technologie, media en telecom

Transcriptie

1 sectormonitor technologie, media en telecom november 212 TMT-sector heeft groeiende impact op economie Maar heeft moeite om sterke positie uit te buiten ABN AMRO verwacht beperkte omzetgroei in 213

2 1 Sectormonitor Technologie, Media en Telecom November 212 Inhoudsopgave Macro omgeving 2 Sector TMT 3 Hardware 4 Media 5 IT-diensten en software 6 Telecom en internet 7 TMT-sector geeft nauwelijks een krimp Je kan alles digitaliseren, met big data aan de slag gaan, tools ontwikkelen voor predictive analysis: voorspellen blijft toch een kunst. Twee keer per jaar wagen wij ons eraan. Samen met de economen van de research afdeling doen wij een gooi naar de omzetverwachting voor het komende jaar. Wij baseren ons hierbij op ramingen van het CPB, CBS, brancheorganisaties en researchburo s. Dit zijn vaak zogenaamde lineaire modellen, waarbij lijnen uit het verleden worden doorgetrokken. Zelfs het CPB op haar schattingen baseert de regering haar begroting en koopkrachtplaatjes kan in haar modellen niet de onrust in Zuid Europa doorrekenen. Daarom toetsen wij onze voorspellingen ook bij onze relaties. Wij krijgen feedback tijdens gesprekken, presentaties en zien forecasts in business plannen. En dan zitten we er nog steeds wel eens naast. In onze Visie op Sectoren TMT (juni 212) voorzagen wij een matige groei voor geheel 212. Helaas komen wij nu tot de conclusie dat de TMT sector in 212 licht gekrompen is. Procentueel valt het verschil wel mee. Maar neem de TV sector, die kwam niet op een groei van 2%, maar op een krimp van 5%, wat aangeeft hoe snel het sentiment is omgeslagen. Zo werd ik tijdens eerdere gesprekken al gewezen op onze positieve TV blik. Beter luisteren dus. Groei zit gelukkig wel in de techsector, bij softwarebedrijven. Die hadden we goed. Maar ook hier moeten we constateren dat de belofte van deze groeisector nog even op zich laat wachten. Oefening baart kunst. Gebruik dit soort voorspellingen als raamwerk, moment om vooruit te kijken en hierover in discussie te treden. Dat geldt ook voor de trends die wij beschrijven. De impact van cloud computing neemt toe, zoals in ons onderzoeksrapport in maart 212 al is geconstateerd. Wij merken dat nog veel bedrijven, ook die met vooruitstrevende businessmodellen, worstelen met hun winstgevendheid. De transitie is taai. Consolidatie binnen traditionele sectoren en overnames van kleine innovators gaat onverminderd door. De aangekondigde verkoop van Wegener en overnames van Videostrip door RTL, Zoom.in door de Telegraaf en Marvia door PostNL zijn hier voorbeelden van. Feitelijk zien wij het ecosysteem veranderen: om groei en innovatie te realiseren zijn deze categorie bedrijven met elkaar verbonden. Hierbij spelen banken en investeerders een eigen rol. Op dit thema gaan wij in 213 dieper in. Een tweede thema voor 213 is de keerzijde van tech. Wij verwachten dat het aantal incidenten, security en privacy gerelateerd, gaat toenemen. Dit levert zorgen op bij gebruikers, maar ongetwijfeld ook kansen voor aanbieders in de TMT-sector. Ook hier zullen weer bedrijven opstaan die zich onttrekken aan de economische kaders en groei laat zien. Menno van Leeuwen Sector Banker Technologie, Media & Telecom

3 2 Sectormonitor Technologie, Media en Telecom November 212 Macro economische omgeving BBP-ontwikkeling Nederland volumegroei in % (k-o-k) 2, 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, -2, Bron: CBS Vertrouwen consument en producent saldo pos/neg in % Bron: CBS Consumentenvertrouwen Producentenvertrouwen Dubbele dip zorgt voor zeer traag herstel economie Sinds 28 hebben de kredietcrisis en de daaropvolgende Europese schuldencrisis gezorgd voor aanhoudende economische malaise. De lang gevreesde tweede economische recessie is eind 211 inderdaad opgetreden. Hoewel deze gelukkig maar slechts twee kwartalen heeft geduurd, is er daarna nauwelijks sprake van herstel. De Nederlandse economie groeit in 212 op kwartaalbasis weer licht. Dat neemt niet weg dat er op jaarbasis voor heel 212 toch een krimp in het verschiet ligt. Voor de tweede helft van dit jaar wordt namelijk weer een verslechtering voorzien van de conjunctuur. De oorzaken voor het zeer trage herstel in zowel Nederland als de eurozone zijn bekend. Aanhoudende onzekerheid over de schuldencrisis blijft een negatieve invloed hebben op het vertrouwen bij consumenten en in het bedrijfsleven. Zowel bedrijven als consumenten besparen dit jaar op hun uitgaven. De overheid heeft door de oplopende staatsschuld en het te hoge begrotingstekort geen ruimte voor een expansief begrotingsbeleid. Het enige segment van de economie, dat momenteel een positieve invloed heeft op het BBP is de export. Zonder dit exporteffect zou de Nederlandse conjunctuur er een stuk slechter voorstaan. Vertrouwen consument en bedrijfsleven blijft laag De vertrouwensindices voor consumenten en producenten staan beide al heel 212 in negatief terrein. Het consumentenvertrouwen stijgt in de zomer weer enigszins. Maar echt significant herstel is door de aanstaande overheidsbezuinigingen en de oplopende werkloosheid niet waarschijnlijk. De koopkracht van consumenten daalt dit jaar al voor het vierde jaar op rij en zal volgens het CPB ook in 213 opnieuw met,75% dalen. In Nederland bestaat tevens op langere termijn een relatief sterk verband tussen consumptieve bestedingen en de woningmarkt. Gezien de geplande ingrepen in de hypotheekrenteaftrek en voortgaande prijsdalingen van woningen, is dit voor de komende jaren een slecht voorteken. De Nederlandse consument heeft simpelweg weinig ruimte om meer te consumeren en tegelijkertijd zijn huishoudboekje op orde te krijgen. Het bedrijfsleven is het wel gelukt tot nu toe om de winsten redelijk op peil te houden door te bezuinigen en minder te investeren. Wel gaat dit ten koste van de werkgelegenheid; momenteel tekent zich een nieuwe ronde van ontslagen aan in het bedrijfsleven. Economische kerngetallen (in % j-o-j) BBP 1, -,4,5 Consumptie -1, -1,2 -,3 Investeringen 5,8-3, 1,5 Export 3,9 4, 4,6 Werkloosheid 5,4 6,4 7,1 Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau Economische vooruitzichten 213 zijn wederom mager Ondanks een lichte verzwakking van de wereldhandel sinds de zomer, is het toch weer de export, die de Nederlanse economie dit jaar en in 213 blijft ondersteunen. De verwachting is ook dat het bedrijfsleven weer voorzichtig gaat investeren. Het anticipeert hiermee op verder economisch herstel in Europa en de rest van de wereld. Langzamerhand groeit het vertrouwen internationaal dat Europese beleidsmakers greep krijgen op de schuldencrisis. Aan de negatieve kant staan de overheidsbezuinigingen, die een drukkend effect hebben op de overheidsuitgaven en de koopkracht. Consumenten zullen ook in 213 nog niet in staat zijn om een bijdrage te leveren aan de economische groei. Voor komend jaar verwacht ABN AMRO daarom een bescheiden groei van de Nederlandse economie van,5%. Dit broze herstel is te krachteloos om de negatieve trend op de arbeidsmarkt te keren. De werkloosheid stijgt door en zal begin 214 pieken op 7,5% van de beroepsbevolking. Dit is een percentage dat Nederland voor het laatst heeft gekend in In 213 is, ook bij een effectieve aanpak van de schuldencrisis, nog geen substantieel economisch herstel te verwachten.

4 3 Sectormonitor Technologie, Media en Telecom November 212 Sector Technologie, media en telecom Omzetontwikkeling TMT-branches groei in % (j-o-j) Bron: CBS Omzet IT-dienstverlening Omzet Media Omzet Telecom Geselecteerde economische topsectoren Agro & Food Tuinbouw Life Sciences Bron: Ministerie van Economische Zaken Prognoses omzetontwikkeling TMT IT-hardware IT-software IT-diensten Televisie Uitgeverijen Telecom Water Chemie High Tech Creatieve Industrie Logistiek Energie ICT als Innovatie As -5% -4% -3% -2% -1% % 1% 2% 3% Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research o.a. lithografie, halfgeleiders Kunst & Erfgoed Media & Entertainment Creatieve Dienstverlening Omzet TMT-sector relatief stabiel tijdens crises De diversiteit van de activiteiten en de uiteenlopende inkomstenbronnen maken de TMT-sector van oudsher relatief minder conjunctuurgevoelig. De advertentiemarkt geldt als zeer bewegelijk, maar maakt slechts een klein deel uit van de totale markt voor informatie- en communicatiediensten. Een groot deel van de inkomsten van de sector komt uit het leveren van toegang tot internet en telecom. Diensten waarop niet zo makkelijk bezuinigd kan worden. Toch bevinden bijna alle TMT-branches zich dit jaar onder de nullijn wat betreft omzetontwikkeling. Voor de hele TMT-sector verwacht ABN AMRO voor 212 een omzetdaling van,5%. De oorzaken lopen uiteen van conjuncturele druk op de advertentiemarkt (media) tot gedragsverandering door nieuwe technologie (telecom). Bij IT-bedrijven speelt mee dat de branche in een overgangsfase zit naar nieuwe verdienmodellen. De voormalige groeisector van weleer heeft de laatste crisisjaren aan toegevoegde waarde verloren. In potentie zou IT-dienstverlening significant sneller kunnen groeien dan de economie, gezien de centrale positie die ze inneemt in het functioneren van de meeste andere economische sectoren. Grote impact TMT-sector op de hele economie De TMT-sector maakte in 211 ongeveer 5,7% uit van het totale Nederlandse BNP. Bovendien draagt de sector naar schatting 6% bij aan de economische groei en productiviteitsgroei bij bedijven. De Nederlandse overheid heeft in haar economische beleid de ICT-branches geïdentificeerd als zogenaamde innovatieas voor negen geselecteerde topsectoren. Daarmee is ICT een cruciale verbindingsschakel tussen deze topsectoren onderling en met de rest van de economie. Het doel is om een kruisbestuiving te genereren tussen succesvolle innoverende bedrijven en andere bedrijven, de overheid en het onderwijs. Informatietechnologie is dus cruciaal voor het functioneren en het innoverende vermogen van internationaal concurrerende onderdelen van de Nederlandse economie. Twee van deze topsectoren, de hightech en de creatieve industrie, omvatten onder meer een aantal branches uit de TMT-sector. Niet alleen in het innovatiebeleid speelt TMT een centrale rol. In bijna de gehele economie hebben ICT-toepassingen een groeiende impact op efficiëntie, arbeidsproductiviteit, het nieuwe werken, gedrag van consumenten, enzovoorts. De TMT-sector draagt dus dagelijks echte oplossingen aan voor maatschappelijke problemen. ABN AMRO voorziet in 213 beperkte groei TMT-sector Het breekbare herstel van de economie volgend jaar zorgt voor een eveneens voorzichtig herstel van de TMT-sector. Bij een economische groei van,5%, verwacht ABN AMRO een omzetgroei in de sector van 1%. Wel zijn er duidelijke verschillen tussen de IT-branches en televisie enerzijds en anderzijds telecom en de uitgeverijen. De IT-branches profiteren van de voorzichtige opleving van de bedrijfsinvesteringen volgend jaar. Televisie kan door het aantrekken van de advertentiemarkt eveneens weer omzetgroei boeken. Anders ligt dit bij de uitgeverijen, die last blijven hebben van dalende advertenties en krimpende oplages van dagbladen. Telecom ziet weliswaar een lichte omzetgroei van,5%, maar deze komt voornamelijk uit de groei van breedbandinternet, mobiel internet en de toename van video-on-demand. Mobiele telefonie heeft te maken met een structurele krimp van de inkomsten en dit zal ook volgend jaar nog het geval zijn. Voor de hele sector geldt dat het lastig is om de sterke positie in de economie om te zetten in een structureel hogere omzetgroei.

5 4 Sectormonitor Technologie, Media en Telecom November 212 Hardware technologie Wereldwijde verkopen halfgeleiders verkopen per maand in $ mrd Bron: SIA Wereldwijde verkopen personal computers groei in % j-o-j Bron: Gartner Bezit consumentenelektronica Nederland penetratie in % * Desktop/laptop Smartphone Tablet Bron: CBS, GfK, *schatting ABN AMRO Halfgeleidermarkt krimpt in 212 Na een stevig herstel van de halfgeleidermarkt in 21, is in 211 het verval ingezet. Vorig jaar zijn de wereldwijde verkopen van chips met maar,4% toegenomen. Dit jaar heeft tot en met augustus een daling van 4,6% laten zien. De afkoeling van de wereldeconomie met krimp in Europa zorgt voor een afname van de productie en verscheping van chips en chipsmachines. De markt voor personal computers, de belangrijkste afnemer van halfgeleiders, zal naar verwachting in 212 ook gaan krimpen. Deels is dit een conjunctureel effect, maar onderliggend is ook een kannibaliserend effect merkbaar van de sterke groei in de verkopen van smartphones en tablets. Op de halfgeleidermarkt kan de stijgende verkoop van tablets en smartphones de dalende verkopen van personal computers niet compenseren. Consumenten en bedrijven stellen vervanging van desktoppc s en laptops uit, omdat ze meer gebruik zijn gaan maken van alternatieve computers. Deze verschuiving van hardwaregebruik zorgt voor een interessante nieuwe concurrentiestrijd in de globale TMT-markt. Positie desktop-pc als belangrijkste computer wankelt De huidige voorkeur bij consumenten voor mobiele apparaten om overal en altijd online te kunnen zijn, vormt een bedreiging voor de positie van de desktop-pc. Sinds het ontstaan van de allereerste computers voor de consumentenmarkt in de jaren tachtig, heeft de desktop-pc een dominante rol gespeeld. En daarbij heeft het tandem Microsoft (software) en Intel (processor) een vrij stevige greep op deze markt verworven. De opkomst van smartphones en tablets begint aan deze dominantie een einde te maken. Een teken aan de wand is de daling in het afgelopen kwartaal van de pc-verkopen met 8,3%. De vraag is of dit het begin is van het einde van de traditionele pc, in ieder geval op de consumentenmarkt. Feit is wel dat de verkopen van smartphones al enige tijd hoger liggen dan die van pc s. Voor 213 bestaat wel de verwachting dat de wereldwijde pc-markt weer wat gaat aantrekken. Hoewel het effect niet zo groot is als in het verleden, zal de introductie van Windows 8 de markt enige rugwind kunnen geven. Wat opvalt is dat Windows 8 een volledig nieuwe gebruikersfilosofie kent, afgeleid van Windows Phone 7. Microsoft gaat hiermee de concurrentie aan met de twee succesvolste ecosystemen op de mobiele markt: ios van Apple en Google s Android (met o.a. Samsung en ARM als hardwareproducenten). Deze strijd wordt op het scherpst van de snede gevoerd, getuige de voortgaande internationale patentenstrijd tussen vooral Samsung en Apple. Snelle acceptatie elektronica voorbode gedragsverandering Nieuwe mobiele apparaten veroveren in sneltreinvaart de wereld; de acceptatiesnelheid van smartphones en tablets is ongekend. De personal computer heeft er 22 jaar over gedaan om de eerste 1 miljoen te verkopen wereldwijd. Smartphones bereikten dit punt in 8 jaar en tablets zelfs nog maar in 2 jaar. Waar eind 211 circa 14% van de Nederlanders beschikte over een tablet, schat ABN AMRO dit percentage een jaar later op 25%. De tablet is massaal door de consument omarmd en het is duidelijk dat het apparaat een blijvertje is. Gegeven een situatie over enkele jaren, waarin de meeste Nederlandsers over een tablet beschikken, dan zal dit een grote impact krijgen op verschillende mediabranches. De contouren van toekomstige gedragsveranderingen zijn nu al zichtbaar: grotere mobiliteit, flexibiliteit van mediaconsumptie en vergaande digitalisering van het mediaaanbod. In een breder kader hebben mobiele apparaten een positieve invloed op het nieuwe werken en de arbeidsproductiviteit.

6 5 Sectormonitor Technologie, Media en Telecom November 212 Mediabranches Stand digitalisering media marktaandeel in % * Dagbladen Muziek Ebooks Bron: HOI, NVPI, CPMB, * schatting ABN AMRO Advertentiemarkt in eerste helft 212 Dabladen Vakbladen Radio Televisie Tijdschriften Internet groei in % Bron: Nielsen Media Research Omzet spotreclame daalt weer in 212 groei in % Bron: SPOT Digitalisering printmedia verloopt nog maar langzaam De verkoop van tablets mag dan wel snel stijgen, de daaraan te koppelen digitalisering van media als dagbladen en boeken verloopt vooralsnog langzaam. Momenteel is het aandeel digitaal in Nederland volgens schattingen van ABN AMRO het hoogst bij muziek (16%) en een stuk lager bij dagbladen (4,5%) en boeken (2%). Wel zijn er verschillen in hoe intensief uitgevers inzetten op digitaal. Het Financieele Dagblad heeft bijvoorbeeld zijn digitale oplage in één jaar ruim weten te verdubbelen naar 24% van de totale betaalde oplage. Gedragsverandering richting digitaal lezen van kranten en boeken vraagt vaak echter een veel langere gewenningsperiode. In Nederland staat voor 213 eerst nog een nieuwe consolidatieronde op stapel in de krantenmarkt, nu een groot aantal regionale dagbladen te koop is gezet. Toch is de trend naar digitaal onomkeerbaar, gezien de internationale ontwikkeling in de TMT-sector. In de VS ligt het marktaandeel van digitaal veel hoger: meer dan 5% voor muziek en circa 3% voor ebooks. Tot nu toe waren er weinig voorbeelden van toonaangevende media die volledig digitaal zijn gegaan. Maar vanaf januari 213 verschijnt het Amerikaanse opinietijdschrift Newsweek uitsluitend digitaal. Een sterk voorbeeld van digitalisering gedreven door de aanbieder. Kennelijk is in de VS het tipping point voor dit soort strategische beslissingen nu bereikt. Advertentiemarkt verandert wel in hoog tempo Internet is in 212 het grootste advertentiemedium geworden, met een marktaandeel van circa 28%. Dit is voornamelijk ten koste gegaan van de printmedia. Zij zagen hun nummer één positie met een aandeel van 52% in minder dan tien jaar afkalven naar een aandeel van ongeveer 25%. En voorlopig lijkt aan deze verschuiving (ondanks de nieuwe cookiewet) nog geen einde te komen, gezien de cijfers over de eerste helft van 212. De digitalisering van de advertentiemarkt brengt grote veranderingen met zich mee. Online marketing kent een enorme diversiteit aan mogelijkheden op verschillende platformen, die de consument veel persoonlijker benaderen. En veel beter meetbaar zijn. Dit levert een hogere efficiëntie op van marketing. Maar het zorgt ook voor nieuwe uitdagingen: het waarborgen van privacy op internet en het juist analyseren van big data. Internet en vooral ook sociale netwerken leveren zo n enorme berg aan informatie op, dat nieuwe methodes en software nodig zijn om al deze data geschikt te maken voor marketingdoeleinden. Een ander sterk groeiend marketingsegment is automated trading, het online veilen van advertentieruimte. Televisie kan niet profiteren van grote evenementen Televisie levert dit jaar weer advertentiegelden in, na de sterke jaren 211 en 21. De omzet in spotreclame is over de eerste drie kwartalen van 212 afgenomen met 4,8%. Dat is een duidelijke tegenvaller in een jaar met grote sportevenementen als het WK Voetbal en de Olympische Spelen. Tot nu toe wist televisie goed overeind te blijven als advertentiemedium tegenover de groei van online marketing. Met de nieuwe economische dip komt toch de conjunctuurgevoeligheid van dit advertentiemedium weer naar voren. Op zich is dit niet verwonderlijk, omdat televisie als medium veel ouder is dan internet en ook relatief verzadigd is qua aandachtstijd en advertentieruimte. Televisiezenders en producenten proberen wel door middel van secondscreentoepassingen en apps de aandachtswaarde en het bereik van televisiereclame te vergroten. Op korte termijn leveren deze nieuwe marketingmethoden nog maar weinig extra omzet. Wel kunnen ze in de toekomst uitgroeien tot waardevolle aanvullingen op spotreclame.

7 6 Sectormonitor Technologie, Media en Telecom November 212 IT-dienstverlening en software Omzet en prijzen IT-dienstverlening en software 15 groei in % j-o-j Omzet Prijzen Bron: CBS Vertrouwensindex IT-ondernemers saldo pos/neg antwoorden IT-dienstverlening Zakelijke diensten Bron: ICT-office, CBS Doorslaggevende bezwaren cloud computing Wet-en regelgeving Continuïteit leverancier Veiligheid data Stabiliteit beschikbaarheid Geen noodzaak percentage gebruikers Bron: ABN AMRO, Keala Research Zie ook het rapport De groeistuipen van Cloud Computing, op de website van ABN AMRO. IT-branche heeft in 212 duidelijk last van slechte economie Waar de IT-dienstverleners zich in 21 en 211 redelijk goed hersteld hebben van het slechte jaar 29, is 212 juist weer tegengevallen. Volgens het CBS is de branche in de eerste helft van het jaar onder de nullijn gebleven. ABN AMRO verwacht voor IT-dienstverlening over het hele jaar een lichte omzetdaling van,5%. Daarmee ontwikkelt de branche zich ongeveer op hetzelfde niveau als de algehele economie. Dit is tegenvallend, aangezien IT-bedrijven de afgelopen twee jaar juist een hogere groei wisten te behalen. Software doet het beter in 212 met een lichte omzetgroei van 1%, maar ook dit is relatief gezien teleurstellend. Net als elders in de TMTsector zijn de oorzaken te vinden in een combinatie van conjuncturele factoren en structurele veranderingen. Door de nieuwe recessie eind 211 is het bedrijfsleven opnieuw gaan bezuinigen. In 212 dalen de investeringen in informatietechnologie weer. Ook de overheid bespaart en het nieuwe regeerakkoord belooft forse bezuinigingen voor de komende jaren. Veel ITbedrijven hebben daarnaast te maken met een verouderd verdienmodel dat steeds meer wringt met de wensen van hun klanten. Structurele veranderingen in de IT-branche Het vertrouwen van IT-ondernemers neemt tegen het einde van 212 wat af, maar steekt nog steeds vrij gunstig af tegen het vertrouwen van zakelijke dienstverleners. Dit vertrouwensverlies uit zich ondermeer in nieuwe rondes van ontslagen, die grote IT-dienstverleners in de tweede helft van het jaar hebben doorgevoerd. Het is vooral de top van de branche, de grote (inter)nationale spelers, die last hebben van structureel dalende omzetten sinds de kredietcrisis. Daarentegen groeit het aantal zzp ers en doen vooral de kleine en middelgrote softwarebedrijven goede zaken. Zij laten een bovengemiddelde omzetgroei zien. Het resultaat van deze trends is dat de branche een schaalverkleining laat zien: de top krimpt en de onderkant groeit. Deze trend houdt verband met de overgang naar het nieuwe verdienmodel van cloud computing (online dienstverlening). Overheden en bedrijven zetten minder grote en dure IT-projecten uit vanwege de hoge kosten en vaak tegenvallende resultaten. Cloud computing is een flexibeler manier van werken, waarbij schaalgrootte minder van belang is. Samen met de nieuwe aanbestedingswet van de overheid zorgt het voor een sterkere concurrentiepositie van kleinere en middelgrote IT-bedrijven. Acceptatie cloud computing geen automatisme Hoewel het gebruik van cloud computing gestaag toeneemt, gaat de acceptatie van dit nieuwe verdienmodel niet zonder slag of stoot. Bij ITgebruikers bestaan nog uiteenlopende bezwaren en vragen over onder meer veiligheid (cybercrime), stabiliteit en privacy van clouddiensten. De internationale jurisprudentie rondom cloud computing is dan ook nog niet volledig uigekristalliseerd. Welke regels gelden er bijvoorbeeld rondom de dataopslag van een Nederlands bedrijf, dat via een Amerikaanse bedrijf zijn data opslaat in de VS? Maar toch is de verwachting dat deze initiële obstakels op termijn zullen worden opgelost. Zonder beheersing van deze risico s zal cloud computing niet zijn volle potentie kunnen bereiken, wat een gemiste kans zou betekenen. Cloud computing is niet alleen een bruikbaar nieuw verdienmodel voor de IT-branche. Het biedt tevens voor gebruikers grote voordelen: kostenbesparing, gebruik van diensten die anders niet rendabel waren geweest, enzovoorts. Voor de economie betekent dit nieuwe productiviteitsverbeteringen en de IT-branche vergroot haar impact verder. Het is alleen zaak om daar in de toekomst beter van te profiteren.

8 7 Sectormonitor Technologie, Media en Telecom November 212 Telecom en internet Omzet telecombedrijven groei in % j-o-j Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research Nederlandse markt mobiele telefonie in 211 T Mobile Vodafone 25% 28% Bron: Telecompaper EUR 6,1 mrd ( 3,8%) 47% KPN Omzet in telecom structureel onder druk De telecombranche is de klap van de recessie van 29 nog lang niet te boven gekomen. Na een tegenvallend omzetherstel in 21, kende 211 een daling van,8%. ABN AMRO verwacht voor dit jaar opnieuw een daling met circa,5%. De oorzaken voor deze aanhoudende malaise liggen vooral in het segment mobiele telefonie. De markten voor breedband internet en digitale televisie laten in 212 groei zien, al zijn hier inmiddels ook verzadigingseffecten merkbaar. Binnen mobiele telefonie stijgen het gebruik en de omzet van mobiele data, maar dit kan de daling bij mobiel bellen en het sms-verkeer niet compenseren. De consument laat door de opkomst van mobiel internet een duidelijke gedragsverandering zien, al of niet versterkt door de dalende koopkracht. Nieuwe diensten bieden nieuwe mogelijkheden tot communicatie (Whatsapp, Skype), die een drukkend effect hebben op het gebruik van mobiele telefoniediensten. Providers proberen door een betere tarifering van mobiele datapaketten de omzet op peil te houden. En voorzichtig experimenteren ze met nieuwe soorten abonnementen met onbeperkt gebruik. Toch lukt het maar matig om de consument te verleiden tot duurdere abonnementen. Toenemende concurrentie in telecom niet perse gunstig Eind 212 veilt de overheid in verschillende rondes een veertigtal vergunningen voor het gebruik van nieuwe en bestaande frequenties voor mobiel bellen en internet. Deze frequenties gelden van 213 tot en met 23. Een vijftal bieders bevat naast de bestaande drie netwerkbeheerders KPN, Vodafone en T-mobile, twee nieuwkomers. De overheid breidt met deze veiling het aantal bestaande frequenties uit om de groei in mobiele telefonie en internet in de toekomst te accomoderen. En daarnaast hoopt de overheid met de veiling de concurrentie in de telecombranche te vergroten door het creëren van een vierde netwerk op de Nederlandse markt. Voor zowel de bestaande providers als een eventuele nieuwkomer is de uiteindelijke prijs van de frequentie nog maar een deel van de benodigde investeringen in nieuwe 4G-netwerken. De kosten van een geheel nieuw mobiel netwerk zijn geschat op circa EUR 4 mln. Dit zijn forse investeringen in een vooralsnog krimpende markt. Bovendien zijn er alternatieven mogelijk (wifi-netwerken) en neemt het probleem van freeriders alleen maar toe (Viber). Afgezien van de vraag of een nieuwkomer het aandurft, spelen er op langere termijn ook andere vragen: wat doet grotere concurrentie met de capaciteit voor investeringen in de branche en de stabiliteit van de mobiele netwerken? Gebruik glasvezel internet Spanje Frankrijk China Nederland Verenigde Staten Zweden Noorwegen Japan Zuid-Korea Bron: FTTH penetratie in % Gebruik van glasvezel internet blijft achter in Nederland Een ander segment binnen telecom, dat eveneens veel investeringen nodig heeft, is het aanbieden van telefonie, internet en televisie via glasvezel. Hoewel ongeveer een kwart is aangesloten, maakt maar circa 4,5% van de huishoudens gebruik van diensten via glasvezel. KPN is met dochter KPN Glasnet en Reggefiber marktleider met circa 9% van alle aansluitingen op een glasvezelnetwerk. Door de hogere snelheid van glasvezel zijn niet alleen betere verbindingen mogelijk, het opent ook de mogelijkheid voor nieuwe diensten, die meer capaciteit vergen (bijvoorbeeld HD video-on-demand). Het gebruik van glasvezel ligt in Nederland relatief laag in vergelijking met veel andere westerse landen. Landen als Japan en Zuid-Korea lopen ver vooruit. Voor ons land kan dit een nadeel zijn, omdat voor de uitrol van allerlei digitale mediadiensten snel internet erg belangrijk is. Een sterke internationale positie van bijvoorbeeld de creatieve industrie of Amsterdam als internetknooppunt staat of valt met een landelijk dekkend glasvezelnetwerk. In de telecom kan onderbenutting van potentieel dus toekomstige kansen bedreigen.

9 8 Sectormonitor Technologie, Media en Telecom November 212 Economisch Bureau Sector & Commodity Research Hans Arendshorst Commercieel Contact Sector Advisory Menno van Leeuwen Sector banker Technologie, Media & Telecom tel: menno.van.leeuwen@nl.abnamro.com Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Teksten zijn afgesloten op 7 november 212. ABN AMRO, november 212 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO.

10 9-24 (,1 per minuut) abnamro.nl/sectoren