Accountant, wat heb je te vertellen? Vragen en antwoorden in de AVA s 2013

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Accountant, wat heb je te vertellen? Vragen en antwoorden in de AVA s 2013"

Transcriptie

1 Accountant, wat heb je te vertellen? Vragen en antwoorden in de AVA s 2013

2 Inleiding De scontrole van de jaarrekening vormt een van de hoekstenen van een goed systeem van Corporate Governance 1. Aandeelhouders hechten veel waarde aan een goede scontrole en hebben de mogelijkheid om de te bevragen in de algemene vergadering van aandeelhouders. De NBA heeft onderzoek gedaan naar de praktijk in Nederland. Voor de uitkomsten wordt verwezen naar de NBA publicatie Accountant, wat heb je te vertellen van november Dit onderzoek wees onder andere uit dat aandeelhouders in toenemende mate vragen stellen aan de. Voor meer informatie wordt verwezen naar paragraaf in deze publicatie. De NBA publicatie Vragen en antwoorden in de AVA s bevat een totaaloverzicht van die vragen alsmede de beantwoording. Het overzicht is primair bedoeld voor aandeelhouders, voorzitters RvC en s ten behoeve van hun voorbereiding van de aandeelhoudersvergaderingen Ook andere belanghebbenden zoals bijvoorbeeld studenten kunnen er hun voordeel mee doen. Het is immers in het belang van een goed systeem van corporate governance dat de als vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer op een duidelijke en zorgvuldige wijze communiceert over zijn controleverklaring en -werkzaamheden. 1 Aanbeveling 37 uit Corporate Governance in Nederland, De Veertig Aanbevelingen van de Commissie Peters (25 juni 1997)

3 Overzicht vragen gesteld aan de in de AVA s 2013 De door aandeelhouders gestelde vragen zijn onderverdeeld in de volgende acht categorieën: 1. Vragen over controle werkzaamheden 2. Vragen over controle verklaring 3. Overige vragen aan de 4. Overige vragen Jaarrekening specifiek (waardering, consolidatie, impairments, etc.) 5. Overige vragen rapportering (management letter/s verslag) 6. Overige vragen Interne beheersing (AO/IC, procedures, etc.) 7. Overige vragen Risicomanagement (werkzaamheden Risicoparagraaf, Jaarverslag) 8. Overige vragen/onderwerpen

4 Aegon AEX dhr. Keyner Mr. Keyner asks whether the Audit Committee has seen any indication that there has been some sort of window dressing, meaning that just before the end of the quarter or the end of the financial year there have been transactions in order to show a more conservative or a better balance sheet. idem 4 dhr. Lelieveld, His second question is whether the independent auditor plans to focus on specific areas of attention in 2013 that were not in scope in Ahold AEX dhr. Van Genderen Hij merkt op dat Ahold sinds dit jaar een wat uitgebreidere informatie heeft ten aanzien van de pensioenen wat de VEB zeer op prijs stelt. Hij wijst erop dat hij in een tabel op pagina 116 de multi employer fondsen in Amerika ziet waarin staat op basis van welke informatie de tekorten gebaseerd zijn. Hij merkt op dat de informatie daarin over het algemeen verouderd is, dat het meest recent één januari tweeduizendtwaalf is, maar dat het voor één fonds teruggaat tot één januari tweeduizendelf. Hij vraagt hoe de deze omvangrijke pensioenproblematiek heeft beoordeeld van onder andere die verouderde informatie. 4 dhr. Nooitgedagt, CFO Mr. Nooitgedagt (CFO) states that there has been no window dressing at all. The quarterly reporting also serves to give shareholders a clear insight through the year. 1 dhr. Lelieveld, Mr. Lelieveld () confirms the statement of Mr. Nooitgedagt. EY has not seen any of the kind. Regarding the second question, Mr. Lelieveld refers to his introduction. He mentions the low interest rate environment and the annual review of economic assumptions used by the company compared to the industry, which will be an important focus area for EY s 2013 audit. 1 dhr. De Swaan, vz AC dhr. De Swaan dankt de heer Van Genderen voor zijn vragen en geeft aan dat de vragen aan de zich moeten beperken tot diens verklaring bij de jaarrekening. dhr. De Swaan merkt op dat vragen ten aanzien van de pensioenen eerder bij het management thuishoren en dat hij daarom aan de heer Carr zou willen vragen om die te beantwoorden. Hij kan zich voorstellen dat de antwoord geeft op vragen over de gebruikte methoden of stechnieken, maar dat inhoudelijke vragen, in zijn ogen, door het management beantwoord dienen te worden. 4

5 dhr. Van Genderen dhr. Van Genderen Hij vraagt in hoeverre de van mening is dat hij een gefundeerd oordeel heeft kunnen vormen over het getrouwe beeld dat deze schattingen geven met in het achterhoofd die vele schattingen en die verouderde informatie. Ten slotte vraagt de heer Van Genderen of de aan Ahold aanbevelingen heeft gedaan om een beter inzicht te krijgen in deze verplichtingen. Akzo Nobel AEX dhr. Henning Vervolgens vraagt de heer Henning aan de, de heer Weusten, of hij er bezwaar tegen zou hebben als de hoofdpunten van de management letter naar buiten zouden komen. ASML AEX dhr Jorna 1. whether a due diligence review has been performed in connection with the takeover of Cymer and, if so, who carried it out. He was also keen to know whether Deloitte reviews the Board of Management and the Supervisory Board s outlook. Corio AEX dhr. Dekker dhr. Dekker vraagt wat het oordeel is van de over de taxateur in Turkije in Fugro AEX dhr. Jorna Wat is de waarde van de databibliotheek? 1 dhr. Van de Goor, 5 geen antwoord 5 dhr. Weusten, De geeft aan dat de informatie die in de toelichting is opgenomen is gebaseerd op beschikbare publieke informatie. Hij wijst erop dat de berekening van de percentages die daar staat gecontroleerd is en dat daar met de actuaris naar is gekeken. Hij merkt op dat in het algemeen wat betreft schattingen omtrent pensioenen gekeken wordt naar het pensioenplan en de assumpties die daarbij zijn gemaakt, waarbij de actuaris wordt gebruikt als een expert die daar ook naar kijkt. Hij geeft aan dat er in dit specifieke geval van het multi-employer plan geen recentere informatie beschikbaar is en dat er daarom ook geen andere informatie kan worden gebruikt in de toelichting van dat betreffende plan. dhr. Weusten geeft aan dat hij de mening deelt van de Voorzitter over de management letter. De management letter wordt geschreven aan het management. Er staan aanbevelingen in die wel of niet kunnen worden opgevolgd. Het is van belang dat een management letter wordt besproken met het management en dat de commissarissen erop toezien dat er voldoende opvolging plaatsvindt. Zou deze brief geschreven worden voor een groter publiek, zoals deze vergadering, dan zou deze heel anders geschreven worden. En aangezien dat tot nu toe niet de wet- en regelgeving in Nederland is, is de heer Weusten ook geenszins van plan om zelf toestemming te geven om die brief openbaar te maken. 1 dhr. Fröhlich (vz AC) Deloitte carried out a due diligence review per the request of the Board of Management. dhr. Dekker Deloitte reviews the outlook as far as the foreseeable future is concerned. 3 dhr. Van der Klift, CFO dhr. Van der Klift (CFO) geeft aan dat Corio is overgegaan van 11 taxateurs naar 3 internationale taxateurs. De internationale taxateurs hadden een meer conservatieve kijk op de waarde van het vastgoed dan de Turkse taxateurs. 4 dhr. Jonkman,CFO De waarde zal de komende jaren dalen dhr. Kreukniet, Verwijst naar pagina 154 jaarverslag 5

6 Hr.Jorna Hr.Jorna Welke acties heeft KPMG ondernomen op datgene wat gebeurd is.? Hoe wordt de controle van de projecten vorm gegeven? Heineken AEX dhr. Jorna Ik had aan de nog de volgende vraag. In het jaarverslag staat ook de vooruitblik hij richt zich op datgene dat vastligt, dat geweest is maar heeft hij de vooruitblik op de toekomst op waarheidsgronden getoetst? Heeft hij dat op een of andere manier tegen het licht gehouden, dus de vooruitblik, de toekomstverwachting? dhr. Jorna De laatste vraag is of hij na zijn controle bij Heineken nog steeds goed slaapt. ING AEX dhr. Keyner Mr Keyner (VEB) complimented Mr van Loo on his explanation and asked if the auditor had any indication of window dressing and if ING was perhaps too reluctant to take write downs. Finally, Mr Keyner asked where E&Y s focus would be in 2013 compared with Onbekend dhr. Van den Bos 1 dhr. Kreukniet, 1 dhr. Kreukniet, 1 dhr. Van Leeuwen, 3 dhr. Van Leeuwen, 1 dhr. Van Loo, dhr. Kreukniet geeft een presentatie over zijn controle aanpak waarin hij o.a. in gaat op de klokkenluidersbrief. dhr. Kreukniet geeft een presentatie over zijn controle aanpak waarin hij o.a. in gaat op de projecten. Zoals ik net heb aangegeven, is onze controle gericht op het getrouwe beeld van de jaarrekening Ik kan niet in de toekomst kijken. Ik geef als geen assurance bij toekomstgerichte informatie. In antwoord op uw tweede vraag, ik wil die best graag beantwoorden meneer de voorzitter, ik slaap uitstekend. Mr van Loo said that the areas for attention would not be different in E&Y issued a report on whether the Annual Accounts met IFRS and did not look at whether there had been window dressing. idem dhr. Flynn, CFO Mr Flynn added that financial reporting was the responsibility of the Executive Board. Aspects of interpretation were carefully weighed up and shared with the auditor. In general, the accounting standards were applied conservatively. Do the ING Annual Accounts comply with IFRS? 4 dhr. Van Loo, On being asked, Mr van Loo repeated that ING s Annual Accounts complied with IFRS. idem dhr. Kuiper, vz AC Mr Kuiper, chairman of the Audit Committee, added that the Audit Committee had examined whether ING had acted in line with the modules used for write-downs and valuations. The Audit Committee had established from discussions with Risk Management, the Risk Committee and personal talks that the accounting standards were applied conservatively. Mr van den Bos asked if significant issues had been raised in the management letter. 5 dhr. Van Loo, Mr van Loo said that the management letter was between E&Y and ING. However, the shareholders knew that E&Y had issued an unqualified report on the Annual Accounts. 6

7 idem KPN AEX dhr. Slagter 1. geeft aan dat er uitgebreid en transparant gerapporteerd is omtrent de goodwill en vraagt of de wat zou willen zeggen over de discussies op dit punt. Daarnaast zou hij willen weten of de afboeking van 1,1 miljard Euro in het kader van de nieuwe IAS-19 regel een definitieve afboeking is of dat dit nog afhankelijk is van rentewijzigingen. dhr. Van der Veer, vz RvC The chairman explained that the management letter should be seen as a means of communication between ING and E&Y. In the end, the point was accountability via the annual accounts. 4 dhr. Hageman (CFO) de nieuwe pensioenregels voor meer fluctuaties zullen zorgen en dat KPN daar rekening mee zal houden. Zodra het eigen vermogen versterkt is, zal dat ook wat meer ruimte geven wat betreft deze nieuwe accountingregels. 2. of de iets over de management letter kan zeggen 5 dhr Streppel, vz RvC Hetgeen ik in de inleiding heb gezegd ging over de management letter van de. Blijkens webcast AvA zijn onderwerpen management letter genoemd, echter niet vastgelegd in de notulen 7

8 Philips AEX dhr. Jorna dhr. Jorna geeft verder aan van de te willen vernemen of er zich op het vlak van kartelgeschillen en fraudezaken meer zaken voordoen, dan wel of Philips in control is wat dat betreft. dhr. Jorna stelt dat deze vervelende zaken zeker niet passen in het integriteitsbeleid van Philips en dat er wellicht grote claims zijn te verwachten. Graag wil hij weten of voor dergelijke zaken nu al voorzieningen zijn getroffen en in welke omvang idem Post NL AEX dhr. Van den Bos Hij merkt op dat als je teruggaat naar een reorganisatie van 260 distributiecentra naar 9 stuks, dat dit een behoorlijke impact op de organisatie is. Voor zover bekend bij de heer Van den Bos staat er in het handboek van de dat men toch ook moet sparren met de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen over hoe zij daarover denken. dhr. Van den Bos geeft aan daar toch hele stukken van te missen bij PwC en met TNT Express was dat ook een gebeuren, een statement dat de heer Van den Bos wil maken. 4 dhr. Van Houten, CEO Ten aanzien van de vragen op het vlak van kartelgeschillen en fraudezaken, antwoordt de heer Van Houten (CEO) dat deze zaken het bestuur veel pijn doen en dat niet getolereerd kan worden dat de Philips General Business Principles worden geschonden. Daar moet en wil iedereen zich aan houden. Dat begint met de toon aan de top en de heer Van Houten geeft aan hier, samen met het bestuur, heel veel tijd aan te besteden, zodat Philips ethisch en integer opereert op alle fronten en zonder uitzondering. dhr. Van Houten noemt vervolgens de CRT-zaak en het onderzoek naar mogelijke schending van het het mededingingsrechtop het gebied van semiconductors. Hij geeft aan dat Philips in deze laatste zaak heeft aangegeven te zullen samenwerken met alle instanties. dhr. Van Houten geeft aan de proporties tussen deze twee zaken wel heel verschillend zijn. Voorts zegt de heer Van Houten dat hij niet in kan gaan op specifieke zaken die nu voorliggen ter beoordeling door een rechter. Ten aanzien van de vraag of de controle voldoende is, antwoordt de heer Van Houten dat het bestuur daar assessments op doet en interne audits over houdt, alsook dat het de verantwoordelijkheden van het management heeft aangescherpt. Het bestuur vindt dat het management altijd in controle moet zijn en moet weten wat er speelt in alle uithoeken van het bedrijf en daar is de afgelopen jaren verbetering in aangebracht. dhr. Van Everdingen, dhr. Van Everdingen is bij KPMG Accountants N.V. en geeft aan dat hij geen nadere aanvulling heeft op het antwoord van de heer Van Houten. Hij kan bevestigen dat dit de toonzetting is die de ervaart als de werkzaamheden doet bij Philips. Hij denkt ook dat die toonzetting passend is ten aanzien van deze onderwerpen, dat Philips het onderwerp meer dan serieus neemt en adequate maatregelen neemt, zowel om dit soort feiten te voorkomen alsmede om passend te reageren als het zich voordoet. 4 dhr. Wüst, dhr. Wüst geeft aan wel degelijk te sparren met management en commissarissen als het gaat om dit soort belangrijke zaken tijdens het jaar en ook over de schattingen enzovoorts, die het management maakt als het gaat om de impact op de cijfers. 8

9 Reed Elsevier AEX dhr. Keyner How have you verified the valuation of the goodwill and intangible assets? dhr. Keyner 1 dhr. vd Veer,vz. AC dhr. vd Veer explains in general the cooperation between audit committee and the auditos idem dhr. Palmer, CFO dhr. Palmer gives an explanation on impairment testing idem dhr. Sandler, dhr. Sandler gives a presentation on the audit approach of intangible assets and goodwill. Do you have enough business knowledge to sufficiently challenge the assumptions? Did you have support from specialists in this area? SBM AEX dhr. Keyner dhr. Keyner geeft aan dat hij voor de eerste keer meemaakt dat de zonder dat er een vraag is gesteld al antwoorden geeft. Hij merkt op dat de toelichting van de een goede procesbeschrijving is en dat hij nog twee vragen heeft. Hij vraagt of het Bestuur en de externe SBM als een onderneming typeren die graag wat voorzichtig, dus wat aan de pessimistische kant, de zaken rapporteert, neutraal is, dan wel een optimistische kijk heeft op de toekomst. Hij merkt op dat dit allemaal conform IFRS kan zijn en dat ook IFRS een heel groot grijs gebied heeft. dhr. Keyner geeft aan dat in het begin is opgemerkt dat aangegeven is dat sprake zal zijn van een centralere aanpak. idem 1 dhr. Sandler, dhr. Sandler: experts were used to do additional benchmark checks and reflect on the assumptions made by management. Also valuation experts within Deloitte supplemented the work of the external auditor. dhr. Sandler confirmed that they had knowledge of the business. 4 dhr. Van Rossum, CFO dhr. Van Rossum geeft wat betreft de eerste vraag aan dat er tussen optimisme en pessimisme een grijs gebied zit. In het midden van dat grijze gebied is er sprake van realisme waarop SBM zich wil focussen. Onder IFRS is het bijvoorbeeld mogelijk om winst te boeken op turnkey sale projecten, projecten die SBM echt verkoopt aan derden of projecten die intern geleverd worden aan de SBM vennootschap die deze in huur geeft aan de client, met andere woorden financiële lease projecten. SBM heeft al in 2011 besloten om pas op het moment dat een project voor meer dan 25% is afgerond te beginnen met het erkennen van winst. SBM is hierin redelijk uniek en duidelijk veel conservatiever dan de rest van de industrie. Op het moment dat deze 25% wordt bereikt, is het grootste deel van het engineering werk gedaan. Dan kan SBM zich een beter beeld vormen van wat de te realiseren winst is op een dergelijk project. dhr. Van Rossum geeft aan dat hij die financiële leaseverantwoording onder IFRS vrij agressief vindt voor een bedrijf als SBM. Dat betekent niet dat SBM IFRS gaat negeren maar het betekent wel dat de Raad van Bestuur zal moeten kijken welke additionele informatie te geven aan aandeelhouders zodat zij zich een beter beeld kunnen vormen van de onderliggende kracht van het bedrijf. Daar is de Raad van Bestuur toe gecommitteerd. dhr. Smorenburg, dhr. Smorenburg geeft aan dat IFRS vraagt om een realistisch beeld te schetsen en de economische realiteit van de activiteiten en transacties weer te geven. Dat daar met onzekerheden en schattingen altijd wel wat bandbreedte in zit is een feit. De noodzaak om bij projecten voorzichtig te zijn in de eerste 25% van het project staat letterlijk in IFRS vanwege de grotere mate van onzekerheid. KPMG vindt dat in overeenstemming met IFRS en een juiste toepassing. Uiteindelijk is het oordeel van KPMG dat het hele beeld van de jaarrekening een getrouwe weergave is van de samenstelling van de resultaten en het vermogen over het afgelopen jaar. 9

10 dhr. Dirkse dhr. Van Riet dhr. Dirkse geeft aan dat het moeilijk kan zijn om projecten te evalueren zeker wanneer het techniek betreft. Hij vraagt of in het team van KPMG technische expertise aanwezig is. dhr. Van Riet vraagt of de vooraf of tijdens het opstellen van contracten naar nieuwe leasecontracten en verlengingen kijkt waarbij de CFO gecontroleerd wordt voordat het contract afgesloten wordt. Wolters Kluwer AEX dhr. Wijsenbeek Mr. Wijsenbeek (representing the VEB and via the VEB a number of shareholders) refers to the expected return on assets of the Wolters Kluwer pension fund, as mentioned in the annual report, which are estimated at 5.5%, and asks for the specification and feasibility of this percentage. He also asks for the opinion of the external auditor in this matter. idem Aalberts AMX dhr. Smit Vraag is of de ontheffing heeft gekregen om het woord te voeren en te citeren uit de management letter en zo ja, dhr. Smit en zo ja,of er door de afwijkende waarden zijn vastgesteld maar niet overgenomen door de onderneming en of dat geresulteerd heeft dat het management niet heeft getekend voor de niet-materialiteit van de afwijking. 1 dhr. Smorenburg, 10 dhr. Smorenburg geeft wat betreft de eerste vraag over de teambezetting aan dat bij de samenstelling van de teams heel goed gekeken wordt om mensen met de juiste kennis en ervaring in te zetten, waarbij het natuurlijk vooral gaat om het vertalen van de technische rapportages naar de financiële consequenties. KPMG baseert zich ook niet alleen op technici, maar zoekt ook naar controlebewijs bij bijvoorbeeld de juridische afdeling en in de financiële kolom 4 dhr. Van Rossum, CFO dhr. Van Rossum geeft aan dat van groot belang is om een goede inschatting te maken op het moment dat een contract wordt afgesloten of sprake is van een operating lease of een finance lease. Hierover zijn discussies tussen de auditor, de en het Bestuur 4 dhr. Beerkens CFO Mr. Beerkens remarks that the discount rate of the pension fund almost meets the expected returns on assets and that therefore, the pension fund will hardly be hindered by the new accounting rules that will come into force in the short term. The asset mix of the pension fund has been summarized in the annual report. Considering the selected mix of investment instruments in combination with the historical and actual expectations, and the term of the acquired bonds, it is the expectation of the company that a return of 5.5% is feasible indeed. dhr. Thunnissen, The external auditor, Mr. Thunnissen adds that pension accounting, which among others includes the expected return on assets of the pension fund, is part of the total audit of the financial statements that the external auditor has carried-out. An unqualified audit opinion was given with respect to the financial statements, after the audit, and herewith the external auditor has indicated not to have any material remarks regarding the calculation of the return on assets 5 dhr. Scheffers, vz RvC De heeft ontheffing om vragen over de controle bij de jaarrekening te beantwoorden, vragen over de management letter worden echter behandeld door de Directie. 5 Vraag is niet beantwoord

11 dhr. Smit dhr. Smit dhr. Smit Zijn er door de specifieke adviezen gegeven, met name wat betreft de drie overnames uit 2011 en de overnames in 2012? Zijn er verder ook verbeteringen doorgevoerd naar aanleiding van adviezen van de in het algemeen, bijvoorbeeld ten aanzien van belangrijke risico s en risicobeheersingsprocessen? dhr. Smit stelt verder de goodwill aan de orde. Er lijkt voor het eerst gesleuteld te zijn aan een paar aannames en de vraag is wat de gedachte daarachter is geweest. En hoe worden de prognoses gekwalificeerd waarop impairments worden gebaseerd? AMG AMX dhr. Ritskes Mr Ritskes asks the external auditor if his controlling has been implemented. 3 Vraag is niet beantwoord 7 Vraag is niet beantwoord 4 dhr. Eijgendaal, CFO dhr. Eijgendaal (CFO) geeft aan dat op de post goodwill een impairmenttest wordt uitgevoerd, gebaseerd op prognoses voor de komende vijf jaar. Elk jaar worden die aannames per cash-generating unit aangepast, waarbij de verwachtingen voor de komende jaren zo goed mogelijk worden ingeschat. Een en ander wordt dan door de beoordeeld. Vanuit de controle van de bij de lokale entiteiten komt altijd een aantal aandachts- en opvolgingspunten. Die worden direct ter harte genomen en de eis is dat die punten zo snel mogelijk worden opgelost. Dat gebeurt enerzijds decentraal maar ook centraal wordt daar sterk op gelet. Bij een acquisitie wordt de pas betrokken wanneer de allocatie van de aankoopprijs moet worden bepaald, in principe niet eerder. Er is een nauwe samenwerking tussen, Directie en Raad van Commissarissen, maar ieder met zijn eigen verantwoordelijkheid en met name onafhankelijkheid. 1 dhr. Van der Sanden, Mr. Van der Sanden replies that as has been explained throughout this meeting, AMG is largely a globally oriented company, internationally organized and operating in a complex structure with various legal jurisdictions throughout the world. For Ernst & Young s auditors it is important to look at the structure, at the foreign locations, because the control over the foreign locations is very important, as outlined by Ms. Ard. Not only the direct reporting, but also the quality of the information and how the controls function, which is reported. In Ernst & Young s audits, the Group audit is the most important, so the auditors work together with Ernst & Young s offices throughout the world. Ernst & Young sends out instructions and reviews the results of their procedures and the internal controls over there. Not only by the local auditors over there but also as Ernst & Young s responsibility as a Group auditor. Ernst & Young visits AMG s locations, has meetings with local management, attends the closing meetings, looks at the results of the procedures, the way the internal control structures operate and are defined and the results of the audit procedures. It is a very good question that is posed and for Ernst & Young it is very important in order to reach the top level consolidation statements, it has to make. 11

12 Arcadis AMX dhr. Jorna dhr. Jorna vraagt of de zijn controleaanpak kan toelichten, vooral ten aanzien van het earnings management; hoe en wanneer wordt de winst genomen, hoe worden vooruitbetalingen geboekt en hoe worden kosten behandeld. De voorzitter geeft het woord aan de heer Kreukniet. dhr. Spanjer dhr. Spanjer dhr. Spanjer vraagt of bij KPMG ook lokale mensen werken die de taal beheersen, bijvoorbeeld het Pools. dhr. Spanjer vraagt hoe de lokale kantoren hun gegevens aanleveren. Worden de lokale kantoren aangestuurd? ASMI AMX dhr. Vreeken 1.Ik heb nog een vraag aan de. Volgens mij is ASMI een NV, is dat correct? dhr Vreeken 2. ASMI heeft meer dan vijftig werknemers in Nederland, is dat ook correct? BAM AMX Hr.Riskes dhr. Ritskes dankt voor de uitgebreide wijze waarop de externe zijn werkzaamheden heeft toegelicht. Wat hij in deze toelichting mist is een verwijzing naar de door BAM geformuleerde strategische doelen en de realiteitszin daarvan. Binck Bank AMX dhr. Lieshouwer Welke discontovoet heeft u gehanteerd bij de controle van de waardering van de goodwill? dhr. Lieshouwer En over hoeveel jaren heeft u de goodwill contant gemaakt? De stromen contant. 1 dhr. Kreukniet, 3 dhr. Kreukniet, 3 dhr. Kreukniet, 8 dhr. van der Poel,vz. RvC 8 dhr. van der Poel, vz. RvC dhr. Elverding vz RvC dhr. Kreukniet geeft aan dat het doel van de controle is vast te stellen of de jaarrekening een getrouw beeld geeft. De werkzaamheden zijn er op gericht om met een redelijke mate van zekerheid te kunnen concluderen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Het betreft dus geen absolute zekerheid. De werkzaamheden hebben dit jaar weer geleid tot een goedkeurende verklaring. dhr. Kreukniet bevestigt dat dit het geval is. dhr. Kreukniet licht toe dat de lokale kantoren duidelijke instructies krijgen. Daarnaast heeft KPMG een wereldwijd opleidingsprogramma waarin iedereen met dezelfde standaarden leert werken. Wij zijn nu bezig met het stemmen over het financiële verslag, het spijt mij, dat moet u in de rondvraag doen;u bent echt mis, er is een ASMI internationaal, dat is degene waar de aandeelhoudersvergadering hier bij elkaar is. Daaronder zit een Nederlandse afdeling die heeft een ondernemingsraad, die kan praten over die zaken die aan de orde zijn voor ondernemingsraden in Nederland, niet over het internationale deel. Er zijn veel meer bedrijven die dat hebben. Dit is er ook één. zie hierboven De voorzitter antwoordt dat het de taak van PricewaterhouseCoopers is om een controle uit te voeren met betrekking tot de jaarcijfers van het afgelopen jaar. De externe vormt zich een mening op basis van wat zich heeft afgespeeld en geeft een kwalificatie van de realiteitszin van de rapportage daarover. Het is niet diens taak om uitspraken te doen over de realiteitszin van door een bedrijf geformuleerde strategische doelstellingen. 1 dhr. Warner, Volgens mij is er twee procent discontovoet op gehanteerd. Ik kijk nog even naar mijn collega maar ik denk zoals het in de jaarrekening vermeld staat. 1 dhr. Warner, Over vijf jaren, uit mijn hoofd gezegd. 12

13 BOSKALIS AMX dhr. Keyner 1. Wat is de kwaliteit van de interne processen binnen de Vennootschap bij de financiële projectorganisatie, mede in het licht van de recente ervaringen bij Imtech. dhr Keyner 6 dhr. Berdowski CEO in het kader van het risicomanagement, als leermoment, ook binnen de organisatie is gesproken over de situatie bij Imtech. Echter de opbouw van de organisatie van Imtech verschilt wezenlijk van die van de Vennootschap. De filosofie van Boskalis is projecten aan te nemen en uit te voeren met een sterk centralistisch risicomanagement en een scherpe bijbehorende discipline. De directie zelf houdt direct toezicht op deze projecten. Binnen het bedrijf zou het ondenkbaar zijn dat ergens in de wereld een groot project wordt aangenomen zonder betrokkenheid van de hoogste regionen van de onderneming. In de vergadering van de Raad van Commissarissen is vanmorgen een update gegeven van het vigerende risicomanagement systeem bij de Vennootschap. idem dhr. Blöte bevestigt dat naar aanleiding van de gebeurtenissen bij Imtech de processen binnen Boskalis opnieuw met de directie zijn besproken. De processen op het gebied van risicomanagement bij de Vennootschap worden centraal geleid. 2. Wat is de focus van het Audit Plan? Brunel AMX dhr. Dekker Bij zo'n toch substantiële afwijking van 5% op de omzet en waarschijnlijk nog wat meer op de EBIT mag je toch aannemen dat een externe dit kan zien. Binnen de organisatie was een verstrengeling van boekhouding en controle. Dat is toch het eerste punt waartegen een externe protesteert. Kunt u toelichten hoe deze zaken in uw perspectief liggen? Delta Lloyd AMX dhr. Keyner vraagt via de voorzitter aan de of hij met Delta Lloyd van mening is dat Delta Lloyd op een zeer conservatieve manier de verplichtingen en de assets waardeert 1 dhr. Niggebrugge, vz. AC het Audit Plan wordt elk jaar besproken. Het risicomanagement van projecten, alsmede financierings- en financiële aspecten daarvan, hebben de continue aandacht. 6 dhr. Tan, Ik kan mij uw vragen voorstellen. Laat ik voorop stellen en dat is zojuist ook door de Raad van Bestuur toegelicht, dat de jaarrekening uiteindelijk een getrouw beeld geeft. Er was een verschuiving van 2011 naar Verder zijn er bedrijven waar de administratieve organisatie en interne beheersing niet 100% zijn. Dat is voor een een gegeven en dat betekent dat hij in zijn risicoanalyse waar ik het zojuist over had, rekening houdt met de gevolgen daarvan. Kortom, wij doen andersoortige werkzaamheden meer gericht op reperformance, zodanig dat met redelijke zekerheid vastgesteld kan worden dat de informatie die uiteindelijk in de jaarrekening wordt vermeld, een getrouw beeld geeft. 4 dhr. Kottman, vz. RvC geeft aan dat normatieve beoordelingen niet tot de taak behoren van de. Hij meent dat de heer Keyner in elk geval wil weten of alle belangrijke aandachtspunten in voldoende mate aan de orde zijn geweest en of op een goede en verantwoorde manier op alle punten een schatting is gemaakt. 13

14 dhr. Keyner idem geeft aan een ander antwoord verwacht te hebben en vraagt of de kan beantwoorden of Delta Lloyd inderdaad aan de veilige kant zit van daar waar zij zich zou mogen begeven in die bandbreedte. de heer Koning, verwijst naar het Jaarverslag. In het verslag van de Audit Committee is een uitgebreide lijst opgenomen van de onderwerpen die met het management en met de Audit Committee besproken zijn. Dat zijn allemaal onderwerpen waarover gerapporteerd is in het Accountantsverslag. Dat is een uitgebreide lijst met zaken als de ontwikkeling van de Delta Lloyd curve, de rentecurve, het operationeel resultaat, het dividendbeleid, de solvency positie en nog veel andere onderwerpen. dhr. Koning geeft aan dat deze onderwerpen in goed overleg zijn besproken en dat Ernst & Young tevreden is met de reacties en de opvolging van het management op die punten. Ook verwijst de heer Koning naar de Jaarrekening zelf. Daar zit een uitgebreide paragraaf in over risicomanagement. Dat is een transparante paragraaf waar Ernst & Young kritisch naar kijkt. Met name de sensitivities in die paragraaf zijn uitermate van belang voor een organisatie als Delta Lloyd. In tegenstelling tot de andere verzekeraars waardeert Delta Lloyd een heel groot deel van haar activa en passiva op reële waarden, zodat het inzichtelijk en helder is waar Delta Lloyd staat. Dat geeft ontzettend veel toelichting en disclosure. Bij andere verzekeraars is dit soms lastiger te zien. 4 dhr. Kottman, vz. RvC antwoordt dat deze vraag vooral gaat over voorzichtigheid en dat dit aan het bestuur is om te beantwoorden. De moet aangeven of de schattingen en de aannames die door het bestuur zijn gedaan, redelijk waren binnen de context van IFRS. Over die uitspraak gaat de wel. idem de heer Hoek, CEO geeft aan dat een balans op marktwaarde behoorlijk wordt beïnvloed door marktwaardeonwikkelingen. Hij zegt de algemene conclusie van de heer Keyner op dit punt niet zomaar te kunnen bevestigen. Met name in de afgelopen periode met extreme rentedaling heeft Delta Lloyd in haar IFRS accounts die op marktwaarde staan heel veel geld toegevoegd aan haar technische voorzieningen. Als gekeken wordt naar hoe de financiële analisten over Delta Lloyd schrijven, ziet de heer Hoek dat dit op dit moment leidt tot een conservatieve waardering. Het is in de kredietcrisis wel anders geweest, waarbij het eigen vermogen relatief wat hoog was. Naar zijn mening is het verzekeraars -- met name leven- en pensioenverzekeraars die toezeggingen doen over een heel lange horizon -- eigen dat zij de nodige voorzichtigheid inbouwen. Wij moeten over 30 of 40 jaar nog steeds in staat zijn om de pensioenen te betalen die wij aan onze klanten hebben toegezegd. In onze technische voorzieningen proberen wij altijd de nodige voorzichtigheid in te bouwen. Ook bij schadeverzekeringen hebben wij marges in onze schadevoorzieningen. Op dat terrein hebben wij een natuurlijke voorzichtigheid die bij een verzekeraar past. 14

15 idem dhr. Koning, dhr. Koning bevestigt vervolgens dat Delta Lloyd IFRS volgt. Delta Lloyd is uniek in het feit dat zij haar balans en haar verzekeringsverplichtingen volledig op marktwaarde zet. Ernst & Young toetst of dat volgens de regels gebeurt, of de juiste rente wordt gehanteerd. Daar gebruiken wij onze experts voor, onze actuarissen. Ook Towers Watson kijkt ernaar, een externe actuaris. dhr. Koning bevestigt dat het in overeenstemming is met de geldende verslagleggingsregels. Maar het is zeer lastig te vergelijken met wat de andere partijen in Nederland doen, omdat die meestal op traditionele grondslagen - op basis van tariefgrondslagen - zitten met daarna nog eens een extra toets, een liability adequacy test. Daarin worden ook parameters meegenomen, maar wat zij precies meenemen, is niet heel erg inzichtelijk. Het is dus ook zeer lastig vergelijken. Dit in tegenstelling tot Delta Lloyd; wat Delta Lloyd doet zit direct in de balans. Het is heel transparant en het voldoet aan de IFRSstandaarden. dhr. Keyner vraagt tot slot aan de of de focus voor 2013 anders is dan voor voorgaande jaren. 1 dhr. Koning, antwoordt dat Ernst & Young uitdrukkelijk kijkt naar de ontwikkeling van de voorzieningen van de run-off business. Vorig jaar is er wat business in run-off geplaatst en Ernst & Young zal goed kijken naar de uitloop daarvan omdat dit een nieuwe situatie is. Dat is met name een nieuw aandachtspunt. Vele aandachtspunten die we vorig jaar hadden, zullen we in 2013 ook hebben. dhr. Cook vraagt aan de wat de materialiteit is; bij welk bedrag vindt de iets relevant of niet relevant om het als een contingent liability te moeten opnemen in de Jaarrekening. 1 dhr. Koning, geeft aan dat Ernst & Young als een oordeel geeft over de getrouwheid van de Jaarrekening als geheel. Dat betekent dat wij toetsen of er geen materiële fouten in een Jaarrekening zitten. Voor het begrip materialiteit bestaan standaarden en is er een best practice in de markt. In principe maken wij echter de materialiteit niet bekend. Dat heeft een heel simpele reden. Wij zouden het niet prettig vinden als de ondernemingen die onder controle staan precies weten met welke diepgang of met welke aandachtsgebieden wij de controles doen, want dan is er geen verrassingselement meer. Wel bevestigt hij de heer Cook dat Ernst & Young de regels daarvoor volgt en ook kijkt naar de marktontwikkelingen daarin. dhr. Cook vraagt of de op de hoogte is van het totale bedrag van vorderingen, die in België tegen Delta Lloyd zijn ingediend en of dat wel of niet materieel is in het kader van de Jaarrekening. 1 dhr. Koning, vertelt dat Ernst & Young natuurlijk ook kijkt naar exposures en claims. In eerste instantie doet de onderneming dat zelf. Die beoordeelt wat de lopende procedures zijn en schat in of zij een zaak wint of verliest. Onder IFRS bestaat de regel dat je een voorziening opneemt als je de kans op meer dan 50% schat dat je de zaak verliest. Dat is de norm en Delta Lloyd hanteert die norm. Als sturen wij advocatenbrieven naar de externe advocaten van Delta Lloyd. Dat doen wij bij alle dochterondernemingen, dus ook bij Delta Lloyd in België. In de respons wordt uiteengezet wat de lopende zaken zijn, wat eventueel de voortgang is en of er een mogelijke indicatie is van een uitkomst van een zaak. Die informatie wordt meegewogen en daar trekt Ernst & Young dan een conclusie op. 15

16 HEYMANS AMX dhr. Jorna 1. of de en de voorzitter ruimte zien om de toch wat te laten vertellen, zoals KPMG dat bij diverse bedrijven al heeft gedaan? 3 dhr Olijslager vz RvC De voorzitter geeft aan dat niet te zullen gaan doen. Wanneer de heer Jorna niettemin vragen heeft over de jaarrekening en over de risicoparagrafen, dan zullen wij die graag beantwoorden. inleiding tot deze vraag: dat de voorzitter ongetwijfeld het standpunt van de VEB zal kennen om de in de jaarvergadering graag een podium te willen geven om verslag te doen van zijn controle, zijn activiteiten daarin alsmede zijn bevindingen, maar eerder tijdens deze vergadering heeft de voorzitter zijn statement over de management letter van de gemaakt. 16

17 "2. welke eigenstandige controle hij (acc) heeft gedaan ten aanzien van de waarderingen. Of heeft de aangegeven: ik zie dat Heijmans twee keer per jaar evalueert en die uitkomsten neem ik voor waar aan? Spreker zou dus van de willen vernemen wat hij extra heeft gedaan om tot zijn eigen oordeel daarover te komen. " 1 dhr. Van den Biggelaar CFO "Wanneer het gaat over de waardering van de vastgoedposities dan heeft de raad van bestuur in ieder geval ondervonden dat de en dat geldt overigens voor meer specifieke posten daar ook eigenstandig naar heeft gekeken. Dat geldt niet alleen voor vastgoedposities, maar dat geldt ook voor andere items. Vandaag de dag is ons beeld dat vernemen wij overigens ook van collega s bij andere bedrijven en herkennen dat ook zelf dat de meer en meer ook specialisten inschakelt om specifieke onderdelen van de jaarrekening te controleren zodat daarmee de controlerende partner zijn eindoordeel kan vormen. Dat is in ieder geval onze ervaring. Eventueel kunnen de heren van KPMG nog toelichten of dit een goede perceptie is. Tegelijkertijd volgen wij de lijn steeds en ook de stelt zich zo op dat het management de boeken opmaakt. Om een en ander juist nog eens toe te lichten, hebben wij vooral over de vastgoedposities hier ter vergadering aangegeven hoe wij dat doen / dat er regelmatig naar de vastgoedposities wordt gekeken. Overigens ook wanneer er specifieke triggers op posities zijn, kan dat ook tussentijds leiden tot een waardeaanpassing, en niet dus alleen maar twee keer per jaar. Op die manier wordt door ons naar vastgoed gekeken. Vervolgens licht de heer Van den Biggelaar (CFO) het proces toe hoe issues vanuit de scontrole in het jaarverslag van Heijmans doorlopen. De verricht in het najaar zijn werk voor de interim-controle, wat vooral een controle op processen is. Dat wordt teruggekoppeld aan het management via de zgn. management letter. Deze is ook echt bedoeld voor het management om het management feedback te geven op die eindcontrole. Het is niet een document om zomaar een op een extern te communiceren, maar een document richting het management om daarmee verbeterpunten aan te geven. Vervolgens hebben wij en dat is al een paar jaar goed gebruik in januari een specifieke sessie met de auditcommissie en de om de bevindingen vanuit de management letter overigens naast bevindingen vanuit de interne controle door te spreken. Dit in combinatie met een suggestie hoe wij die issues willen verwerken in de risicoparagraaf, want wij denken dat dat de beste plek is. Dat betekent dat u in de risicoparagraaf een aantal van dat soort onderwerpen terugziet, zoals harmonisatie van ERP-processen, regieprojecten / service en onderhoud die toch soms wat afwijkend zijn; zorg dat je daar voldoende aandacht aan besteedt, nacalculaties, projectevaluatie ook een onderwerp waarvan ook de zegt: blijf daarop letten, dat is belangrijk in de bouwnijverheid, compliance als het gaat om WKA, zzp ers die bij ons werken, inlenersaansprakelijkheid. Op pagina 103 in de risicoparagraaf in het jaarverslag wordt ingegaan op financiële risico s met daarbij een aantal items over financiering. Dat zijn typisch zaken die ook vanuit de management letter komen, maar ook vanuit de eigen organisatie. Mogelijk dat de daaraan vanuit zijn rol nog iets kan toevoegen." 17

18 idem dhr. Van Hengstum (acc) "als aanvulling op wat de heer Van den Biggelaar mededeelde over de grondposities en de waardering daarvan, aan dat in het team van KPMG sowieso een behoorlijke hoeveelheid kennis vanuit de historie aanwezig is. Maar aanvullend daarop maakt KPMG gebruik van een valuator, een taxateur, die dus zeer gespecialiseerd is in grondposities in Nederland. Onafhankelijk van Heijmans. Die valuator is toegevoegd aan het team. Het is een specialist die binnen KPMG is ingehuurd voor al dit soort vraagstukken en van zijn diensten maken wij ook gebruik. " idem dhr. Olijslager vz RvC vult daarop aan dat het bij uitstek een taak is van de raad van commissarissen om de tone at the top te bewaken. Wanneer men daar vragen over heeft, moet men toch bij de raad van commissarissen zijn. 3. Wat is daarbij zijn tone at te top : is dat, zoals de heer Swinkels al vroeg, conservatief, agressief of gematigd? 4. wat is zijn oordeel over de projectorganisatie en de administratie daarvan? 5. mist toch nog het kwalitatief oordeel van de over issues / bevindingen om deze te delen met de aandeelhouders, 8 Vraag wordt niet beantwoord 6 Vraag wordt niet beantwoord 3 zie opmerking Er volgt een discussie tussen Dhr Jorna en Dhr Olijslager over deze vraag. Deze discusie is echter niet opgenomen in de notulen. dhr Van Henstum "Tenslotte geeft de heer Van Hengstum van KPMG aan dat KPMG in de opdrachtbevestigingsbrief heeft gevraagd om een ontheffing voor deze aandeelhoudersvergadering waarin het gaat om vragen te beantwoorden over de controle en de controleverklaring. Andere onderwerpen zijn niet aan de orde. NSI AMX dhr. Diaz 1. vraagt aan de wat deze van de aannames ten aanzien van de waardering vindt. NUTRECO AMX dhr. Dirkse 1. asks about the substance of KPMG s comments regarding the financial statements.. dhr. Van der Klis 1. asks which recommendations KPMG has made. " 4 dhr. Grönloh de waardering van het vastgoed een belangrijk onderwerp tijdens de controle is. De kijkt naar het waarderingsproces. De beoordeelt de methodiek en de aannames. De kijkt daarbij naar de portefeuille als geheel en de waarde die bepaald is, is passend. Uiteraard wordt het onderwerp waarderingen besproken met de directie en de raad van commissarissen. 5 dhr. Frohn vz. AC in its management letter, KPMG i.a. drew attention to IT systems and access control. 5 dhr. Frohn, vz. AC refers to the annual report which i.a. includes a recommendation to pay attention to risks in acquisitions. KPMG is pleased with the information provided by management and takes the initiative to visit new acquisitions itself and to include these new acquisitions in its audits. 18

19 TOMTOM AMX dhr. Keyner "1. I have looked specifically at the intangible benefits and goodwill items etcetera and I am curious what the has done to check whether the valuation was reasonable or plausible. I have seen in your report that there were some allegations about the growth and the risk degree of the different parts of the company and it says for example that the expected growth is a small negative of one per cent (1%) for the consumer market. So I am mostly interested whether that is not too optimistic. As Mr Goddijn said before, the market will be more or less stable but we aim for a similar turnover growth. I am very curious what kind of parties you consulted to get to the valuation of the virtual assets and to check that valuation." 1 mevr. Wyatt (CFO) "The work we did on the goodwill review is that we split the company into cash generating units. So our consumer business is one of those and that was the specific question you raised. Then we prepare internally our expectations for the next few years and after that we place, if you like, a terminal growth rate for revenue after the next few years. So in the next few years we have made our own estimates of rates for consumer. They are not disclosed in here. So I can t give you specific information on that, but they are in our view realistic about the rates and expectations for that part of the business. After that you apply that multiple. Once we have gone through the next years, then it is prudent to plan for a business that continues to decline at a low rate. But what happens in between is clearly that we have seen a decline over the last few years. Our expectation about the PND market, which is the biggest part of that business, is that that is a declining category. So you put the two of those together in order to arrive at the underpinning of the goodwill calculation. That is done and then the auditor s role is to carry out checks on those assumptions to make sure they are comfortable with them. But in the end the responsibility for putting those calculations together rests firmly with management. " 19

20 2., I am very much interested in somebody coming from the outside and checking your assumptions and at least to indicate whether this is reasonable or not, because it is your business indeed. I can imagine that in some cases the external auditor may have a different kind of view and he is challenging you on your assumptions. In the end that can have a major impact on what we are presented as shareholders as far as the balance sheet is oncerned. So, Mr Chairman, I am interested not only in the opinion of your Board, but I am especially interested in the role of the external. In what way has he been challenging these assumptions and in what way has he been verifying some of these assumptions which have led to the balance sheet. 1 dhr. Van der Veer (vz AC) I am the Chairman of the Audit Committee and I would like to say something about this. Before challenging the external auditor, we also have a challenge on the assumptions, because it is definitely an important item in the Annual Accounts of TomTom. We obviously use our own expertise. We do that very carefully and we also spent a great deal of time on it this time. Obviously we also listen very carefully to the external auditor. In his annual plan this is always something that we discuss at the beginning of the year because we know that this is also a point of attention for them. So we very expressly listen to what they have to say, not once per year but several times a year if necessary. I know you may ask questions to the external, but you also know that he gives the statement of approval and then will not give separate approvals. Still I would now like to give the floor to him. idem dhr. Savert I think it is also good to see how we look at it. We have the management to draft the assumptions. Then you have the Audit Committee that challenges it. We have an extensive discussion within the Board of Supervisors about it. We indeed included this point of attention in our audit plan. We discuss that every year in April. This is also where we explain the control plan for the whole year and then we wait until the management has come with their impairment letter. Then we have a good look at it, but this applies to all items in the Annual Accounts obviously whereby there is a large amount of estimates. Estimates always require a lot of attention from the auditor. How do we do this? On the one hand there are mathematic aspects in such a model. We look at how the model has come about. We also use internal specialists for that, that are fully independent from the team, but who do look at the assumptions that have been laid down in the Annual Accounts, like for example how does a discount rate work etcetera. Then we look at the input. What does the business expect from the forecast and the cash flows which is a very difficult part to check? You will understand that. But during the year, and this is a process that takes some time, but also during all the final discussions that we have, we very much in detail discuss all the assumptions. What were the assumptions? What kind of turnover is based or planned for which part of the year? Then we draw our final conclusions about the whole and then we have to determine whether or not we think the assumptions are reasonable enough to give a final opinion of the Annual Accounts. 20

Hoe houden we ons pensioen zo zeker mogelijk?

Hoe houden we ons pensioen zo zeker mogelijk? HP Pensioen Magazine I April 2013 I Nr. 16 In dit nummer onder meer: Hoe houden we ons pensioen zo zeker mogelijk? Toeslagen: wanneer, hoe en waarom Interviews met Rinze Braaksma, Bob van Randeraat en

Nadere informatie

Grijs is niet zwart wit ambities van 55+

Grijs is niet zwart wit ambities van 55+ Grijs is niet zwart wit ambities van 55+ vitality we add 2 Medical Delta Het Medical Delta consortium wordt gevormd door de academische instellingen en regionale overheden in Zuid-Holland. In samenwerking

Nadere informatie

in control verklaringen: gebakken lucht of een te koesteren fenomeen? prof. dr. leen paape ra ro cia

in control verklaringen: gebakken lucht of een te koesteren fenomeen? prof. dr. leen paape ra ro cia in control verklaringen: gebakken lucht of een te koesteren fenomeen? prof. dr. leen paape ra ro cia inaugurele rede In Control verklaringen: Gebakken lucht of een te koesteren fenomeen? Prof. Dr. Leen

Nadere informatie

BENUTTING VAN OCTROOIEN

BENUTTING VAN OCTROOIEN BENUTTING VAN OCTROOIEN OP RESULTATEN VAN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK ADVIES benutting VAN OCTROOIEN OP RESULTATEN VAN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK voetregel 1 2014 Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

Nadere informatie

Nacontrole in de oncologie. Doelen onderscheiden, inhoud onderbouwen

Nacontrole in de oncologie. Doelen onderscheiden, inhoud onderbouwen Nacontrole in de oncologie Doelen onderscheiden, inhoud onderbouwen Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp : Aanbieding advies

Nadere informatie

Toezicht op herbeoordelingen door banken van rentederivaten bij het nietprofessionele

Toezicht op herbeoordelingen door banken van rentederivaten bij het nietprofessionele Rapportage rentederivatendienstverlening aan het MKB Toezicht op herbeoordelingen door banken van rentederivaten bij het nietprofessionele MKB Maart 2015 3333 Autoriteit Financiële Markten De AFM bevordert

Nadere informatie

The Making of... the city marketing of Amsterdam Het ontstaan van de city marketing van Amsterdam

The Making of... the city marketing of Amsterdam Het ontstaan van de city marketing van Amsterdam The Making of... the city marketing of Amsterdam Het ontstaan van de city marketing van Amsterdam I amsterdam Het ontstaan van de city marketing van Amsterdam 1 Inhoudsopgave contents Voorwoord Foreword

Nadere informatie

Hoe transparant is het verslag van de Raad van Commissarissen? Je moet gewoon opschrijven waar je discussie over hebt gehad.

Hoe transparant is het verslag van de Raad van Commissarissen? Je moet gewoon opschrijven waar je discussie over hebt gehad. Hoe transparant is het verslag van de Raad van Commissarissen? Je moet gewoon opschrijven waar je discussie over hebt gehad. Voorwoord Geachte lezer, Eumedion en de VEB hebben in de afgelopen tijd aandacht

Nadere informatie

Inzet Communicatie bij Crowd Management en Crowd Control

Inzet Communicatie bij Crowd Management en Crowd Control Inzet Communicatie bij Crowd Management en Crowd Control Auteurs: Dr. ir. Peter W. de Vries Dr. Mirjam Galetzka Dr. Jan M. Gutteling De auteurs zijn verbonden aan de Universiteit Twente, faculteit Gedragswetenschappen.

Nadere informatie

Gezondheidsraad. Next generation sequencing in diagnostiek

Gezondheidsraad. Next generation sequencing in diagnostiek Gezondheidsraad Next generation sequencing in diagnostiek 2015/01 Gezondheidsraad Next generation sequencing in diagnostiek Gezondheidsraad H e a l t h C o u n c i l o f t h e N e t h e r l a n d s Aan

Nadere informatie

Leidraad zorgvuldig adviseren over vermogensopbouw. De klant centraal bij financieel dienstverleners

Leidraad zorgvuldig adviseren over vermogensopbouw. De klant centraal bij financieel dienstverleners Leidraad zorgvuldig adviseren over vermogensopbouw De klant centraal bij financieel dienstverleners Autoriteit Financiële Markten De AFM bevordert eerlijke en transparante financiële markten. Wij zijn

Nadere informatie

Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders

Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Aan de minister voor Jeugd en Gezin Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aan de staatssecretaris

Nadere informatie

Het maximum aantal kinderen per spermadonor

Het maximum aantal kinderen per spermadonor Gezondheidsraad Het maximum aantal kinderen per spermadonor Evaluatie van de huidige richtlijn 2013/18 Gezondheidsraad Het maximum aantal kinderen per spermadonor Evaluatie van de huidige richtlijn Gezondheidsraad

Nadere informatie

Oktober 2014. Hoeveel zijn we opgeschoten na de crisis?

Oktober 2014. Hoeveel zijn we opgeschoten na de crisis? Oktober 2014 Hoeveel zijn we opgeschoten na de crisis? Tweede Nationaal Onderzoek Risicomanagement in Nederland 2014 De onderzoekers v.l.n.r.: Casper Ruizendaal, Remko Renes, Dirk Swagerman, Marcel Prinsenberg,

Nadere informatie

gebruik van niet-humane nut en noodzaak? ADVIES

gebruik van niet-humane nut en noodzaak? ADVIES gebruik van niet-humane primaten (nhp) als proefdier nut en noodzaak? ADVIES Gebruik van Niet-Humane Primaten (NHP) als proefdier Nut en noodzaak? voetregel 1 2014 Koninklijke Nederlandse Akademie van

Nadere informatie

Wetenschap op bestelling

Wetenschap op bestelling Wetenschap op bestelling Over de omgang tussen wetenschappelijk onderzoekers en hun opdrachtgevers KNAW-werkgroep opdrachtonderzoek Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Amsterdam, september

Nadere informatie

Adviescommissie Toekomst Banken

Adviescommissie Toekomst Banken Naar herstel van vertrouwen Adviescommissie Toekomst Banken Cees Maas, Voorzitter Sylvester Eijffinger Wim van den Goorbergh Tom de Swaan Johanneke Weitjens, Secretaris Naar herstel van vertrouwen Adviescommissie

Nadere informatie

Gebruik en effecten van NL-Alert:

Gebruik en effecten van NL-Alert: Gebruik en effecten van NL-Alert: WODC-project 2215 Eindrapportage 1 april 2014 Auteurs: Dr. J.M. Gutteling (Universiteit Twente), projectleider Prof Dr. J. Kerstholt (Universiteit Twente en TNO) Dr. T.

Nadere informatie

Wetenschapswinkel. Naar een dorpscoöperatie in Nieuw-Dordrecht. Albert Aalvanger MSc. rapport 299

Wetenschapswinkel. Naar een dorpscoöperatie in Nieuw-Dordrecht. Albert Aalvanger MSc. rapport 299 Wetenschapswinkel Naar een dorpscoöperatie in Nieuw-Dordrecht Albert Aalvanger MSc. rapport 299 september 2013 Wetenschapswinkel Naar een dorpscoöperatie in Nieuw-Dordrecht Albert Aalvanger MSc. rapport

Nadere informatie

Nieuwe controleverklaring voor oob s. Uitgebreider met meer informatie over werkzaamheden accountant

Nieuwe controleverklaring voor oob s. Uitgebreider met meer informatie over werkzaamheden accountant Nieuwe controleverklaring voor oob s Uitgebreider met meer informatie over werkzaamheden accountant Versie oktober 2014 2014 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd

Nadere informatie

J.D. van Klaveren, M.Y. Noordam, P.E. Boon, G. van Donkersgoed, B.C. Ossendorp 1, M.T.M. van Raaij 1 en J.G. van der Roest

J.D. van Klaveren, M.Y. Noordam, P.E. Boon, G. van Donkersgoed, B.C. Ossendorp 1, M.T.M. van Raaij 1 en J.G. van der Roest Tussenevaluatie Nota Duurzame Gewasbescherming Deelrapport Voedselveiligheid Trends in normoverschrijdingen, overschrijdingen van de acute referentiewaarde en gesommeerde blootstelling Jacob van Klaveren,

Nadere informatie

Handvestgroep Publiek Verantwoorden. Code Goed Bestuur Publieke Dienstverleners

Handvestgroep Publiek Verantwoorden. Code Goed Bestuur Publieke Dienstverleners Code Goed Bestuur Publieke Dienstverleners juni 2004, oktober 2005, september 2011 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1 Inleiding... 3 1.2 Begripsbepalingen... 4 1.3 Versiehistorie... 4 2. Naleving en

Nadere informatie

De Nederlandse corporate governance code

De Nederlandse corporate governance code De Nederlandse corporate governance code Beginselen van deugdelijk ondernemingsbestuur en best practice bepalingen Monitoring Commissie Corporate Governance Code 1 2 Inhoud DE NEDERLANDSE CORPORATE GOVERNANCE

Nadere informatie

rekenonderwijs op de basisschool advies analyse en sleutels tot verbetering

rekenonderwijs op de basisschool advies analyse en sleutels tot verbetering rekenonderwijs op de basisschool analyse en sleutels tot verbetering advies rekenonderwijs op de basisschool voetregel 1 Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Postbus 19121, 1000 GC Amsterdam

Nadere informatie

Advies van de Commissie Code Goed Bestuur voor

Advies van de Commissie Code Goed Bestuur voor Advies van de Commissie Code Goed Bestuur voor Advies voor een code voor de leden van de VFI juni 2005 colofon Commissie Code Goed Bestuur voor Goede Doelen In opdracht van de VFI, brancheorganisatie van

Nadere informatie

Eindverslag commissie Müller December 2003

Eindverslag commissie Müller December 2003 Eindverslag commissie Müller December 2003 1 Eindverslag commissie Müller Opdracht: Vaststellen van de Aansprakelijkheid en Verantwoordelijkheid van de Certifying Staff binnen KLM Engineering & Maintenance

Nadere informatie

Accountants en Toon aan de Top. Een hulpmiddel voor accountants om de Toon aan de Top bij opdrachtgevers te bespreken

Accountants en Toon aan de Top. Een hulpmiddel voor accountants om de Toon aan de Top bij opdrachtgevers te bespreken Accountants en Toon aan de Top Een hulpmiddel voor accountants om de Toon aan de Top bij opdrachtgevers te bespreken 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Toon aan de Top 5 3. Maatschappelijke relevantie van

Nadere informatie

Preconceptiezorg: voor een goed begin

Preconceptiezorg: voor een goed begin Preconceptiezorg: voor een goed begin Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp : Aanbieding advies Preconceptiezorg: voor een goed

Nadere informatie

Goed doel, goed verhaal. Publieke managementletter voor de Goededoelensector

Goed doel, goed verhaal. Publieke managementletter voor de Goededoelensector Goed doel, goed verhaal Publieke managementletter voor de Goededoelensector December 2012 Het NIVRA en de NOvAA gaan fuseren en worden samen de NBA: Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants. De leden

Nadere informatie

Goed bestuur in MKB familiebedrijven

Goed bestuur in MKB familiebedrijven Windesheim zet kennis in werking Windesheim zet kennis in werking ONDERZOEK Goed bestuur in MKB familiebedrijven Lectoraat Familiebedrijven Ondernemers over hun overwegingen en keuzes Driekwart van het

Nadere informatie