Inventaris van het archief van het Ministerie van Koloniën,

Transcriptie

1 Nummer archiefinventaris: Inventaris van het archief van het Ministerie van Koloniën, Auteur: W.A. Fasel, F.J.M. Otten Nationaal Archief, Den Haag 1954 Copyright: cc0 This finding aid is written in Dutch.

2

3 Koloniën, I N H O U D S O P G A V E Beschrijving van het archief...7 Aanwijzingen voor de gebruiker...9 Openbaarheidsbeperkingen...9 Beperkingen aan het gebruik...9 Andere toegang... 9 Aanvraaginstructie Citeerinstructie Archiefvorming...11 Geschiedenis van de archiefvormer ORGANISATIE TAKEN Inrichting van het bestuur in de koloniën Financiën/ koloniale begrotingen Defensie en buitenlandse betrekkingen Personeels- en materieelvoorziening in de koloniën...14 Geschiedenis van het archiefbeheer...14 De verwerving van het archief...14 Inhoud en structuur van het archief...15 Verantwoording van de bewerking...15 Ordening van het archief...15 Verwant materiaal...16 Afgescheiden archiefmateriaal...16 Verwante archieven...16 Nederlandse Handel-Maatschappij...16 Particuliere archieven...16 Publicaties Officiële publicaties Bronnenpublicaties Overzicht van geraadpleegde bronnen...17 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen STUKKEN BETREFFENDE HET BESTUUR DER KOLONIËN IN HET ALGEMEEN Openbaar verbaalarchief Verbalen Toegangen op de verbalen Overig Stukken betreffende bijzondere onderwerpen STUKKEN BETREFFENDE HET BESTUUR DER KOLONIËN IN HET BIJZONDER Oost-Indië Stukken van algemene aard Bestuur vanuit het Departement van Koloniën Bestuursfunctionarissen in de Koloniën Commissarissen-generaal Gouverneurs-generaal Stukken betreffende bijzondere onderwerpen Bestuursstelsel Verhouding tot de vorsten Financiën Stukken betreffende bijzondere onderwerpen Vereffening van oude schulden Van de Oost-Indische Compagnie...108

4 4 Koloniën, Van de Engelsen Munt- en belastingstelsel Beschrijving van en statistische rapporten betreffende plaatsen op Java en Madoera Buitenbezittingen Sumatra Borneo Bali, Celebes en de Molukken Voor-Indië Burgerlijke ambtenaren Stamboeken Andere stukken betreffende ambtenaren Handel, cultures en kolonisatie Algemeen Handelsfactorij op Decima Stukken betreffende andere onderwerpen West-Indië en de kust van Guinea Bestuur vanuit het Departement van Koloniën Algemene administratie Beheer van het pensioenfonds voor West-Indische ambtenaren Bestuursfunctionarissen in de koloniën Over deze koloniën gezamenlijk Stukken van algemene aard Commissaris-generaal Gouverneur-generaal Stukken betreffende bijzondere onderwerpen Deze koloniën afzonderlijk Suriname Stukken van algemene aard Stukken betreffende bijzondere onderwerpen Bestuursstelsel Rechtspraak Hof van Civiele Justitie Hof van Politie en Criminele Justitie Hof van Civiele en Criminele Justitie Ambtenaren Curaçao, Aruba en Bonaire Stukken van algemene aard Stukken betreffende bijzondere onderwerpen Financiën Rechtspraak Ambtenaren en werklieden Stukken betreffende andere onderwerpen St. Eustatius, Saba en St. Maarten De gouverneur van St. Eustatius, Saba en St. Maarten, en de commandant van St. Eustatius en Saba, Stukken van algemene aard Stukken betreffende bijzondere onderwerpen De commandant van St. Maarten en Saba, , de President van de Raad van Justitie, , de commandant van St. Maarten, Stukken van algemene aard Stukken betreffende bijzondere onderwerpen Kust van Guinea Stukken van algemene aard Stukken betreffende bijzondere onderwerpen Militaire zaken Stukken van algemene aard Stukken betreffende bijzondere onderwerpen Oost-Indisch Leger...163

5 Koloniën, Stamboeken Veldtochten Stukken betreffende andere onderwerpen West-Indisch leger Koloniale Marine GEHEIM- EN KABINETSARCHIEF Stukken betreffende het Bestuur der Koloniën in het algemeen Geheim archief Geheime verbalen Toegangen op de geheime verbalen Kabinetsarchief Algemeen Kabinetsverbalen Toegangen op de kabinetsverbalen Overig Stukken betreffende het Bestuur der Koloniën in het bijzonder Oost-Indië Commissarissen-generaal Gouverneurs-generaal West-Indië en de Kust van Guinea GEDEPONEERDE ARCHIEVEN De Raad van Koophandel en Koloniën Commissaris voor de Koloniën Etablissement te Amsterdam Etablissement te Middelburg Maatschappij voor de Chinese Theehandel STUKKEN DIE NIET TOT HET ARCHIEF IN STRIKTE ZIN GEREKEND KUNNEN WORDEN STATISTIEKE AANTEKENINGEN VAN HET MINISTERIE VAN KOLONIEN...196

6

7 Koloniën, Beschrijving van het archief B E S C H R I J V I N G V A N H E T A R C H I E F Naam archiefblok: Ministerie van Koloniën Periode: Archiefbloknummer: K23028 Omvang: meter; 4673 inventarisnummers. Taal van het archiefmateriaal: Het merendeel der stukken is in het Nederlands Soort archiefmateriaal: Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften. Archiefbewaarplaats: Nationaal Archief, Den Haag Archiefvormers: Secretariaat van Koophandel en Koloniën Generale directie van Koophandel en Koloniën Ministerie van Publiek Onderwijs, Nationale Nijverheid en Koloniën Ministerie van Nationale Nijverheid en Koloniën Ministerie van Marine en Koloniën Ministerie van Waterstaat, Nationale Nijverheid en Koloniën Ministerie van Nationale Nijverheid en Koloniën Ministerie van Koloniën Ministerie van Marine en Koloniën Ministerie van Koloniën Bureau belast met het beheer van het Pensioenfonds voor West-Indische ambtenaren Commissariaat voor de Koloniën te Amsterdam Nederlandse Geoctroyeerde Maatschappij voor de Chinese Theehandel Raad van Koophandel en Koloniën Samenvatting van de inhoud van het archief: Het ministerie van Koloniën was verantwoordelijk voor de inrichting van het koloniaal bestuur in Oost-Indië, West-Indië (Suriname, Curaçao en overige eilanden) en tot 1872 de Kust van Guinea (Ghana). Ook de begrotingen van het bestuur in de overzeese gebiedsdelen werden in Den Haag opgesteld. Verder speelde het departement, samen met het ministerie van Marine, een rol bij de defensie van de koloniën en met name de verscheping van militair personeel naar deze gebieden. Het ministerie van Koloniën regelde voorts de uitzending, de verloven, de overtochten en de pensioenen en wachtgelden van de Indische ambtenaren alsmede de keuring, aanschaf en verzending van gouvernementsgoederen, bestemd voor het leger en de burgerlijke dienst in de koloniën. Het omvangrijke archief bestaat grotendeels uit een chronologisch geordend verbaal, met indices en klappers als toegangen. Het bevat stukken over de bovengenoemde onderwerpen, maar is

8 8 Koloniën, tevens een rijke bron aan gegevens over de overzeese gebieden zelf, als gevolg van de uitgebreide rapportage vanuit de koloniën aan Den Haag. Zo bevatten de ingekomen registers Oost-Indische besluiten afschriften van alle door de Gouverneur-Generaal genomen besluiten, vergelijkbaar met de West-Indische gouvernementsjournalen, met afschriften van besluiten van de gezaghebbers in Suriname, Curaçao en de Kust van Guinea. Een gedeelte van het archief is op onderwerp beschreven en betreft voornamelijk: bestuur en financiën van de koloniën, handel en cultures, ambtenaren, militaire zaken. Bij het hoofdarchief zijn gedeponeerd de archieven van de Raad van Koophandel en Koloniën ( ) en van de Commissaris voor de Koloniën te Amsterdam ( ).

9 Koloniën, Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Openbaarheidsbeperkingen OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Volledig openbaar. Beperkingen aan het gebruik BEPERKINGEN AAN HET GEBRUIK Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht. Andere toegang ANDERE TOEGANG : Verzamelklapper op de Staten van Overleden Personen voorkomende in het archief van Koloniën : Klapper op inventarisnummers van toegang (officieren van de landmacht dienstdoend in Oost-Indië, ) : Klapper op inventarisnummer 45 van toegang (officieren van de landmacht dienstdoend in Oost-Indië, ) : Klapper op inventarisnummers van toegang (ambtenaren Oost- Indië, 1815-ca. 1836) : Klapper op inventarisnummer 3599 van toegang (ambtenaren in Suriname, ) : Klapper op inventarisnummer 3925 van toegang (ambtenaren van St. Maarten, ) : Klapper op de Stamboeken van Burgerlijke ambtenaren in Nederlands-Indië en de Gouvernements Marine. Deel I: A-G : Klapper op de Stamboeken van Burgerlijke ambtenaren in Nederlands-Indië en de Gouvernements Marine. Deel II: H-O : Klapper op de Stamboeken van Burgerlijke ambtenaren in Nederlands-Indië en de Gouvernements Marine. Deel III: P-Z : Register Indische Pensioenen (inventaris en klapper) : Stamboeken Burgerlijke ambtenaren, : Ministerie van Koloniën ; Register zakelijke aantekeningen : Ministerie van Koloniën ;.111 Register Indische Couranten : Ministerie van Koloniën ;.112 Register Nederlandse Couranten : Stamboeken en pensioenregisters van het Ministerie van Koloniën betreffende militairen in Oost- en West-Indië

10 10 Koloniën, Miko: Inventaris van de kaarten en tekeningen van het Ministerie van Koloniën. Aanvraaginstructie AANVRAAGINSTRUCTIE Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen: 1. U maakt een profiel aan op en logt vervolgens in; 2. Via de archiefinventaris (alleen de beschrijvingen met rode nummers) selecteert u het gewenste archiefstuk door op de knop 'Reserveren' te klikken; 3. In het volgende scherm geeft u aan op welke dag u het archiefstuk wilt inzien; 4. Indien u zich bevindt in de studiezaal en een tafelnummer heeft ontvangen kunt u dit nummer vermelden. Als u geen tafelnummer heeft kunt u tafelnummer 777 laten staan; 5. Vervolgens bevestigt u uw reservering door deze te versturen. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Koloniën, nummer toegang , inventarisnummer... VERKORT: NL-HaNA, Koloniën, , , inv.nr....

11 Koloniën, Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van de archiefvormer GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER 1. ORGANISATIE 1. ORGANISATIE Na 1 de opheffing van de VOC (in 1795) en de WIC (in 1791) werd het beheer over de overzeese bezittingen een zaak van de centrale overheid. Onder het koninkrijk Holland werd daarvoor in 1806 het departement van Koophandel en Koloniën opgericht, dat begin 1808 met dat van Marine werd verenigd tot het departement van Marine en Koloniën. Dit departement werd bij de inlijving bij Frankrijk eind 1810 opgeheven, waarbij de taken werden overgenomen door de Hollandse Divisie van het ministerie van Marine en Koloniën te Parijs. In de periode is er meestal geen sprake geweest van een afzonderlijk ministerie van Koloniën. Nu eens was het beheer over de koloniën gecombineerd met Marine, dan weer met Nijverheid of een ander beleidsterrein. Wel bleven de diverse administraties daarbij volledig gescheiden: alleen de Generale Secretarie was niet gesplitst. Vanaf begin 1842 was het ministerie van Koloniën geheel zelfstandig. Het departement van Koophandel en Koloniën werd opgericht op 6 april 1814, dus pas een aantal maanden na het herstel van de soevereiniteit. Mogelijk is de verlate oprichting beïnvloed door de omstandigheid, dat Nederland pas in de loop van 1814 de overzeese bezittingen (zij het niet alle) terug kreeg, op grond van het verdrag met Engeland. Eveneens op 6 april werd een Raad van Koophandel en Koloniën ingesteld, bedoeld als buiten-departementaal adviescollege aan de Koning, maar in de praktijk ondergeschikt aan het departementshoofd. Als zodanig fungeerde in een secretaris van staat, die in september 1815 de titel van directeur-generaal kreeg. Onder deze fungeerden een afdeling Generale Secretarie en Comptabiliteit, onder leiding van de secretaris, en vier beleidsafdelingen, elk onder leiding van een commissaris: 1. Koophandel en scheepvaart 2. Oost-Indische zaken 3. West-Indische zaken 4. Militaire zaken. In 1818 verloor Koloniën zijn zelfstandigheid en werd het onderdeel van het nieuw opgerichte departement voor Publiek Onderwijs, Nationale Nijverheid en Koloniën. Dit departement stond onder leiding van een minister. De zaken betreffende de koloniën bleven echter, net als die betreffende het onderwijs en de nijverheid, steeds afzonderlijk behandeld. Aanvankelijk waren er slechts weinig ambtenaren werkzaam, omdat het in de bedoeling lag dat de Indische regering zelfstandig zou functioneren. Al spoedig nam dit aantal toe: in 1823 telden de drie koloniale afdelingen 14 ambtenaren, terwijl op de Generale Secretarie (die ook voor Onderwijs en Nationale Nijverheid werkte) eveneens 14 ambtenaren werkten. Ingevolge de algemene reorganisatie van de departementen in 1823 kwamen de afdelingen nu onder leiding van referendarissen. De benoeming van een secretaris-generaal werd aangehouden. Met ingang van 1 april 1824 werd Onderwijs afgescheiden en ondergebracht bij het departement van Binnenlandse Zaken, zodat het departement van Nationale Nijverheid en Koloniën overbleef. Onder de minister kwam er wel een speciale directeur voor de Oost-Indische Bezittingen. Een jaar later volgde al weer een nieuwe reorganisatie, waarbij ook Nijverheid bij Binnenlandse Zaken werd gevoegd en Marine en Koloniën werden gecombineerd. Onder de minister kwamen nu twee directeuren, respectievelijk voor Marine en voor Koloniën, met de bevoegdheid rechtstreeks met andere autoriteiten te corresponderen. Voor het eerst werd nu ook een secretaris-generaal benoemd. Minister, secretaris-generaal en directeuren samen vormden een Raad, die zaken met `eene algemeene werking' zou bespreken. Ook nu was er weer een gemeenschappelijke secretarie. 1 Gegevens voor de toelichtende teksten zijn ontleend aan: F.J.M. Otten, Gids voor de archieven van de ministeries en de Hoge Colleges van Staat (Den Haag, Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, 2004), pp , ,

12 12 Koloniën, Met ingang van 1 januari 1830 ging Koloniën deel uitmaken van het nieuw gevormde departement van Waterstaat, Nationale Nijverheid en Koloniën, waarvan al op 1 oktober van dat jaar Waterstaat werd afgescheiden en bij Binnenlandse Zaken gevoegd. Begin 1834 verdween ook de Nationale Nijverheid, zodat voor het eerst een homogeen departement van Koloniën overbleef. Vermoedelijk is kort daarna een afzonderlijk Kabinet van de minister ingesteld. In 1840 werd de combinatie van Koloniën en Marine hersteld, opnieuw met twee directeuren onder de minister. Het departementshoofd, minister J.C. Baud, was bepaald geen voorstander van deze samenvoeging en in oktober 1841 wist hij de Koning ertoe over te halen weer twee afzonderlijke departementen in te stellen. Het nu weer zelfstandige departement van Koloniën kende begin 1842 naast het Kabinet en de Algemene Secretarie een zevental bureaus, die vanaf januari 1842 met letters werden aangeduid: A. Oost-Indische zaken B. West-Indische zaken C. Militaire zaken D. Comptabiliteit E. Burgerlijke dienst F. Personeel militair en G. Materieel militair. In september van dat jaar werden de `geheime en algemeene zaken' behandeld in het Kabinet van de minister, onder de letter H.. Eind 1843 kwam daar bureau I bij voor de koloniale begrotingen. Onder het departement, waar in de jaren-1840 niet meer dan circa 35 ambtenaren werkten, ressorteerden voorts twee technische bureaus: het Koloniaal Etablissement (ook wel koloniaal bureau of koloniaal magazijn) te Amsterdam en het Koloniaal Werfdepot te Harderwijk. 2. TAKEN 2. TAKEN Het departement van Koloniën ontving vanuit Oost- en West-Indië een voortdurende stroom van informatie over de verrichtingen van de koloniale besturen in die gebieden. De specifieke taken in Den Haag richtten zich vooral op een viertal terreinen: de inrichting van het koloniaal bestuur, de koloniale financiën, de defensie en de buitenlandse betrekkingen van de overzeese gebieden en ten slotte de personeels- en materieelvoorziening. De Grondwet van 1815 (artikel 60) bepaalde: `De Koning heeft bij uitsluiting het opperbestuur over de volksplantingen en bezittingen van het Rijk in andere werelddeelen'. Onder het bewind van Willem I was het koloniaal beleid goeddeels onttrokken aan het zicht van de Tweede Kamer. Pas ingevolge de Grondwet van 1848 raakten de Staten-Generaal betrokken bij het koloniale beleid, waarover de regering voortaan jaarlijks een uitgebreid `Koloniaal Verslag' diende uit te brengen. Artikel 59 van deze Grondwet schreef voor, dat de reglementen op het beleid der regering in de koloniën bij wet moesten worden vastgesteld. 2.1 Inrichting van het bestuur in de koloniën 2.1 INRICHTING VAN HET BESTUUR IN DE KOLONIËN In Nederlands-Indië werd het opperbestuur vertegenwoordigd door de gouverneur-generaal (GG). Regeringsreglementen bepaalden zijn bevoegdheden: in het reglement van 1836 was voorgeschreven, dat de GG verplicht was alle bevelen, hem door of vanwege de Koning of de minister van Koloniën gegeven, op te volgen. De GG werd door de Kroon benoemd, waarbij de wet geen bepalingen kende over de duur van de ambtstermijn; wel was het regel, dat de landvoogd na vijf jaar ontslag vroeg. De GG werd in zijn bestuur bijgestaan door de Raad van Indië. Deze raad, waarvan de leden eveneens door de Kroon werden benoemd en ontslagen, was tot 1836 een medebesturend college, daarna een adviserend orgaan. Voorts steunde de GG vooral op de Algemene Secretarie, het administratieve apparaat onder leiding van de algemene secretaris, dat onder meer de correspondentie met het ministerie van Koloniën in Den Haag onderhield. De minister bepaalde weliswaar de hoofdzaken van het beleid, maar vrijwel altijd na raadpleging van de GG, die op zijn beurt adviezen inwon en aldus `het raderwerk der Indische administratie' activeerde. Het beleid van de GG moest na 1848 door de minister van Koloniën tegenover de Staten-Generaal worden verdedigd.

13 Koloniën, Op gewestelijk niveau werd in Indië het bestuur uitgeoefend door residenten, die leiding gaven aan twee bestuurskorpsen, namelijk een Europees bestaande uit assistent-residenten en controleurs, en een inheems met regenten, wedono's (districtshoofden) en desahoofden. Behalve Suriname en de Antillen viel tot 1872 ook de Kust van Guinea onder de departementale afdeling West-Indische zaken. Suriname, Curaçao en de overige eilanden vormden alleen in de jaren 1828 tot 1845 één Gouvernement-Generaal, maar kenden overigens afzonderlijke besturen onder leiding van gouverneurs, die rechtstreeks in contact stonden met het departement van Koloniën. 2.2 Financiën/ koloniale begrotingen 2.2 FINANCIËN/ KOLONIALE BEGROTINGEN Het departement van Koloniën was belast zowel met de opstelling van de eigen departementale begroting als met de begrotingen van het bestuur in de overzeese gebiedsdelen. Om in tekorten in Indië te voorzien was door gouverneur-generaal J. van den Bosch in 1830 het Cultuurstelsel ingevoerd. Dit hield in verplichte verbouw door Javaanse boeren van voor de Europese markt geschikte goederen, die tegen vastgestelde prijzen moesten worden geleverd aan het Indische gouvernement, dat deze producten door de Nederlandsche Handelmaatschappij naar Nederland liet vervoeren en daar ten gunste van de Indische schatkist liet verkopen. Van 1831 tot 1877 leverde Indië aldus een batig saldo op, dat ten goede kwam aan Nederland. Vanaf 1840 moest de minister van Koloniën namens de regering aan de Staten-Generaal jaarlijks staten van ontvangsten en uitgaven van de koloniën overleggen. Omdat de Indische begroting ingevolge de Grondwet van 1848 elk jaar bij wet moest worden vastgesteld, kwamen Indische aangelegenheden veel meer dan vroeger in de Staten-Generaal ter sprake. 2.3 Defensie en buitenlandse betrekkingen 2.3 DEFENSIE EN BUITENLANDSE BETREKKINGEN Tot 1855 werden de betrekkingen met landen in Azië waarmee geen formele diplomatieke relatie bestond, zoals Japan en China, niet door het departement van Buitenlandse Zaken onderhouden, maar door Koloniën. Bij het aangaan en onderhouden van economische betrekkingen van Nederlands-Indië met andere landen werkte Koloniën nauw samen met het departement van Buitenlandse Zaken. Tot 1855 werden in Indië geen buitenlandse consuls toegelaten. De rol van Koloniën bij de defensie van de koloniën was vrij beperkt en lag voor een belangrijk deel in het stellen van het financiële kader, dat op de Indische begroting beschikbaar was voor defensie. De marine was rijkszaak, waarover een gedeelde verantwoordelijkheid lag bij de ministers van Marine en Koloniën. De eerste bepaalde welk deel van de vloot in bijvoorbeeld Oost-Indië aanwezig was, maar voor de inzet daarvan was de GG als opperbevelhebber van landen zeemacht aldaar verantwoordelijk. Ook was de commandant zeemacht in Indië ondergeschikt aan de GG en via deze aan de minister van Koloniën. Alle niet-administratieve correspondentie van de marine in Indië met Nederland verliep via het departement van Koloniën naar dat van Marine, waar de inhoudelijke expertise zat. Wat de defensie te land betreft beschikte Indië sinds 1830 over een eigen leger, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL), dat ressorteerde onder de GG die met het departement overleg voerde over zaken betreffende de formatie en de inrichting van het leger in Nederlands- Indië. De werving voor het KNIL was in Nederland een zaak van het departement van Oorlog, dat daarvoor beschikte over het Koloniaal Werfdepot te Harderwijk (van heette dit depot het Depot-Bataljon en in de periode het Algemeen Depot van de Landmacht). Het departement van Koloniën was verantwoordelijk voor de verscheping naar de koloniën en de verificatie van de administratie van het depot.

14 14 Koloniën, Personeels- en materieelvoorziening in de koloniën 2.4 PERSONEELS- EN MATERIEELVOORZIENING IN DE KOLONIËN Naast het koloniale militaire personeel vereiste de burgerlijke dienst in de koloniën een constante instroom van ambtelijk personeel. Het departement verzorgde niet zelf de opleiding van de voor de Indische dienst bestemde (hogere) ambtenaren, maar subsidieerde door derden verzorgde opleidingen in Delft en Leiden. Koloniën regelde zelf de uitzending, de verloven, de overtochten en de pensioenen van de ambtenaren en hun gezinnen. De afdeling comptabiliteit zorgde daarbij voor de betaalbaarstelling van pensioenen, wachtgelden, verlofbezoldiging e.d. Het departement was ook belast met de keuring, aanschaf en verzending van zogenoemde gouvernementsgoederen, bestemd voor het leger en de burgerlijke dienst in de koloniën. Voor deze taak beschikte de minister, behalve over een bepaalde departementsafdeling, over het Koloniaal Magazijn te Amsterdam. Geschiedenis van het archiefbeheer GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER Gedurende de periode 1814 tot 1953 heeft het departement van Koloniën onafgebroken gekozen voor een chronologische ordening van het hoofdarchief. Hoewel er binnen het departement al vroeg sprake was van afdelingen, heeft die organisatie geen invloed gehad op de archiefvorming: er werd steeds één centraal verbaal gevormd. Wel zijn in de gehele periode stukken buiten het verbaal gehouden, om op onderwerp te worden geordend of in aparte series te worden geborgen. Het archief van Koloniën werd in verschillende gedeelten aan het Algemeen Rijksarchief overgedragen, n.l. bij Kon. Besl. van 16 Januari 1904 nr. 30 het gedeelte , bij Kon. Besl. van 20 Februari 1929 nr. 36 dat van en bij Kon. Besl. van 10 Juli 1929 nr. 32 het geheim archief van De verwerving van het archief DE VERWERVING VAN HET ARCHIEF Het archief is bij Koninklijk Besluit of ministeriële beschikking overgebracht.

15 Koloniën, Inhoud en structuur van het archief Inhoud en structuur van het archief Verantwoording van de bewerking VERANTWOORDING VAN DE BEWERKING Zoals uit het voorgaande blijkt zijn er in de jaren tal van reorganisaties geweest. Deze hadden eigenlijk in de inventaris tot uitdrukking moeten komen, doch om wille van de overzichtelijkheid en vooral van de practische bruikbaarheid, werd het beter geacht het archief in één stuk te beschrijven, temeer ook omdat deze reorganisaties van weinig belang voor het archief zijn geweest. Bij dit archief werd een collectie stukken aangetroffen, afkomstig van het bureau G, dat zich bezig hield met het vervaardigen van statistische opgaven. Dit z.g. Statistiekarchief is beschreven in het Verslag van 's Rijks Oude Archieven 1915, blz Daar men voor het bijeenbrengen van gegevens talrijke stukken uit de archieven van de Koloniale Besturen van vóór 1813 en zelfs uit het archief van de Oost Indische Compagnie had gelicht, bleek het juister deze collectie te liquideren en de stukken, na verwijdering van de hier niet behorende bescheiden, in het departementsarchief op te nemen. Meerdere losse stukken, oorspronkelijk behorende tot het verbaal, werden daar, voor zover zij geen deel uitmaakten van een dossier of een serie vormden, teruggebracht. Omdat het archief van ná 1849 tot circa 1900 uit slechts enkele grote series bestaat, die tot verschillende jaren aan het Algemeen Rijksarchief zijn overgedragen, en in een goed geordende staat verkeert is besloten dit gedeelte niet in deze toegang te beschrijven. Zie toegang nummer , Ministerie van Koloniën, (1932). Ordening van het archief ORDENING VAN HET ARCHIEF De werkzaamheden van het departement zijn steeds in vier groepen te onderscheiden, namelijk naar de vier afdelingen Generale Secretarie, Oost Indische Zaken, West Indische Zaken en Militaire Zaken. De stukken zijn dan ook naar deze afdelingen geordend.

16 16 Koloniën, Verwant materiaal Verwant materiaal De meeste registers zijn in de studiezaal op microfiche te raadplegen. Afgescheiden archiefmateriaal AFGESCHEIDEN ARCHIEFMATERIAAL Vanuit de koloniën werd veel informatie naar Nederland gezonden. Toch berust daar nog veel aanvullend materiaal. In dit verband moet met name worden genoemd het zeer omvangrijke archief (5.600 meter) van de Algemeene Secretarie te Batavia, thans berustend in het Arsip Nasional te Jakarta. Voor veel stukken was niet Den Haag, maar het archief van de Algemene Secretarie het eindstation. 2 Ook van de Indische departementen is in het Arsip Nasional veel bewaard gebleven. Van het eveneens in het Arsip Nasional berustende archief van de Directie van Kultures (circa ) bezit het Nationaal Archief microfilms. Verwante archieven VERWANTE ARCHIEVEN Toegang nummer : Ministerie van Koloniën, (1932) Toegang nummer : Ministerie van Koloniën, Supplement, (1664) Nederlandse Handel-Maatschappij NEDERLANDSE HANDEL-MAATSCHAPPIJ Gezien de nauwe banden met het departement is het archief van de Nederlandsche Handel- Maatschappij van groot belang voor de economische geschiedenis van Nederlands-Indië. Naast dit archief berusten in het Nationaal Archief talrijke archieven van in Indië werkzame ondernemingen: banken, cultuurondernemingen, spoorwegmaatschappijen e.d. Particuliere archieven PARTICULIERE ARCHIEVEN Bepaald indrukwekkend is het bezit aan archieven en collecties van personen, die als minister of als hoge bestuursambtenaar in de koloniën fungeerden. In dit verband moeten worden genoemd: J.C. Baud (GG en minister), J. van den Bosch (idem), L.P.J. du Bus de Gisignies (Commissaris- Generaal), G.J.C. Schneither (diverse hoge functies in Nederlands-Indië). Ook in het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land en Volkenkunde (KITLV) in Leiden berusten talrijke Indische particuliere collecties. Publicaties PUBLICATIES Officiële publicaties OFFICIËLE PUBLICATIES Koloniaal Verslag, Het verslag verscheen (tot 1931) als Bijlage van de Handelingen der Staten-Generaal onder verschillende benamingen: Mededeelingen betreffende de Koloniën (over 1848); Verslag van het beheer en den staat der Koloniën ( ). Staatsblad van Nederlandsch-Indië, Het Staatsblad bevat elk jaar een alfabetisch register. Er zijn diverse (niet van overheidswege uitgegeven) cumulatieve registers, zoals: `Albrecht's Klapper op (de Wetboeken en) het Staatsblad van Nederlandsch-Indië benevens op het Bijblad op dat Staatsblad' Op de studiezaal van het NA is te raadplegen: R. Kramer en A.M. Tempelaars, Handleiding voor historisch onderzoek in het archief van de Algemene Secretarie en voorgangers (Jakarta, Arsip Nasional, 1990), met als bijlage een (globale) inventaris van het archief van de Algemeene Secretarie

17 Koloniën, Almanak en Naamregister van Nederlandsch-Indië, Gouvernementsblad van Suriname, Toegangen: M. de Niet, Alfabetisch Register op het Gouvernementsblad van Suriname ('s-gravenhage 1959). Publicatieblad van Curaçao, Bronnenpublicaties BRONNENPUBLICATIES Baud, W.A., De semi-officiële en particuliere briefwisseling tussen J.C. Baud en J.J. Rochussen , 3 delen (Assen 1983). Gerretson, F.C. en W.Ph. Coolhaas (red.), Particuliere briefwisseling tussen J. van den Bosch en D.J. de Eerens , (Groningen 1960). Westendorp Boerma, J.J. (red.), Briefwisseling tussen J. van den Bosch en J.C. Baud, 2 delen (Utrecht 1956). Nadere bijzonderheden over het Ministerie van Koloniën en zijn archief zijn beschreven in: Otten, F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de Hoge Colleges van Staat , Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, Den Haag, Overzicht van geraadpleegde bronnen OVERZICHT VAN GERAADPLEEGDE BRONNEN Uitgaven vanwege het departement in Nederland: Koloniaal Verslag Het verslag verscheen tot 1931 als Bijlage van de Handelingen der Staten-Generaal, vanaf 1869/70 als vaste Bijlage C, en onder verschillende benamingen: Mededeelingen betreffende de Koloniën (over 1848); Verslag van het beheer en den staat der Koloniën ( ); Koloniaal Verslag ( ); Verslag van bestuur en staat van Nederlandsch-Indië, Suriname en Curaçao ( ). Als afzonderlijke publicaties: Indisch Verslag ( ) respectievelijk Verslag van bestuur en staat van Suriname, Curaçao en de Nederlandse Antillen (1931-na 1940). 3 Begroting voor Nederlandsch-Indië, Suriname, Curacao, Verschenen als Bijlage van de Handelingen der Staten-Generaal, vanaf 1869/70 tot en met 1931 als vaste Bijlage B, daarvoor en daarna als genummerde bijlage. Vóór 1861 opgenomen als (nietopenbare) bijlage van het Koloniaal Verslag. Uitgaven in Oost- en West-Indië: Staatsblad van Nederlandsch-Indië Bijblad op het Staatsblad van Nederlandsch-Indië Staatsblad en Bijblad bevatten elk jaar een alfabetisch register. Er zijn diverse (niet van overheidswege uitgegeven) cumulatieve registers, zoals: `Albrecht's Klapper op (de Wetboeken en) het Staatsblad van Nederlandsch-Indië benevens op het Bijblad op dat Staatsblad' , 3 Over opzet en inhoud van het Koloniaal Verslag: F. van Baardewijk, 'The Colonial Report (Koloniaal Verslag) ', in: Boomgaard, Colonial Past,

18 18 Koloniën, met losse jaarvervolgen over Het Bijblad was aanvankelijk een particuliere uitgave onder redactie van ambtenaren van de Algemene Secretarie en pas vanaf 1904 een regeringsuitgave. 4 Regeringsalmanak voor Nederlandsch-Indië, Opvolger van dealmanak en Naamregister van Nederlandsch-Indië ( ). Het Naamregister werd voortgezet als Naamlijst van Europese inwoners en vanaf 1902 als Adresboek van Nederlandsch-Indië (particuliere uitgave). Handelingen en Bijlagen van de Volksraad Voor een uitgebreider overzicht van door de Nederlands-Indische regering uitgegeven (jaar)verslagen, statistieken e.d., zie de vanaf 1896 in de Regeringsalmanak opgenomen Opgave van periodieke geschriften in Indië verschijnende en voor de jaren de jaarlijkse publicatie Nederlandsche Overheidsuitgaven. 5 Gouvernementsblad van Suriname 1816-(na 1940). Bijblad op het Gouvernementsblad 1900-(na 1940). M. de Niet, Alfabetisch Register op het Gouvernementsblad van Suriname ('s-gravenhage 1959). Op het Bijblad bestaat een alfabetisch register over Publicatieblad van Curaçao 1816-(na 1940). Handelingen en Bijlagen van de (Koloniale) Staten van Suriname 1868-(na 1940). Handelingen van de Staten van Curaçao 1936-(na 1940). Baud, W.A., De semi-officiële en particuliere briefwisseling tussen J.C. Baud en J.J. Rochussen , 3 delen (Assen 1983). Creutzberg, P., Het ekonomisch beleid in Nederlandsch-Indië, 4 delen. (Groningen ). Gerretson, F.C. en W.Ph. Coolhaas (red.), Particuliere briefwisseling tussen J.van den Bosch en D.J. de Eerens (Groningen 1960). Gobée, E. en C. Adriaanse, Ambtelijke adviezen van C. Snouck Hurgronje, , 3 delen ('s- Gravenhage ). Kwantes, R.C., De ontwikkeling van de nationalistische beweging in Nederlands-Indië, 4 delen (Groningen ). Poeze, H.A., Politiek-politioneele overzichten van Nederlandsch-Indië, 4 delen (Den Haag ). Wal, S.L. van der, Het onderwijsbeleid in Nederlands-Indië (Groningen 1963). 4 Uitvoeriger informatie in: J.H. Kompagnie (red.), De overheid publiceert...: Staatsalmanak, Staatsblad en Staatscourant, Handelingen Staten-Generaal, Oost-Indische publicatiebladen, West-Indische publicatiebladen (Den Haag, Algemeen Rijksarchief, 1998). 5 Voor seriële overheidspublicaties op gebieden als buitenlandse handel, landbouw en gezondheidszorg zie ook: Boomgaard, Colonial Past, 31, 35-36, 42 e.v.

19 Koloniën, Wal, S.L. van der, De Volksraad en de staatkundige ontwikkeling van Nederlands-Indië, 2 delen (Groningen ). Wal, S.L. van der, De opkomst van de nationalistische beweging in Nederlands-Indië (Groningen 1967). Westendorp Boerma, J.J. (red.), Briefwisseling tussen J.van den Bosch en J.C. Baud, 2 delen (Utrecht 1956). Baudet, H. en I.J. Brugmans (red.), Balans van beleid. Terugblik op de laatste halve eeuw van Nederlandsch-Indië (Assen 1961). Boomgaard, P. (ed.), The Colonial Past: Dutch sources on Indonesian history (Amsterdam 1991). Bossenbroek, M.P., Volk voor Indië. De werving van Europese militairen voor de Nederlandse koloniale dienst (Amsterdam 1992). Boudewijnse, J. en G.H. van Soest, De Indo-Nederlandsche wetgeving. Staatsbladen van Nederlandsch-Indië, bewerkt en met aantekeningen voorzien [ ] (Amsterdam ). Doel, H.W. van den, De stille macht. Het Europese binnenlands bestuur op Java en Madoera (Amsterdam 1994). Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië, 4 delen ('s-gravenhage, Leiden ). Engelbrecht, W.A., De Nederlandsch-Indische wetboeken benevens de grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden en de belangrijkste in Nederlandsch-Indië geldende algemeene verordeningen en besluiten (Leiden 1940). Graaff, Bob de, Kalm temidden van woedende golven. Het ministerie van Koloniën en zijn taakomgeving (Den Haag 1997). Graaff, S. de, Parlementaire Geschiedenis van de Wet op de Staatsinrichting van Nederlandsch-Indië, 1925 (Indische Staatsregeling) ('s-gravenhage 1938). Jaquet, F.G.P. Sources of the History of Asia and Oceania in the Netherlands. Part II: Sources (München 1983). Jong, J. de, Van batig slot naar ereschuld. De discussie over de financiële verhouding tussen Nederland en Indië en de hervorming van de Nederlandse koloniale politiek ('s-gravenhage 1989). Kleintjes, P., Staatsinstellingen van Nederlandsch-Indië, 2 dln. (Amsterdam 1932). Kuitenbrouwer, M., Nederland en de opkomst van het moderne imperialisme. Koloniën en buitenlandse politiek (Amsterdam 1985). Puchinger, G., Landvoogd en minister (Leiden 1993). Teitler, G., Anatomie van de Indische defensie. Scenario's, plannen, beleid (Amsterdam 1988).

20

21 Koloniën, Beschrijving van de series en archiefbestanddelen B E S C H R I J V I N G V A N D E S E R I E S E N A R C H I E F B E S T A N D D E L E N 1 STUKKEN BETREFFENDE HET BESTUUR DER KOLONIËN IN HET ALGEMEEN 1.1 Openbaar verbaalarchief Verbalen 1 STUKKEN BETREFFENDE HET BESTUUR DER KOLONIËN IN HET ALGEMEEN 1.1 OPENBAAR VERBAALARCHIEF VERBALEN In de beginperiode, 1814 tot en met maart 1818, kregen alle besluiten en minuten van uitgaande stukken een per jaar doorlopend nummer, waarbij de stukken per dag in een katern werden gebonden, bijvoorbeeld 22 oktober nummers De bijlagen vormden een aparte serie: ze kregen hetzelfde nummer, maar voorafgegaan door de afkorting Exh. (van Exhibitum). Vanaf april 1818 werd een verbaal gevormd, waarbij de ingekomen stukken (de bijlagen) werden geborgen bij en op datum en nummer van het besluit, waarbij de zaak werd afgedaan. In de indices werd verwezen naar deze datum/nummercombinatie, vooraf gegaan door de letter `V' van verbaal. Na 1842 kwam het gebruik in zwang de datum/nummercombinatie aan te vullen met de letteraanduiding van de behandelende afdeling, bijvoorbeeld: 11 augustus 1848 (afdeling) A1 nr. 12. Op de ingekomen stukken werd behalve datum en nummer van het verbaal (in zwarte inkt) ook datum en nummer van inschrijving in de agenda genoteerd, vooraf gegaan door de aanduiding exh. Vanaf circa 1840 liggen de ingekomen stukken waarop geen besluit volgde in de dagbundel bovenop. De onderzoeker dient erop bedacht te zijn, dat de datum/nummercombinatie van deze exhibita dezelfde kan zijn als in het daarna volgende verbaal. Wel is het zo, dat bij de registratie van deze exhibita de maand werd aangeduid met een cijfer en dat maand en dag zijn omgekeerd: exh. 12/ nr. 10 moet dus gelezen worden als 5 december Dit wijkt af van de aanduiding van het verbaal: 5 december 1845 nr Verbalen van de secretaris van Staat voor de Koophandel en Koloniën, sedert 16 september 1815 van de directeur-generaal voor de Koophandel en Koloniën pakken mei 17 - okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juni 26 - juli juli 26 - aug aug sep sep sep okt okt okt nov nov nov dec dec jan jan

22 22 Koloniën, feb feb mrt mrt mrt apr apr mei mei mei juni juni 19 - juli juli 22 - aug juli 22 - aug aug aug sep sep sep okt okt okt okt nov nov nov dec dec dec jan jan jan feb feb feb mrt mrt mrt mrt mrt apr apr apr apr mei mei mei juni juni juni juli juli juli juli 29 - aug aug. 7-16

23 Koloniën, aug aug sep sep sep okt okt okt okt nov nov nov nov dec dec dec dec dec jan jan jan jan jan feb feb feb feb feb mrt mrt mrt mrt mrt mrt Bijlagen bij de verbalen pakken mei 17 - sep okt. 1 - nov dec jan feb. 1 - mrt mrt apr mei juni juli aug sep sep okt okt okt nov nov dec. 1-31

24 24 Koloniën, jan feb mrt mrt apr apr mei mei juni juni 21 - juli juli juli 25 - aug aug sep sep sep okt okt okt nov nov nov dec dec dec jan jan jan feb feb mrt mrt mrt apr apr apr mei mei mei 26 - juni juni juni juni 29 - juli juli juli aug aug sep sep sep okt okt okt nov nov nov dec. 1-9

25 Koloniën, dec dec dec jan jan jan feb feb mrt mrt mrt Verbalen met bijlagen, sinds 1 april 1818 gehouden door de minister van Koloniën pakken apr apr apr mei mei mei juni juni juni juli juli juli aug aug sep sep sep sep sep okt okt okt nov nov nov nov dec dec dec jan jan jan feb feb feb

26 26 Koloniën, mrt mrt mrt apr apr mei mei juni juni 19 - juli juli juli aug aug aug aug sep sep sep okt okt okt okt nov nov dec dec dec jan jan feb feb feb mrt mrt apr apr apr mei mei mei juni juni juni juli juli juli juli 28 - aug aug aug sep sep

27 Koloniën, sep okt okt nov nov nov dec dec dec dec jan jan feb feb feb mrt mrt mrt apr apr mei mei mei juni juni juli juli aug aug sep sep sep sep okt okt okt okt nov nov nov nov dec dec dec dec jan jan feb feb feb feb mrt. 4

28 28 Koloniën, mrt mrt mrt apr apr apr apr mei mei mei juni juni juli juli juli 28 - aug aug aug sep sep sep sep okt okt okt okt nov nov nov nov dec dec dec dec dec jan jan jan feb feb feb mrt mrt mrt apr apr apr mei mei mei juni juni juni juli juli juli 22

29 Koloniën, juli aug aug aug sep sep okt okt okt nov nov nov nov dec dec dec dec dec jan jan jan jan feb feb feb feb mrt mrt mrt mrt apr apr apr mei mei mei juni juni juni juni juli juli juli juli 26 - aug aug aug aug aug sep sep. 7-14

30 30 Koloniën, sep sep okt okt okt okt okt nov nov nov nov nov dec dec dec dec dec dec jan jan jan jan jan jan feb feb feb feb feb mrt mrt mrt mrt mrt apr apr apr apr apr mei mei mei mei mei mei 26 - juni juni juni juni juni juni 27 - juli juli juli juli 28 - aug aug. 9-19

31 Koloniën, aug aug sep sep sep sep okt okt okt okt okt nov nov nov nov nov nov dec dec dec dec dec dec jan jan jan jan jan feb feb feb feb mrt mrt mrt mrt apr apr apr apr apr mei mei mei mei mei mei 31 - juni juni juni juni juni juni 28 - juli juli juli 8-14