog wat spaargeld opzij te kunnen zetten. Het bedrag is afhankelijk van lokale realiteiten en varieert van land tot land, zelfs regio tot regio in één land. Het betalen van een leefbaar loon is de sleutel voor de geloofwaardige toepassing van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een onderneming. Hoewel ondernemingen hun verantwoordelijkheid niet meer kunnen ontkennen, is hun engagement vaak zwak. De meesten beperken zich tot wettelijke normen. Het is dus niet alleen belangrijk dat bedrijven het recht op een leefbaar loon in hun gedragscode opnemen maar ook dat ze stoppen met de prijzen sterk onder druk te zetten, wat zich vertaalt in lage lonen voor de werknemers, en dat ze stoppen met dreigen met delocalisatie, d.w.z. verhuizen, als de wettelijke minimumlonen stijgen. Daarom is het noodzakelijk om nationaal of regionaal wettelijke minimumlonen vast te leggen. Vakbonden spelen hierbij een belangrijke rol, zowel tijdens collectieve sectoronderhandelingen of nationale onderhandelingen als tijdens onderhandelingen op bedrijfsniveau. Sinds 2009 voert Asia Floor Wage, een internationaal netwerk van vakbonden en NGO s actie voor een bodemloon in de kledingindustrie in Azië. Asia Floor Wage heeft een rekenmethode ontwikkeld voor een waardig loon. Via een regionale strategie wil de alliantie de risico s vermijden van delocalisatie die verbonden zijn met lokale of nationale loonsverhogingen. Deze alliantie steunt werknemers die opkomen voor een waardig loon, door kledingketens en merken op te roepen om een leefbaar loon te betalen en van hun leveranciers hetzelfde te eisen, en daarnaast hun aankooppraktijken aan te passen. De Belgische vakbondscentrales CNE, LBC, SETCa-BBTK en UNI Commerce steunen Asia Floor Wage.

10 4. Leefbaar loon Checklist Bepaalt de gedragscode dat de lonen minstens gelijk moeten zijn aan het wettelijke minimumloon? Bepaalt de gedragscode dat een leefbaar loon moet betaald worden voor een normale werkduur, dat voldoende is om de basisbehoeften van een werknemer en zijn of haar familie te dekken? (hoe berekent het bedrijf het leefbaar loon per productieland?) Als een bedrijf bereid is om een leefbaar loon te betalen, hoe wordt dan de grootte gedefinieerd van een familie die van dat loon moet leven? aantal familieleden Wat wordt beschouwd als een normale werkweek? werkuren per week Bepaalt de gedragscode dat het leefbaar loon naast de basisbehoeften ook nog voldoende moet zijn om wat te sparen? Als de gedragscode bepaalt dat het loon voldoende moet zijn om ook nog wat te besparen, hoe wordt dan dit bedrag berekend of om welk percentage van het loon gaat het? (berekening beschrijven) Verbiedt de gedragscode willekeurige straffen, en meer specifiek in het geval van ziekte of zwangerschap? Als het bedrijf bereid is om een minimumloon te betalen (wettelijk minimumloon of gangbaar sectorloon) voorziet het dan uitzonderingen waarbij het mogelijk is om een hoger loon te betalen? het bedrijf houdt rekening met een hoger loon dan de minimumnorm in volgende landen: en/of op volgende productieplaatsen: het bedrijf houdt rekening met een verhoging van % ten opzichte van het minimumloon het bedrijf handelt op een andere manier om volgende redenen: het bedrijf houdt geen rekening met lonen die hoger zijn dan het minimumloon

11 5. Gezondheid en veiligheid op het werk De werkomgeving met veilig en gezond zijn en maatregelen voor hygiëne en veiligheid op het werk moeten aangemoedigd worden rekening houdend met de specifieke gevaren die gekend zijn. Het vermijden van ongelukken en het verminderen van gezondheidsrisico s vergen reglementen en procedures. Die zijn voorgeschreven door conventie 155 van de Internationale Arbeidsorganisaite. Maar daarnaast gaat het ook om het absolute verbod en de naleving ervan van fysiek geweld, dreiging met fysiek geweld, straffen en ongebruikelijke disciplinaire maatregelen, sexueel misbruik of elke andere vorm van intimidatie van de werkgever of de vertegenwoordigers van de werkgever. In de kledingindustrie moet speciale aandacht gaan naar volgende kwesties: EHBO, brandblussers en nooduitgangen, verlichting, frisse lucht, verwijdering van stof, toiletten, drinkwater, veiligheid van de machines, gebruik van gevaarlijke stoffen, persoonlijke beschermingsmiddelen, werkruimte, kantines en eventueel slaapgelegenheid. Gezien het grote aandeel van vrouwen in de kledingindustrie moet vooral gelet worden op misbruik, zowel sexueel als ander. In sommige landen zoals Bangladesh, is de gezondheids- en veiligheidssituatie in de fabrieken erg gebrekkig. Dat blijkt al uit de talrijke solidariteitsoproepen die de Schone Kleren Campagne de voorbije ren ontving. Honderden werknemers hebben het leven verloren of raakten gewond als gevolg van brand of instorting. Bedrijven die aankopen in dergelijke landen moeten de regering en andere betrokken partijen aanzetten om de productieplaatsen te inspecteren, onpartijdig onderzoek uit te voeren in geval van brand, een vervangingsinkomen te betalen aan slachtoffers en hun nabestaanden als een fabriek sluit. Bedrijven moeten zich ook engageren om gevaarlijke productiemethoden te bannen uit hun productieketen, bv. zandstralen van jeans. Van zandstralen van jeans is bekend dat het een erge vorm van stoflong veroorzaakt, een ongeneesbare, dodelijke beroepsziekte. Als de kans bestaat dat werknemers aangetast werden door het gebruik van de zandstraaltechniek moet het bedrijf er voor zorgen dat alle werknemers geïdentificeerd worden en een medische controle ondergaan. En als het nodig is moeten ze gratis medische verzorging krijgen en een behoorlijke vergoeding krijgen als ze aangetast zijn.

12 5. Gezondheid en veiligheid op het werk Checklist Bevat de gedragscode bepalingen over de veiligheid en gezondheid op de werkvloer van de producenten? (welke) Bevat de gedragscode bepalingen over de veiligheid en gezondheid in de slaapvoorzieningen die door de werkgever aan de werknemers ter beschikking gesteld worden? Voert het bedrijf regelmatig controles uit om na te gaan of de fabrieken conform zijn met de gezondheids- en veiligheidsvoorschriften. CPBW CPBW CPBW Betrekt het bedrijf werknemersorganisaties bij controles, en bij de CPBW voorbereiding of opvolging ervan? (methode) en het bedrijf informeert de betrokken partijen op nationaal niveau en publiceert de auditresultaten. Zorgt het bedrijf ervoor dat werknemers toegang hebben tot een klachtensysteem dat hen toelaat om gegevens over veiligheids- of gezondheidsrisico s te melden? CPBW Verbiedt de gedragscode het gebruik van willekeurige straffen? CPBW, en vooral in geval van ziekte of zwangerschap Verbiedt de gedragscode fysiek misbruik, dreiging met fysiek misbruik, ongebruikelijke straffen, sexueel misbruik of andere vormen van intimidatie door de werkgever. CPBW Laat het bedrijf het gebruik van zandstralen van jeans toe? CPBW maar enkel met specifieke veiligheidsmaatregelen (welke?), het bedrijf gebruikt een andere methode om jeanskleding en producten te behandelen het bedrijf heeft geen jeanskleding (welke) In welke landen worden jeansproducten gemaakt? (welke landen) CPBW het bedrijf koopt geen jeans aan

13 6. Gedragscode toepassing Om bruikbaar te zijn, moet de gedragscode van een bedrijf verspreid worden onder de personen op wie ze betrekking heeft, met name de arbeiders en consumenten. De code moet voor de arbeiders en, gelet op hun over het algemeen laag opleidingsniveau, op goed zichtbare, consulteerbare en begrijpelijke wijze (vertaald) bekend gemaakt op de arbeidsplaats. En de code moet gepubliceerd worden op de website van het bedrijf of op aanvraag ter beschikking gesteld worden. De gedragscode moet ook opgenomen worden in aankoopcontracten met leveranciers. 6. Gedragscode toepassing Checklist In welke talen is de gedragscode vertaald? (Lijst van alle talen, plus in bijlage kopie) Is de gedragscode beschikbaar op de website van de onderneming? Staat in elk aankoopcontract met de leveranciers dat de gedragscode aan alle onderaannemers meegedeeld moet worden en dat ze verplicht zijn die te volgen? (Eventueel kopie van een modelcontract) de volgende contracten bevatten verplichte mededeling over de gedragscode en naleving van de code dochterondernemingen en joint ventures directe leveranciers agenten (invoerders, uitvoerders), geen contractuele verplichting Krijgen de verantwoordelijken in de onderneming voor de toepassing van de gedragscode vorming? Wie (in welke functie, met hoeveel tijd van zijn/haar takenpakket) is bevoegd betreffende kwesties m.b.t. de sociale verantwoordelijkheid van de onderneming? Functie Percentage van takenpakket Functie Percentage van takenpakket Functie Percentage van takenpakket Stimuleert de onderneming vorming van werknemers bij leveranciers over hun rechten die in de gedragscode opgenomen zijn?

14 7. Klachtenprocedure Momentcontroles zijn niet het beste middel om eventuele problemen aan het licht te brengen. Door het opzetten van klachtenprocedures kan op permanente basis nuttige informatie van de kant van de direct betrokkenen ingewonnen worden. Om bruikbaar te zijn, moeten die procedures toegankelijk zijn voor de arbeiders en de andere betrokken partijen. De klachtenregistratie moet gebeuren volgens een veilig, anoniem, confidentieel en onafhankelijk mechanisme. Dat houdt in dat er duidelijke procedures worden voorzien voor de ontvangst van de klachten, het onderzoek ervan door onafhankelijke partijen, de mededeling van de resultaten van het onderzoek en de uitvoering van verbetermaatregelen, indien de klachten gegrond blijken te zijn. 7. Klachtenprocedure Checklist Wie is verantwoordelijk voor de behandeling van de klachten van de arbeid(st)ers (of andere partijen)? (beschrijven) niemand Heeft het bedrijf een procedure om klachten te behandelen/ een klachtenmechanisme? Beschrijving met relevante documenten: Heeft de onderneming tijdens het vorige ar klachten ontvangen? Lijst van gevallen met relevante documenten

15 8. Audits Audits Opdat de gedragscode impact zou hebben op de bedrijfsactiviteiten, moet de toepassing ervan en de interne controle (monitoring) erop de verantwoordelijkheid zijn van directiepersoneel dat daartoe is opgeleid. Zij moeten van de leveranciers kunnen eisen dat ze nauwkeurig rapporten bijhouden en dat ze aan de controleurs, directieleden en de arbeiders toegang tot de registers verlenen. Speciale aandacht moet geschonken worden aan de omstandigheden waarin de interviews met de arbeiders gebeuren. Die moeten plaats vinden buiten de fabriek en er moet over gewaakt worden dat de directie de antwoorden van de arbeiders niet kan beïnvloeden. Werknemers moeten op een toevallige manier geselecteerd worden, zonder inmenging van de directie. Hun anonimiteit moet gewaarborgd worden en elke sanctie vermeden worden. Sommige bedrijven hebben teams voor sociale naleving gevormd om deze taken uit te voeren. Andere hebben commerciële bedrijven ingehuurd om de naleving van de gedragscode met sociale audits te controleren. Tegenwoordig worden elk ar duizenden dergelijke audits georganiseerd. Nochtans zijn die audits beperkt in de manier waarop ze de typische arbeidsomstandigheden (zoals de vrijheid van vereniging) controleren. Er is een ruime consensus over dat dit de oorzaak is van het feit dat ze onvoldoende kwaliteit leveren Bij wie verricht de onderneming audits? de onderneming voert audits uit bij alle leveranciers (=directe leveranciers plus hun onderaannemers) de onderneming voert enkel audits uit bij directe leveranciers maar niet van hun onderaannemers de onderneming voert geen audits uit Hoeveel leveranciers/onderaannemers worden per ar geaudit? leveranciers zijn vorig ar geaudit (vraag relevante documenten) onderaannemers zijn vorig ar geaudit (In bijlage relevante documenten) In totaal zijn (aantal) leveranciers en (aantal) onderaannemers geaudit Wie voert de audits uit? (beschrijving) Verricht de onderneming onaangekondigde audits om leveranciers en onderaannemers te inspecteren?, altijd soms aangekondigd, soms onaangekondigd de onderneming voert geen audits uit Worden de werknemers tijdens de audits geïnterviewd, altijd, soms, en de werknemers worden buiten het fabrieksterrein geïnterviewd en hun anonimiteit wordt voldoende gewaarborgd, en er wordt op gelet dat het management niet probeert de antwoorden te beïnvloeden of niet reageert met straffen achteraf de onderneming voert geen audits uit Stelt de onderneming de resultaten van de bevindingen van zijn audits (monitoring) ter beschikking? (vraag relevante documenten) de resultaten zijn openbaar (vraag de relevante bron/link)

16 Betaalt de onderneming voor monitoring (interne controle), vorming, verificatie (onafhankelijke controle) en remediëring? Monitoring (interne controle) / Audits: (vraag relevante documenten) Vormingen: (in bijlage relevante documenten) Verificatie (onafhankelijke controle) (in bijlage relevante documenten) Remediëring (verbeterplannen) (in bijlage relevante documenten) Worden audits opgevolgd door verbeterplannen indien er problemen ontdekt zijn? altijd een verbeterplan alleen een verbeterplan voor belangrijke problemen nog een verbeterplan opgesteld geen antwoord Beschrijving van de procedure met relevante documenten Wanneer beslist de onderneming om de relatie met een leverancier af te breken omwille van niet-naleving van de gedragscode? Beschrijving van de procedure Bedrijfsinitiatieven Business Social Compliance Initiative (BSCI) Het BSCI werd in 2004 opgericht op initiatief van een lobby van distributiebedrijven bij de Europese instellingen, Foreign Trade Association, gevestigd in Brussel. Zoals zijn naam aangeeft is het BSCI een initiatief van bedrijven. Zijn gedragscode is gebaseerd op de conventies van de IAO. BSCI wil ook de criteria betreffende managementsystemen en procedures en interne controle- en fabrieksinspectieprocedures uniform maken, die voor de rest aan de goede zorgen van zijn leden worden overgelaten. Binnen BSCI mogen de leden de resultaten van elkaars fabrieksaudits overnemen. Het BSCI programma kan overkomen als een stap in de rationalisatie van de systemen voor de uitvoering van de sociale verantwoordelijkheid van de bedrijven. Maar in tegenstelling tot wat het BSCI beweert, gaat het niet om een orgaan voor multistakeholdercontrole. Het initiatief lijdt ook aan een gebrek aan openheid en transparantie ten aanzien van de andere stakeholders: het BSCI publiceert geen arlijks rapport, noch een lijst van gecontroleerde fabrieken. Global Social Compliance Programme GSCP In februari 2007 werd GSCP opgericht door Carrefour, Wal Mart en Tesco en ondergebracht bij Consumer Goods Forum. Consumer Goods Forum is een fusie van CIES, Global CEO Forum en Global Commerce Initiative. CIES groepeert grote distributeurs en voedingsleveranciers. Global CEO Forum en Global Commerce Initiative zijn netwerken van distributeurs en leveranciers. Carrefour is voorzitter en Coca Cola is medevoorzit-

17 ter van Consumer Goods Forum. GSCP is volgens eigen zeggen een programma van de bedrijfswereld voor ondernemingen die hun huidige inspanningen willen afstemmen om een gedeelde, samenhangende en globale aanpak te presteren voor een continue verbetering van de arbeidsomstandigheden in de mondiale toeleveringsketens. GSCP is geen multistakeholderinitiatief omdat vakbonden (o.a. UNI) en NGO s die deelnemen, slechts een adviserende en geen beslissende rol spelen. GSCP maakt veel gebruik van maatstaven (per product, per type van criterium). Eén van hun maatstaven is een modelgedragscode. GSCP biedt geen instrumenten aan voor de praktijk of controle. Is de onderneming lid van een bedrijfsinitiatief voor het monitoren van gedragscodes?, lid van BSCI, lid van GSCP, lid van: in 20. plant de onderneming lid te worden van:

18 9. Onafhankelijke controle In de loop van de voorbije ren zijn verscheidene multistakeholderinitiatieven voor verificatie opgericht. Multistakeholder omdat ze bedrijven, vakbonden en NGO s laten samenwerken op verschillende niveaus in de organisatie. Ze worden ook gekenmerkt door een systematische benadering van de gedragscodes, hun toepassing, de interne controle (of monitoring ) en verificatie ervan en door het feit dat ze samenwerking tussen hun leden bevorderen. Die multistakeholderinitiatieven gaan met de bedrijven die er lid van zijn, een contract aan voor een progressief proces van toepassing en controle. Daarom bieden ze de bedrijven die op dit vlak slechts weinig ervaring of interne capaciteit hebben, de nodige doelmatige steun. In de kledingsector zijn de Fair Wear Foundation, Social Accountability International, Ethical Trading Initiative, de Fair Labor Association en het Worker Rights Consortium de multistakeholderinitiatieven. Fair Wear Foundation De Fair Wear Foundation (FWF) is een multistakeholderstichting voor de onafhankelijke controle van de arbeidsomstandigheden voor de kledingindustrie. Ze is in 1999 in Nederland opgericht, in het kielzog van één van de pilootprojecten voor verificatie die door de internationale Schone Kleren Campagne zijn uitgevoerd. In het bestuur ervan zetelen vertegenwoordigers van werkgeversfederaties, vakbonden en NGO s. De bedrijven die er lid van worden ondertekenen de gedragscode van de FWF voor de confectie-industrie. Ze engageren zich ertoe de code toe te passen, de fabrieken die voor hun rekening produceren, te controleren en er bijgeval de arbeidsomstandigheden te verbeteren. Elk ar moeten de leden een rapport en een werkplan opstellen. Aan de ene kant controleert de FWF het beleidssysteem dat uitgevoerd wordt door het bedrijf dat lid is. Aan de andere kant verifieert het de arbeidsomstandigheden in de fabrieken. Om dat te doen, vormt de FWF in de productielanden lokale teams van auditors om arbeiders en werkgevers te interviewen en de fabrieken te inspecteren. Fair Labor Association De Fair Labor Association (FLA) is in 1998 opgericht in het kader van het «Apparel Industry partnership», een initiatief van het Witte Huis met als doel een einde te maken aan de uitbuiting van de arbeiders in de kledingindustrie in de V.S. en elders in de wereld. De FLA wil de verbetering van de arbeidsomstandigheden in de kleding-, sportschoenen- en andere sectoren waarin de Amerikaanse universiteiten het gebruik van hun logo s commercialiseren. Bij de oprichting van de FLA hebben verscheidene vakbonen en NGO s die eerder bij het «Apparel Industry Partnership» betrokken waren, zich teruggetrokken omdat ze de criteria en controlenormen te zwak vonden. FLA selecteert en erkent internationale of lokale private auditbureaus die niet aangekondigde inspecties uitvoeren om te verifiëren of de normen van de gedragscode van de FLA door de deelnemende bedrijven nageleefd worden. FLA publiceert arlijkse rapporten en evaluaties, alsook de resultaten van audits. FLA leidt ook projecten met het oog op het samen met de leden aanpakken en oplossen van specifieke problemen Social Accountability International Social Accountability International (SAI) is een NGO waarvan het doel is de levensomstandigheden op de werkvloer en in de lokale gemeenschappen te verbeteren door de toepassing van sociale normen. In 1997 heeft de SAI de SA8000- norm gelanceerd. Die is gebaseerd op de fundamentele IAO-Conventies en op conventies van de Verenigde Naties. SAI erkent auditbureaus (waarvan het grootste deel privé zijn) die de naleving van de SA8000-norm controleren, voornamelijk in productiebedrijven. SAI werkt daarbij samen met vakbonden, NGO s, organisaties voor eerlijke handel en milieubescherming, lokale stichtingen en regeringen. De distributiebedrijven kunnen lid worden op drie niveaus van steeds hoger engagement: ondersteunend lid (supporting), verkennend lid (explorer) of ondertekenend lid (signatory). SAI publiceert op zijn website de lijst van gecertificeerde bedrijven en van de bedrijven die lid zijn.

19 Ethical Trading Initiative Het Ethical Trading Initiative (ETI) is in 1998 opgericht. Het gaat om een alliantie tussen bedrijven, NGO s en vakbonden met als doel de arbeidsomstandigheden en de toepassing van de gedragscodes te verbeteren in de toeleveringsketens van bedrijven uit verschillende commerciële sectoren. ETI bevordert de samenwerking onder zijn leden op basis van experimentele projecten en door de aandacht te vestigen op goede praktijken en die te delen. De bedrijven die lid willen worden moeten de gedragscode van ETI aanvaarden en arlijks een rapport op de toepassing ervan voorleggen. Indien een deelnemend bedrijf niet aan de vereisten voldoet, dan moet het binnen een bepaalde termijn een onderhandeld verbeterwerkplan ten uitvoer brengen. Indien het bedrijf daar niet aan voldoet, wordt het verzocht ETI te verlaten. Worker Rights Consortium Het Worker Rights Consortium is in 2000 in de V.S. opgericht op initiatief van de United Students Against Sweatshops. De bedoeling ervan is de arbeidsomstandigheden te verbeteren in de fabrieken die leveren aan de leveranciers of houders van licenties van Amerikaanse hogescholen en universiteiten. Het WRC voert onderzoek uit op basis van specifieke klachten en speelt zo nodig een bemiddelaarsrol. Het WRC heeft geen bedrijven die lid zijn en certificeert er ook geen. www. workersrights.org 9. Controle Checklist Is de onderneming lid van een multistakeholder initiatief voor codenaleving?, de volgende: FWF FLA ETI SAI in 20.. plant de onderneming lid te worden van: In hoeveel landen werden verleden ar verificaties (onafhankelijke controle) uitgevoerd? Hoeveel producenten (leveranciers en onderaannemers) waren betrokken bij verificaties(onafhankelijke controle) verleden ar?

20 10. Aankoopbeleid Een groot aantal merken en ketens hebben een gedragscode waarin ze zich in eigen naam en in naam van hun leveranciers engageren om geen beroep te doen op dwangarbeid, kinderarbeid en om de vrijheid van de arbeiders om zich te verenigingen in vakbonden te respecteren. Maar in de praktijk is de druk die de merken en ketens uitoefenen op hun leveranciers om prijsvermindering of kortere leveringstermijnen te bekomen tegenstrijdig met de vereiste om de sociale normen na te leven. Die aankooppraktijken hebben een impact op de arbeidsomstandigheden en kunnen het vermogen van de leverancier om de arbeidsnormen na te leven, ondermijnen. Zeer korte leveringstermijnen eisen, kan voor gevolg hebben dat er buitensporig veel of gedwongen overuren moeten gepresteerd worden. Of nog, indien het bedrijf voortdurend bestellingen wijzigt of frequent van leverancier verandert, voelen die leveranciers zich niet aangespoord om de gevraagde verbeteringen uit te voeren. 10. Aankoopbeleid Checklist Worden aan de inkopers sociale criteria of positieve stimuli gegeven om bij de keuze van leveranciers rekening te houden met arbeidsomstandigheden volgens de IAO normen? (beschrijving) Vraagt het bedrijf een certificaat waaruit de naleving blijkt van de fundamentele arbeidsnormen of een sociaal auditrapport aan de leveranciers? (welk) CPBW CPBW Zijn er regio s/zones/landen bepaald van waar geen leveranciers aanvaard CPBW worden?, de volgende regio s/zones/landen omwille van de volgende redenen: (vraag relevante documenten), er zijn geen beperkingen Hoelang werkt het bedrijf met zijn huidige leveranciers? (= directe leveranciers en hun onderaannemers)? Schatting van het percentage van alle leveranciers (% stukken), waarmee het bedrijf een commerciële relatie heeft: Sinds meer dan 5 ar: % leveranciers Sinds minder dan 5 ar: % leveranciers Sinds minder dan 2 ar: % leveranciers Kent het bedrijf de productiecapaciteit van haar leveranciers en houdt ze er rekening mee? Verbiedt het bedrijf de leveranciers om een beroep te doen op onderaannemers, tenzij dit vooraf overeengekomen is?

21 Welke voorzorgen neemt de onderneming om overwerk te vermijden (bijv. langetermijnplanning met de leverancier, lange leveringstijd, enz.)? (beschrijven) geen Houdt het bedrijf rekening met het betalen van leefbare lonen bij het bepalen van de aankoopprijs aan de leverancier? (beschrijving) Eist het bedrijf dat de leverancier onverkochte producten terugneemt?

22 Gebruikte afkortingen BSCI Business Social Compliance Initiative CAO collectieve arbeidsovereenkomst ETI Ethical Trading Initiative GSCP Global Social Compliance Programme FLA Fair Labor Organisation FWF Fair Wear Foundation GRI Global Reporting Initiative IAO Internationale Arbeidsorganisatie NGO Niet gouvernementele organisatie SAI Social Accounatability International WRC Workers Rights Consortium Leestips Brochure Wij willen schone kleren Nieuwsbrief Controle snel gefikst Brochure Gedragscodes. Een complete aanpak