Brancherapport Detailhandel. Markt, trends, ontwikkelingen en risico s

Transcriptie

1 Brancherapport Detailhandel Markt, trends, ontwikkelingen en risico s

2 Inhoud Voedingsmiddelenwinkels 3 De markt 3 Feiten en cijfers 4 Markt en regelgeving 6 Technologie & innovatie 7 Personeel 8 Duurzaamheid 9 Mode- en gebruiksartikelenwinkels 10 De markt 10 Feiten en cijfers 11 Trends, ontwikkelingen en risico s 14 Markt en regelgeving 14 Technologie & innovatie 15 Personeel 16 Duurzaamheid 17 Belangrijke organisaties 18 Markt- en straathandel 19 De markt 19 Trends, ontwikkelingen en risico s 22 Markt en regelgeving 22 Technologie & innovatie 22 Personeel 23 Duurzaamheid 24 Belangrijke organisaties 24 Webwinkels 25 De markt 25 Markt en regelgeving 29 Technologie & innovatie 30 Personeel 30 Duurzaamheid 31 Belangrijke organisaties 31

3 Voedingsmiddelenwinkels De markt Voedingsmiddelenwinkels zijn onderdeel van de detailhandel. De voedingsmiddelenwinkels kunnen verdeeld worden in twee categorieën: algemene voedingsmiddelenwinkels zoals supermarkten en speciaalzaken. Speciaalzaken bestaan bijvoorbeeld voor: groente en fruit vlees en vleeswaren brood en banket kaas en noten tabak. Figuur 1. Aantal voedingsmiddelenwinkels verdeeld over subbranches en werknemersklassen (per 1 januari 2014) Subbranches Totaal algemeen Supermarkten Groentewinkels Slagerijen en poeliers Viswinkels Vers speciaalzaken Brood, banket en zoetwaren Kaaswinkels Reformwinkels Buitenlandse voedingsmiddelen Slijterijen overig Tabakswinkels Overige voedingsmiddelen Totaal Bron: CBS, september 2014 Figuur 1 laat de verdeling van deze groep bedrijven zien naar type activiteiten en naar omvang van het aantal werkzame personen. In Nederland zijn supermarkten vanaf de zestiger jaren van de twintigste eeuw te vinden. Speciaalzaken zijn er al veel langer. Steeds meer consumenten vinden gezondheid, duurzaamheid (productiewijze, dierenwelzijn), biologisch voedsel en milieu belangrijk. Per huishouden werd in 2013 ongeveer 107 per week aan voedings- en genotsmiddelen uitgegeven, wat bijna 15% is van de totale bestedingen. Voedingsmiddelenwinkels hebben last ondervonden van de economische crisis. Consumentenbestedingen en koopkracht staan onder druk. Voornamelijk bij speciaalzaken zijn de verkopen in volume sterk gedaald sinds Bij speciaalzaken heeft dit geleid tot een toename in faillissementen. De supermarkten hebben van alle detailhandels sectoren het minste last van een terughoudende consument. Toch staan de omzetten van supermarkten onder druk vanwege de opkomst van discounters en het online kanaal. Supermarkten zijn daarom steeds meer op prijs aan het concurreren, waardoor de winstgevendheid onder druk komt te staan Accijnsverhogingen zorgen voor een krimp bij tabakszaken. Bij supermarkten is het aantal zelfstandige franchisenemers afgenomen van 45% in 2010 tot 42% in

4 Figuur 2. Index omzetontwikkeling bij voedingsmiddelenwinkels en het bruto binnenlands product (BBP) Index (2010 = 100) Supermarkten Voedingsspeciaalzaken BBP Prognose Bron: CBS, CPB, EIM (2015) Steeds minder consumenten kopen bij de versspeciaalzaak en deze doelgroep vergrijst. Vanwege lagere prijzen kiezen de consumenten eerder voor de supermarkt. Reformwinkels groeien door een toenemende vraag naar vleesvervangers, duurzaam en biologisch voedsel. Door een toename van goedkoop aanbod van A-merken bij prijsvechters, is het aandeel huismerken in 2013 voor het eerst gedaald sinds jaren. De bevoorrading van winkels is een belangrijk aandachtspunt. Dat geldt met name voor voedingsmiddelenwinkels in de binnensteden. Zij zijn soms moeilijk te bereiken voor transporteurs die dagelijks de verse artikelen afleveren. Het aantal viswinkels, buitenlandse levensmiddelenzaken, ijswinkels en koffie- en theewinkels neemt toe. Feiten en cijfers De branche van voedingsmiddelenwinkels bestaat uit ongeveer bedrijven. Ruim bedrijven hebben 1 of 2 werkzame personen. Dit betreft vaak zelfstandigen, al dan niet met meewerkende gezinsleden. Er zijn ongeveer zelfstandige franchisenemers binnen de supermarkten (42%). De bedrijven met 3 tot 10 werkzame personen vormen met circa bedrijven een aanzienlijke groep. Circa bedrijven uit deze groep detailhandelbedrijven hebben meer dan 10 werkzame personen. Grootzakelijke bedrijven (100 of meer werkzame personen) leveren de grootste bijdrage aan de werkgelegenheid in de detailhandel met ongeveer 55% van de banen. MKB bedrijven (tot 100 werkzame personen) zijn goed voor circa 45% van de banen. De grootste groep bedrijven binnen deze branche wordt gevormd door de categorie supermarkten. In 2013 telde de branche bijna bedrijfsoprichtingen. De omzet van de totale branche was in 2013 ongeveer 39,3 miljard. Figuur 2 laat de omzetontwikkeling zien van voedingsmiddelenwinkels in de periode en de verwachting voor 2014 en 2015, afgezet tegen de economische groei. Supermarkten zijn relatief weinig gevoelig voor veranderingen in de economie, terwijl de omzet van speciaalzaken juist sterk is gedaald sinds

5 Figuur 3 Voedingsmiddelenwinkels: oprichtingen en opheffingen Opheffingen Bron: CBS Ook in economische minder goede tijden doen consumenten levensmiddelenboodschappen. Ze besparen vooral op duurzame goederen. De omzet van de supermarkten blijft naar verwachting doorgroeien, in lijn met de groei van de economie. De groei van supermarkten is sinds 2009 wel afgezwakt. Over heel 2013 groeide de omzet van supermarkten met 2%, terwijl die van speciaalzaken met 2,1% daalde. De groei bij supermarkten was volledig toe te schrijven aan een hoger prijsniveau (+3,3%). Het volume daalde namelijk met 1,1%, de grootste daling sinds het CBS deze cijfers bijhoudt. Bij speciaalzaken stegen de prijzen gemiddelde met 4%, terwijl het volume met bijna 6% daalde. In de eerste 7 maanden van 2014 is echter een ander beeld te zien. Bij supermarkten is het volume juist gestegen met 1,4%, terwijl de prijzen slechts met o,1% zijn gestegen. De prijsconcurrentie van supermarkten vertaalt zich in een toename van de afzet. Bij speciaalzaken is een stabilisering van het volume waar te nemen en een prijsstijging van circa 0,8%. Dit resulteert per saldo in groei, voor het eerst sinds In totaal is er in 2013 ongeveer 39,3 miljard omzet gerealiseerd. Daarvan komt circa 34,3 miljard voor rekening van supermarkten en 5 miljard voor rekening van speciaalzaken. De branche kent een gemiddelde bedrijfsdynamiek. Tot en met 2010 was het aantal bedrijfsoprichtingen groter dan het aantal opheffingen. Vanaf 2011 is hier een kentering in opgetreden en is het aantal opheffingen groter dan het aantal oprichtingen. Toch zijn er jaarlijks nog bijna bedrijfsoprichtingen die kansen zien in bepaalde niches. Supermarkten behaalden volgens CBS-cijfers tussen 2009 en 2012 gemiddeld een bedrijfsresultaat van circa 4%, terwijl speciaalzaken een veel hoger gemiddeld bedrijfsresultaat van circa 11% behaalden. Het gemiddelde van de detailhandel ligt op 5,3% en het gemiddelde van het totale bedrijfsleven ligt op 6,5%. 5

6 Figuur 4. Bedrijfskosten naar kostencategorie vergeleken binnen de sector en met het totale bedrijfsleven Kostencategorie Supermarkten Speciaalzaken Detailhandel Totale bedrijfsleven Inkoop 77,6% 71,4% 70,8% 68,9% Personeel 11,4% 13,9% 13,6% 13,9% Huisvesting & energie 3,8% 5,8% 6,0% 2,5% Apparatuur & inventaris 0,4% 0,9% 0,4% 0,8% Vervoersmiddelen 0,3% 0,9% 0,6% 1,9% Verkoop 1,1% 2,1% 2,4% 1,7% Communicatie 0,1% 0,4% 0,3% 0,3% Overig 3,2% 2,7% 3,7% 7,0% Afschrijvingen 2,0% 2,0% 2,2% 2,9% Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: CBS Uit figuur 4 blijkt, dat het grootste gedeelte van de kosten gemaakt wordt door inkoop, het meest nog bij supermarkten. Vergeleken met het totale bedrijfsleven zijn de huisvestingskosten relatief hoog, voornamelijk bij speciaalzaken. Relatief wordt weinig uitgegeven aan apparatuur & inventaris en aan vervoersmiddelen. Trends, ontwikkelingen en risico s De meest gesloten verzekeringen binnen de branche zijn motorrijtuigen, brand, bedrijfsaansprakelijkheid en bedrijfsschade. Verzekeringen op het gebied van AOV worden ook vaak gesloten. Er zijn specifieke verzekeringsdekkingen voor voedingsmiddelenwinkels op de markt op het gebied van koelschade en geldverzekeringen. Meerdere brancheorganisatie bieden mantelcontracten voor verzekeringen. Belangrijke trends en ontwikkelingen bieden aanknopingspunten voor een goed advies met betrekking tot verzekeringsproducten. Die trends en ontwikkelingen en hun uitwerking op bedrijfsrisico s zijn hieronder in een aantal thema s bijeengebracht. Markt en regelgeving Trends & ontwikkelingen De groeiende belangstelling voor gezondheid zorgt voor een toename van de vraag naar veilige, gecertificeerde producten. Er zijn steeds meer regels waar bedrijven aan moeten voldoen. Deze regels worden opgelegd door de Voedsel en Waren Autoriteit. Het eet- en koopgedrag van consumenten verandert als gevolg van demografische ontwikkelingen. Zo komen er meer ouderen, meer en kleinere huishoudens en is de diversiteit toegenomen. Mannen staan steeds vaker in de keuken of halen de boodschappen. Nederland krijgt steeds meer dumpsupermarkten. Deze supermarkten concurreren met wisselende assortiment bestaande uit restpartijen van A-merk fabrikanten tegen bodemprijzen. Supermarkten hanteren steeds ruimere openingstijden. Veiligheid en criminaliteit (winkeldiefstal) blijven actuele knelpunten. Wanneer een ondernemer deelneemt aan de regeling afrekenen met winkeldieven, dan incasseert Stichting Afrekenen met Winkeldieven schadevergoedingen namens detaillisten bij de winkeldief. Bevoorrading (venstertijden, geluidseisen, bereikbaarheid) blijft een belangrijk aandachtspunt. Bij het bevoorraden van winkels in de binnenstad lopen transporteurs tegen een wirwar van regels. Elke gemeente kan namelijk haar eigen voorwaarden stellen, zoals aan uitlaatgassen of bevoorradingstijden. Er zijn meer dan 400 verschillende handboeken met meer dan 1600 regels voor stedelijke distributie. 6

7 De vraag naar vleesvervangers, vis en biologische producten neemt toe. Viswinkels, reformzaken en biologische winkels groeien hierdoor. In de voedingsmarkt is sinds enkele jaren de trend local-for-local in opkomst. Local-for-local betekent dat uitsluitend producten geconsumeerd worden, die in de eigen regio zijn geproduceerd. Dit geldt niet alleen voor de directe consumptie, maar ook voor de indirecte. Een voorbeeld is dat zowel het vlees van een koe als het voedsel voor de koe en de meststoffen voor het voedsel uit de regio komen. Het omzetaandeel van huismerken groeide de laatste jaren gestaag richting de 30%. In 2013 daalde het aandeel huismerken in de omzet echter voor het eerst. Huismerken hadden last van de hoge promotiedruk op A-merken in Over de hele wereld worden bewustwordingscampagnes gelanceerd om voedselverspilling terug te dringen. Het Europees Parlement nam een resolutie aan om de verspilling met 50% terug te dringen. Dit geldt zowel voor thuis als voor buitenshuis. Ook van outlets en fabrikanten wordt verwacht dat ze met dit issue aan de slag gaan en minder eten verspillen. Consumenten verwachten dat fabrikanten transparanter worden. Supermarkten moeten fungeren als poortwachters. Ze moeten bewijs leveren dat aan hun eisen wat betreft transparantie voldaan wordt, voordat de producten op het schap komen te liggen. Vanaf 13 juni 2014 gelden er nieuwe consumentenregels waarmee een consument sterker staat, wanneer hij of zij iets koopt op straat, aan de deur, via telefoon en internet. Risico s Strengere wet- en regelgeving op het gebied van productiewijze, grondstoffen en dierenwelzijn, kan leiden tot nieuwe of verhoogde risico s op het gebied van aansprakelijkheid. Een goede analyse welk type aansprakelijkheden, zoals productaansprakelijkheid of product recall, afgedekt zouden kunnen worden door verzekeringen kan de risico s in kaart brengen. Goede beveiliging tegen winkelcriminaliteit is belangrijk. Preventie helpt om mogelijke schadelasten te beperken. Het niet of onvoldoende nemen van adequate preventiemaatregelen kan er toe leiden dat schades niet of onvolledig zijn gedekt door de huidige verzekeringen. Brand-, bedrijfsschade- en geldverzekeringen spelen hier een belangrijke rol. Strenge regelgeving op het gebied van stedelijke distributie zorgt voor risico s op het gebied van (milieu) aansprakelijkheid. Stunten met aanbiedingen voor restpartijen brengt risico s met zich mee, dat de producten niet meer in goede staat zijn. Hierdoor bestaat het risico dat er schadeclaims door consumenten worden gedaan. Technologie & innovatie Trends & ontwikkelingen Er wordt steeds meer online besteld door consumenten bij supermarkten. Ahold heeft Bol.com overgenomen om daarmee kennis en ervaring op te doen voor online verkopen via Albert.nl. Verwacht wordt dat online boodschappen op termijn 15% tot 20% van de totale foodomzet uitmaken. Het grootste gedeelte is in handen van supermarkten. Daarnaast verkopen Just-Eat en thuisbezorgd.nl online. Speciaalzaken verkopen nu onder andere online via het platform graaggedaan.nl. Hier zijn inmiddels 350 verszaken bij aangesloten. Ook voor niche producten als biologisch vlees (OKvlees) en glutenvrije producten biedt internet een groter podium. Warenhuizen als HEMA en La Place hebben een aantal foodartikelen in hun webshops opgenomen. Verder zijn er bedrijven, zoals HelloFresh, die een abonnement op een box aanbieden, waar voor een hele week de boodschappen, inclusief de recepten inzit. Deze boxen worden thuisbezorgd. In veel supermarkten wordt tegenwoordig Wi-Fi aangeboden. Supermarkten kunnen daarmee het looppatroon van consumenten in de winkels analyseren en aan de hand daarvan het schappenplan en routing optimaliseren. In supermarkten worden steeds vaker zelfscanners gebruikt. Bij Albert Heijn betreft het ongeveer 16% van de winkels en bij Jumbo ongeveer een derde van de winkels. In steeds meer kleinere voedingsspeciaalzaken is het mogelijk te pinnen. Supermarkten gebruiken steeds meer gepersonaliseerde aanbiedingen op basis van een klantkaart. Een voorbeeld hiervan is Albert Heijn met de bonuskaart. Consumenten gebruiken steeds vaker de smartphone voor online boodschappenlijstjes, het vergelijken van prijzen, het zoeken van recepten en het zoeken van achtergrondinformatie over een product. Dit wordt ook wel Het Nieuwe Winkelen genoemd. 7

8 Veel consumenten zijn via hun telefoon continu verbonden met internet. Hierdoor kunnen retailers informatie bieden die aansluit bij de behoefte en de locatie van de consument op dat moment. Als een consument bijvoorbeeld naar een goede fles wijn zoekt, ziet hij direct de dichtstbijzijnde winkels die wijn verkopen. Niet alleen de grote ketens, maar ook die ene speciaalzaak. GPS-positionering lijkt speciaal voor kleine en middelgrote bedrijven goede mogelijkheden te bieden. Risico s Groei van online dienstverlening leidt tot nieuwe vraagstukken rond aansprakelijkheid. Dat speelt ondermeer bij onvoldoende beveiliging of bij fouten in de programmatuur. Naast goede leveringsvoorwaarden kan een beroeps- of bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering hierbij een rol spelen. Security risico s en cybercriminaliteit nemen toe. Goed risicomanagement op dit gebied wordt steeds belangrijker. Er zijn inmiddels speciale verzekeringen tegen cybercriminaliteit op de markt. Innovaties en technologische veranderingen kunnen nieuwe risico s met zich meebrengen. Dat kan ertoe leiden dat de dekking van huidige verzekeringen tekortschiet. Door analyse kan worden bepaald welke dekkingen nog van toepassing zijn en welke niet. Daarnaast kunnen er nieuwe risico s ontstaan die niet zijn afgedekt. Hierdoor kan behoefte ontstaan aan meer, uitgebreidere, aanvullende of geheel nieuwe verzekeringen. De afhankelijkheid van elektronica en apparatuur, zoals betalingsapparatuur en zelfscanners, heeft invloed op de bedrijfsschade- en computer- en elektronicaverzekeringen. Personeel Trends & ontwikkelingen Bedrijfsopvolging is lastig in te vullen door een gebrek aan jonge ondernemers. Volgens het UWV daalt het aantal zelfstandigen in de detailhandel de komende jaren. De gemiddelde werkweek van werknemers bij voedingsmiddelenwinkels is korter geworden, terwijl de openingstijden langer zijn. In supermarkten zijn de meeste kleine baantjes te vinden. Veel jongeren combineren hun studie met een kleine bijbaan. Het aandeel flexibele arbeid is de afgelopen jaren gestegen. Het aandeel flex bedraagt onder vakkenvullers bijna 40% en van de verkopers werkt 17% op flexibele basis. Het functiegebouw gaat steeds meer lijken op een zandloper. De middenkaderfuncties verdwijnen. Aan de onderkant komt er werkgelegenheid bij, aan de bovenkant blijft de werkgelegenheid gelijk. De functies bovenin worden complexer, bijvoorbeeld die van bedrijfsleider. Het kenniscentrum Handel heeft een Human Capital Agenda geformuleerd. De komende jaren wordt een veel groter accent gelegd op de zogenoemde soft skills van werknemers, zoals klantvriendelijkheid en gastheerschap (hospitality). Daarnaast is kennis van ICT en nieuwe technologie essentieel ( het nieuwe verkopen ). Personeel in winkels moet vaak lang staan. Dat kan negatieve gevolgen hebben voor houding en bewegingsapparaat. De publieke WGA en Ziektewet premies van het UWV voor bakkerijen en slagers stijgen in Deze zijn ruim hoger dan gemiddeld in het hele bedrijfsleven. De WGA-flex premie van de detailhandel en ambachten stijgt eveneens. De premies zijn bovengemiddeld vergeleken met andere bedrijven. De WGA instroom bij grote bedrijven was in 2013 groter dan in Ondanks dat er relatief veel kleine werkgevers zijn met minder dan 10 werknemers, zijn bakkerijen en slagerijen meer dan gemiddeld eigenrisicodrager (bakkerijen 31% en slagerijen 29%versus 21% gemiddeld) en detailhandel ondergemiddeld (18%). Gemeten in loonsommen is een ondergemiddeld aandeel eigen risicodrager voor de WGA (bakkerijen 44%, slagers 39%, detailhandel 33% vergeleken met 46% gemiddeld). Het aantal eigenrisicodragers is met circa 10% afgenomen bij bakkerijen en slagerijen vergeleken met 2013 en in de detailhandel zelfs met 18%. Voor de Ziektewet is men nog relatief beperkt eigen risicodrager (circa 0,5%). Dit aandeel is wel sterk gegroeid. Risico s Fysieke klachten met betrekking tot houding en bewegingsapparaat kunnen leiden tot een toename van ziekteverzuim in ernstige gevallen zelfs tot arbeids ongeschiktheid. Preventie, verzuimbegeleiding en reïntegratie, en goede inkomensverzekeringen zijn in de branche steeds belangrijker. De toename van het aandeel flexwerkers en stijging van de sectorale premies voor vaste werknemers en flexwerkers van het UWV, zorgen ervoor, dat 8

9 de Wet BeZaVa grote impact kan hebben op de kosten. Een goed advies over eigenrisicodragerschap mogelijkheden voor de ZW-flex en WGA is belangrijk. Voor zzp ers is het risico op verlies van inkomen bij arbeidsongeschiktheid en het risico op een pensioengat groot. Een specifiek aanbod voor zzp ers kan toe gevoegde waarde leveren. Daarbij valt te denken aan producten op het gebied van (beroeps)aansprakelijkheid, arbeidsongeschiktheid en (bancaire) lijfrente. Er zijn verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen voor de detailhandel, het levensmiddelenbedrijf, het bakkersbedrijf, het slagersbedrijf. Er zijn (algemeen verbindend verklaarde) cao s voor Aardappelen, Groente en Fruitwinkels (AGF), het bakkersbedrijf, het slagersbedrijf, slijterijen, tabaksdetailhandel en visdetailhandel. Ondernemers zijn wettelijk verplicht om een Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) uit te voeren. Duurzaamheid Trends & ontwikkelingen Er is een groeiende belangstelling voor duurzaamheid (productiewijze, dierenwelzijn) en milieu. De consument eist veilige,gecertificeerde producten. De omzet van duurzaam voedsel groeide in 2013 met gemiddeld 10,8%, terwijl de totale bestedingen aan voedsel met 0,4% daalden. Het meest verkochte keurmerk is Biologisch (40% van de verkopen in 2013), UTZ Certified (20% van de verkopen in 2013) en Beter Leven (19% van de verkopen in 2013). Het sterkst gegroeid in 2013 is het Aquaculture Stewardship Council (ASC) keurmerk voor vis, een keurmerk van het Wereld Natuur Fonds (WNF) en Initiatief Duur zame Handel (IDH) (+526%). In de voedingssector is de Alliantie Verduurzaming Voedsel opgericht, een samenwerkingsverband tussen ketenpartners (onder meer het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), de Federatie Nederlandse Levensmiddelenindustrie (FNLI) en de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO)). De ambitie is dat al het voedsel op de Nederlandse markt in 2020 significant duurzamer wordt geproduceerd en gedistribueerd en dat de voedselverspilling significant wordt verminderd. De productie van vlees en zuivel legt een grote druk op milieu en klimaat. Daarom wil de overheid bevorderen dat mensen kiezen voor duurzaam vlees of vleesvervangers. De overheid investeert bijvoorbeeld in onderzoek naar nieuwe eiwitten, zoals planktonburgers met eiwit uit algen. De verwachting is dat op termijn verpakkingsvrije winkels zullen opkomen. Het eerste concept, waar een consument met eigen potten en flessen heen gaat, is in ontwikkeling (Bag&Buy). Verpakking van bioplastics of composteerbaar plastic zijn in opkomst. Risico s De toenemende wet- en regelgeving op het gebied van duurzaamheid en milieu kunnen ervoor zorgen, dat de aansprakelijkheidsrisico s toenemen. Voor de productie van nieuwe producten, zoals duurzaam voedsel, zijn nog in beperkte mate de risico s bekend, vanwege de korte historie. Dit vormt een uitdaging voor de risico-inschatting door verzekeraars. Belangrijke organisaties Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL): brancheorganisatie van supermarkten. Nederlandse Brood- en Banketbakkers Ondernemers Vereniging (NBOV). Mantelcontracten voor verzekeringen op het gebied van zakelijke verzekeringen zoals brandschade, bedrijfsschade, aansprakelijkheid, glasschade, geld, ongevallen en rechtsbijstand, ziekteverzuim. Koninklijke Nederlandse Ambachtelijke Slagersorganisatie (KNS). SAS ZorgPortaal. Mantelcontracten voor verzekeringen op het gebied van zakelijk schade, privé schade, AOV, ziekteverzuim, WIA, zorg. AGF Detailhandel Nederland (ADN): Aardappelen, Groenten en Fruit. Biedt een risicoscan aan. Mantelcontracten voor verzekeringen op het gebied van zakelijke verzekeringen. Verbond van de Nederlandse Visdetailhandel (VNV). Biedt een risicoscan aan. Mantelcontracten voor verzekeringen op het gebied van zakelijke en privéverzekeringen. Vereniging Drankenhandel Nederland (VDN). Brancheorganisatie voor de Tabaksdetailhandel (NSO). Raad Nederlandse Detailhandel (RND). Hoofd Bedrijfschap Detailhandel (HBD): wordt in 2014 opgeheven. 9

10 Mode- en gebruiksartikelenwinkels De markt Mode- en gebruiksartikelenwinkels zijn onderdeel van de detailhandel. Het gaat hierbij om een grote en diverse groep winkels met uiteenlopende producten, zoals: kleding en schoeisel meubels en woninginrichting wit- en bruingoed en huishoudelijke artikelen boeken en kantoorartikelen computers drogisterijen, tuincentra en dierenwinkels doe-het-zelfwinkels en bouwmarkten Figuur 1 laat de verdeling van deze groep bedrijven zien naar type activiteiten en naar omvang van het aantal werkzame personen. Figuur 1. Aantal winkels in mode- en gebruiksartikelen verdeeld over subbranches en werknemersklassen (1 januari 2014) Subbranches Totaal huishoud Huishoudelijke artikelen Warenhuizen mode Kleding en textiel Schoenen en lederwaren recreatie Boeken en kantoorartikelen Fietsenwinkel Sport en kampeerartikelen Speelgoedwinkels verzorging Drogisterijen en parfumerieën Bloemenwinkels en tuincentra Dierenwinkels Luxe goederen Consumentenelektronica Juweliers Opticiens Fotografie Kunst en antiek overig Tweedehands Overig Totaal Bron: CBS, september

11 Winkels in mode- en gebruiksartikelen zijn sterk afhankelijk van binnenlandse bestedingen, consumentenvertrouwen en consumentengedrag. In volume zijn de binnenlandse bestedingen sinds 2008 gedaald, de waarde is nog wel licht gestegen. Het consumentenvertrouwen is verbeterd in De verwachting is, dat de consumentenbestedingen in 2015 verder zullen groeien. De branche heeft zwaar geleden onder de economische crisis. Consumenten hebben aanzienlijk bespaard op uitgaven aan consumentenartikelen, het meeste nog op dure artikelen. De branche voor winkels in mode- en gebruiksartikelen is een bedrijfstak met een toenemende mate van concurrentie. Belangrijkste oorzaken zijn een afname van de consumentenbestedingen, schaalvergroting, branchevervaging, de toename van directe, online verkoop door producenten en toetreding van buitenlandse winkelbedrijven. De online consumentenbestedingen zijn sterk toegenomen. Een multichannel aanpak voor de combinatie van een online verkoopkanaal en winkellocatie is essentieel. Transparantie en maatschappelijke verantwoordelijkheid zijn erg belangrijk voor het imago van bedrijven. Dit wordt gedreven door de inkoop van elektronica, kleding en andere gebruiksartikelen uit voornamelijk Azië en de omstandigheden waaronder die artikelen worden geproduceerd. Het gedrag van consumenten verandert. Een consument kiest voor het ene product voor een A-merk in een winkel, terwijl hij voor het andere product kiest voor een huismerk via een online kanaal. Er is sprake van een toenemende mate van ketenintegratie, zowel voorwaarts als achterwaarts. Reclame blijft erg belangrijk in de branche. Via vele kanalen en instrumenten wordt geprobeerd de aandacht van de consument te trekken. Er is een toenemende mate van leegstand in winkels. Bij de detailhandel is inmiddels 9% van de vierkante meters niet in gebruik, tegen 8% in De gevoeligheid voor mode en trends is groot. Daardoor wordt de productcyclus van sommige topwinkels korter. De internationale ketens zijn in staat om snel nieuwe collecties op de markt te brengen. Kleinere winkeliers verdwijnen uit de stadscentra en wijken uit naar goedkopere locaties. De bevoorrading van winkels, met name in binnensteden, is een groeiend knelpunt. Sommige ketens kiezen daarom voor een winkellocatie buiten de bestaande winkelcentra of op industrieterreinen in de periferie van steden en dorpen. Feiten en cijfers De branche van mode- en gebruiksartikelenwinkels bestaat uit ruim bedrijven. Bijna bedrijven hebben 1 of 2 werkzame personen. Dit betreft vaak zelfstandigen, al dan niet met meewerkende gezinsleden. De bedrijven met 3 tot 10 werkzame personen vormen met ruim bedrijven een aanzienlijke groep. Ruim bedrijven uit deze groep detailhandelsbedrijven hebben meer dan 10 werkzame personen. Grootzakelijke bedrijven (100 of meer werkzame personen) leveren de grootste bijdrage aan de werkgelegenheid in de detailhandel met ongeveer 55% van de banen. MKB bedrijven (tot 100 werkzame personen) zijn goed voor circa 45% van de banen. De grootste groep bedrijven binnen deze branche wordt gevormd door de categorieën huishoudelijke artikelen en kleding en textiel. In 2013 telde de branche ruim bedrijfsoprichtingen. De omzet van de totale branche was in 2013 ongeveer 49,1 miljard. 11

12 Figuur 2 laat de omzetontwikkeling zien van mode- en gebruiksartikelenwinkels in de periode en de verwachting voor 2014 en 2015, afgezet tegen de economische groei. De branche kent een redelijke bedrijfsdynamiek. In 2012 en 2013 was het aantal opheffingen groter dan het aantal oprichtingen. Jaarlijks zijn er ruim bedrijfsoprichtingen die kansen zien in bepaalde niches. De branche is sterk gevoelig voor de stand van de economie. In economisch minder goede tijden hebben bedrijven in de branche te kampen met flinke terugval in de omzetten. De branche heeft tussen 2005 en 2008 een sterk groeitempo gekend. Als gevolg van de economische en financiële crisis tussen 2008 en 2013 zijn de omzetten flink gedaald, met een opleving in 2010 voor consumentenelektronica en modezaken. In 2014 en 2015 wordt een groei in de omzet verwacht, die sterker is dan de groei van de economie. Luxe artikelenwinkels haalden het hoogste rendement volgens CBS-cijfers tussen 2009 en 2012, met gemiddeld een bedrijfsresultaat van circa 10%, gevolgd door winkels in recreatieartikelen (6,9%), verzorgingswinkels (6,4%) en winkels in huishoudelijke artikelen (5,6%). Modewinkels behaalden gemiddeld tussen 2009 en 2012 het minste resultaat met een gemiddelde van 4,3%. Het gemiddelde van mode- en gebruikswinkels ligt op 5,7% en het gemiddelde van de gehele detailhandel ligt op 5,3% en het gemiddelde van het totale bedrijfsleven ligt op 6,5%. In totaal werd er in 2013 ongeveer 49,1 miljard omzet gerealiseerd. Figuur 2. Index omzetontwikkeling bij mode- en gebruiksartikelenwinkels en het bruto binnenlands product (BBP) Index (2010 = 100) Winkels in non-foodartikelen 474 Consumenten-elektronica Drogisterijen 475 Huishoudelijke artikelen 476 Recreatieartikelen 477 Modezaken BBP Prognose Bron: CBS, CPB, EIM (2015) 12

13 Figuur 3. Mode- en gebruiksartikelenwinkels: aantal oprichtingen en opheffingen Bron: CBS Opheffingen Uit figuur 4 blijkt, dat het grootste gedeelte van de kosten gemaakt wordt door inkoop, het meest nog bij luxe artikelenwinkels. De personeelskosten zijn relatief het hoogste in de modebranche. Vergeleken met het totale bedrijfsleven zijn de huisvestingskosten relatief hoog, voornamelijk bij modewinkels. Relatief wordt weinig uitgegeven aan apparatuur & inventaris en aan vervoersmiddelen. Figuur 4. Bedrijfskosten naar kostencategorie vergeleken binnen de sector en met het totale bedrijfsleven Kostencategorie Huishoud Mode Recreatie Verzorging Luxe Detailhandel Totale bedrijfsleven Inkoop 61,9% 56,1% 67,6% 66,8% 73,9% 70,8% 68,9% Personeel 17,3% 18,2% 14,1% 17,6% 13,0% 13,6% 13,9% Huisvesting & energie 8,5% 13,3% 8,1% 5,6% 5,0% 6,0% 2,5% Apparatuur & inventaris 0,5% 0,4% 0,4% 0,5% 0,3% 0,4% 0,8% Vervoersmiddelen 0,8% 0,8% 0,6% 0,5% 0,7% 0,6% 1,9% Verkoop 3,8% 3,3% 2,6% 2,3% 2,4% 2,4% 1,7% Communicatie 0,4% 0,5% 0,5% 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Overig 3,9% 4,3% 3,7% 3,7% 2,8% 3,7% 7,0% Afschrijvingen 2,9% 3,2% 2,3% 2,6% 1,7% 2,2% 2,9% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: CBS 13

14 Trends, ontwikkelingen en risico s De meest gesloten verzekeringen binnen de branche zijn motorrijtuigen, brand, bedrijfsaansprakelijkheid en bedrijfsschade. Verzekeringen op het gebied van AOV worden ook vaak gesloten. Er zijn specifieke verzekeringsdekkingen voor mode- en gebruiksartikelenwinkels op de markt op het gebied van geldverzekeringen. Voor doe-het-zelfwinkels en bouwmarkten zijn construction all risk (CAR) verzekeringen mogelijk van belang. Meerdere brancheorganisaties bieden mantelcontracten voor verzekeringen. Belangrijke trends en ontwikkelingen bieden aanknopingspunten voor een goed advies met betrekking tot verzekeringsproducten. Die trends en ontwikkelingen en hun uitwerking op bedrijfsrisico s zijn hieronder in een aantal thema s bijeengebracht. Markt en regelgeving Trends & ontwikkelingen Het aankoopgedrag van consumenten verandert als gevolg van demografische ontwikkelingen. Zo komen er meer ouderen, meer en kleinere huishoudens en is de diversiteit toegenomen. Consumenten willen steeds meer artikelen 24/7 kunnen aanschaffen en doen dit via verschillende kanalen. Consumenten zijn ook steeds minder in te delen in de gangbare segmenten, omdat ze op het ene moment een duur A-merk kopen in een luxe speciaalzaak en op het andere moment een goedkoop huismerk bij een discounter. Afnemers leggen het voorraadrisico steeds meer neer bij groothandels. Veel producten worden tegenwoordig in lage loonlanden in Azië en andere minder ontwikkelde werelddelen geproduceerd. Dit betreft zowel producten van Westerse merkfabrikanten, als Aziatische (regelmatig nagemaakte) producten. De vraag naar transparantie in de modebranche wordt steeds groter, mede door de ramp in Bangladesh in april 2013, waarbij een gebouw met meerdere kledingproducenten en zo n mensen instortte. Daarbij kwamen ruim mensen om het leven en raakten mensen gewond. Het gebouw was oorspronkelijk niet bestemd om fabrieken te huisvesten. Meer transparantie is een belangrijke stap om zowel maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) als duurzaamheid te verbeteren. Voor veel bedrijven in de branche past het krijgen van (meer) inzicht in de toeleveringsketen bij de verplichtingen die voortvloeien uit het naleven van de OESO-richtlijnen en het Ruggie-raamwerk. Het openbaren van de fabrieken en subcontractors die voor de sector produceren is daar onderdeel van. In het Accord on Fire and Building Safety in Bangladesh uit mei 2013 zijn betrokken vakbonden, overheden, ngo s en het bedrijfsleven akkoord over het inzicht geven over de fabrieken waarmee zij werken. Ook bij elektronica artikelen, die in China worden geproduceerd, zoals telefoons, zijn voorbeelden waar de arbeidsomstandigheden van werknemers zeer slecht zijn. Jongeren kiezen vaker voor tweedehands en vintage producten. Ook voor kinderen worden steeds meer tweedehands producten aangeboden. Het aantal winkels in tweedehands kleding neemt daardoor toe. Er is een toenemende mate van leegstand in winkels. Bij de detailhandel is inmiddels 9% van de vierkante meters niet in gebruik, tegen 8% in Meer dan de helft van de gemeenten in Nederland heeft geen plan van aanpak hiervoor. Discounters, zoals Primark en Action, en outlets groeien in populariteit en aantal. Producten die bestemd zijn voor het spel en de ontwikkeling van kinderen tot 14 jaar worden in Europa speelgoed genoemd. Er is steeds meer Europese wet geving om de veiligheid van deze producten te garanderen. Tot deze producten horen onder andere: speelmateriaal, teken-, schrijf- en kleurmateriaal, handen arbeidmateriaal, leer- en ontwikkelingsmateriaal. Boeken zijn hiervan uitgezonderd. Mechanische- en fysische eigenschappen van speelgoed kunnen een risico vormen. Chemische stoffen in plastic, stof of verf van het speelgoed kunnen bij het sabbelen terecht komen in het kind. Ook via de huid of via inademen kunnen stoffen uit speelgoed mogelijk effecten op de gezondheid veroorzaken. Voor andere kinderproducten, zoals kleding en meubels kan in principe hetzelfde gelden. Vanaf 13 juni 2014 gelden er nieuwe consumentenregels waarmee een consument sterker staat, wanneer hij of zij iets koopt op straat, aan de deur, via telefoon en internet. Bevoorrading (venstertijden, geluidseisen, bereikbaarheid) blijft een belangrijk aandachtspunt. Bij het bevoorraden van winkels in de binnenstad lopen transporteurs tegen een wirwar van regels. 14

15 Elke gemeente kan namelijk haar eigen voorwaarden stellen, zoals aan uitlaatgassen of bevoorradingstijden. Er zijn meer dan 400 verschillende handboeken met meer dan 1600 regels voor stedelijke distributie. Risico s De verwachtingen van klanten over een grotere beschikbaarheid van producten en 24/7 service levert mogelijk meer risico s op het gebied van aansprakelijkheid en betalingen. Goede aansprakelijkheids- en rechtsbijstandverzekeringen en incassodiensten kunnen dekking hiervoor bieden. De toenemende afhankelijkheid van de voorraden van groothandels brengt meer voorraadrisico s met zich mee. Onvoldoende voorraad kan omzetverlies betekenen. Goede inkoopvoorwaarden en mogelijk bedrijfsschade- en rechtsbijstandverzekeringen kunnen hierbij een rol spelen. Het (per ongeluk) aanbieden van namaakproducten van een bekend merk kan risico s op inbreuk van het merkenrecht met zich meenemen. Dit kan aanzienlijke vermogenschade opleveren. Een goed begrip van de regels en controle op de levering is belangrijk. Daarnaast kan een goede aansprakelijkheidsverzekering en mogelijk rechtsbijstandverzekering een goede dekking geven. Het importeren van producten uit verre landen brengt de nodige risico s met zich mee. Goede aansprakelijkheids- en goederentransportverzekeringen kunnen belangrijk zijn. De toename in complexiteit en strengere eisen ten aanzien van transparantie en de veiligheid van producten kunnen impact hebben op het imago en de bedrijfsaansprakelijkheid. Een dekking voor product recall en productaansprakelijkheid kunnen belangrijk zijn. Het aanbieden van tweedehands producten brengt het risico met zich mee, dat er problemen ontstaan met de artikelen. Goede leveringsvoorwaarden zijn hier van belang. Brand en bedrijfsschadeverzekeringen, eventueel in combinatie met reconstructie en extra kosten dekkingen, zijn erg belangrijk in de branche. Het kan belangrijk zijn om die verzekeringen uit te breiden, bijvoorbeeld wanneer het assortiment verandert. Producten, die zijn bestemd voor kinderen, vormen een speciale risicogroep. Een risicobeoordeling moet aangeven of er bij normaal gebruik nadelige gezondheidseffecten kunnen optreden. Strenge regelgeving op het gebied van stedelijke distributie zorgt voor risico s op het gebied van (milieu) aansprakelijkheid. Technologie & innovatie Trends & ontwikkelingen Het aandeel van de online inkopen in de non-food branche is gestegen tot circa 10%. De verwachting is dat dit aandeel nog verder zal stijgen tot een aandeel van een derde van de totale omzet in De meeste omzet uit online verkopen betreft consumentenelektronica. Er zijn meerdere elektronicawinkels, die alleen online verkopen (bijvoorbeeld Coolblue). Kleding vormt de tweede groep in omzet. Dit betreft voornamelijk bestaande kledingfabrikanten en retailers, die online verkopen. De derde categorie wordt gevormd door boeken, cd s en dvd s. Ook hier zijn aanbieders actief, die alleen online verkopen (bijvoorbeeld Bol.com). De vierde categorie is verzorging en huis & tuin. Dit betreft weer voornamelijk bestaande retailers, die online verkopen. Online retailers verkopen een steeds breder aanbod van artikelen. Een voorbeeld is Bol.com, die begon met alleen de verkoop van boeken en CD s. Inmiddels verkoopt Bol.com ook woonartikelen, huishoudelijke apparatuur, consumentenelektronica, dierenbenodigdheden, tuinartikelen en klusmaterialen. Een ontwikkeling op het gebied van materialen is het gebruik van nanotechnologie. Daarmee wordt het mogelijk om zeer kleine deeltjes in kleding te verweven. Deze kunnen bijvoorbeeld toegepast worden om transpiratie af te weren. Nanocoatings worden gebruikt om kleding een zelfreinigende werking te geven. In gebruiksartikelen, zoals computers en elektronica, huishoudelijke apparatuur, wit- en bruingoed, maar ook in speelgoed, wordt steeds meer nieuwe technologie gebruikt. Binnen de eigen bedrijfsvoering wordt de inzet van ICT-systemen steeds belangrijker. Het aanhouden van te hoge voorraden kost geld. De inzet van de juiste voorraadbeheersing algoritmes door gebruik van software is steeds beter mogelijk. Ook de inkoop bij groothandels wordt steeds verder geautomatiseerd. De 3D-printer heeft ook zijn intrede al gedaan in de consumentenmarkt. Er bestaan 3D-printers om zelf te bouwen en als kant-en-klaarmodel. Winkels gebruiken steeds vaker zelfscanners om de klant sneller te kunnen bedienen en op winkelpersoneel te besparen. 15

16 Steeds meer winkels gebruiken social media als communicatie en verkoopkanaal. De inzet van zogenaamde webcare teams, die reageren op (vaak negatieve) uitingen van (ontevreden) klanten, neemt toe. Traditionele boekwinkels hebben sterk te leiden onder de opkomst van e-readers. Risico s De toename van online verkopen zorgt ervoor, dat er meer risico s ontstaan op het gebied van het bezorgen van de gekochte artikelen. In eerste instantie is het van belang goed te weten waar de aansprakelijkheden liggen ten aanzien van schades aan de artikelen. Vervolgens dient geanalyseerd te worden of aanvullende dekkingen voor de aansprakelijkheid van de winkeleigenaar nodig zijn. Een goederentransportverzekering kan dit risico afdekken. Innovaties en technologische veranderingen in combinatie met strenge wet- en regelgeving op het gebied van de veiligheid kunnen nieuwe risico s met zich meebrengen. Dat kan er toe leiden dat de dekking van huidige verzekeringen, bijvoorbeeld brand- en aansprakelijkheidsverzekeringen tekortschiet. Door analyse kan worden bepaald welke dekkingen nog van toepassing zijn en welke niet. Daarnaast moet bepaald worden of er nieuwe risico s zijn ontstaan die niet zijn afgedekt. Hierdoor kan behoefte ontstaan aan meer, uitgebreidere, aanvullende of geheel nieuwe verzekeringen. De afhankelijkheid van ICT leidt bij veel bedrijven tot extra uitgaven ten behoeve van risicobeheersing bij uitval van ICT-systemen. Verzekeringen op het gebied van machinebreuk, computer- en elektronica, bedrijfsschade, reconstructie en extra kosten kunnen hierbij een rol spelen. Security risico s en cybercriminaliteit nemen toe. Goed risicomanagement op dit gebied wordt steeds belangrijker. Er zijn inmiddels speciale verzekeringen tegen cybercriminaliteit op de markt. Personeel Trends & ontwikkelingen Volgens het UWV daalt het aantal zelfstandigen in de detailhandel de komende jaren. De arbeidsmarkt van de detailhandel kent een groot verloop. Bijna de helft van alle werknemers is gedurende een kalenderjaar ofwel ingestroomd, ofwel gestopt met werken in de detailhandel of beide. Studenten en scholieren vormen bijna twee derde deel van alle instromers. In modezaken is 85% van de werknemers vrouw en bij winkels in consumentenelektronica 76% man. Warenhuizen hebben de grootste diversiteit wat betreft etniciteit. Van alle werk nemers in warenhuizen is 25% van allochtone afkomst. Veel jongeren combineren hun studie met een kleine bijbaan. Het aandeel flexibele arbeid is de afgelopen jaren gestegen. Het aandeel flex bedraagt onder vakkenvullers bijna 40% en van de verkopers werkt 17% op flexibele basis. Het functiegebouw gaat steeds meer lijken op een zandloper. De middenkaderfuncties verdwijnen. Aan de onderkant komt er werkgelegenheid bij, aan de bovenkant blijft de werkgelegenheid gelijk. De functies bovenin worden complexer, bijvoorbeeld die van bedrijfsleider. Het kenniscentrum Handel heeft een Human Capital Agenda geformuleerd. De komende jaren wordt een groter accent gelegd op de zogenoemde soft skills van werknemers, zoals klantvriendelijkheid en gastheerschap (hospitality). Daarnaast is kennis van ICT en nieuwe technologie essentieel ( het nieuwe verkopen ). Personeel in winkels moet vaak lang staan. Dat kan negatieve gevolgen hebben voor houding en bewegingsapparaat. De publieke WGA-flex premies van het UWV voor detailhandel en ambachten stijgen in De WGA-vast en Ziektewet-flex (ZW-flex) premies van de detailhandel en ambachten dalen licht. De premies zijn bovengemiddeld vergeleken met andere bedrijven. De WGA instroom bij grote bedrijven was in 2013 groter dan in Bedrijven in de detailhandel en ambachten zijn minder dan gemiddeld eigenrisicodrager (18% versus 21% gemiddeld in aantallen en 33% versus 46% gemiddeld gemeten in loonsommen). Het aantal eigenrisicodragers is met circa 18% gedaald vergeleken met Voor de Ziektewet is men nog relatief beperkt eigen risicodrager (circa 0,4%). Dit aandeel is wel sterk gegroeid. Risico s Fysieke klachten met betrekking tot houding en bewegingsapparaat kunnen leiden tot een toename van ziekteverzuim in ernstige gevallen zelfs tot arbeidsongeschiktheid. Preventie, verzuimbegeleiding en re-integratie, en goede inkomensverzekeringen zijn in de branche steeds belangrijker. De toename van het aandeel flexwerkers en stijging van de sectorale premies voor flexwerkers van het UWV, zorgen ervoor, dat de Wet BeZaVa grote impact kan 16

17 hebben op de kosten. Een goed advies over eigenrisicodragerschap mogelijkheden voor de ZW-flex en WGA is belangrijk. Voor zzp ers is het risico op verlies van inkomen bij arbeidsongeschiktheid en het risico op een pensioengat groot. Een specifiek aanbod voor zzp ers kan toegevoegde waarde leveren. Daarbij valt te denken aan producten op het gebied van (beroeps)aansprakelijkheid, arbeidsongeschiktheid en (bancaire) lijfrente. Er zijn verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen voor de detailhandel, wonen en voor medewerkers van apotheken. Naast deze bedrijfstakpensioenfondsen zijn er een aantal grote ondernemerspensioenfondsen. Er zijn (algemeen verbindend verklaarde) cao s voor apotheken, boekhandel en kantoorvakhandel, doe het zelfbranche, drogisterijbranche, elektrotechnische detailhandel, gemengde en speelgoedbranche (gebra), mode- en sportdetailhandel, samenwerkende branches detailhandel, samenwerkende winkels en ketens (SWK), tuincentra en wonen. Ondernemers zijn wettelijk verplicht om een Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) uit te voeren. Duurzaamheid Trends & ontwikkelingen Er is een groeiende belangstelling voor duurzaamheid (productiewijze) en milieu. De consument eist veilige, en gecertificeerde producten. Voorbeelden zijn duurzame mode en telefoons zonder zeldzame metalen (Fairphone). Er is sprake van een toenemende regeldruk en eisen van afnemers en grote merken op het gebied van duurzaamheid en MVO bij toeleveranciers. Bij huishoudelijke apparatuur wordt voornamelijk gekeken naar het energieverbruik, waar meerdere labels voor worden gebruikt (Energielabel, Ecolabel, Energy Star). Naast verbruik moet er ook kritisch gekeken worden naar de levensduur, het productieproces en de mogelijkheid om een product in de toekomst eenvoudig te recyclen. De verwijderingsbijdrage voor lampen en elektrische apparatuur is vervangen door een recyclingbijdrage, die is verwerkt in de consumentenprijs. Wecycle organiseert de inzameling en recycling van elektrische apparaten en energiezuinige verlichting (e-waste). Wecycle werkt samen met gemeenten, kringloopbedrijven, winkels, installateurs, kinderboerderijen en consumenten. Producenten en importeurs hebben een wettelijke verantwoordelijkheid om afgedankte elektrische apparaten en energiezuinige verlichting verantwoord te laten inzamelen en recyclen. Deze verantwoordelijkheid komt voort uit Europese wetgeving over WEEE (Waste of Electric and Electronic Equipment). Binnen de kleding- en textielketen is een plan van aanpak Verduurzaming Nederlandse textiel- en kledingsector 1.0 opgesteld met doelen op onder meer het gebied van inkoopbeleid, leefbaar loon, vrijheid van vereniging, veilige werkomgeving en milieu. MVO is in de afgelopen decennia één van de speerpunten geworden voor de Nederlandse textielsector. Op dit gebied zijn er verschillende wezenlijke stappen gezet. Het betreft hier een breed scala aan onderwerpen waaronder kinderarbeid, duurzame grondstoffen zoals biokatoen, diverse milieumaatregelen en initiatieven rond onderwijs en welzijn in productielanden. Een belangrijke grondstof voor kleding en textiel is katoen. In de conventionele katoenproductie worden grote hoeveelheden pesticiden en water gebruikt die schadelijk zijn voor het milieu en de katoenboeren die de planten verbouwen. Doel is om de kwaliteit en de productie te verhogen met een zo klein mogelijke milieu-impact. Dit kan bijvoorbeeld via biologisch katoen, waarbij geen gebruik wordt gemaakt van kunstmest en pesticiden of via organic cotton. Er zijn verschillende initiatieven op dit gebied, waaronder de Global Organic Textile Standard (GOTS) en het Better Cotton Initiative (CBI). Waterverbruik is een ander gebied waarop verbeteringen worden nagestreefd, bijvoorbeeld via het Bangladesh Water PaCT, Partnership for Cleaner Textiles. Inmiddels kan er ook geverfd worden zonder water, zoals AirDye met Nike heeft aangetoond. Er komen ook methodes aan op basis van enzymen, waardoor met biochemische stoffen de schadelijk verfstoffen vervangen worden. Duurzaamheid in de elektronicabranche (denk aan mobieltjes, computers, TV s) omvat milieu aspecten zoals het uitbannen van giftige stoffen, recycling en het verminderen de uitstoot van CO2 door het energieverbruik van elektrische apparaten. Risico s Toenemende wet- en regelgeving op het gebied van duurzaamheid en MVO en veranderingen in gebruik van materialen kunnen veranderingen van risico s teweeg brengen. Een goede analyse hiervan kan inzicht geven of er aanpassingen gedaan moeten worden op het gebied van preventie en de aansprakelijkheidsverzekeringen, met dekkingen zoals product recall, productaansprakelijkheid en milieuaansprakelijkheid. 17

18 Belangrijke organisaties Inretail (voorheen CBW-Mitex): brancheorganisatie voor Nederlandse ondernemers in de modedetailhandel. Hebben een eigen verzekeringsdienst. Mantelcontracten voor verzekeringen op het gebied van motorrijtuigen, brand (opstal/huurdersbelang, goederen en inventaris), computers en elektronica, bedrijfsschade, bedrijfs- en bestuurdersaansprakelijkheid, rechtsbijstand, zakenreis, WEGAM, privé schade, zorg, AOV, ziekteverzuim. Centraal Bureau Drogisterijbedrijven (CBD). Koninklijke Nederlandse Boekverkopersbond (NBb). Mantelcontracten voor verzekeringen op het gebied van schade-, levens- en ziekteverzuimverzekeringen. Unie van Elektrotechnische Ondernemers (UNETO-VNI). Hebben een eigen verzekeringsdienst. Mantelcontracten voor verzekeringen op het gebied van motorrijtuigen, brand, bedrijfsschade, bedrijfs-, beroeps-, bestuurders- en vervoerdersaansprakelijkheid, rechtsbijstand, goederentransport, montage, werkmaterieel, WEGAM, milieuschade, krediet, privé schade, zorg, AOV, ziekteverzuim, WIA, ongevallen. Stichting Nederlandse Fotovakhandel (SNF). Vereniging Bloemist-Winkeliers (VBW). Hebben een eigen verzekeringsdienst, die adviseert over alle verzekeringen, die tevens een risicoscan bieden. Dibevo (Dieren benodigdheden en voeders). Hebben een eigen verzekeringsdienst, die adviseert over alle verzekeringen, die tevens een risicoscan bieden. Brancheorganisatie technische handel (Vertaz). Vereniging Winkelketens in de Doe-Het-Zelfbranche (VWDHZ). Hoofd Bedrijfschap Detailhandel (HBD): wordt in 2014 opgeheven. 18